BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU SAYI: BDDK.DZM.2/11-12-1746 05.02.2002 TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİNE Bilindiği üzere, Bankalarca Karşılık Ayrılacak Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik 30.6.2001 tarih ve 24448 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bankalar Kanununun 11 inci maddesinde 4672 sayılı Kanunla yapılan değişiklik nedeniyle düzenlenen Yönetmelikte, bankalarca ayrılacak karşılıklar konusunda bazı değişiklikler bulunmakla birlikte, mülga Bankalarca Karşılık Ayrılacak Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Karar ve bu Karara ilişkin olarak Bankalarca Karşılık Ayrılacak Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Karara İlişkin 1 sayılı Tebliğ de yer alan esaslar korunmuştur. Ancak, bankalardan ve Birliğinizden alınan yazılarda, Yönetmeliğin uygulamasında bazı tereddütler yaşandığı belirtildiğinden ekteki genelge ile açıklama yapılmasında yarar görülmüştür. Bilgi edinilmesini ve konunun bütün bankalar ile bankalarda denetim yapma yetkisi almış olan bağımsız denetim kuruluşlarına bildirilerek, sonucundan bilgi verilmesini rica ederim. Ek:5 R. Engin AKÇAKOCA Başkan 1
Bankalarca Karşılık Ayrılacak Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin Uygulanmasına İlişkin Genelge Bankalarca Karşılık Ayrılacak Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelikle ilgili olarak aşağıda yapılan açıklamaların bankalarca uygulamada dikkate alınması gerekli görülmektedir. I- Krediler ve Diğer Alacakların Sınıflandırılmasına İlişkin Esaslar Bankalarca Karşılık Ayrılacak Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik ile getirilen uygulamanın amacı, temel muhasebe ilkelerinden olan ihtiyatlılık ve tam açıklama ilkeleri gereğince mali tabloların gerçek durumu tam ve doğru olarak yansıtmasını teminen, kredi ve diğer alacakların niteliklerine göre sınıflandırılmasının ve kredi ve diğer alacaklardan doğmuş veya doğması beklenen ancak miktarı kesin olarak belli olmayan zararları karşılamak amacıyla yeterli karşılığın bulundurulmasının sağlanmasıdır. Bu kapsamda, krediler ve diğer alacakların, Yönetmeliğin 4 üncü maddesine göre ve 6 ıncı maddede belirtilen ek açıklamalar da dikkate alınmak suretiyle sınıflandırılmasında, borçluların kredi değerliliği, kredinin zafiyete uğrayıp uğramadığı ve alacağın süresinde tahsil edilip edilmediği hususlarının değerlendirmeye tabi tutulması ve sınıflandırmanın bu değerlendirmeler doğrultusunda yapılması gerekmektedir. Kredinin zafiyete uğramasının tespitine ilişkin olarak Yönetmelikte öngörülen ölçütlerin yanısıra, ihtiyatlılık ilkesi çerçevesinde daha basiretli yaklaşımlar içeren finansal ölçüm yöntemlerinin kullanılması da mümkün bulunmaktadır. Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin (2) numaralı fıkrasının (b) bendine göre, krediler ve diğer alacaklara ilişkin ödemelerin tahsilindeki gecikme ilgili gruplarda belirtilen süreleri geçmemiş olsa dahi, Yönetmelikte belirtilen diğer kriterler ve risk yönetim ilkeleri dikkate alınmak suretiyle yapılacak değerlendirmeye bağlı olarak, kredilerin ve diğer alacakların İkinci, Üçüncü, Dördüncü veya Beşinci Grup içinde sınıflandırılmaları şarttır. Tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları ile ortaklık paylarının sınıflandırılmasına ilişkin usul ve esaslar da Yönetmelikte ayrıntılı olarak açıklanmış bulunmaktadır. Buna göre, tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları ile ortaklık paylarının değerlemeye tabi tutulan tutarları elde etme maliyetlerinin altına düştüğünde, muhasebe kuralları gereği Menkul Değerler Değer Azalma Karşılığı veya İştirakler, Bağlı Ortaklıklar ve Bağlı Menkul Değerler Değer Azalma Karşılığı ayrılması uygulamasına devam edilecek ancak, sözkonusu değerleri ihraç edenlerin kredi değerliliğinde olumsuz yönde değişme olması halinde, bu varlıklar Yönetmeliğin ilgili hükümlerine göre sınıflandırılarak, bunlar için Yönetmelikte öngörüldüğü şekilde özel karşılık ayrılacaktır. Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin 5 inci fıkrası uyarınca, aylık olarak veya bu süreye bağlı kalmaksızın risk doğuran herhangi bir gelişme ortaya çıktığında, kredi verilmeden önce yapılan kredi ve risk analizinden bağımsız olarak, borçluların niteliklerinin Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde belirtilen hususlar ve kredi değerliliği 2
bakımından incelenmesi, bu çerçevede, alacağın tamamen veya kısmen yeniden sınıflandırılıp sınıflandırılmayacağının tespit edilmesi şarttır. II- Karşılık Ayrılmasına İlişkin Esaslar Yönetmelikte özel ve genel olmak üzere iki tür karşılık uygulaması öngörülmektedir. Belirli varlıkların toplamı üzerinden, tutarı tam olarak saptanamayan ancak ileride gerçekleşebileceği varsayılan risklerin telafisi için ayrılması gereken bir karşılık niteliği taşıyan genel karşılığın, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 11 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasında kredi olarak tanımlanan işlemlerin tamamının dikkate alınarak hesaplanması gerekmektedir. Bu itibarla, Yönetmelik hükümlerine göre Birinci ve İkinci gruplar altında izlenen kredilerin yanısıra Bankalar Kanununun 11 inci maddesi hükümlerine göre kredi sayılan işlemler kapsamında bulunan; -Satın alınan tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları kapsamında değerlendirilmesi gereken Menkul Değerler Cüzdanı, Vadesi Gelmiş Menkul Değerler ve Bağlı Menkul Değerler hesaplarında izlenen hisse senetleri dışındaki borçlanmayı temsil eden tüm menkul kıymetlere ilişkin net tutarlar, -Tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir şekil ve surette verilen ödünçler kapsamında değerlendirilmesi gereken Yurtiçi Bankalar, Yurtdışı Bankalar, Özel Finans Kurumları, Bankalararası Para Piyasası İşlemleri hesapları altında izlenen tutarlar, -Ortaklık Payları kapsamında değerlendirilmesi gereken Menkul Değerler Cüzdanı ve Bağlı Menkul Değerler hesaplarında izlenen hisse senetleri ile İştirakler, Bağlı Ortaklıklar hesaplarında izlenen net tutarlar, -Diğer Alacaklar kapsamında değerlendirilmesi gereken, Satın Alınan Banka Çekleri, Altın Deposu ile Muhtelif Alacaklar hesapları altında yer alan kalemlerden banka tarafından yapılan bir gider ve harcama ile ilgili olmayan ya da aktifleştirilmiş gider olmayan ve alacak niteliği taşıyan kalemler, -Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler kapsamında değerlendirilmesi gereken, Döviz ve Faiz Haddi ile İlgili İşlemlerden Alacaklar hesaplarında izlenen kalemlerin, Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliğin 21 inci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen krediye dönüştürme oranlarıyla çarpılması suretiyle bulunacak tutarları genel karşılık hesaplanmasında dikkate alınacaktır. Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler için yukarıdaki şekilde bulunacak tutarlar üzerinden genel karşılık hesaplanmasında, nakdi krediler için uygulanan genel karşılık oranı dikkate alınacaktır. Genel karşılıktan istisna olan işlemler Yönetmeliğin 7 nci maddesinin (2) numaralı fıkrası ile düzenlenmiştir. Belirtilen istisnalar arasında yeralan Teminat, rehin veya belirli bir gerçek ya da tüzel kişiye veya risk grubuna kullandırılmak amacıyla verilenler hariç olmak üzere, 3
bankaların birbirlerine verdikleri vadesiz ve temdide konu olmamış bir aya kadar vadeli krediler kalemindeki bankalar ifadesinden Bankalar Kanununun 2 inci maddesinde tanımlanan bankalar anlaşılacaktır. Özel karşılıklar, her bir grup itibarıyla belirlenen karşılık oranlarının, kredi ve alacağın toplam tutarından teminatların değerlenmiş tutarlarının düşülmesi sonucu bulunacak tutara uygulanması suretiyle hesaplanacaktır. Teminatların değerlenmiş tutarı belirlendikten sonra bu tutarın bankanın tamamen tasarrufunda olan ve banka tarafından paraya dönüştürülebilecek kısmı, özel karşılığa tabi olan alacak tutarının belirlenmesinde dikkate alınacaktır. Yönetmeliğin 8 inci maddesinin üçüncü fıkrasının (b) bendinde de belirtildiği üzere, bir donuk alacak tutarının birden fazla grupta izlenen teminatla teminatlandırılması durumunda, özel karşılığa tabi olan alacak tutarının belirlenmesinde dikkate alınacak teminatların hesaplanmasına grup sıralamasına göre en likit kabul edilen birinci grup teminatlardan başlanacaktır. Hesaplamada en likit olarak kabul edilen teminatın değerlenmiş tutarının, en fazla donuk alacak tutarına eşit olan kısmı, bu teminata ait dikkate alınma oranı ile çarpılarak, kalan donuk alacak tutarı bulunacaktır. İkinci teminat ve varsa üçüncü teminat için de aynı işlem sırasıyla kalan donuk alacak tutarı üzerinden tekrarlanarak bu işlemlerin sonucuna göre uygulanacak özel karşılık tutarı tespit edilecek ve bu tutar üzerinden özel karşılık ayrılacaktır. Örneğin, 100 milyar lira tutarında bir alacak için ikinci teminat grubunda yer alan ve dikkate alınma oranı yüzde yetmişbeş olan 125 milyar lira tutarında bir ipotek ile üçüncü grup teminatlar içinde yer alan ve dikkate alınma oranı yüzde elli olan 150 milyar lira tutarında kefalet alınmışsa, bu durumda, öncelikle ipoteğin sadece alacak tutarı kadar olan, yani 100 milyar liralık kısmının yüzde yetmişbeşi indirim olarak dikkate alınacak ve kalan 25 milyar lira özel karşılık oranına esas tutarı oluşturacaktır. Alınan 150 milyar lira tutarındaki kefaletin ise kalan donuk alacak tutarına eşit olan 25 milyarlık kısmının yüzde ellisi dikkate alınacak, kalan 12.5 milyar liralık donuk alacak tutarı üzerinden özel karşılık ayrılacaktır. Yönetmeliğin 5 inci maddesinin (1) numaralı fıkrası uyarınca, bir kişinin herhangi bir nakdi kredisinin donuk alacak haline dönüşmesi nedeniyle gayri nakdi kredisinin de donuk alacak kapsamına alınması durumunda, söz konusu gayrinakdi kredinin Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliğin 21 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen oranlarla çarpılması suretiyle bulunacak tutar üzerinden özel karşılık yükümlülüğü doğacaktır. Ancak, gayrinakdi kredi nakde dönüştüğü andan itibaren tutarın tamamı dikkate alınacaktır. Diğer taraftan, bir kredi borçlusunun herhangi bir nakdi kredisinin donuk alacak haline dönüşmesi nedeniyle vadeli işlem, opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmelerinden kaynaklanan alacakların da donuk alacak kapsamına alınması halinde, vadeli işlem, opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmelerden kaynaklanan alacaklar, Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliğin 21 inci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen oranlarla çarpılmak suretiyle bulunacak tutar üzerinden özel karşılığa tabi tutulacaktır. Ancak, vadeli işlem, opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmelerden kaynaklanan alacaklar nakde dönüştüğü andan itibaren banka için alacak hakkı doğuran tutarın tamamı dikkate alınacaktır. III. Teminatlara İlişkin Esaslar 4
Banka alacağının tamamen veya kısmen güvence altına alınmasını sağlayan her türlü varlık, garanti ve kefaletler ile sözleşmeden doğan hakları ifade eden teminatların değerlemesi ve özel karşılık uygulamasında dikkate alınma usul ve esasları Yönetmeliğin 8 inci maddesinde açıklanmıştır. Teminatların değerlemesinde, anılan maddenin (5) numaralı fıkrasında belirtildiği üzere, Bankalarca Uygulanacak Muhasebe Standartları, Tek Düzen Hesap Planı ve İzahnamesi nde yer alan varlıkların değerlemesine ilişkin usul ve esaslar uygulanacaktır. Ancak, anılan düzenlemede açıklık bulunmayan hallerde, öncelikle teminatların borsa veya teşkilatlanmış diğer piyasalardaki fiyatları esas alınacaktır. Böyle bir fiyat oluşmamış ise teminatların rayiç değerleri, değerleme günündeki normal alım-satım değeri dikkate alınmak suretiyle belirlenecektir. Bu esaslardan anlaşılacağı üzere, teminatların değerlenmesi işlemlerinde, teminatın cari koşullarda oluşan gerçek değerinin belirlenmesi önem taşımaktadır. Bu itibarla, uygulamada karşılaşılabilecek sorunların çözümlenmesi amacıyla; - Gayrimenkul ipoteği cinsinden teminatların değerlemesinde: a) ipotek değerinin varlığın gerçek değerini yansıtıp yansıtmadığının gayrimenkulün rayiç değeri (aynı yerde, benzer vasıflı gayrimenkullerin satış fiyatının tespiti ve belgelendirilmesi) veya cari ekspertiz değeri veya söz konusu gayrimenkul sigortalanmış ise sigortaya esas bedel ile karşılaştırılarak tespit edilmesi, b) rayiç değerin veya cari ekspertiz değerinin ipotek değerinin altında kalması halinde, kredinin teminatını oluşturan tutarın hesabında ipotek miktarı yerine rayiç değerin veya cari ekspertiz değerinin esas alınması, c) faiz ve ferileri ile birlikte krediler ve diğer alacaklar portföyünün % 1 ve üstünü teşkil eden ve herhalde 1 trilyon lirayı aşan kredi ve alacakların teminatları için mutlak surette yukarıda belirtildiği şekilde işlem yapılması, d) ipotek tutarı 1 trilyon liranın üzerinde olan gayrimenkullerin rayiç bedel tespitinin ise lisanslı gayrimenkul değerleme şirketlerine yaptırılması, yapılacak tespitte, bedelin ipotek değerinden düşük çıkması halinde teminat hesaplamalarında düşük çıkan bedel üzerinden işlem yapılması, -Emtia ve işletme rehni niteliğindeki teminatların değerlemesinde rayiç bedelin tespitinde ikinci el piyasa fiyatlarının veya ekspertiz değerinin veya sigortaya tabi olanlar için ilgili kurum ve kuruluşlarca yapılan değer tespitlerinin kullanılması, tespit edilen bedelin rehne konu tutardan düşük çıkması halinde, teminat hesaplamalarında düşük çıkan bedel üzerinden işlem yapılması, -Borçlanmayı temsil eden menkul kıymet niteliğindeki teminatların, Bankalarca Uygulanacak Muhasebe Standartları Tekdüzen Hesap Planı ve İzahnamesi ile söz konusu düzenlemeye ilişkin olarak yapılan açıklamalarda belirtilen esaslara göre değerlenmesi, -Borsalarda veya teşkilatlanmış piyasalarda işlem gören hisse senetlerinin rayiç değer tespitinde Bankalarca Uygulanacak Muhasebe Standartları Tek Düzen Hesap Planı ve İzahnamesinin esas alınması, 5
-Üçüncü grup teminatlar arasında yer alan Kredibilitesi yüksek gerçek ve tüzel kişilerin kefaletlerinin ve teminat olarak verilen senetlerin değerlemesinde, kredi borçlusunun ödeme gücü kadar kefilin ödeme gücünün de banka açısından aynı derecede önemli olacağı esasından hareketle, kefalet verenlerin kredi değerliliğinin ölçülmesi için Yönetmeliğin 6 ncı maddesinde belirtilen yöntemlerin kullanılması ve bankaların kredi istihbarat birimlerinin değerlendirmelerinden ve T.C. Merkez Bankası nezdindeki risk merkezi kayıtlarından faydalanılması, - Kredi değerliliği bulunmayan gerçek ve tüzel kişilerden alınan kefalet ve garantiler ile bu kişilerce keşide edilen senet ve çek niteliğindeki kıymetlerin Yönetmelik uygulamasında teminat olarak değerlendirilmemesi, ve teminatların değerlemesi ile ilgili belgelerin saklanması ve ilgili kayıtların tutulması gerekmektedir. IV- Mevduat Kabul Etmeyen Bankaların Yönetmelik Hükümleri Karşısındaki Durumu Bilindiği üzere, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 20 inci maddesinin (2) numaralı fıkrası ile mevduat kabul etmeyen bankalar, Kanunun kredi karşılıklarına ilişkin 11 inci maddesinin 12 nci fıkrası kapsamı dışında tutulmuştur. Bu çerçevede, mevduat kabul etmeyen bankaların Yönetmelik hükümlerine uyma yükümlülüğü bulunmamakla birlikte, Bankalarca Uygulanacak Muhasebe Standartları ve Tek Düzen Hesap Planı ve İzahnamesi hükümleri uyarınca kredileri ve diğer alacaklarını sınıflandırmaları gerekmektedir. Mevduat kabul etmeyen bankaların, Yönetmelik hükümlerine uyma yükümlülüğü bulunmamakla birlikte, Temkinli Olma kavramı çerçevesinde, Yönetmelikte belirtilen sürelere tabi olmadan Vergi Usul Kanunu hükümleri ve kredi portföylerinin özellikleri göz önünde bulundurularak yapılacak değerlendirme sonucu gerekli karşılıkları ayırmaları da mümkün bulunmaktadır. 6