İŞLETMEDE KULLANILAN METAL KONSTRÜKSİYONLARIN VE MAKİNA PARÇALARININ YORULMA DURUMLARININ TAHRİBATSIZ MUAYENE YÖNTEMLERİ İLE TESPİTİ

Benzer belgeler
u E M 1 UYGULAMALI EĞİTİM MERKEZİ TEKNIK r d AMMINIERiMiZ AWAINIFi 6i1615A r VAR CE5TcKL KONIRCQ TAHRMA.I.Sq MVA YINE VORW tim res x VF ANA ERi

YÜK KALDIRMA APARATLARININ KONTROLLERİ VE TAHRİBATSIZ MUAYENELERİNİN ÖNEMİ

RAFLARIN TAŞIMA KAPASİTELERİ RAFLARIN DURUM TESPİTİ

Tahribatsız Muayene Yöntemleri

tmmob mmo bursa şubesi

Bölüm 7 Tahribatsız Malzeme Muayenesi

GÖZLE MUAYENE EĞİTİM ve SINAV TAKVİMİ

MAKİNE ELEMANLARI DERS SLAYTLARI

HİZMETLERİMİZ;

YORULMA HASARLARI Y r o u r l u m a ne n dir i?

Statik ve Dinamik Yüklemelerde Hasar Oluşumu

FZM 220. Malzeme Bilimine Giriş

MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ HASAR ANALİZİ YÜKSEK LİSANS - DOKTORA DERS NOTLARI. Doç.Dr.İrfan AY BALIKESİR

Yıllara Göre Periyodik Kontrolleri Yapılan Cihaz Sayılarının Aylık Dağılımı 2010 CİHAZ SAYISI 2011 CİHAZ SAYISI 2012 CİHAZ SAYISI 1.

İNŞAAT MALZEME BİLGİSİ

TAHRİBATSIZ MUAYENE (NON DESTRUCTIVE TEST) HAZIRLAYAN: FATMA ÇALIK

FRACTURE ÜZERİNE. 1. Giriş

Periyodik Kontrole Gidilen Firma Sayılarının Aylık Dağılımı

HAKKIMIZDA. Ülkemizde henüz yapılamayan muayene metotları üzerine çalışmalar yürüten Teknik Muayene, bu konularda öncü olmayı hedeflemektedir.

ÇELİK YAPILAR (2+1) Yrd. Doç. Dr. Ali SARIBIYIK

Bir cismin içinde mevcut olan veya sonradan oluşan bir çatlağın, cisme uygulanan gerilmelerin etkisi altında, ilerleyerek cismi iki veya daha çok

KIRIK YÜZEYLERİN İNCELENMESİ

BASMA DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ. 1. Basma Deneyinin Amacı

Sürünme ; Yüksek sıcaklıklara dayanıklı malzemelerde görülen hasar dır. Yük veya gerilme altında zamanla meydana gelen plastik deformasyona sürünme

Shigley s Mechanical Engineering Design Richard G. Budynas and J. Keith Nisbett

ECONINS MÜHENDİSLİK VE KALİTE HİZMETLERİ MART 2018 BÜLTEN YÜKSEK BASINÇTA HİDROSTATİK TESTLER

MALZEME SEÇİMİ ve PRENSİPLERİ

TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI BURSA ŞUBESİ UYGULAMALI EĞİTİM MERKEZİ -UEM-

ANATEST Kalite Kontrol ve NDT Cihazları Ltd. Şti. NİLTİM ZER Plaza 638. Sk. No: 1/C Nilüfer/BURSA.

MUKAVEMET DERSİ. (Temel Kavramlar) Prof. Dr. Berna KENDİRLİ

Makine Elemanları I. Yorulma Analizi. Prof. Dr. İrfan KAYMAZ. Erzurum Teknik Üniversitesi. Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

Malzeme yavaşça artan yükler altında denendiği zaman, belirli bir sınır gerilmede dayanımı sona erip kopmaktadır.

MMT310 Malzemelerin Mekanik Davranışı 1 Deformasyon ve kırılma mekanizmalarına giriş

Başlıca ANALİZ TİPLERİ. ve Özellikleri

MalzemelerinMekanik Özellikleri II

Doç.Dr.Salim ŞAHİN YORULMA VE AŞINMA

Kaynak Yöntem Onayları için Kullanılan Mekanik ve Teknolojik Testler, Güncel Standartlar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

MALZEME BİLGİSİ DERS 8 DR. FATİH AY. fatihay@fatihay.net


BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK 402 MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY - 3 ÜÇ NOKTALI EĞİLME DENEYİ

TMMOB Makina Mühendisleri Odası Uygulamalı Eğitim Merkezi-Bursa

METALURJİ VE MALZEME MÜH. LAB VE UYG. DERSİ FÖYÜ

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 BÖLÜM 2

MMU 420 FINAL PROJESİ

ZIRH ÇELİKLERİN KAYNAĞINDA KAYNAK AĞZI GEOMETRİSİ VE İLAVE TEL OPTİMİZASYONU Kaynaklı İmalatta İyileştirme Çalışmasına Örnek

MMU 402 FINAL PROJESİ. 2014/2015 Bahar Dönemi

2.2 KAYNAKLI BİRLEŞİMLER

TAHRİBATLI MALZEME MUAYENESİ DENEYİ

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/3) Akreditasyon Kapsamı

T.C. ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI TEMSAN TÜRKİYE ELEKTROMEKANİK SANAYİİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/4) Akreditasyon Kapsamı

Tahribatsız Muayeneye Giriş ( Nondestructive Testing NDT )

TOKLUK VE KIRILMA. Doç.Dr.Salim ŞAHĠN

MMU 420 FINAL PROJESİ. 2015/2016 Bahar Dönemi. Bir Yarı eliptik yüzey çatlağının Ansys Workbench ortamında modellenmesi

KAYNAKTA UYUMLULUK ORANI (MISMATCH) HOŞGELDİNİZ

Prof.Dr.İrfan AY. Arş.Gör.T.Kerem DEMİRCİOĞLU. Öğr. Murat BOZKURT. Balıkesir

«Gri Dökme Demirlerde Hasar Analiz Yöntemleri Kullanılarak Kalite Kontrol Aşamalarının İyileştirilmesi»

5/8/2018. Windsor Probe Penetrasyon Deneyi:

1 MAKİNE ELEMANLARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BİRİM SİSTEMLERİ

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/3) Akreditasyon Kapsamı

BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ DOĞA BİLİMLERİ, MİMARLIK VE MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 3 NOKTA EĞME DENEYİ FÖYÜ

BÖLÜM#5: KESİCİ TAKIMLARDA AŞINMA MEKANİZMALARI

2009 MÜFREDATI MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİM PLANI SINIF: 1 DÖNEM: GÜZ. Ders Kodu Dersin Adı T P K ECTS Ders Tipi

Yüksek Mukavemetli Yapı Çelikleri ve Zırh Çeliklerinin Kaynağı

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/3) Akreditasyon Kapsamı


YATAK HASARLARI (I) Mustafa YAZICI TCK

EN ISO e Göre Kaynakçı Belgelendirmesi Semineri (28 Mart 2014) SINAVIN YAPILIŞI, MUAYENE, KABUL KRİTERLERİ.

Tablo 1. Tahribatsız muayene deneylerinin makina mühendisliği endüstrisinde uygulama alanları. Uygulama Alanı İşlevi Uygulama Örnekleri

Kalite Kontrol Hizmetleri Ltd. Sti. Hizmetimiz kalitemizdir, Çözüm Ortağınız...

TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI PERİYODİK KONTROL BEDELLERİ

Malzeme Bilgisi ve Gemi Yapı Malzemeleri

AKSLAR ve MİLLER. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş Ç. Özes, M. Belevi, M. Demirsoy

Bu deneyler, makine elemanlarının kalite kontrolü için çok önemlidir

YAPI İSKELELERİ UYGUNLUK DEĞERLENDİRME VE PERİYODİK MUAYENELERİ

Kırılma Hipotezleri. Makine Elemanları. Eşdeğer Gerilme ve Hasar (Kırılma ve Akma) Hipotezleri

MUKAVEMET FATİH ALİBEYOĞLU

KOSGEB LABORATUVAR HİZMETLERİ ve ÜCRETLERİ TABLOSU

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/6) Akreditasyon Kapsamı

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MADEN İŞLETME LABORATUVARI. ( Bahar Dönemi) BÖHME AŞINMA DENEYİ

Akreditasyon Kapsamı

T.C. BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MIM331 MÜHENDİSLİKTE DENEYSEL METODLAR DERSİ

MALZEME BİLİMİ Güz Yarıyılı Kocaeli Üniversitesi Ford Otosan Ġhsaniye Otomotiv MYO. Yrd. Doç. Dr. Egemen Avcu

KAYNAKLI NUMUNELERİN TAHRİBATLI TESTLERİNİN GÜVENİLİRLİĞİ VE CİHAZ KALİBRASYONU

Hazırlık Sınıfı. 1.Sınıf / Güz Dönemi

YAPI MALZEMELERİ DERS NOTLARI

Hazırlık Sınıfı. 1.Sınıf / Güz Dönemi

AKSLAR ve MİLLER. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.Çiçek Özes. Bu sunudaki bilgiler değişik kaynaklardan derlemedir.

Tahribatlı Tahribatsız Deney Yöntemleri

1.Sınıf / Güz Dönemi

1.Sınıf / Güz Dönemi

TEKNOLOJİNİN BİLİMSEL İLKELERİ. Bölüm-4 MALZEMELERDE ÇEKME-BASMA - KESME GERİLMELERİ VE YOUNG MODÜLÜ Malzemelerde Zorlanma ve Gerilme Şekilleri

ÇELİK YAPILAR 2. Hafta. Onur ONAT Munzur Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tunceli

SÜRTÜNME ETKİLİ (KAYMA KONTROLLÜ) BİRLEŞİMLER:

Kaynak Metali ve Ana Malzeme Süreksizlikleri. Prof. Dr. Vural CEYHUN Kaynak Teknolojisi Eğitim, Muayene, Uygulama ve Araştırma Merkez

LABORATUAR DENEY ESASLARI VE KURALLARI

Birleşim Araçları Prof. Dr. Ayşe Daloğlu Karadeniz Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü

İNŞAAT MALZEME BİLGİSİ

KAMU VE TOPLUM YARARI DOĞRULTUSUNDA MESLEKİ DENETİM VE TEKNİK HİZMETLER

1.Sınıf / Güz Dönemi

Transkript:

İŞLETMEDE KULLANILAN METAL KONSTRÜKSİYONLARIN VE MAKİNA PARÇALARININ YORULMA DURUMLARININ TAHRİBATSIZ MUAYENE YÖNTEMLERİ İLE TESPİTİ Dr. Ersan GÖNÜL 1, Makine Yük. Müh. ve Kaynak Müh., UT, RT, MT, PT, VT Seviye III Burak BAYRAKTAROĞLU 2, Makina Müh. ve Kaynak Müh. UT, RT, MT, PT, VT Seviye II 1 TMMOB Makina Mühendisleri Odası Uygulamalı Eğitim Merkezi/Bursa e-posta: ersan.gonul@mmo.org.tr 2 TMMOB Makina Mühendisleri Odası Uygulamalı Eğitim Merkezi/Bursa e-posta: burak.bayraktaroglu@mmo.org.tr ÖZET İşletme aşamasındaki endüstride kullanılan konstrüksiyonların, dövme ve döküm malzemelerin ve çelik konstrüksiyonların kullanılması, zamanla yorulmanın etkisiyle risk oluşturmaktadır. Özellikle meydana gelen plastik deformasyon ve çatlak gibi hataların büyük bir çoğunluğu gözle fark edilemez veya incelemeler yapılmadan ortaya çıkarılamaz. Konstrüksiyonda meydana gelen bu bulguları, alışılagelmiş yöntemlerle yapılan testler sonucu belirlemek zordur ve bu durum iş güvenliği açısından büyük risk oluşturur. Bu çalışmada, işletme aşamasında olan metal konstrüksiyonların çeşitli sınır şarlarından dolayı meydana gelen yorulma bulgularının ortaya çıkarılması için uygulanabilecek adımlarından ve tahribatsız muayene yöntemlerinin kullanılmasından bahsedilecektir. Anahtar Kelimeler: Yorulma, çatlak, tahribatsız muayene, iş güvenliği, dövme, döküm, kaynaklı imalat ABSTRACT The use of industrial constructions, forgings and casting materials and steel constructions in the operational phase pose a risk by the effect of fatigue over time. Especially, a large majority of defects such as plastic deformation and cracks not be visually perceived or can not be revealed without inspection. It is difficult to determine the results of the tests made with the conventional methods, which constitute a serious risk in terms of work safety. In this work, we will talk about the steps that can be applied to uncovering the fatigue symptoms due to various limitations of the metal constructions in operation phase and the use of non-destructive inspection methods. Key Words: Fatigue, crack, non-destructive test, occupational safety, forging, casting, welding manufacturing 1

1. GİRİŞ Günümüzde metalik malzemeler, devasa konstrüksiyonlardan basit makina parçalarına kadar kullanılmaktadır. Basınçlı kaplar, vinçler, gemiler metal konstrüksiyonlara birer örnektir. Çok sayıda kaynak bağlantısı bulunan metal konstrüksiyonların farklı bölgelerine etki eden kuvvetler; farklı türde gerilmeler, eğimler ve sehimler oluşturur. Vinç gibi konstrüksiyonlarda, her yüklemede kirişte sehim meydana gelecek, kaynak bölgelerinde basma ve çekme gerilmeleri oluşacak; yük kaldırıldığında kiriş eski konumuna gelecek, yükün meydana getirdiği gerilmeler ortadan kalkacaktır. Statik analizlerde ve hesaplamalarda konstrüksiyonun yapısı açısından tehlike yaratmayan bu sehim ve gerilmeler; yıllar boyunca tekrarlandığında, malzemede yorulmaya neden olmaktadır. Yorulma kendini malzemede veya kaynak dikişinde çatlak olarak gösterir. Sanılanın aksine; belirli bir tekrarlı gerilmenin üzerinde çalışan her metal konstrüksiyonun bir ömrü vardır. Ömrünü tamamlayan konstrüsiyonlarda yorulmaya bağlı çatlaklar gözlenir. Yorulma çatlakları ani kırılmalara neden olabileceğinden işçi sağlığı ve iş güvenliği bakımından son derece büyük risk oluşturmaktadır. Şekil 1. İşletmede Kullanılan Vinç Konstrüksiyonu Endüstride metal konstrüksiyona sahip ekipmanların uzun yıllardır kullanıldığı düşünülürse, konstrüksiyon için en büyük tehlikenin malzeme yorulması olduğu görülmektedir. Genel olarak yorulma; "malzemenin tekrarlı yüklere maruz kalması, belli bir tekrar sayısından sonra yüzeyde çatlak oluşması, bunu takip eden kopma olayı ile malzemenin son bulması" olayıdır. Dolayısıyla meydana gelen hasar, statik zorlanmada taşıyabilecek gerilme değerlerinden, çok daha düşük seviyelerde gerçekleşir. 2

Şekil 2. Konstrüksiyonda Bulunan Yorulma Çatlağı Yorulma malzemelerine bakıldığında ise 2 türde olduğu belirtilebilir; Çatlaksız malzemelerde yorulma (Akslar, motorlar ve türbin parçaları) Çatlaklı malzemelerde yorulma (Köprüler, gemiler, kaynaklı yapılar. (Çatlak boyu zamanla artar) Belli bir yapısal eleman, küçük çatlaklar içerebilir ancak hiçbiri (görsel sınama, x-ışını teması, ultrasonik tarama, elektrik akımına maruz bırakma gibi yöntemler) en küçük çatlaktan daha büyük değildir. Dolayısı ile çatlak oluşumu ömür değerini azaltmaktadır. Yorulma çatlakları genellikle yüzeyde başlar ve içeriye doğru yayılır. Yüzeydeki yorulma çatlağının başlangıcı, plastik deformasyonun daha kolay olması ve kayma basamaklarının yüzeyini oluşturduğu gerçeğine dayandırılabilir. Bir makina elemanında bir çatlağın bulunması, dayanımı önemli ölçüde düşürür. Çatlak büyümesi dinamik yükleme nedeniyle oluşur ve buna yorulma çatlağı büyümesi davranışı denir. Makinalarda nominal gerilme değerlerini arttırarak, gerilme yoğunluğuna neden olabilecek bağlantılar da kullanılmaktadır. Bu tür bağlantılardan en önemlisi, yoğunlukla kullanılan köşe ve punto kaynaklarıdır. Uzun süreli ağır yüklemeler altında kullanılan iş makinalarında bu kaynak bölgelerinde çatlak başlangıcı ve ilerlemesi, beklenen bir sonuçtur. Bu nedenle bu makinaların tasarımında, özellikle kaynaklı bağlantı bölgelerinde yorulma ve kırılma problemlerini ele almak gerekir. Üretilen konstrüksiyonda denetimsizlik sonucu, uygun olmayan malzeme kullanımı, uygun olmayan kaynak işlemleri gibi nedenlerle oluşan kritik bölgeler; sistemlerin yorulma dayanımını düşürmektedir. Üretim öncesi yapılan mukavemet hesaplamalarda dikkate alınmayan bu hatalı bölgeler, kullanım ömrünü etkilemekte ve sistemin yorulma dayanımını düşürmektedir. 3

2. YORULMA DURUMLARININ İNCELENMESİ Kullanım şartları açısından konstrüksiyonların önündeki en büyük tehlikenin "yorulma" olduğu açıkça gözükmektedir. İşletmelerde kullanılan konstrüksiyonlarda aşağıdaki sebepler yorulmaya etki etmektedir; Sürekli olarak yük kaldırıp indirilmesi Kaldırılan yükler, kapasitelerine yakın olması Konstrüksiyonların çalışma şartlarından dolayı titreşime maruz kalması Büyük yükler kaldırıldığı için atalet kuvvetine maruz kalması İşletmedeki yüksek sıcaklıklar, İşletmelerdeki korozif ortamlar, Diğer sebepler(rüzgâr Etkisi, sıcaklık vs. vs.). Bir de bunlara üretim şartlarındaki olumsuzluklar eklendiğinde riskin büyüklüğü açıktır. Bu nedenle kontrole konu olan konstrüksiyonlar üzerinde aşağıdaki çalışmalar yapılmıştır; Konstrüksiyonlarla ilgili keşif çalışmasının yapılması Konstrüksiyonlarla ilgili konstrüksiyon hatalarının incelenmesi Konstrüksiyonlar için belirlenen kısımların tahribatsız muayenesinin yapılması Elde edilen bilgilerle vincin durumunun değerlendirilmesi 2.1 Konstrüksiyon İle İlgili Keşif Çalışmasının Yapılması Konstrüksiyon ile ilgili keşif çalışmaları, konstrüksiyonun kritik ve genel olarak olumsuz durumlara maruz kalan bölgelerinin irdelenmesi için gerçekleştirilir. Çalışmanın bu bölümü, konstrüksiyonun analizi gerçekleştirilerek kritik bölgelerinin haritası çıkarmak için yapılabileceği gibi daha önce yapılan çalışmalar neticesinde tecrübî olarak bilinen bölgelerin irdelenmesi için gerçekleştirilir. Yapılan çalışmalarda ilk önce işletmenin ve konstrüksiyonun bulunduğu bölgedeki yapı incelenir. Hem yükleme koşulları hem de konstrüksiyonun maruz kaldığı durumlar (korozyon, sıcaklık vs.) irdelenir. İşletmenin ve konstrüksiyonun genel yapısı incelendikten sonra, konstrüksiyon üzerinde genel gözle muayene uygulanır. Genel gözle muayenenin amacı konstrüksiyonun işletme koşullarından dolayı, yükleme dışında, zarar görmüş bölgelerinin belirlenmesidir. Üzerinde çalışılan konstrüksiyonların teknik bilgilerine ve resimlerine ulaşılamadığı durumlarda üç boyutlu model için, ölçülerinin tamamının konstrüksiyon üzerinden alınması gerekmektedir. Tersine mühendislik uygulamasına örnek olabilecek bu çalışma için, konstrüksiyon tüm detayları fotoğraflanarak ölçüsüz bir tasarım oluşturulmaktadır. Ölçüsüz 4

tasarımdan hareketle, konstrüksiyon üzerinden hangi ölçülerin alınacağı belirlenmekte, belirlenen ölçüler konstrüksiyon üzerinden alınmaktadır. Şekil 3. Bir Vinç Konstrüksiyonun İçinin İncelenmesi Tasarım işlemin tamamlanmasının ardından işletme koşulları göz önüne alınarak ve sınır şartları belirlenerek, bu sınır şartlarında birçok kez analiz gerçekleştirilmektedir. Böylece kontrole konu olan konstrüksiyonun gerilme haritası çıkarılmakta, yükleme koşullarına göre kritik bölgeler belirlenmektedir. Yapılan çalışmaların tamamında uluslararası normlar ön planda tutulmakta ve irdelemeler standartların yol gösterdiği şekilde yapılmaktadır. Şekil 4. Gerilme Bölgelerinin Belirlenmesi 2.2 Konstrüksiyonlarla İlgili Konstrüksiyon Hatalarının İncelenmesi Konstrüksiyonlarda bulunan kaynak dikişi çakışması, hatalı birleşim yeri, kaynak ağzı açılmadan işlem yapılması gibi konstrüksiyon hataları bu bölümde incelenmektedir. Amaç; imalatta ve işletme aşamasında yapılan bakım onarım çalışmalarında yapılan hatalı işlemlerin belirlenmesidir. Resim 5. Uygun Yapılmayan Tadilat Sonrasında Tekrar Oluşan Çatlak 5

Kontrol neticesinde bilinçsizce ve normlara uygun olmayan bakım-onarım çalışmalarının ortaya çıkmasını sağlamaktadır. 2.3 Ön İncelemeler İle Belirlenen Kısımların Tahribatsız Muayenesinin Yapılması Tahribatsız malzeme muayenesi, kalite kontrolün en önemli bölümü olup, üretimin tamamlayıcı son kısmıdır. Tahribatsız muayene, incelenen parçanın malzemesine zarar vermeden muayene edilerek, dinamik ve statik yapıları hakkında bilgi edinilen muayene yöntemlerinin tümüne verilen addır. Tahribatsız muayene yöntemi ile malzemeler üretim sırasında veya belli bir süre kullanıldıktan sonra örneğin, korozyon veya aşınma gibi nedenlerden dolayı çatlak, içyapıda meydana gelen boşluk, kesit azalması vb. hataların tespiti gerçekleştirilir. Bu işlemlerde; malzemeden numune almaya gerek yoktur. Testler, doğrudan parça üzerine yapılır. Tahribatsız muayene, üretim esnasında yeni parçalara olduğu kadar, periyodik bakımlarda ve hatta işletme esnasında servisteki parçalara da uygulanır. Bu hallerde parçayı, montajlı olduğu sisteme takılı olduğu yerden sökmeden ve bazen de işletmeyi hiç durdurmadan muayene yapmak mümkündür. Bu durum tahribatsız muayenenin büyük bir üstünlüğüdür. Rafinerilerde ve kimya endüstrisinde metalik kaplar, içeriden korozyona maruz kalırlar. Radyografik ve ultrasonik metotlarla, işletmeyi durdurmadan, istenilen noktalardan kalınlık ölçümleri yapılır. Tahribatsız muayene yöntemleri çeşitli fiziksel prensiplerle, farklı şekillerde uygulanır. Seçilecek yöntem, incelenen malzemenin cinsine ve aranan hata türüne göre belirlenir. Her bir yöntemin diğerine göre üstün taraflar olup, genellikle birbirlerinin tamamlayıcısı durumundadırlar. Oluşturulan gerilme haritalarına ve yapılan incelemelerde elde edilen bulgulara göre, gerilmelere bağlı yorulmaya maruz kalacağını öngörülen ve incelemelerde hasarların tespit edildiği bölgelerde aşağıdaki tahribatsız muayene yöntemleri uygulanmaktadır. Şekil 6. Konstrüksiyona Uygulanan Tahribatsız Muayene Sonucunda Bulunan Çatlak 6

2.3.1 Gözle Muayene Çıplak gözle yapılan muayenedir. Bir ürünün yüzeyindeki süreksizlikler, yapısal bozukluklar, yüzey durumu gibi kaliteyi etkileyen parametrelerin, optik bir yardımcı kullanarak veya kullanmaksızın muayene edilmesidir. Gözle muayene çok basit bir metot olarak görünse de kendine özgü incelikleri vardır. Diğer tahribatsız muayene yöntemlerinden önce uygulanmaktadır. Zaten diğer tahribatsız muayene yöntemleri için hazırlanmış uygulama standartlarının çoğunda da öncelikle gözle muayene yapılması bulguların kaydedilmesi istenir. Metalik veya metalik olmayan bütün malzemelere uygulanabilir. Şekil 7. Gözle Muayene Sonucunda Tespit Edilen Plastik Deformasyon ve Çatlak Çoğu durumda muayene yüzeyi hazırlığı olarak yüzey temizliği yapılması istenmez. Daha doğrusu yüzeyin, beklenen hataların en iyi görüneceği şekilde olması gerekir. Yeterli ışık şartları altında ve uygun bakma açılarında inceleme yapılmalıdır. 2.3.2 Manyetik Parçacık Muayenesi Manyetik parçacık yöntemi, yüzey ve yüzeye yakın hataların tespitinde ve yerlerinin belirlenmesi işleminde kullanılmaktadır. Oldukça basit, hızlı ve düşük maliyetle uygulanabilirliği nedeniyle ferromanyetik malzemelere uygulanır ve oldukça geniş bir kullanıma sahiptir. Bu yöntemde yüzey hatalarının belirlenebilmesi, hatanın boyutuna ve yüzeye yakınlığına bağlı olup sadece ferromanyetik yani mıknatıslanabilen malzemelere uygulanır. Yöntemin temeli incelenen malzemenin manyetikleştirilmesi esasına dayanmaktadır. Manyetikleştirme işlemi, parçadan elektrik akımı veya doğrudan manyetik akı geçilerek gerçekleştirilir. Ferromanyetik malzemeler, bu manyetik akıya hiç bir direnç göstermezler, aksine bu manyetik akının geçmesine katkıda bulunurlar. Eğer manyetik alan içerisinde hata varsa, hatadaki boşluk alan çizgilerini engelleyecek ve saptıracaktır. Bu durum hata üzerinde yoğun bir kaçak akım oluşturur ve kaçak akımın büyüklüğü, hatanın boyutu ile doğru orantılıdır. 7

Bünyesinde hata bulunan bir malzeme yüzeyine, manyetik alan uygulanması halinde, yüzeye ferromanyetik tozlar serpilirse, bu tozlar hataların bulunduğu bölgelerde toplanırlar. Böylece, mevcut süreksizliklerin yerleri tespit edilmiş olur. Şekil 8. Manyetik Parçacıkla Muayene İle Hata Tespiti Ferromanyetik bütün malzemelere uygulanabilirken; ferromanyetik olmayan malzemelere bu yöntem kullanılamaz. Hata uygulanan manyetik alan yönüne uygun açıda konumlanmamış durumda ise belirlenemeyebilir. Büyük parçalar için çok yüksek mıknatıslama akımları gerekebilir. Muayene yüzeyinin çok pürüzlü olması, sonucu olumsuz etkiler. Yüzeysel hataların tespit edilebilmesi için malzeme yüzeyinin temiz olması gerekir, muayene yüzeyinde boya veya kaplama varsa bunun kalınlığı muayene sonucunu doğrudan etkiler. Şekil 9. Rafın Yorulma Kontrolü Esnasında Manyetik Parçacık Testi İle Tespit Edilen Çatlak 2.3.3 Penetrant Muayenesi Yüzey hatalarının tespiti için kullanılan bir muayene metodu olup, Tespit edilmek istenilen hataların muayene işlemi uygulanan yüzeyine açık olması gerekir, bu nedenle yüzey altında kalan veya herhangi bir nedenle yüzeyle bağlantısı kesilmiş bulunan hatalar bu metotla tespit edilemez. Metalik veya metalik olmayan bütün malzemelerde aşırı gözenekli olmamaları koşulu ile beklenen yüzey hatalarının tespiti için kullanılabilir. 8

Şekil 10. Darbe Alan ve Bakımı Yapılan Paslanmaz Fikse Kazanında Penetrant Testi ile Tespit Edilen Çatlak Muayene yüzeyine açık süreksizlikler içine kapiler etki ile nüfuz etmiş olan penetrant sıvısı geliştirici tarafından tekrar yüzeye çekilerek süreksizlik belirtileri elde edilir. Süreksizlikler çatlak türü ise çizgisel belirtiler, gözenek türü ise yuvarlak belirtiler elde edilir. Metalik veya metalik olmayan bütün malzemelerde beklenen yüzey hatalarının tespiti için kullanılabilir. Muayene parçasının çok gözenekli bir yapıya sahip olması durumunda bu metodun sağlıklı uygulanması pek mümkün olmaz. Sadece yüzeye açık hatalar tespit edilebilir. Yüzey temizliğinin uygun yapılmamış olması sonucu doğrudan olumsuz etkiler. Muayene sonrasında ilave olarak bir son temizlik işlemi gerekebilir. Kimyasal maddelerin kullanımı özel bir özen gerektirmektedir (ör. atıklar) Kontrollerde manyetik parçacık muayenesi veya penetrant muayenesi ile çatlak taraması yapılmakta olup, çatlaklı bölgeleri görülür hale getirilmektedir. Bu darbeler ve/veya yorulmalar sonucunda meydana gelen çatlakların dolayısı ile çatlaklar ile meydana gelen risklerin açığa çıkarılması için oldukça önemlidir. 2.3.4 Genel Olarak Tahribatsız Muayene Yöntemlerinin Değerlendirilmesi ve Elde Edilen Bulgular Yapılan kontrollerde gözle muayene, manyetik parçacık muayenesi ve penetrant muayene efektif olarak kullanılmaktadır. Gözle muayene esnasında, konstrüksiyonun yapısı gözle görülebilecek hatalar açısından incelenmektedir. Bu hatalar genel olarak aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir; Gözle görülebilen çatlaklar Görülebilir imalat ve işletme hataları Çentikler Plastik deformasyonlar Korozyon 9

Şekil 11. Manyetik Parçacık Testi Sonucunda Elde Edilen Bulgu-Çatlak İncelemelerde manyetik parçacık muayenesi çok daha hızlı ve etkin sonuçlar verirken, penetrant muayenesi hem inceleme koşulları olarak hem de hatanın tespitindeki zaman kaybı açısından manyetik parçacık testine göre daha az tercih edilmektedir. Fakat kontrole konu olan konstrüksiyonda kullanılan malzemeler ferromanyetik özellikte olmaması durumunda (paslanmaz vs.) penetrantın kullanılması kaçınılmazdır. Manyetik Parçacık ve Pentrant muayenesi ile aşağıdaki bulgular elde edilmektedir; Gözle görülemeyen çatlaklar Genel olarak gözle görülmeyen imalat ve işletme hataları Çentikler 2.3.5 Elde Edilen Bilgilerle Vincin Durumunun Değerlendirilmesi Elde edilen tüm bu bilgiler yardımıyla konstrüksiyonların daha fazla kullanılıp kullanılmayacağına ilişkin karar verilmiştir. Yapılan tüm işlemler sonucunda genel olarak şu sonuçlar karşımıza çıkmaktadır; Çatlaklar, gözle muayene ve analiz işlemleri ile belirlenen bölgelerde tespit edilmektedir. Konstrüksiyonlarda yanlış kullanıma bağlı plastik deformasyon, çatlaklar ve kırılmalar tespit edilmektedir. Konstrüksiyonlarda korozyonlar görülmektedir. Kaynaklı üretimler için kaynaklarda korozyon, plastik deformasyonlar ve kırılmalar gözlemlenmektedir. Konstrüksiyonların birçok yerlerinde, tadilat işlemlerine bağlı deformasyonlar ve çatlaklar vardır. Kontrol edilen tadilatların çoğunda gözle muayene ile tespit edilen birçok hata görülmektedir. Tadilat yapılan bölgelerin birçok kez tadilat işlemine tutulduğu görülmüştür. 10

3. SONUÇ Yapılan çalışma; tahribatsız muayenenin, işletme aşamasında olan metal konstrüksiyonların yorulma kontrollerinde kullanılabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, çok sayıda kaynaklı birleşim içeren konstrüksiyonlarda, tüm kaynakların ve malzemelerin tahribatsız muayene ile kontrolünü gerçekleştirmek, hem maliyetli hem de uzun zaman gerektiren bir süreçtir. Bilgisayar destekli analiz yardımıyla, farklı durumlar için gerilmelerin oluştuğu bölgeler belirlenerek kaynak dikişlerinin ve malzemelerin bölgeleri, kritik olanlar ve olmayanlar olarak sınıflandırılabilir. Bununla berber tecrübi bilgileri kullanmak ve kontrol bölgelerini bu bilgilerin tamamını kullanarak oluşturmak önemlidir. İlk yorulmaya uğrayacak olan, gerilmelerin oluştuğu bölgelerde bulunan kritik kaynak dikişlerinin ve malzemelerin kontrolü maliyeti azaltır, zamandan tasarruf sağlar. Ayrıca işletme koşulları değiştiğinde, değişimlerin etkisinin de (deniz kenarı veya kimyasal buharların olduğu korozif ortamlar, açık hava koşullarındaki çalışma nedeniyle güneş, yağmur, kar vb. etkiler) yorulma analizi değerlerini değiştirdiği unutulmamalı ve ön incelemede bu durumlardan etkilenen bölgelerin tespiti yapılmalıdır. Ülkemizde tüm işletmelerin, 20 yılı geçen kaldırma makinalarının yanı sıra, basınçlı kaplarının da yorulma test ve analizlerinin yapılması büyük önem taşımaktadır. Böylelikle iş kazalarının azaltılmasının yanısıra, gereksiz yatırım kararlarının alınmasının da önüne geçilebilecektir. 4. KAYNAKÇA [1] Kaldırma Makinalarında Yorulma Test ve Analizleri, TMMOB Makina Mühendisleri Odası, Yayın No: MMO/572. [2] Metal konstrüksiyonların ve makine parçalarının yorulma dayanımı ve örnek bir analiz çalışması, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesi Bülteni, Mart 2010. [3] TMMOB MMO Uygulamalı Eğitim Merkezi çalışmaları gelişerek sürüyor, mapa kontrolleri devam ediyor, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesi Bülteni, Aralık 2012. [4] TMMOB Makina Mühendisleri Odası Uygulamalı Eğitim Merkezi / Bursa Şube Teknik Çalışmaları ve Kontrolleri 11

ÖZGEÇMİŞ Ersan Gönül 23 Eylül 1985 Bursa doğumludur. 2009 yılında Uludağ Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümünden bölüm birinciliği ile mezun olmuştur. 2009 yılında TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesinde teknik görevli olarak işe başlamıştır. 2011 yılında Anadolu ÜniversitesiAçıköğretim Fakültesi İşletme Bölümünden lisansını, 2012 yılında Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Makina Mühendisliği Anabilim Dalından yüksek lisansını, 2017 yılında Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Makina Mühendisliği Anabilim Dalından Doktorasını tamamlamıştır. 2016 yılında Kaynak Mühendisliği eğitimine giderek Kaynak Mühendisliği programını başarı ile bitirmiştir. 2011-2016 yılları aralığında VT, MT, PT, UT, RT tahribatsız muayene metotlarından Seviye III belgelerini tamamlamıştır. 2011 yılından itibaren TMMOB Makina Mühendisleri Odası Uygulamalı Eğitim Merkezi /Bursa Şube de çalışmaktadır. Burak Bayraktaroğlu 26 Haziran 1985 İstanbul doğumludur. Uludağ Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümünden mezundur. 2009 yılında TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesinde teknik görevli olarak işe başlamıştır. 2010 yılında Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İşletme Bölümünden lisansını tamamlamıştır. 2011 yılında VT, MT, PT, UT, RT tahribatsız muayene metotlarından Seviye II belgelerini tamamlamıştır 2016 yılında Kaynak Mühendisliği eğitimine giderek Kaynak Mühendisliği programını başarı ile tamamlamıştır. 2011 yılından itibaren TMMOB Makina Mühendisleri Odası Uygulamalı Eğitim Merkezi /Bursa Şube de çalışmaktadır. 12