İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinde Emeğin Örgütlenmesi Ertuğrul Bilir Makina Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı (C) İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği - Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi
ÖDENEN BEDELLER İş kazası ve meslek hastalıklarını engellemekle sorumlu olanlar görevlerini yapmamaktadır. Bilgileri toplayıp topluma sunmakla sorumlu olanlar (Bakanlık, SGK) görevlerini yapmadığından dolayı NET BİLGİ yoktur. Mevcut verilerin analizi ve uluslararası verilerle yapılacak bir karşılaştırmadan elde edilecek TAHMİN: Türkiye de her yıl 10.000 in üstünde can kaybı 2
Başkalarını Tehlikeye Atma Suçu Bir işletme yöneticisi ya da bir emir verici, tehlikelerinin bütünüyle farkında olduğu bir riske çalışanlarını maruz bırakırken hesaplı kitaplı bir kararlılık içindedir; bu kararlılık, riskin olası ve çoğu zaman gecikmeli etkilerinden alır gücünü. Sağlık zararları ancak gelecekte ortaya çıkar; o halde aynı riske maruz kalarak çalışanların hepsi hasta olmadığına göre, bu zararlar da varsayımdan ibarettir. Aynı yönetici ya da emir verici, meslek hastalığı bildiriminin yapılmama olasılığına da benzer şekilde güvenir; bildirim yokluğu, tazminatın tüm yükünden onu kurtarır ve çalışanları söz konusu riske maruz bırakmanın somut sağlık etkilerini tamamıyla görünmez kılar (Thébaud-Mony, Çalışmak Sağlığa Zararlıdır, 2012, s. 48) 3
EMEK ÖRGÜTLERİ - SENDİKALAR: Resmi rakamlara göre 1 milyon işçi, 1.375 bin kamu çalışanı olmak üzere yaklaşık 2.400 bin sendika üyesi emekçi vardır. - EMEK AĞIRLIKLI MESLEK ÖRGÜTLERİ: TTB, TMMOB - DERNEKLER: İnşaat İşçileri Derneği, Taşeron İşçileri Derneği vb. - KOMİTE VB. İNSİYATİFLER - İŞÇİ/EMEKÇİ SINIF PARTİ VE ÖRGÜTLERİ 4
KLİŞELER Sendikalar işçi sağlığına önem vermiyor, işçiler için bir şey yapmıyor! SONUÇ - Sendikalar gereksizdir??? - Sendikalar yararsızdır??? - Sendikalar zararlıdır??? DOĞRU MU? Hayır 5
TEMEL AYRIMLAR Sendikalar tek bir anlayışa sahip değildir: Sınıf sendikaları Sarı sendikalar Gangster sendikalar Tüm sendikalar tek bir çizgide değerlendirilemez. 6
Görece az ve etkisiz SINIF SENDİKALARI Ekonomik olarak zayıf İSİG e dönük kadro ve çalışmaları zayıftır ANCAK; İşçi sağlığı ve iş güvenliği için çaba beklenebilecek olan odaklar konumundadır Eleştirilecek çok noktaları olmakla birlikte yine de çöldeki vaha gibidirler. İHTİYAÇ: Destek ve dayanışma ve eleştirel tartışma 7
İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNDE SINIF MÜCADELESİNİN ÖNEMİ İşçi sağlığı ve güvenliği geniş ve bütünlüklü olarak ele alınmalıdır. Yoksulluğa karşı mücadele işçi sağlığı mücadelesidir İnsanca konut için mücadele işçi sağlığı mücadelesidir Çalışma sürelerinin kısaltılması mücadelesi işçi sağlığı mücadelesidir 8
İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TARİHİ NDEN İşçi sağlığı, 19. yüzyıl başından itibaren düzenlemelere konu olmuştur: Örn. İngiliz Fabrika Yasaları Çalışma süreleri önce çocuklar için günde 10 saate düşürülmüş, daha sonra büyükler için de sınırlanmış ve on yıllar içinde kademeli olarak düşürülmüştür. 19. yüzyıl sonunda işçi sınıfı hareketinin en güçlü olduğu ülkelerden Almanya da ilk sosyal sigorta uygulaması başlamıştır. Amaç, işçi sınıfını düzene adapte etmek ve radikal amaçlarını törpülemektir. 9
ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ (ILO) ILO 1919 yılında kurulmuştur. Devlet, işveren örgütleri ve işçi örgütleri olmak üzere üç taraflı bir örgüttür. 2. Dünya Savaşı sonrasında Birleşmiş Milletler in uzmanlık kuruluşu olmuştur. ILO, 1917 Rus Devrimi karşısında kapitalist ülkelerin, işçi taleplerini kısmen karşılama konusundaki bir adımı olmuştur. 10
YERALTI MADEN-İŞ YENİ ÇELTEK LİNYİT İŞLETMESİ - 1958- Grizu: 10 işçi öldü - 1965- Grizu: 69 işçi öldü -??? (1970 lerde ne oldu?) - 1990- Grizu: 69 işçi öldü 11
Türkiye den Örnekler 12
YERALTI MADEN-İŞ 1975 yılında Yeraltı Maden-İş Sendikası kurulmuştur İşverenle görüşmelerde anlaşma sağlanamaması üzerine 23 gün grev yapılmış ve işçilerin kazanımıyla sonuçlanmıştır Yapılan Toplu İş Sözleşmesi ile Ücret artışları yanında, İşyeri komite ve konseyleri oluşturularak işçilerin yönetime aktif olarak katılımı sağlanmıştır 13
YERALTI MADEN-İŞ 1980 yılında iktidar ve şirketin Yeni Çeltek maden ocaklarını kapatma kararına karşın işçiler 34 gün boyunca ocakları kendileri işletmiştir. 1978 yılında Erzurum / Aşkale de işveren ocağı kapatarak örgütlülüğü engellemeye çalıştığında işçiler üretime 8 ay boyunca devam etmiştir. Bu sürede işyerinde en küçük bir iş kazası yaşanmamıştır. 14
NEDEN ÖNEMLİ? YERALTI MADEN-İŞ İşçilerin (mühendisler de dahil olmak üzere) sendikaları da, işyerlerini de yönetebileceğini göstermiştir Toplu İş Sözleşmelerine işyeri komite ve konseyleri ni koymuştur İşçilerin can güvenliğini önemli bir mücadele başlığı olarak hayata geçirmiştir 15
PETROL-İŞ İŞYERLERİNDE TÜKENEN YAŞAM Petrol-İş Sendikası tarafından 1986 yılında yayınlanmıştır. Petrol-İş Sendikası 1985 yılında üyeleri arasında iş kazaları ve meslek hastalıkları konusunda geniş çaplı bir araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırmaya 22.410 işçi katılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre sendika üyelerinin %5.9 unun meslek hastalığına yakalandığını, %15.9 unun ise bir iş kazası geçirmiş olduğunu göstermektedir. Tekrarlama oranı SSK verilerinin 3 katıdır. 16
PETROL-İŞ İşyerlerinde Tükenen Yaşam da sendikanın İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Servisi nin değişik işyerleri için hazırladığı raporlar sunulmuştur. İşkolunda kullanılan toksik maddelere ilişkin bir döküm yeralmıştır Diğer ülkelerde toksik madde kabul edildiği halde Türkiye de toksik madde kabul edilmeyen kimyasallara yer verilmiştir. 17
PETROL-İŞ Sendikanın Değerlendirmesi İşyeri ortamında toksik maddelere ve fiziki etkenlere maruz kalınarak yaşamamızın kader olmayan bir şekilde tükenmesi, birer iş cinayetleri dir. Bu nedenle işyeri ortamındaki yaşam yitimimiz i sağlık sorunu çerçevesine sığdırmamakta ve ülkemiz açısından da ciddi bir sorun olduğuna inanmaktayız. Çünkü biz bu sorunu yaşamamızı, canımızı vererek çekiyoruz 18
PETROL-İŞ NEDEN ÖNEMLİ? 12 Eylül darbesi sonrasında çıkarılmış olan yasalarla sendikaların bir çok konuda eli kolu bağlanmışken bilginin üretilmesi yoluyla yapılmış bir çalışmadır Resmi verilerin çarpıklıklarını sergilemekte ve daha gerçekçi veriler sunmaktadır Devletin işçi sağlığı ve iş güvenliğine yetersiz ve yanlış yaklaşımının karşısına işçilerin taleplerini koymaktadır 19
LİMTER-İŞ TUZLA Tuzla neden ve nasıl Türkiye nin gündemi olmuştur? Neden uzun süre gündemde kalmıştır? Üstü neden örtülememiştir? ÇÜNKÜ Sayısal ve ekonomik güç olarak zayıf ta olsa bir işçi örgütü yıllarca bu konuyu gündemde tutmuştur. 20
LİMTER-İŞ Tersanelerde İki Sendikal Anlayış Dok Gemi-İş: İşkolu barajını aşmış yetkili sendika. İşçi ölümlerine karşı ne yaptı? İşverenlerin dert ortağı oldu. DİSK/Limter-İş: Bazen barajın üstünde, genellikle altında olduğundan TİS yapamıyor. İşçi ölümlerinin Türkiye gündemine girmesini sağladı. Sendika uzmanı öldürüldü, yöneticileri tutuklandı. 21
LİMTER-İŞ TERSANE İŞÇİLERİNİN TALEPLERİ Tersanelerde, Ağır ve Tehlikeli İşkolu Yönetmeliği uygulansın. Günlük çalışma süresi 7.5 saat olarak acilen hayata geçsin. Sigortalarımız, aldığımız ücret üzerinden ana firma tarafından ödensin. Ücretlerimizin ödenmesi, ana firma tarafından güvence edilsin. Sağlıklı barınma evleri, soyunma dolapları, işkoluna uygun kaliteli yemek. Saat 10.00 da ve 15.00 te çay molası ile sosyal haklarımız eksiksiz verilsin. Tüm tersanelerde temsilcilik açma olanağı sağlansın. İş Cinayetlerine Son. Sigortalı, Sendikalı, Haftada 35 Saat Çalışmak İstiyoruz 22
LİMTER-İŞ NEDEN ÖNEMLİ Bilginin üretimi ve paylaşımı: Tuzla Tersaneler Bölgesi İzleme ve İnceleme Komisyonu Diğer emek ve meslek örgütleriyle ortak hareket ederek mühendislerin, tabiplerin, araştırmacıların ve diğer emekçilerin de sürece katılımının sağlanması Güvencesiz çalışmaya, taşeronluğa karşı mücadele Meşru mücadele araçlarının kullanımı: Fiili bölgesel grevler 23
SONUÇ OLARAK; - İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin gelişiminde işçi hareketi her zaman hayati rol oynamıştır. - Bugün sendikaların bu konudaki çalışmaları zayıftır. Ancak, topyekün dışlamak mümkün değildir - İşçi / emekçi hareketi geçmişindeki birikimlerinin ışığında, zaaflarını aşma olanağına sahiptir 24
İŞÇİLERİN KATILIMI 6331- İSG Kanunu nda İşçi Katılımı Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması: Çalışan temsilcileri ve destek elemanları aracılığıyla ANCAK Gerçek yaşamda katılım kağıt üstünde kalmaktadır. 25
İŞÇİLERİN GERÇEK KATILIMI Katılımın kağıt üstünde kalmaması ve gerçek bir müdahale olması için, İşçiler, mühendisler, uzmanlar, tabipler örgütlü olmalıdır İşçilerin kaderi ve yaşamı sermaye sahipleri ile devletin insafına bırakılamaz İşçiler ve emekçiler kendi kaderlerini kendi örgütleriyle değiştirebilirler 26
Beni dinlediğiniz için Teşekkür Ederim 27