The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss7780 Number: 70, p. 265-280, Autumn I 2018 Araştırma Makalesi / Research Article Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayın Kabul Tarihi / The Published Date 16.08.2018 25.09.2018 Yayınlanma Tarihi / Publication of Acceptance Date 30.09.2018 MANİSA İLİ GÖRDES İLÇESİ KALEMOĞLU MAHALLESİ GELENEKSEL KADIN GİYSİLERİ 1 TRADITIONAL WOMEN CLOTHES IN KALEMOGLU NEIGHBORHOOD OF GORDES DISTRICT OF MANISA PROVINCE Dr. Öğr. Üyesi Birnaz Er ORCID ID: https://orcid.org/0000-0003-4938-1097 Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu, El Sanatları Bölümü, birnaz.er@dpu.edu.tr Öz Giyim-kuşam kültürü bir yöreyi gelenek ve görenekleri bakımından tanıtan önemli bir olgudur. Anadolu kültüründe geleneksel kıyafetler, bireyi ve ait olduğu toplumu, sosyal statüleri, ekonomik durumları, cinsiyeti, inanışları ve yaşam biçimleri gibi birçok açıdan tanımlamaktadır. Geleneksel kıyafetlerin giyiniş biçimleri ve kullanılan süsleme öğeleri, bölgelerin sahip olduğu kültürün detayları hakkında bilgi vermektedir. Sahip olduğumuz kültürün farkına varmak, onu anlamak ve yaşatmak için, geleneksel kıyafetlerin tespit edilip belgelenmesi oldukça önemlidir. Manisa ili Gördes ilçesine bağlı olan Kalemoğlu Mahallesi kendi gelenek ve göreneklerini korumuş nadir yerlerden birisidir. Halen Kalemoğlu Mahallesi kadınları geleneksel giysilerini, evlenme ve sünnet düğünlerinde, kına gecelerinde ve hatta bazı kadınlar günlük yaşamlarında da giyinmektedirler. Sahip oldukları kültürlerini yaşatarak günümüze taşıyan Kalemoğlu Mahallesi geleneksel kadın giysilerinde kullanılan kumaşlarda ve kalıplarda, gelişen teknolojiye ve aradan geçen zaman dilimine rağmen, geçmişe bağlı kalındığı, günümüzde çok fazla değişikliğe uğramadan, genç kızlar ve gelinler tarafından da giyildiği tespit edilmiştir. 1 Bu çalışma, 4-6 Haziran 2009 tarihleri arasında Erzurum Atatürk Üniversitesi Geleneksel Türk Sanatları Sempozyumunda sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
266 Bu çalışmada Manisa ili Gördes ilçesine bağlı Kalemoğlu mahallesindeki kadın giysilerinin geçmişteki ve günümüzdeki örnekleri kullanım alanları, süsleme ve renk açısından incelenmiştir. Kaynak kişilerle yapılan görüşmeler sonucunda giysiler fotoğraflanmış; giysilerin vektörel çizimleri yapılmış, elde edilen bilgiler doğrultusunda bu giysiler düğünlerde giyilen giysiler ve günlük giyilen giysiler olarak sınıflandırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kültür, Gelenek, El sanatları, Giysi, Kadın Birnaz Er Abstract Clothing culture is an important aspect that introduce a region in terms of traditions and customs İn Anatolian culture, traditional clothes introduces the individual and the society he belongs to in many aspects, such as social status, gender, beliefs and their life styles. The dressing style and the elements of decoration of traditional clothing give information about the details of the district s culture. It is very important to to identify and document the traditional clothing in order to realize, to understand and to live the culture. The Kalemoglu neighborhood, which is attached to the district of Gordes in Manisa province, is one of the rare places that preserved its own traditions and customs. At present, women in Kalemoglu village are wearing their traditional clothes in wedding ceremonies, in circumcision feast, at henna nights, even some are wearing in their daily life. It is detected that the fabrics and patterns used in traditional women clothes in the Kalemoglu neighborhood which has survived to the present day, are same as in the past and they have been worn by girls and bride without much changes despite the technological advances and changing time. In this research, traditional and present women clothes of the Kalemoglu village were examined. These clothes were photographed and vector drawings are made, with the direction of interviews made with the resource persons; and also according to the obtained information these clothes were classified as daily worn and worn at special occasions. Key Words: Culture, Tradition, Handcraft, Clothing, Women 1. GİRİŞ Maddi kültürün bir öğesi olan giyim aynı zamanda sosyo-kültürel bir olgu niteliğindedir. Geleneksel kıyafetler ait olduğu toplumun kültürel kimliğidir. Geleneksel kıyafetler sayesinde toplumları ait oldukları etnik kimlikleri bakımından tanımlamak ve sınıflandırmak mümkün hale gelmektedir. Geleneksel kıyafetlerde kullanılan kumaşlar, aksesuarlar, baş bağlama teknikleri, giyinme şekilleri ve zamanı, onlara yüklenen anlamlar ve kullanılan motifler gibi kıyafeti oluşturan diğer unsurlar, yöreye özgü olan, onu bir diğer yöreden ayıran, o toplumun gelenek ve göreneğini temsil eden belgelerdir (Artun, 2006). Ayrıca, geleneksel giysiler toplumdaki sosyal statüyü, ekonomik durumu, bölgenin coğrafik konumunu da simgeleyen olgular arasındadır. Yörelerde, geleneksel giysiler kişilerin cinsiyetlerine, evli ve bekâr olma durumlarına, giyildikleri günün manevi içeriğine ve ekonomik durumlarına göre de farklılıklar göstermektedir. Düğünlerde gelinin ve ailesinin giydiği kıyafetler ile damat ve damat tarafının giydiği kıyafetler birbirinden farklılıklar gösterirken, genç kızların giyim şekilleri, kullandıkları aksesuarlar, baş bağlama şekilleri, kıyafetlerindeki motiflere kadar her detay
Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri 267 özel bir anlama sahiptir ve topluma sosyal bir mesaj iletme niteliğini taşırlar. Bu kapsamda bakıldığında geleneksel kıyafetler süslenme öğesinin dışında, toplumda sosyal içerikli anlamlar da taşımaktadır (http://aregem.kulturturizm.gov.tr,2018). Fakat günümüzde küreselleşme ile birlikte geleneksel olan birçok kavram çağın gereklerine yenik düşmüş, moda, teknoloji, seri üretim gibi kavramlarla hızlı bir değişim sonucunda gerilemiş ve kaybolmaya yüz tutmuştur. Günümüzde yöresel kıyafetleri ancak etnografya müzelerinde, koleksiyoncularda görmek mümkün iken Anadolu nun bazı yerlerinde, düğün, bayram gibi özel günlerde bu kıyafetlere rastlamak mümkündür. Manisa ili Gördes ilçesi Kalemoğlu mahallesindeki geleneksel kıyafetlerini günümüze taşıyan, düğün, bayram gibi özel günlerinde giyen, geleneklerine bağlı yerlerden bir tanesidir. Bu nedenle çalışmada, Kalemoğlu mahallesindeki kıyafetlerin, giyim kuşam yönünden de çok zengin olan Anadolu kültürünün bir parçası olduğunu göstermek, yörenin giyim kuşam özellikleri hakkında bilgi vermek, Uskufa giysilerini tespit etmek, özelliklerini ortaya koyarak tanıtmak ve kültürel mirasa katkı sağlamak adına giysilerin belgelenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma Anadolu kültürünün gelenek ve göreneklerini, giyim-kuşam yönünden tanıtması bakımından önemli olduğu kadar; kaybolmaya yüz tutmuş Anadolu kültürü hakkında bilgi vererek, gelecek kuşaklarda kültürel bir bellek oluşturması açısından da önem taşımaktadır. Çalışma, Manisa ili Gördes ilçesi Kalemoğlu Mahallesindeki Uskufa denen geleneksel giysilerin geçmişteki ve günümüzdeki örnekleriyle sınırlıdır. Bu kapsamda çalışma, özel günlerde ve günlük hayatta giyilen Uskufa giysiler ile bunlarla birlikte giyilen diğer parçaların tanıtımlarını, vektörel çizimlerini ve fotoğraflarını kapsamaktadır. 2.Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri 2.1. Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Gördes ilçesi Ege Bölgesi nin İç Batı Bölümü sınırları içerisinde yer almaktadır. İdari bakımdan Manisa İlinin yönetim sınırları dâhilinde olup, ilçe idari alanı içerisinde 1 ilçe merkezi, 64 mahalle (56 kırsal mahalle köy) bulunmaktadır. Ege Bölgesi nin doğusunda yer alan Gördes ilçesi, Gediz Havzası içerisinde bulunmaktadır. Sahanın sınırları belirlenirken idari faktör esas alınmıştır. Buna göre; güneyde Manisa Köprübaşı, güneybatıda Salihli ve Gölmarmara, batıda Akhisar, kuzeyde Balıkesir ili idari sınırları içerisinde kalan Sındırgı, doğuda Demirci ilçeleri ile komşudur (Koday vd. 2018). Kalemoğlu Mahallesi, göçebe Yörük kültürünün hakim olduğu bir yerdir. Manisa iline 110 km, Gördes ilçesine 16 km uzaklıktadır. Mahalle, karasal iklim etki alanı içerisindedir. Yazları sıcak ve kurak kışları ise rakım yüksek olduğu için oldukça soğuktur. Denizden yüksekliği 950 metre civarıdır. Mahallenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Ayrıca linyit ve ni-
268 Birnaz Er kel madenleri ise önemli geçim kaynaklarındandır (Wikipedia,2009). Uskufa (ustufa, istüfe), dokumasında altın veya gümüş telleri olan, kendinden desenli, ipekli bir kumaştır (Gargi,2007). Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın giyiminde Uskufa diye nitelendirilen geleneksel giysiler, yüzyıllar öncesinden günümüze farklı isimlerle anılarak gelmiştir. Dokundukları kumaşın ismiyle anılan geleneksel Uskufa giysileri günümüzde yaygın olarak üç etek olarak bilinmektedir. Üçetek şeklindeki desenli ipek kumaşlardan yapılan geleneksel giysiler pembe ve yeşil renklidir. Düğenlerde ve bayram gibi özel günlerde giyilen Uskufa giysilerinden pembe Uskufa, erkek tarafının gelin için diktirdiği giysi iken, yeşil Uskufa kız evi tarafından diktirilen, gelinin çeyizinde yer alan giysidir. Geleneksel kıyafetlerinin üzerinden bellerine el dokuması önlük bağlanmakta ve bu dokumanın bele tutturulmasında ise kolon dokumalarını kullanmaktadırlar. Kadınların başları ise oyalı tülbentler ile örtülmektedir (H. Beyhan ve A. Can, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). 2.2. Düğünlerde Giyilen Geleneksel Giysiler 2.2.1. Altıparmak Uskufa Çizgili desenli, cepkenli düğün giysisidir. Giysinin iç astarı beyazdır. Kolları ve alt etekleri kertiklidir. Üç eteğin sağ ve sol kısımlarındaki dalgalı kesimler Sayvan olarak adlandırılmaktadır. Hatice Beyhan isimli bayanın annesinin çeyizinden kalmıştır. Altıparmak Uskufa giysisi cepken ve alt kısmında çatkılı şalvar ile birlikte üç parça halinde, takım şeklinde giyilmektedir. Aşağıdaki fotoğraflarda Altıparmak Uskufa giysinin önden görünümü ile kertikli olan kolun detayı gösterilmektedir. Uskufa giysisinin cepken içinde kalan, görünmeyen kol kısımları, zamanla giyilme sonucu oluşan deformasyonu onarmak için, farklı renkte, pamuklu olan bir kumaşla, sonradan yama yapılmış ve tek parça halinde dikilmiştir (H.Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 1. Altıparmak Uskufa (önden cepkenli ve tek parça görünümü)
Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri 269 Fotoğraf 2. Altıparmak Uskufa (giysinin önden cepken ve kertikli kesim sağ kol detayı) 2.2.2. Cen-Cen Uskufa Düğünlerde giyilen yeşil renkli Cencen Uskufa (giysi) beyaz astarlıdır. Giysinin kenarları kırmızı iplikle işlenmiştir, buna kaytan denir. Cen-cen Uskufa giysisi, alt kısmında çatkılı şalvar ile birlikte iki parça olarak takım şeklinde giyilmektedir. Aşağıdaki fotoğraflarda Cen-cen Uskufa giysinin önden görünümü, sol alt kısım kesim detayı ile birlikte kertikli olan kolun detayı gösterilmektedir. Uskufa giysisi tek parça halinde dikilmiştir (H, Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009) Fotoğraf 3. Cen-cen giysisi (Uskufa ) (giysinin önden, Sayvan kesim olan sol alt kısım ve kertikli sol kol detay görünümü) 2.2.3. Direkli Toz Toplayan Uskufa (Yeşil Grap-Üç Etek) Koyu yeşil renkte olan giysi yeşil grap-üç etek olarak da adlandırılmaktadır. Astarı krem rengi ve üzerinde bordo çizgileri olan dokuma kumaştandır. Kol uçları bilezikli, etek kenarları ise sayvan kesimdir. Giysinin kenarları kırmızı kaytanla işlenmiştir. Kol uçlarının manşetli olması nedeniyle bilezikli olarak adlandırılmaktadır. Kertikli ismi de oymalı anlamında kullanılmaktadır. Direkli Toz Toplayan Uskufa giysisi, alt kısmında çatkılı şalvar ile birlikte iki parça olarak, takım şeklinde giyilmektedir. Aşağıdaki fotoğraflarda Uskufa giysinin önden görünümü, alt kısım kesim detayı ile birlikte bilezikli olan kolun detayı gösterilmektedir. Uskufa giysisi tek parça halinde dikilmiştir (H,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009).
270 Birnaz Er Fotoğraf 4. Direkli Toz Toplayan Uskufa (giysinin önden, kertikli etek uçları ve bilezikli sol kol detay görünümü) 2.2.4. Pembe Uskufa- Gelin Uskufası Düğünde oğlan tarafının geline diktirdiği giysidir. Pembe renkli çiçekli desenli saten dokuma kumaştandır. İç astarı da pembedir. Kol ve etek uçları kertiklidir; giysinin kenarları sayvan kesimdir, siyah iplikle işlenmiştir. Pembe gelin Uskufa giysisi, alt kısmında çatkılı şalvar ile birlikte iki parça olarak takım şeklinde giyilmektedir. Aşağıdaki fotoğraflarda Uskufa giysinin önden görünümü, alt kertikli etek uçları kesim detayı ile birlikte kertikli olan kolun detayı gösterilmektedir. Uskufa giysisi tek parça halinde dikilmiştir (H,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 5. Pembe Uskufa- Gelin Uskufası (giysinin önden, sol kertikli kenar ve kertikli sağ kol detay görünümü)
Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri 271 Fotoğraf 6. Pembe Uskufa- Gelin Uskufasının gelin üzerindeki görünümü 2.1.4.1. Eski Dönem Gelinliği (Uskufa) Uskufa gelinlik pembe renkli saten kumaştandır. Hatice Beyhan isimli bayanın annesinin gelinliğidir. Kol ve etek uçları kertiklidir. Astarı açık pembe renkli dokuma kumaştandır. Giysinin kenarları siyah iplikle işlenmiştir. Aşağıdaki fotoğraflarda eski dönem Uskufa giysinin önden ve arkadan görünümü ile sol kertikli etek ucu kesim detayı gösterilmektedir (Fotoğraf 7) (H,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 8 deki eski dönem pembe gelin uskufasının cepkenli hali gösterilmektedir. Pembe gelin uskufasının üzerine giyilen cepkenin uç kısımları düzdür, ancak pul veya boncuklarla süslenmiştir, kol uçları ise kertikli kesimdir. Cepken, uskufanın üzerine ayrı bir parça olarak giyilir (H,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 7. Eski Dönem Pembe Uskufa- Gelin Uskufası (giysinin önden, arkadan görünmü ile sol etek ucunun kertikli köşe detay görünümü)
272 Birnaz Er Fotoğraf 8. Eski Dönem Pembe Uskufa- Gelin Uskufası (giysinin önden cepkenli hali ile cepkenin, kertikli kol ile görünümü) 2.2.5.Yeşil Uskufa Kız evinin diktirdiği giysidir. Gelinlik kızın çeyizindeki Uskufadır. Astarı krem renkli, pembe çizgili pamuklu dokuma kumaştır. Eski dönem uskufanın kol uçları bilezikli, etek uçları ise kertiklidir. Eski dönem yeşil gelin uskufasının cepken kısmı deforme olduğu için, daha sonradan tadilat amaçlı olarak pamuklu, pembe ve yeşil çiçekli kumaştan, tek parça halinde yeniden dikilmiştir. Giysinin kenarları pembe iplikle işlenmiştir. Kol uçları bileziklidir. (Fotoğraf 9) Fotoğraf 10 daki yeni dönem yeşil uskufa giysisi ise pembe uskufa gibi tek parça halinde, içine çatkılı şalvar ile birlikte giyilmektedir. Yeni dönem yeşil gelin uskufasının astarı da yeşildir, kol uçları kertiklidir (H,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 9. Eski Dönem Yeşi Uskufa- Gelin Uskufası (giysinin önden ve arkadan görünümü)
Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri 273 Fotoğraf 10. Yeni DönemYeşil Uskufa- Gelin Uskufası (giysinin önden, arkadan görünümü ile kertikli sağ kol kesim görünümü) 2.2.6. Önlük Uskufa nın üstüne belden ön kısmı örtecek şekilde takılır. Genelde önlüğün kenar motifleri suyolu motifi olarak adlandırılır. Önlüğün ortalarında halı ipinden gül yapılmış süslemeler bulunmaktadır. Kenarları ise püsküller üzerine pul ve mavi boncuklarla süslenmiştir. Fotoğraf 11. Bele bağlanan Önlük 2.2.7. Albezi Erkek evinin hazırladığı gelinin başına örtülen bezdir. Kırmızı renktedir. Al bezine işlenen pulların desenleri farklıdır. Gobaklı, laleli, çarkı felekli olarak adlandırılır. Erkek evi geline, hangi desenden Albezi istediğini sorar, gelinin istediği desen yaptırılır. Albezinin kenarlarına siyah saten ve mavi pullu bocuk dikilir (R,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009).
274 Birnaz Er Fotoğraf 12. Al bezi 2.2.8. Kıvrak (Govrak) Siyah renkli olan bu giysi gelinin kıyafetini kapatmak için kullanılır. Kadınlar aynı giysiyi çocukları olunca, onları sırtlarına aldıklarında soğuktan korumak için ve örtmek için de kullanırlar (A.Can, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 13. Kıvrak (Govrak giysinin önden kesim görünümü) 2.2.9. Mandili Govrak (Avcı Giysisi) Yakası ve kolları pullu-kıvırcıklı (pileli) siyah renkte, pamuklu kumaştan dikilmiş giysidir. Gelin anne evinden çıkarken damat evinden gelen avcı diye adlandırılan ve gelini korumak amaçlı onun yanında bulunan kişilerin giydiği elbisedir (A. Can, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009).
Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri 275 Fotoğraf 14. Mandili Govrak (Avcı Giysisi) Uskufası (giysinin önden, yaka kesimi ve pullukıvırcıklı sağ kol kesim detay görünümü) 2.2.10. Mahrama Giysisi Geleneksel giysilerinin üstünde büyük beyaz örtü bulunur. Örtünmek için kullanılan bu örtü mahrama olarak adlandırılır (R,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 15. Mahrama Giysisi 3. Günlük Giyilen Geleneksel Giysiler 3.1. Günlük Giyilen Uskufa Bordo ve mavi renkli, çiçekli deseni olan üçetek pazen kumaştandır. Yaklaşık 80 yıllık olan giysinin kolları bileziklidir. Etek uçları kertiklidir. Mavi renkli, turuncu çiçekli deseni olan üçetek de bordo elbise gibi pazen kumaştandır ve giysinin kolları bilezikli, etek uçları da kertiklidir (F,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009).
276 Birnaz Er Fotoğraf 16. Günlük Uskufa Uskufası (giysinin önden görünümü ile bilezikli sağ kol detay görünümü) 3.2. Keten Lohusa Giysisi Bebeklerini emzirmek için bu giysinin önü özellikle açıktır. Emzirme işlemi bitince ön kısım çatal iğne ile tutturulmaktadır. Bu giysi yaklaşık 60 yıllıktır. Giyilme esnasında kollarda oluşan deformasyon sonucu kol kısımları yama şeklinde, farklı renkteki bir kumaştan yeniden, tek parça halinde elbiseye dikilmiştir (R,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 17. Keten Lohusa Giysisi 3.3. Bilezikli Uskufa giyilen elbisenin üst kısmı zamanla oluşan Üstü düz yeşil altı yeşil pembe mavi deformasyonlar sonucu, yeniden, farklı çiçekli olan giysinin kolları mavidir. Kolları renkte kumaşlar ile kol ve sırt kısmı onarılmıştır (R,Beyhan, kişisel görüşme, 13 bilezikli, etek uçları kertiklidir. Kolları bilezikli olduğu için, bilezikli Uskufa diye isimlendirilmiştir. Tek parça olarak dikilen Ocak 2009). ve
Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri 277 Fotoğraf 18. Bilezikli Uskufa giysinin önden ve arkadan görünümü ile bilezikli sol kol detay görünmü) 3.4. Mor Çiter Mor çiter olarak isimlendirilen ve yaklaşık 100 yıllık olan bu giysinin kol uçları bileziklidir ve siyah kaytanla işlemelidir. Cepkenin sırt kısmı kertikli ve pulludur; kolları ise pullu-kıvırcıklıdır. Uçlardaki pilenin yöresel adı kıvırcıklı dır. Uskufa elbisesinin cepkeni ayrıdır, Uskufa elbisesi, üzerine cepken, içine de şalvar olmak üzere üç parça halinde giyilmektedir. Elbisenin kolları ile sırt kısmında zamanla oluşan yırtılma sonucu, beyaz kumaştan yeniden yama yapılarak onarılmıştır (F,Beyhan, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 19. (Mor çiter Uskufa elbisesinin önden görünümü ile Pullu-kıvırcıklı kolların görünümü) Fotoğraf 20. Mor Çiter(Mor çiter Uskufa elbisesinin cepkeni ile önden görünümü ve siyah kaytan işlemeli bilezikli sağ kol görünümü)
278 Birnaz Er 3.5. Çatkılı (Şalvar) Uskufa nın altına giyilen çatkılı, ipekli kumaştan dikilir. Paçaları lastiklidir. Lastikli uçlar dize kadar çekilir. Ayak bileğine doğru bombe yapılır. Çatkılının en alt kısmı bir karış farklı kumaşla dikilir. Buna taşlık denir. İpekli kumaşı israf etmemek için evde bulunan herhangi bir kumaş kullanılır (R,Çavuş, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 21. Çatkılı (Şalvar) 3.6. Bel Kuşağı (Kolan Dokuma) Köyde bu kuşakları elde dokuyan sadece Hatice Çavuş isimli bayan kalmıştır. Eski dönemlerde sağlam olması için kuşak yapımında yün ip kullanılırdı şimdi ise patiklik ip diye adlandırılan naylon ipler de kullanılmaktadır. İki çeşit dokuma vardır. Desenleri farklıdır. Biri bebekleri sırtta taşımak için kullanılır. Dokuma bebeğin sırtından annenin omzuna, ordan koltuk altına geçirilerek bebeğin bacaklarından annenin önüne bağlanır. Çocuk kolon dokumasında püskül olmaz. Diğeri düğünlerde giyilen yöresel üç eteğin üzerine bele kuşak olarak takmak için kullanılır. Bele takılan kuşak püsküllüdür. Uzun olduğundan bele birkaç kez dolanır (Çavuş, kişisel görüşme, 13 Ocak 2009). Fotoğraf 22. Kolan dokuma bel kuşağı 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmada, Kalemoğlu Mahallesinde günümüzde ve geçmişte giyilen geleneksel giysiler, kaynak kişilerle yapılan görüşmeler sonucunda tespit edilmiş ve fotoğrafları çekilmiş ve kıyafetlerin kalıpla-
Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri 279 rının daha iyi anlaşılabilmesi için vektörel çizimleri yapılmıştır. Günümüzde, Kalemoğlu Mahallesinde giyilen geleneksel Uskufa giysilerinin, kumaş, giyim ve kalıp özelliklerinin korunarak giyildiği tespit edilmiştir. Halk arasında üç etek olarak bilinen giysiler, Kalemoğlu Mahallesinde Uskufa giysi olarak isimlendirilmektedir. Çalışma kapsamında tespit edilen Uskufa giysiler düğünde giyilen ve günlük giyilen Uskufa elbiseler olarak iki grupta incelenmiş olup, giysinin diğer unsurları olan önlük, çatkılı şalvar ve örtünme bezleri de inceleme kapsamına alınmıştır. Geleneklerine bağlı olan Kalemoğlu Mahallesi halkı, geleneksel giysilerini düğünlerde, kına gecelerinde ve diğer özel günlerinde giyerek geçmişten günümüze bir kesit sunmaktadırlar. Genç kızlar kuşaktan kuşağa devredilen giysileri, sadece sandıklarında tutmayıp, üzerlerine de giyerek onlara anlam kazandırmaktadır. Günümüzde düğünlerde ve diğer özel günlerde giyilen Uskufa giysi modeli ve kumaş özellikleri ile geçmişte giyilen Uskufa giysileri birbirlerine büyük benzerlik göstermektedir. Yaşadığımız yüzyılda baskın olan modernleşme akımı sonucunda oluşan farklılıklara rağmen, Uskufa giysilerinin temel özelliklerini koruyarak günümüze kadar gelmiş olması önem taşımaktadır. Çağdaşlaşma ve moda gibi kavramların bir sonucu olarak günlük giyilen giysilerde Uskufa giysilerinin terk edildiği, bu giysilerin günümüzde sadece düğünlerde ve özel günlerde giyildiği görülmüştür. Sahip olunan kültür değerlerinin araştırılması, günümüze ulaşabilen örneklerinin tespit edilmesi, korunması, incelenmesi ve belgelere dayandırılması, kültürümüzü korumak, gelecek kuşaklara tanıtmak ve onlarda kültürel bellek yaratmak açısından önemlidir. Giysilerin geleneksel formlarından ve kumaşlarından yararlanarak farklı formlarda kıyafetlerin tasarlanması sağlanmalıdır. Geleneksel kıyafetli yapma bebekler gibi farklı ürünler tasarlanarak yöreye turistik ürünler kazandırılmalıdır ve bu sayede yöre kadınlarına yeni bir iş kolu sağlanarak kıyafetlerin devamlılığı sağlanmalıdır. Kültürel mirasın önemli bir belgesi niteliğinde olan geleneksel giysilerin önemi ile ilgili olarak halkın bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Elbiselerde oluşan deformasyonlar, sonradan eklenen ve bazılarında hem kumaş özelliği hem de renk olarak uyumsuz olan farklı kumaşlarla, yeniden elbiseye tek parça olarak dikilmez üzere onarılmıştır. Bu elbiselerin gerçek özelliğini tahrip etmiştir. Giysilerin orijinallerinin konservasyon kurallarına bağlı olarak saklanması ve daha kapsamlı bir araştırmasının yapılarak bir müzede sergilenmesi, eski kıyafetlerin korunması açısından oldukça önemlidir. Bu anlamda yerel yönetimlerle iş birliğinin geliştirilmesi, yöreye ait olan giysilere yönelik katalog veya kitap çalışmaları yapılarak, yörenin giyim kuşam kültürü belgelenmelidir.
280 Birnaz Er KAYNAKÇA Artun, E. (2006). Adana ve Osmaniye Halk Kültüründe Giyim-Kuşam Geleneği, Uluslararası Halk Kültüründe Giyim- Kuşam ve Süslenme Sempozyumu, 16-23 Ağustos, Ukrayna. Gargi, Z. (2007). Ege Bölgesi Geleneksel Kadın Giyiminde Bel Aksesuarları (İzmir, Aydın, Manisa Örneğinde), İzmir: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. Koday, S.; Koday, Z. ve Akbaş, F. (2018). Gördes Büyükşehir İlçesinde Nüfus Hareketleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 22 (Özel Sayı): 523-556. Wikipedia, (2009) Manisa. http://tr.wikipedia.org/. Erişim tarihi: 06 Haziran 2009. Aregem, (2018). Geleneksel giyim, Kuşam, Süslenme. (http://aregem.kulturturizm.gov.tr,2 018)Erişim tarihi: 15 Eylül 2018. Citation Information/Kaynakça Bilgisi Er, B. (2018). Manisa İli Gördes İlçesi Kalemoğlu Mahallesi Geleneksel Kadın Giysileri, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss7780, Number: 70 Autumn I 2018, p. 265-280.