TECHTEXTIL 2013 SPOR TEKSTİLLERİ Doç. Dr. Yüksel İKİZ Pamukkale Üniversitesi
Tanım Spor tekstilleri, sporcuların giydiği kıyafet, kullandıkları malzeme ve ayakkabıları içermektedir. -kompozit malzemeler, -paraşüt kumaşları, -yat ve yelken giysi ve kumaşları, -kayak giysi ve malzemeleri, -yüzücü kıyafetleri, -atlet ayakkabıları, -yapay çim, -balon kumaşları, -çadırlar, -uyku çantaları, -ağlar, -tenis ayakkabıları Gerek miktar ve gerekse değer olarak yaklaşık 1 milyar çift ile en önemli pay spor ayakkabıları ve ayakkabı parçalarına aittir*. *http://www.fibre2fashion.com/industry-article/9/839/an-emergence-of-sport-tech-in-technical-textile-industry1.asp
Pazar Durumu 2012 yılı teknik tekstiller pazarı 133,93 milyar $ değerinde ve 2018 yılında %3,3 artışla 160,38 milyar $ olması beklenmekte*. Teknik Tekstiller Pazarı (2000)*** Teknik Tekstiller Pazarı (2010)** Segment: Değeri (%): Mobiltech 23 Indutech 16.9 Sportech 15 Buildtech 7.3 Hometech 6.9 Clothtech 6.5 Meditech 6.5 Agrotech 6.4 Protech 5.4 Packtech 5.2 Geotech 1.0 Oekotech 0.2 * http://www.prweb.com/releases/2013/7/prweb10901676.htm ** http://www.companiesandmarkets.com/marketinsight/textiles-and-clothing/technical-textiles-market/ni6995 *** http://www.fibre2fashion.com/industry-article/pdffiles/technical-textiles-and-nonwovens.pdf
Performans özellikleri Spor tekstillerinden beklenen performans özellikleri benzer elyaf ve kumaşlardan olanlara göre genelde farklıdır.yağmur, kar, soğuk, sıcak ve yüksek gerilimlere karşı bariyer görevi görürken, tüketicinin konfor, dökümlülük, görünüm ve kolay hareket edebilme gibi ihtiyaçlarını da karşılayabilmelidir*. Bu performans özellikleri elyaf ve polimer bilimlerindeki gelişmeler, sofistike elyaf, iplik ve kumaş üretim teknikleri, bitim işlemleri ve kaplama/laminasyon yöntemleri ile sağlanmaktadır. Spor ve aktif giyimde en fazla kullanılan elyaf türü polyesterdir. Uygun diğer elyaf türleri poliamid, polipropilen, akrilik ve elastandır**. *.http://www.davidrigbyassociates.co.uk/dra%20website%2003/assets/ttandn.pdf ** Shishoo, R. Textiles for sport, Woodhead Publishing Limited, 2005.
Beklentiler 2005 Tampere-Finlandiya Ambience 05 konferansta 200 den fazla katılımcıya tekstilde akıllı yenilikler öncelikle hangi sektörde gerçekleşecektir sorusuna %40,2 oranı ile en yüksek spor tekstilleri yanıtı verilmiştir.* * Mattila, H. R. Intelligent textiles and clothing, Woodhead Publishing Limited, 2006.
Techtextil 2013 326 firma spor tekstilleri başlığında kayıt edilmiştir. Geçen fuardan bu yana çok önemli yenilikler olmamakla birlikte, bilinen teknolojilerin etkin ve farklı uygulamaları ürünlerde kendini göstermektedir.
PCM (Faz Değiştiren Malzemeler- Phase Change Materials) Outlast firmasının PCM (Faz Değiştiren Malzemeler-Phase Change Materials) kullanarak ürettiği kumaşa dokunulduğu anda soğukluk hissedilmektedir*. Mikrokapsüller içerisine hapsedilen PCM yüksek sıcaklıklarda eriyerek ortamdan ısı çekmekte ve düşük sıcaklıklarda katılaşarak ortama ısı vermektedir. Böylelikle termal denge sağlanarak terleme ve üşüme engellenmektedir. *http://www.outlast.com/
PCM uygulamaları Mikrokapsüller, kaplama tekniği ile direk temasın olmadığı ara katman kumaşlar üzerine yoğun olarak uygulanabilmekte ve yüksek ısıl kapasiteler sağlanmaktadır. Akrilik, viskon ve polyester polimer eriyikleri içerisine katılarak elyaf içerisinde kalıcı olarak tutulmaktadır. Baskı tekniği ile, kumaş dökümlülüğü değişmeden, direk temasın olduğu günlük ve spor tekstillerinde kullanıma uygun üretim yapılmaktadır. http://www.outlast.com/
PCM lerin Etkisi Dinlenme durumunda bir insanın harcadığı enerji100 W dır, fiziksel harekete bağlı olarak 600 W a, hatta çok özel durumlarda 1250 W a kadar çıkabilir. 1 W = 1 J/s Bazı alkil hidrokarbonların termal özellikleri* Adı Formül Erime derecesi T m C Kristalleşme derecesi T c C Entalpi J/g n-hexadecane n-heptadecane n-octadecane n-nonadecane n-eicosane n-heneicosane C 16 H 34 C 17 H 36 C 18 H 38 C 19 H 40 C 20 H 42 C 21 H 44 18.2 22.5 28.2 32.1 36.1 40.5 16.2 21.5 25.4 29.0 30.6 237.05 213.81 244.02 222.00 246.34 199.86 * Mattila, H. R. Intelligent textiles and clothing, Woodhead Publishing Limited, 2006.
FIR uygulamaları Schoeller firmasının energear olarak tanıttığı* ve insan vücudunun yaymış olduğu 3 µm ile 50 µm arasındaki FIR (Uzak Kızılötesi-Far InfraRed) ışınlarının tekstil yüzeyi tarafından yansıtılarak geri kazanıldığı teknoloji Mectex firması tarafından Superlife olarak sunulmuştur**. Geri yansıtılan FIR ışınlarının ürettiği ısı absorplanarak vücut sıcaklığının arttığı iddia edilmektedir: -deri ve derialtı sıcaklığında artış, -denge hissinde gelişme, -kan dolaşımında hızlanma, -kandaki oksijen miktarında artış, -terleme ve ısıl dengede düzelme, -reaksiyon hızı ve uyanıklıkta gelişme, -metabolizma hızında artış, -vücudun canlanması, -atık maddelerin yok edilmesine yardım, -iyon üretimi sayesinde kötü kokuların bertaraf edilmesi, -yorgunluğun erken atılması, -kendini iyi hissetme. * http://www.schoeller-textiles.com/ ** http://www.mectex.com
C_change uygulaması Schoeller firmasının geliştirdiği c_change* uygulaması ile doğa taklit edilmiştir. Bu uygulama ile vücut sıcaklığına ve aktiviteye bağlı olarak kumaşın gözenekleri açılıp kapanmakta ve rüzgar ve su geçirgenliği değişmektedir. Shoeller firmasının geliştirdiği Scholler-PCM ile faz değiştiren malzemeler vücut sıcaklığını ayarlamakta, NanoSphere ile kumaşlara su ve kir iticilik özellikleri kazandırılmakta ve coldblack ile UV ışınlarına karşı her tür kumaşta en az UPF 30 koruyuculuk kazandırılmaktadır. * http://www.schoeller-textiles.com/
Plazma uygulamaları Mectex firmasının PlasmaMec olarak sunduğu ve tekstil yüzeylerinin plazma teknolojisi ile işlendiği uygulamada sentetik liflere hidrofillik özelliği kazandırılmaktadır. Yüzey modifikasyonu ile hidrofilleşen tekstil ürünü kolayca ıslanmakta ve sıvı çok daha geniş alana elyaf tarafından absorplanmadan yayılmaktadır. Aynı mekanizma ile kuruma hızı da artmakta ve kullanıcıya konfor sağlamaktadır. Bu ürün Speedo tarafından LZR Racer yüzücü kıyafetlerinde kullanılmıştır. * http://www.mectex.com
Nefer alabilir membran Collano firması fuara 2 yenilik ile katılmıştır; Ekotex 100 standartlarını karşılayan termoplastik film yapıştırıcısı ve nefes alabilir membranlara poliüretan yapıştırıcı uygulama sistemi. Bu uygulama sonucunda elde edilen ürünlerin nefes alabilirlikleri ölçülmüş ve inverted cup metoduna göre 24 saatte 12.000 g/m2 den daha fazla geçirgenlik değeri elde edilerek yeterli sonuçlar sağlanmıştır*. uygulamaları *www.collano.com
Giyilebilir elektronikler Interactive Wear AG giyilebilir elektronik ürünler ile fuara katılmıştır. Bunlar arasında tekstil ürünleri içerisine monte edilebilen LED ışık kaynakları, ısıtıcılar, güneş panelleri, kulaklık ve mikrofon ile esnek kablolar bulunmaktadır*. www.interactive-wear.de
Mikrofiber uygulamaları www.sofileta.com Sofileta S.A.S. koşu, kayak, bisiklet, tenis, golf ve binicilik sporları için antibakteriyel, pilling resistant, UV koruyucu özellikleri olan ürünler sunmuştur. Deri ile temas eden bölgede mikrofiber kullanılmış ve mikrofiber liflerin kapilarite etkisinden faydalanılarak terin hızlı emilmesi ve taşınması sağlanmıştır. Çok katlı olarak tasarlanan giysilerde ara katmanlarda ise ısı yalıtımı sağlayan yapı kullanılmıştır*. Gözenekliliğin düşük olduğu yapılarda konveksiyon ile olan ısı transferi de azalmaktadır.
Kaplama uygulamaları Continental firması Contitech markası ile araba tekerleği ve kauçuk konusundaki bilgi birikimini kaplama tekstil ürünlerine aktarmıştır. Polyamid, polyester, aramid, PBO, cam elyafı ve karbon elyafı kaplamaları yapılarak bot ve dalgıç kıyafetleri üretilmektedir. http://www.contitech.de/index_en.html
Spacer kumaşlar Spacer kumaşların spor tekstillerinde de yoğun kullanımı vardır. Makine üreticisi Karl Mayer firmasının spor tekstillerinde spacer kumaşlara alternatif olarak dikişle bağlama yöntemi ile elde edilen ürünleri sunmaktadır. Çok eksenli olarak üretilen kumaşlar kayak kıyafetleri başta olmak üzere extreme sporlarda kullanılabilir*. Dow Corning firması Deflexion markası ile silikon ve spacer kumaşların üstün özelliklerini birleştirerek nefes alabilir ve çarpmalara karşı son derece etkin olan bir ürün geliştirmiştir. Bu ürün yüksek çarpma etkisine sahip motor ve kayak sporlarında, düşük çarpma ve vuruş etkili futbol ve dövüş sanatlarında kullanılabilir**. *Shishoo, R. Textiles for sport, Woodhead Publishing Limited, 2005. **http://www.outlast.com/
Yeni lif teknolojileri Toray firmasının akrilik elyafı ile yaptığı ipliklerde hava boşlukları oluşmakta ve bu hava boşluklarında tutulan ısınmış hava ile ısı transferi soğuk havalarda kontrol altına alınmaktadır. Bu teknoloji ile üretilen iç çamaşırları UniQlo firması tarafından 4 yıldan beri satışa sunulmaktadır*. *http://www.uniqlo.com/ht_w/us/
Yeni lif teknolojileri Luxilon firmasının Luxicool iplik teknolojisi; Molekül boyutunda hidrofil ve hidrofob karakterli yapıların sırayla polimer zinciri oluşturmasıyla meydana gelen elyaf, mükemmel termo-iletken özelliklere sahip olup, ısıl enerjinin çabuk kaybolmasına ve soğutma etkisine sahiptir. Bu elyaf ile üretilen spor kıyafetlerinin soğutma ya da ısı taşıma yeteneği, alternatiflerinden yaklaşık 8 kat daha fazladır. Yapılan testlerde Luxicool ile üretilen bir sporcu kıyafetinde ısı akış hızı ortalama 2943 J/m2 olarak bulunmuştur. Monofilament olarak 50, 70 ve 100 denye üretilen ipliklerin, hidrofil karakterde multifilament PA ve PET gibi ipliklerle birlikte kullanılması önerilmektedir. Spor uygulamalarının yanında tıbbi tekstillerde ateş düşürme, hastane yatakları, ortopedik bandajlar, yanık tedavisi; işçi kıyafetleri ve askeri giysilerde uygulama alanları mevcuttur. Yıkamaya dayanıklı ürünlerin soğutma etkisi de sürekli olmaktadır. Ancak bu ürünün önemli bir dezavantajı boyama prosesinde kullanılamamasıdır. Yüzey kaplandığı taktirde soğutma etkisinde azalma meydana gelebilir. http://www.luxilon.be
Nefes alabilirlik ve su geçirmezlik Sıkı dokuma kumaşlar, Laminasyon veya kaplamalı mikrogözenekli kumaşlar, Laminasyon veya kaplamalı hidrofil filmli kumaşlar
Sıkı dokuma kumaşlar Ventil kumaşlar pamuklu, düşük bükümlü ve bezayağı örgü kullanılarak elde edilir. Kuru durumda kumaşta gözenekler açık iken, yağmurlu havada pamuk elyafı genleşerek gözenekleri kapatır. Mikrofiber kumaşlar sentetik mikrofilament iplik kullanarak sıkı dokumalar ile elde edilir.
Mikrogözenekli yapılar PTFE lamine kumaşlar (Gore Tex). 1 inç karede 6 milyar gözenek var Poliüretan lamine kumaşlar. Poliüretan metil etil keton/toluen karışımı suyun içerisinde dispers yapıdadır. MEK/toluen buharlaşır ve PU çöker. Su buharlaştığında PU içerisinde gözenekler oluşur. http://www.trekking.txt.cz/clanky/108710/nova-technologie-n/
Hidrofil film Hidrofil filmlerde gözenek yoktur. Su molekülleri hidrofil film içerisinden geçer. Kimyasal olarak modifiye edilen polyester ve poliüretan yapılardır. Film yaklaşık %40 oranında polietilen oksit (PEO) gibi aktif yapılarla kaplanır. Relatif nem ve sıcaklık farkı arttıkça su buharı geçiş hızı da artmaktadır.
Bazı bulgular Ruckman a göre su buharı transfer oranı sıralaması; mikrofiber kumaşlar, PTFE lamine kumaşlar, ventiller, hidrofilik kumaşlar, poliüretan gözenekli lamine kumaşlar, poliüretan kaplama kumaşlar. Salz a göre; mikrofiber kumaşlar, PTFE lamine kumaşlar, poliüretan gözenekli kumaşlar, hidrofilik kumaşlar ve poliüretan kaplama kumaşlar. Ruckman, J.E. (1997), Water vapour transfer in waterproof breathable fabrics, part 1: under steady state conditions, International Journal of Clothing Science and Technology,9(1), 10-22 Salz, P. (1988), Testing the quality of breathable textiles, Performance of Protective clothing: Second sympozium, ASTM special technical publication 989, ASTM, Philadelphia
Bazı uygulamalar ABS çığ için hava yastıkları Hareket halinde büyük objeler dışarıda kalır prensibiyle hareket eder.
Kompozit yapılar Doğal materyallerin kullanımı için talep var. Ancak anisotropik yapı, değişkenlikler ve yüksek nem çekme kapasiteleri olumsuz etkiler meydana getirmekte. E-glass veya grafitin tahta ile kombinasyonu beyzbol sopaları için optimal sonucu vermektedir. Grafit şok absorbe etme özelliği kayak, bisiklet ve tennis raketleri için ideal yapmaktadır.
Teşekkür ederim.