DERİYE UYGULANAN KOZMETİK PREPARATLAR
Derinin en üst tabakasını oluşturan stratum korneumun yaklaşık %10-13 ünü su oluşturur. Bu tabakadaki su içeriğinin azalması deride kuruluk, çatlama ve kaşıntıya yol açmaktadır. Stratum korneumun su içeriğindeki azalma yani transepidermal (deri yoluyla) su kaybı (TESK) süreklidir. En basit yolla yani deriden buharlaşma ile kaybedilen su alt epidermal ve dermal tabakalardan desteklenir. Ancak sık banyo, aktinik hasar (güneş ışığına bağlı hasar) veya deri yaşlanması sonucu TESK artmakta ve deride kuru, pürüzlü ve kepekli bir görünüm ortaya çıkmaktadır.
Nemlendiricilerin esas görevi stratum korneumun (derinin üst tabakası) rehidrasyonunu (tekrar nemlenmesini) sağlamaktır. Derinin nemlendirilmesinde dört temel yöntem vardır.
Transepidermal su kaybını geciktiren çok sayıda kimyasal ajan mevcuttur. Bunlar arasında hidrokarbon yağlar ve mumlar
bitkisel ve hayvansal yağlar, yağ asitleri Lanolin asit Stearik Asit
yağ alkolleri Lanolin alkol Setil Alkol
polihidrik alkoller Propilen glikol
mum esterleri (lanolin, balmumu, stearil stearat), bitkisel mumlar, fosfolipidler (lesitin), steroller (kolesterol) sayılabilir. Bu ürünlerin yağ içinde su ve tekrar su içinde emülsifiye edilmiş (s/y/s) formları üstün hidrasyon yeteneğine sahiptir.
Bunların özelliği atmosferde nem oranı yüksek olunca havadan, düşük olunca epidermisin derin tabakalarından veya dermisten su çekerek stratum korneumun hidrasyonunu sağlarlar. Doğal nemlendirici faktör ( Natural moisturizing Factor = NMF) terimi ile stratum korneumda higroskobik ve suda çözünebilen ve muhtemelen hücre membran lipidleriyle çevrili olan maddeler kastedilmektedir. Bu maddeler stratum korneumda su tutulumunda oldukça önemli rolleri olan maddelerdir. Bunların yokluğunda stratum korneum %25 su ve %65 oranında elastisite kaybına uğramaktadır. Bunlar arasında sayılan pirolidon karboksilik asit en önemli komponenttir. Epidermisteki glutamik asitten sentezlenir ve %3-5 konsantrasyonda hidrasyon etkisine sahiptir. Diğer komponentleri üre ve laktik asittir. Bu tür etkiye sahip diğer humektanlar arasında gliserin, propilen glikol, sorbitol, glikozaminoglikanlar (hyaluronik asit, kondroitin sülfat), kollajen ve elastin yer almaktadır.
pirolidon karboksilik asit üre laktik asit gliserin propilen glikol sorbitol hyaluronik asit kondroitin sülfat
Bu tür nemlendiriciler stratum korneumun nem oranını arttırarak deriye daha gergin ve pürüzsüz bir görünüm sağlar ve deri yüzeyinde ince bir film tabaka oluşturarak, yapay bir lipid manto oluşturur. Böylece deriyi hem dış etkenlere karşı korur, hem de doğal bir parlaklık sağlar. Hyaluronik asit yüksek molekül ağırlıklı yeni bir hidrofilik şekillendirici olarak bazı pahalı nemlendiriciler içinde yer almaktadır.
Özellikle aktinik (güneş ışığına bağlı) deri hasarını ve dolaylı olarak su kaybını önleyen ajanlardır. Günümüzde kullanılan çoğu nemlendirici ve bakım ürünlerinin içinde ek olarak güneşten koruyucu özelliklere sahip maddeler bulunmaktadır. UV ile birlikte görünür ışığı da yansıtarak koruma işlevini yerine getiren fiziksel gün örtüleri daha çok titanyum dioksit ve çinko oksit içerirler. Ancak kozmetik olarak kullanımları sınırlıdır. Kozmetik ürünler içinde daha çok UVA ve UVB yi absorbe eden kimyasal gün örtüleri kullanılmaktadır. Bunlar arasında yer alan ve en yaygın olarak kullanılan maddeler benzofenon türevleri ve sinnamatlardır. Deriye iyi tutunan ve suyla çıkmayan bir taşıyıcı ile dayanıklılığı arttırılabilir. Etkinlikleri güneşten koruma faktörü (Sun Protection Factor = SPF) olarak bilinen bir ölçümle değerlendirilmekte ve sayı büyüdükçe koruma etkinliği de artmaktadır.
Nemlendirici ve yumuşatıcı ürünler, düşük viskoziteli emülsiyon (şeffaf veya opak losyon), yüksek viskoziteli emülsiyon (krem), çözelti (şeffaf losyon) veya jel şeklinde üretilmiş sistemlerdir. Emülsiyon yapısındaki nemlendirici ve yumuşatıcı losyonlar, içerdikleri yağ oranı ve emülsiyon tipine göre sınıflandırılabilirler. Su/yağ tipinde olanların yağ oranı %30-50 arasında, yağ/su tipinde olanların ise %3-40 arasında değişir. Kremlerde ise, dış fazı su olan kremlerin içerdiği yağ oranı %10-85, dış fazı yağ olanların yağ Oranı %20-85 tir. Stearat sabununun YEM olarak kullanıldığı kremlere vanishing krem veya stearat kremi adı verilir. Yapısında nem çekici maddelerin bulunması yanısıra yüksek oranda yumuşatıcı maddeler içeren kremlere de fon-dö-ten kremler denir.
Erkeklerin sakal tıraşında ve tıraştan sonra kullandıkları kozmetik ürünlerdir. Bu ürünlerin kullanımındaki temel amaçlar sakalın kesilmesini kolaylaştırmak, tıraş sırasında cildin tahriş olmasını engellemek ve tıraş sonrası cildi rahatlatmaktır.
Islak Tıraş İçin Kullanılan Kozmetikler Islak tıraş için kullanılan ürünlerin temel işlevi, sakalı yumuşatmak ve tıraş bıçağının cilt üzerinde rahatça kaymasını sağlamaktır. Bu ürünlerin taşıması gereken özellikler şöyle sıralanabilir: Cilt için tahriş edici özellik göstermemelidir. Kesilen kılların yüzden kolayca uzaklaşmasını sağlamalıdır Cilt üzerine uygulandığında tıraş kremi tıraş bitmeden kurumamalıdır. Fiziksel ve kimyasal dayanıklılığı sağlanmış olmalıdır. Yumuşama kılların suyu emmesi sonucu oluşur. Bu sırada suyun sıcak olması kılın suyu emme hızını arttırır. Sakalın yumuşama hızı, ıslatıcı maddelerin varlığına, ph ının arttırılmasına ya da kıl üzerindeki sebumun uzaklaştırılmasına bağlı olarak değişebilir.
Küçük hava kabarcıklarından oluşan, yoğun köpük oluşturabilen, fırçaya ve cilt üzerine kolayca yayılabilen, su ile kolayca uzaklaştırılabilen, ısıtıcı özelliği iyi olan, tahrişe neden olmayan ürünlerdir. Köpüren tıraş kremleri alkali metal sabunlarının su ve gliserin içindeki dağılımlarıdır. Ürün %30-50 arasında sabun içerir. %75 stearik asit ve %25 hindistan cevizi yağı ile köpük kalitesi çok iyi olan kremler elde edilir. Yağ asitlerin sabunlaştırılması için genellikle, sodyum ve potasyum hidroksit karışımı 1:5 oranında kullanılır. Ürünün kurumaması için kütleye, %15 civarında gliserin, sorbitol veya propilen glikol eklenmektedir. Lanolin, setil alkol, sıvı parafin veya yağ asidi esterleri gibi emoliyan maddeler, köpüğü etkilememeleri için en fazla %1 oranında kullanılmaktadurlar. Sakalı iyi yumuşattığı için tercih edilen ürünlerdir. ph değerinin 10 civarında olması nedeniyle ciltte kurutucu etki yapabilir.
Bu ürünler, %80 oranında yağ asidi sabunu, %5 10 gliserin ve %8 10 arasında su içeren karışımın yongalar hâline getirilip kurutulmasından sonra renk, koku, opaklık verici maddelerle karıştırılması ve daha sonra şekil verilmesiyle elde edilir. Yağ asidi ve sabun oranı açısından köpüren tıraş kremlerine benzer.
Aeresol şeklinde ambalajlanan bu ürünlerin esası yağ/su emülsiyonlarıdır. Bu yapı basınç altında sıvı duruma gelmiş itici gazın, sulu faz veya yüzey etkin (köpük yapıcı) maddeden oluşan karışım içinde dağılması sonucu oluşur. Püskürtülme sırasında dışı yüzey etkin madde ve sulu karışımdan, içi ise itici gazdan oluşan damlacıklar havaya yayılır. Basınç normale döndüğü için damlacıkların içindeki gaz hemen buharlaşır ve su-yüzey etkin madde karışımından oluşan köpük meydana gelir.
Bu ürünlerin formülasyonunda, yağ asitleri, alkali madde, YEM, nemlendirici, kaydırıcı, serinletici, koruyucu madde ve itici gaz kullanılmaktadır. Bu temel maddelerin yanısıra farklı işlevlere sahip maddeler de kullanılmaktadır. Bunlarda birisi, tıraş sonrası olası bir deri enfeksiyonunu engellemek için kullanılan Irgasan DP300 veya ufak çizik ve kesiklerin iyileşmesini hızlandırmak için kullanılan allantoin dir. Tıraş sonrası yanma hissini gidermek için mentol gibi serinletici maddeler eklenmektedir.
Aeresol kabı içinde ambalajlanmış ve jel özelliğinde olan bu ürünler yüze sürüldükten sonra yapıda bulunan düşük kaynama noktasına sahip alifatik hidrokarbonların buharlaşması ile deri yüzeyinde köpük oluşturur.
Fırçasız kullanılan ve köpürme özelliği olmayan bu ürünler yağ/su özelliğinde emülsiyonlardır. Yapıları vanishing kreme çok benzemekle beraber, içerdikleri yağ ve emülsiyon oluşturucu madde oranı çok daha yüksektir. Bu ürünler, tıraş sonrasında herhangi bir tahriş oluşturmadan cilde mat bir görünüm verir.
Elektrikli tıraş makinesiyle yapılan tıraşa kuru tıraş denmektedir. Bu işlem sırasında, sakalın kuru olması gerekir. Ayrıca terleme ile oluşan tabakanın yüzeyden uzaklaştırılması, makine ile cilt üzerindeki sürtünmeyi azaltarak daha etkili bir tıraş yapılmasına neden olur. Bu amaçla hazırlanmış çözelti, çubuk ve toz şeklinde ürünler vardır. Çözelti şeklindeki ürünler büzücü bir etki oluşturarak sakalın bir miktar sertleşmesini ve ürperme kaslarını uyararak kılların mümkün olduğunca dik duruma gelmesini sağlamaktadır. Hızlı kuruyarak yüzdeki mevcut nemi kısa sürede buharlaştırmaları, ayrıca ph değerinin kılların şişmesini sağlayarak tıraşı kolaylaştıracak düzeyde olması istenir. Ürünlerin büzücü etkisi, aluminyum hidroksi klorür ile elde edilir. Çubuk şeklinde hazırlanmış olanlar, sodyum stearat ve etanolden oluşmuş, gliserin ve kaydırıcı içeren katı jel halindedir. Burada amaç, alkolün kılı sertleştirerek tıraş makinesi tarafından daha kolay kesilmesini sağlamaktır. Çubuk şeklinde hazırlanan diğer bir ürün de cilt üzerindeki yağ ve ter bezi sağlısını emmek amacıyla hazırlanmıştır. Bunun için talk,çinko veya magnezyum stearat, magnezyum veya kalsiyum karbonat kullanılr. Toz ürünler, genellikle aeresol kabında tüketiciye sunulmaktadır. Yapısında talk bulunur ve püskürtmeyle cilde uygulanır.
Islak veya kuru tıraş sırasında, kılların uzaklaştırılmasının yanı sıra derinin en dıştaki ölü tabakasından da kayıp olmaktadır. Özellikle kılların deriden çıktığı noktalardaki hasar ve tahriş önemlidir. Ayrıca tıraş sırasında deride az veya çok kimyasal tahrişe de neden olur. Aşağıdaki nedenlerden dolayı tıraş sonrası ürünler kullanılır. Cildin rahatlaması Tahrişin giderilmesi Gerginlik hissinin yok edilerek cildin yumuşaması Tıraşa bağlı olası bir enfeksiyon oluşumunun engellenmesi Bu ürünler de losyon, jel, köpük ve toz yapılarında hazırlanarak kullanıma sunulmuştur. Losyon tipi tıraş sonrası ürünler, temel olarak parfüm içeren sulu, alkollü berrak çözeltilerdir. Yapılarında nemlendirici maddelerde bulunur. Derideki gerginlik hissini yok etmek için, yumuşatıcı maddeler de içerir. Jel şeklindeki ürünler, çözelti şeklinin jel oluşturucu bir madde ile jel hâline getirilmesi ile oluşur. Yapıları çözeltilerle aynıdır. İçerdikleri alkol cildi kurutup tahriş edebilir. Köpük şekildeki ürünler, doğrudan yüze püskürtülerek kullanılan çözelti yapısındaki ürünlerdir. Avuca köpük şeklinde sıkıldıktan sonra cilde uygulanan, bu aşamada köpüğü kırılan türleri de vardır. Toz şeklinde hazırlanmış olanlar ise tıraş sonrası oluşan küçük çizik veya yaraların örtülmesini ve cildin parlamasının önlenmesini sağlar.
Sabunlar, eski dönemlerden beri, yüzey etkin madde olarak kullanılan ürünlerdir. Yağ ve uzun zincirli yağ asitlerinin, sodyum hidroksit, potasyum hidroksit gibi alkalilerle ilişkisine dayandırılarak üretilen tuzlardır. Günümüzde çeşitli kullanım amaçlarına göre farklı maddeler içeren, farklı özellikte sabunlar üretilmektedir.
Sabunların ph değerleri genellikle 9-11 civarında olup alkali özellik taşır. Cilt ph sının 5,5 civarında olduğunu düşünürsek, bu ph düzeyindeki sabunların cildi kurutabileceğini söyleyebiliriz. Sabunlar genelde yumuşak ve sert olarak sınıflandırılırlar. Yumuşak sabunlar, potasyum hidroksit içeririler ve jel kıvamında, yarı şeffaf, sarımsı renktedirler. Alkolde çözünme özellikleri vardır ve antiasit olarak kullanılırlar. En iyi örneği yeşil sabunlar olup saboreik dermatit (ciltte yağlanmaya bağlı oluşan dermatit) te kullanılır. Sodyum sabunları olarak da bilinen sert sabunlar ise adından da anlaşılacağı gibi sodyum hidroksit içerir. Genellikle, cilt temizliğinde, banyo ve tuvalet sabunu olarak kullanılır. Tedavi amaçlı olarak ise psoriasis (sedef), akne vulgaris (ergenlik sivilcesi) gibi durumlarda kullanılır. Yumuşak ve sert sabunlar arasındaki en önemli fark içerdikleri sabun miktarıdır. Sert sabunda %75-90 civarında olan sabun miktarı, yumuşak sabunlarda %10-25 arasındadır.
Sabunlar, sabuna temizleme, köpürme, plastiklik, deriye uygunluk gibi özellikleri sağlayan yüzey etkin maddeler, bağlayıcılar, nemlendiriciler, dolgu maddeleri, koku ve boya maddeleri içerirler (Tablo 1).
Tablo 1: Sabunların içerdiği maddeler
Sabun formülasyonu iki ana kısımdan oluşur. Birinci aşama, sabunlaşma aşamasıdır; ikinci aşama ise diğer katkı maddelerinin eklenmesi, karıştırma ve şekil verme işlemlerini kapsar. Formülasyonu hazırlamak ise kimya ve mühendislik bilgisi gerektiren karmaşık bir iştir.
1. Tuvalet Sabunları İçinde hemen hemen hiç su bulunmayan, homojen bir hamur elde edebilecek biçimdeki en yüksek nitelikli yağlı maddelerden hazırlanır. Bu maddeler, cildin kaybolan yağını takviye edebilecek yağ asitleri, lanolin, lesitin, yağ alkolleri, bitkisel yağlar gibi maddelerdir. 2. Şeffaf Sabunlar Bunlara gliserinli sabunlar da denir ve iyi nitelikli banyo sabunu olarak kullanılır. Soğutma sırasında içerisine gliserin, alkol, şeker gibi maddelerin eklenmesiyle homojenliğini korur ve elektrolitlere karşı duyarsız hâle gelir.
3. Lüks Sabunlar İçerdikleri %5 ten fazla parfüm nedeniyle daha yüksek yağ oranına sahiptir. Ancak sabunun alkali yapısı düşünüldüğünde seçilen bu parfümün yapısına ve oranına dikkat etmek gerekir. 4. Deodorant Sabunlar Bunların en önemli özellikleri, deodorant etkisi sayesinde koku yapan bakterileri öldürücü etkileri olmasıdır. Vücuda tazelik ve ferahlık sağlayan etkin maddeler içerir. 3,4,4 -triklorokarboanilid, sabunda kullanılan etkin bir deodaran maddedir. 5. Krem veya nemlendirici sabunlar İçerisine Hindistan cevizi yağı, zeytinyağı gibi etkin özellikteki yağlardan yüksek oranda eklenmiş, cildi yumuşatma, nemlendirme özelliğine sahip olan sabunlardır.
6. Bebek Sabunları Yapısındaki koku ve katkı maddeleri azaltılmış, alkali özelliği hafif olan, papatya gibi cildi yumuşatma özelliğine sahip maddelerle hazırlanmış sabunlardır. 7. Cildi Koruyucu Sabunlar Cildin kaybolan yağını sağlayıcı maddelerin yanı sıra, yapısına protein ve süt bileşikleri eklenen sabunlardır. Su ve alkali sabunların cildi kurutucu etkisine karşı kullanılır. 8. Aşındırıcı Sabunlar Cilt lekelerini, cilt yüzeyindeki ölü deri tabakasını ve gözeneklerdeki derin kirleri uzaklaştırmak amacıyla yapısına aşındırıcı maddeler eklenmiş sabunlardır. Aşınmanın derecesi, kullanılan aşındırıcının miktarına ve çeşidine bağlıdır. Aktif akne ve sivilce sorunu olan ciltlerde bu tip sabunların kullanılması, bunların patlayıp dağılmasına neden olabileceği için uygun değildir. 9. Yüzen Sabunlar Yoğunluğunu, su yoğunluğunun altına düşürmek için karıştırma yoluyla içine hava katılan sabunlardır. Bu sayede suyun yüzeyinde kalır.
Banyo ürünleri, banyo esnasında ve banyodan sonra kullanılan, vücudu temizleyen, suyun sertliğini gideren, suya renk ve koku vererek banyo işini zevkli hâle getiren, kişiyi rahatlatan, cildi yumuşatan ürünlerdir. Banyo ürünleri, kristal, toz ve sıvı şekilde hazırlanır. Sabunların yapısında bulunan yüzey etkin maddeler, banyo ürünlerinin yapısında da bulunur. Bunların tüm vücut ile temas ettiği düşünülürse kalitesi ve güvenilirliği önem kazanmaktadır. Vücutta temizleme işlemini yaparken cildin yağını fazla uzaklaştırmamaları, cilde gerekli nemi sağlamaları, toksik ve alerjik etki göstermemeleri beklenir.
Banyo ürünlerinde kullanılan maddeler, temizleme işlemini gerçekleştiren ana bileşikler, etkin olmayan bileşikler ve özel amaçlar için kullanılan etkin bileşikler olmak üzere üç grupta incelenebilir. 1. Etkin Bileşenler Yüzey etkin maddelerdir. Köpük oluşturma, ıslatma, kir ve yağı uzaklaştırma ve durulama gibi temel etkinliklere sahiptir. Anyonik YEM sıvı köpük banyolarında kullanılır
Amfoterik YEMin köpük kararlılıkları, anyonik YEM lerden daha iyidir.
2. Etkin Olmayan Destekleyici Bileşenler Banyo ürünlerinin hoşa giden, kullanıma uygun ve hijyenik olarak güvenilir preparatlar olması amacıyla kullanılır. Bu maddeler arasında, kalınlaştırıcı, köpüğü kararlı kılan, kompleks oluşturan, parlaklık ve opaklık (sedefli beyaz) sağlayan, koruyucu, renk ve koku maddeleri sayılabilir. Kalınlaştırıcı ajanlar viskoziteyi ayarlamak amacıyla kullanılır. Yağ asidi alkanolamidleri, suda çözünen polisakkaritler, karboksi vinil polimerler ve polivinil pirolidon gibi maddeler kalınlaştırıcı olarak kullanılmaktadır.
3. Özel Amaç İçin Kullanılan Etkin Bileşikler Özel amaçlar için kullanılan etkin bileşikler ise özellikle yıkama işlemi sonrasında kaybolan deri yağını tekrar kazandırmak amacıyla kullanılan hidrokarbonlar, trigliseritler gibi lipofilik (yağı seven) maddelerdir.
1. Banyo Tuzları, Küpleri ve Tabletleri Banyo tuzları, banyo suyunun sertliğini gideren güzel koku bazen de renk vermek amacıyla kullanılan preparatlardır. Toz, kristal ve tablet formlarında piyasaya sunulmuştur. Hepsinin temel yapısı aynıdır. Banyo tuzları toz hâlde elde edildikten sonra içerisine nişasta gibi bağlayıcı maddeler eklenerek küp ve tablet hâline getirilir. Sodyum bikarbonat veya boraksın trisodyum fosfat ile kombinasyonu sonucu hazırlanırlar.
2. Banyo Yağları Cildi yumuşatan ve cilde hoş koku veren, köpürmeyen ya da çok az köpüren banyo preparatlarıdır. Bunlar suyla karışmayan, suda dağılıp yüzen ve suda çözünen yağlar olarak iki gruba ayrılır. Suyla karışmayan, suda dağılıp yüzen banyo yağları, hidrofobik (suyu sevmeyen) yapıya sahiptir. Çeşitli yağ asitleri, bitkisel yağlar, yağda çözünen renk maddesi ve esanstan oluşur. Bu yağların küvet kenarlarında birikmesi istenmeyen bir durumdur. Suda çözünen yağlar ise banyo suyu ile karışarak homojen bir yapı oluşturur. Bileşimlerinde yağ, yüksek oranda yüzey etkin madde, yumuşatıcı ve parfüm bulunur. Bu yağların suda çözünmesi, banyo suyuyla bir emülsiyon oluşmasını ve süt kıvamı almasını sağlar. Banyo yağlarına köpürme özelliğine sahip koku maddeleri eklenerek köpüren banyo yağları da hazırlanır.
3. Banyo Köpükleri Banyo suyuna eklendiklerinde yüksek oranda köpük oluşturan preparatlardır. Temizlemenin yanı sıra rahatlama ve tazeleme gibi etkileri de vardır. Sıvı, toz, tablet ve kapsül formlarında piyasaya sunulmuşlardır. Yapılarında yüzey etkin maddeler (köpük ajanları), kalınlaştırıcı, köpüğü kararlı kılıcı maddeler, katkı maddeleri, parfüm ve çözücüler bulunur.
Vücut şampuanları banyo esnasında vücut temizliğinde kullanılan ürünlerdir. Bazı markaların ürettiği vücut şampuanları temizlemenin yanı sıra cildi rahatlatma, tazeleme, sıkılaştırma, nemlendirme gibi özelliklere de sahiptir. Tek başlarına kullanılabilecekleri gibi genellikle bir lif yardımıyla köpürtülerek kullanılır. Vücut şampuanları, şampuanlar gibi temel olarak temizleyici madde, köpürmeyi sağlayan ana bir yüzey etkin madde ve temizleme etkinliğini arttıran yardımcı yüzey etkin madde içerir. Ayrıca yapılarında köpük kararlılığını sağlayıcılar, düzenleyiciler, viskozite (akışkanlık) arttırıcı maddeler, koruyucular, parfüm ve renk verici maddeler bulunur.
TEŞEKKÜRLER..