ADİ VE TİCARİ İŞLERDE FAİZE İLİŞKİN YENİLİKLER Prof. Dr. Mustafa ÇEKER Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 31.10.2013
FAİZ KAVRAMI Faiz, para alacaklısına parasından yoksun kaldığı süre için bir hukuki işlem veya kanun gereğince ödenmesi gereken karşılık, tazminattır. Faiz, çeşitli açılardan tasnife tabi tutulabilir: * Anapara faizi - Temerrüt faizi * Basit faiz Bileşik faiz * Akdi faiz Kanuni faiz
FAİZ BORCUNUN KAYNAKLARI Bir para borcunun varlığı zorunlu olarak borçlunun faiz ödemesini gerektirmez. Faiz ödeme yükümlülüğü, kişiler arasındaki hukuki ilişkiden veya kanundan doğabilir. Örneğin ticari nitelikte olmayan ödünç sözleşmelerinde, taraflar faiz ödeneceğini kararlaştırmamışlarsa, borçlu ödünç aldığı para için faiz ödemekle yükümlü değildir (TBK.m.387/1). Buna karşılık ticari ödünçlerde şart edilmemiş olsa bile faiz verilmesi gerekir (TBK.m.387/2).
AKDİ FAİZ Akdi faiz, taraflar arasında bir sözleşme ilişkisinin bulunduğu hallerde sözleşme hükmüyle belirlenen faizdir. Sözleşme ile faiz iki ayrı şekilde belirlenebilir: Faiz ödeneceği zaman ile birlikte faiz oranının da kararlaştırılması Sadece faiz ödeneceğinin öngörülmesi Akdi faiz, anapara faizi veya temerrüt faizi şeklinde ortaya çıkabilir.
Akdi Anapara Faizi TBK.m.88 uyarınca, faiz ödeme borcunda uygulanacak yıllık faiz oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir. Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde elli fazlasını aşamaz. 3095 sayılı Kanuna göre yıllık faiz oranı %9 olarak belirlendiğinden ticari olmayan işlerde akdi faiz oranı en fazla %13,50 olabilir.
Akdi Temerrüt Faizi TBK m. 120/2 ye göre sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık temerrüt faizi oranı, 3095 sayılı Kanun m. 1 e göre belirlenen yıllık faiz oranının % 100 fazlasını aşamaz. 3095 sayılı Kanuna göre yıllık faiz oranı %9 olarak belirlendiğinden ticari olmayan işlerde akdi faiz oranı en fazla %18 olabilir.
Temerrüt Faizi Oranının Belirlenmemesi TBK m. 120/3 ise sözleşmede akdi faiz oranı kararlaştırılmakla birlikte temerrüt faizi kararlaştırılmadığı durumlarda temerrüt faizinin ne şekilde belirleneceğini düzenlemiştir. Buna göre yıllık akdi faiz oranı 3095 sayılı Kanun a göre belirlenen yıllık % 9 oranından fazla ise, temerrüt faizi oranı da belirlenen akdi faiz oranıyla aynı olacaktır.
Ticari İşlerde Akdi Anapara Faizi TTK m. 8/1 e göre ticari işlerde faiz oranı serbestçe belirlenir. Ne TTK nda ne de 3095 sayılı Kanun da ticari işlerde akdi faizi sınırlayacak bir hüküm bulunmaktadır. TTK m. 8 in gerekçesinde, ticari işlerdeki faiz oranı serbestisinin temel bir ilke olarak benimsendiği ve bu serbestinin ticari işlere özgü olduğu vurgulanmıştır. TTK nun ticari faize ilişkin hükümleri, TBK ile aynı anda yürürlüğe giren özel hüküm niteliğinde düzenlemeler olduğundan, TBK. m. 88/2 düzenlemesiyle akdi faize getirilen sınırlama ticari işlere uygulanmaz.
Ticari İşlerde Akdi Temerrüt Faizi TTK m. 8 uyarınca bir sözleşmenin tarafları ticari işlerde faiz oranını serbestçe belirleyebilirler. Bu düzenlemede bahsi geçen faiz ifadesi, hem akdi hem de temerrüt faizini kapsamaktadır. Dolayısıyla taraflar ticari işlerde temerrüt faizini de serbestçe belirleyebilirler.
KANUNİ FAİZ 6098 sayılı TBK, bir hukuki ilişkide tarafların aralarında uygulanacak akdi ve temerrüt faizini sözleşmeyle belirlememiş olmaları halinde uygulanacak faiz oranının belirlenmesini yürürlükteki faiz mevzuatına bırakmıştır. Burada atıf yapılan mevzuat 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun dur. Buna göre faiz ödenmesi gereken hallerde, miktarı sözleşme ile tespit edilmemişse faiz oranı yıllık % 9 olarak düzenlenmiştir (m.1/1).
Ticari İşlerde Kanuni Faiz TTK m. 9/1, ticari işlerde kanuni faiz hakkında ilgili mevzuat hükümlerinin uygulanacağını düzenlemiştir. Bu maddedeki ilgili mevzuat 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun dur. Buna göre 3095 sayılı Kanun hükümleri, ticari işlerde uygulanacak kanuni faiz bakımından da geçerli olacaktır. Adi işlerden farklı olarak ticari işlerde, faiz oranının, TCMB nin kısa vadeli avanslara 31 Aralık itibarıyla uyguladığı avans faizi oranı üzerinden uygulanması talep edilebilir (3095 s.k.m.2/3) (2013 yılı için %13,75).
BİLEŞİK FAİZ Ticari olmayan işlerde faizin anaparaya eklenmesi suretiyle bulunan tutara yeniden faiz yürütülmesi şeklinde işletilen bileşik faiz yasaklanmıştır (TBK m. 388/3). Aynı şekilde 3095 sayılı Kanun m. 3/1 de de kanuni faiz ve temerrüt faizi hesaplanırken mürekkep (bileşik) faiz yürütülemeyeceği vurgulanmıştır.
Faize Faiz Yürütülmesi Adi işlerde kanun, sadece bir durumda faizin anaparaya eklenmesine cevaz vermiştir (TBK.m.121/1). Buna göre, faiz borcunu ödemekte temerrüde düşen borçlu, icra takibine girişildiği veya dava açıldığı günden başlayarak, temerrüt faizi ödemekle yükümlüdür. Ancak TBK.m.121/3 uyarınca, temerrüt faizine, ayrıca temerrüt faizi yürütülemez.
Ticari İşlerde Bileşik Faiz Ticari işlerde bileşik faiz kural olarak yasaktır. Bununla birlikte bileşik faizin ticari işlerde uygulama bulabileceği iki istisnai hal vardır (TTK m. 8/2). Cari hesap sözleşmeleri Her iki taraf bakımından ticari iş niteliğindeki ödünç sözleşmeleri Bu sözleşmelerde bileşik faiz kararlaştırılabilmesi için hesap dönemleri arasındaki süre en az üç ay olmalıdır.
FAİZE YÖNELİK DİĞER SINIRLAMALAR Tüketici Kanunu (TKHK.m.10) Kredi Kartları (BKKK.m.26) Ticari İşletmeler Arasındaki Mal ve Hizmet Tedarikine İlişkin Sözleşmeler (TTK.m.1530/2)
BORÇLAR KANUNUNDAKİ DÜZENLEMELERİN TİCARİ İŞLERE ETKİSİ Konu doktrinde tartışmalıdır. Bir görüşe göre, 6098 sayılı Kanunla getirilen sınırlamalar, sadece adi işler için hüküm ifade etmekte olup, ticari işlerde serbestiyet ilkesi geçerlidir. Aksi fikre göre ise, sözü edilen TTK.m.9 da faize yönelik olarak ilgili mevzuata yapılan atfın içinde Borçlar Kanunu da bulunmaktadır. Böylece ticari işlerde de akdi faiz ve temerrüt faizi oranları sınırlandırılmıştır. Akdi faiz oranı (avans oranı + %50) ve akdi temerrüt faizi oranı (avans oranı + %100) ile sınırlı olarak tespit edilmelidir.
HSYK TOPLANTILARI Konu HSYK tarafından düzenlenen Hukuki Müzakere Toplantılarında da değerlendirilmiştir (Hatay, 23-26 Mayıs 2013). Toplantı sonrası düzenlenen tutanakta görüşler şu şekilde ifade edilmiştir (http://hmt.hsyk.gov.tr/toplantilar/2013/adliyargi/bahar/hatay/raporlar/ozel3.pdf): Yukarıda anılan yasal düzenlemeler grubumuzca değerlendirildiğinde; tacirler arası ticari işlerde, tacirlerin basiretli tacir olması gerekmesi nazara alınarak, kamu düzenine ilişkin Türk Borçlar Kanunu nun getirdiği sınırlamaların tacirler arasında uygulanamayacağı 8 kişilik grubumuzun yarısınca benimsenmiştir. Diğer yarısı ise, Türk Borçlar Kanunu genel bir kanun olup, buradaki düzenlemelerin tacirlere uygulanmayacağına dair yasada açıkça bir düzenleme bulunmadıkça, tacirler arası ilişkilere de uygulanmasının kaçınılmazdır. Örneğin, Türk Borçlar Kanununda kefalete ilişkin hangi hükümlerinin tacirlere uygulanmayacağı belirlenmiştir
Türk Hukuk sisteminde, ticari ve adi işlerde uygulanacak faiz tartışma konusu olmuştur. Bu tartışmanın sonuçlandırılması için, öncelikle faizin niteliğinin kamu düzenine ilişkin olup olmadığını belirlemek gereklidir. Grubun diğer yarısı olarak, faizin kamu düzenine ilişkin olduğunu benimseyerek, Türk Borçlar Kanununun 88 ve 120. maddelerine göre, uygulanacak faizin oranı ve 6101 sayılı Türk Borçlar Kanununun Yürürlüğü Ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunu nun 7. maddesi de nazara alınarak, görülmekte olan davalara da uygulanacağı şeklindeki düzenlemenin bu görüşü kurulumuzda oluşmasına sebep olmuştur. TTK nın 8. maddesinde faiz oranının rızaen serbestçe tayin edebileceği yönündeki düzenlemenin, bu sınırlar kapsamında ve sınırlamalarla TTK nin 9. maddesi gereğince uygulanacağı sonuç ve kanaatine varılmıştır. Bu hususun çözümü yasal düzenleme ile ya da doktrindeki görüşler de değerlendirilmek suretiyle bir an evvel yargısal içtihatlarıyla uygulamadaki belirsizliğin giderilmesi önerilmektedir.
YARGITAY IN GÖRÜŞÜ Y. 13. HD. 22.12.2012 Tarih ve E.2012/17865 K.2012/26319 sayılı kararı:... Uygulanacak yıllık temerrüt faizi oranı, sözleşmede kararlaştırılmışsa, bu oran (sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık temerrüt faizi oranı), birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamaz. (TBK m. 120/f.2 atfıyla 3095 sayılı Yasa m. 2- adi işlerde %9 + yüzde yüz fazlası yani %9 =18'i; ticari işlerde avans faizinin yüzde yüz fazlasını yani avans faizinin iki katını, (01.01.2011 tarihinden 31.12.2012 tarihine kadar avans faizi %15 olduğundan iki katı olan %30'u) aşamayacaktır.
YARGITAY IN GÖRÜŞÜ Y. 13. HD. 20.02.2013 Tarih ve E.2012/23677 K.2013/3886 sayılı kararı: Yukarıda yapılan tüm açıklamalar değerlendirildiğinde, TBK'nın 88 ve 120. maddelerinin emredici nitelik taşıdığı ve taraflar ileri sürmese de re' sen gözetileceğinin kabulü gerekir. O halde faize ilişkin TBK'nın 88 ve 120. maddelerinin uygulama şeklinin irdelenmesi gerekmektedir. Buna göre, TBK 88. maddesinden de açıkça anlaşıldığı gibi; faiz (anapara faizi) ödeme borcunda uygulanacak yıllık faiz oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan 3095 sayılı Kanunî Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'a göre belirlenecektir. Hal böyle olunca mahkemece yukarıdaki açıklamalar ve yasal düzenlemeler ışığında gerekirse bilirkişiden ek rapor alınarak karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde asıl alacak olan 7.712,19 TL'ye takip tarihinden olmak üzere yıllık %61.68 temerrüt faizi uygulanmasına karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.
YARGITAY IN GÖRÜŞÜ Y. 13. HD. 17.04.2013 Tarih ve E:2013/9, K:2013/10102 sayılı Kararı: Davacı banka davalının kredi kartı borcu nedeni ile 7.733,25 TL asıl alacak ve işlemiş faizi ile birlikte toplam 8.893,59 TL'nin tahsili için yaptığı icra takibine davalının itiraz ettiğini belirterek, itirazın iptali talepli bu davayı açmıştır. Davacı dava konusu icra takibinde 7.733,25 TL asıl alacak ile birlikte %27,12 akdi işlemiş faiz ve ayrıca % 33 temerrüt faizi işletilmesini istemiştir. Mahkemece davanın kabulüne karar verilmiştir. TBK.nda " temerrüt faizi" başlıklı düzenlemede de (m. 120) şu şekilde bir çözüme gidilmiştir: Uygulanacak yıllık temerrüt faizi oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir. TBK m.120/f.2 atfıyla 3095 sayılı yasa m.2 adi işlerde %9 + %100 fazlası yani %18'i aşamayacaktır. Hal böyle olunca mahkemece asıl alacağa temerrüt tarihi olan 26.01.2011 den itibaren icra takip tarihine kadar %18 temerrüt faizi yürütülmesine karar verilmesi gerekirken, icra dosyasında talep edildiği gibi %33 faizle tahsiline karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.
YARGITAY IN GÖRÜŞÜ Y. 23. HD. 23.01.2013 Tarih ve E:2012/6076, K:2013/308 sayılı Kararı: Somut olayda, davaya konu aidat borcu kooperatif genel kurul kararlarıyla belirlendiğinden ve genel kurul kararları da sözleşme niteliğinde olduğundan davacının takip konusu alacak kalemlerine uygulanması gereken azami faiz oranı TBK nun 120/2. maddesinde düzenlenmiş yıllık temerrüt faiz oranı olup, davacı kooperatifin genel kurullarında kabul edilmiş temerrüt faiz oranı, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuata yani 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 2/1. maddesine göre belirlenen yasal faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamayacaktır..