Türk Eğitim Tarihi. 7. Tanzimat Dönemi Dr. Ali GURBETOĞLU

Türk Eğitim Tarihi 7. Tanzimat Dönemi 1839-1876 Dr. Ali GURBETOĞLU www.agurbetoglu.com agurbetoglu@hotmail.com

7. Tanzimat Dönemi 1839-1876 Dönemin Eğitiminin Özellikleri Dönemin Reformlarının Nedenleri Eğitiminde Yenileşmenin Dayanakları 1845 Abdülmecid Fermanı İlköğretimde Yenilik ve Gelişmeler Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (1869) Ortaöğretim Kurumları Yükseköğretim Kurumları Mesleki Teknik Eğitim Azınlık ve Yabancı Okullar Öğretmen Okulları Eğitimin İdari Teşkilatı Halk Eğitimi Çalışmaları Usul-i Cedit Hareketi Dönemin Eğitiminin Önemli Temsilcileri 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 2

Tanzimat Dönemi 1839-1876 Tanzimat Fermanı ya da Gülhane Hatt-ı Hümayunu denen siyasal bir ferman yayınlanmıştır. Ferman, Adülmecid tarafından hazırlatıldı ve Hariciye Nazarı Mustafa Reşit Paşa tarafından halka okunarak yürürlüğe girdi. Ülkede siyasal ve sosyal bazı düzenlemeler yapılacağı duyurulmuştu. Bu nedenle 1839 da başlayan yeni döneme Tanzimat (düzenlemeler) dönemi denir. 1856 da Islahat Fermanı yayınlandı. Abdülhamit in padişah olması ile 1876 da bu dönem kapanmıştır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 3

Tanzimat Dönemi Reformlarının Nedenleri Tarih gelişim süreci içinde ülkede yenilikler gerekli bir ihtiyaç olduğu için Halkın eğitilmesi devletin ve hükümetin önemli bir görevi olarak görüldüğü için. Osmanlı yönetimine ve Türklere karşı düşmanca davranan Avrupa kamuoyunun kazanmak için Avrupa devletlerinin baskısı nedeniyle. Eğitimin devleti felakete gidişten kurtaracak bir yol olarak görülmesi. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 4

Dönemin Eğitiminin Özellikleri: Örgün eğitime ağırlık verilmiş, eğitimde hiyerarşik kademe oluşturulmuştur. Okul ve sınıf fiziki ortamları ıslah edilmiş, eğitimde araç gereç kullanımı başlamıştır. Öğrenci ve öğretmen kılık ve kıyafetleri belirlenip düzenlenmeye başlamıştır. 1846 da Mekatib-i Umumiye Nazırlığı kurulduktan sonra rüştiyeler çoğalmaya başladı. Kızlar için orta dereceli okullar açılmıştır. Disiplin aracı olarak falaka yasaklanmıştır. Reformların yetersiz kalmasından dolayı 1856 Islahat Fermanı yayınlanmıştır. İlk kez öğretmen yetiştiren meslek okulları açılmıştır. Sivil okullara ve memur yetiştirmeye fazla önem verilmiştir. Mesleki ve teknik eğitimin temelleri atılmıştır. Dilin eğitimdeki önemi yanında sadeleşmesinin de gerektiği anlaşılmaya başlanmıştır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 5

Eğitiminde Yenileşmenin Dayanakları 1839 Tanzimat Fermanı eğitimle ilgili bir hüküm içermez; ancak 1856 Islahat Fermanı Avrupa nın, eğitim ve biliminden yararlanılacağı hükmünü içerir. Ancak yenileşmenin eğitim olmadan imkan dışı olduğu bilinmekteydi. Tanzimat kadroları, örgün ve yaygın eğitim yoluyla devleti Avrupa tarzında düzenlemeyi temel hedef edinmişti. Bu düzenlemelerin, ihtiyaç, batıya şirin görünme ve batılıların zorlamaları şeklinde üç boyutu vardı. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 6

1845 Abdülmecid Fermanı Padişah Abdülmecid, Babıali de yetkililere hitaben okuduğu Fermanında; Askeri okullar dışında hiçbir çalışmada başarılı olunamadığını, Asıl ilerlemenin, ülkenin mamur, halkın refahı ile mümkün olacağı, Din ve dünya işlerinde halkın bilgisizliğinin giderilmesi, İlimlerin ve fenlerin ve sanayinin kaynağı olacak okulların açılması gibi hususları önemsediğini ifade etmiştir. Fermanın özü şöyledir; Halkın cehaleti giderilmeli, eğitimi sağlanmalıdır. Mesleki eğitim dahil, her düzeyde eğitim önemsenmelidir. Din ve dünya için geçerli bir eğitim verilmelidir Okullar ülkenin uygun olan her yerinde açılmalıdır Bu dönemde Avrupa yı gezmiş, orada görev yapmış, eğitim görmüş aydınların, eğitimde yenileşmeye katkıları olmuştur. Ülkeye daha sık gelmeye başlayan yabancıların, bu bilincin uyanmasında önemli etkisi olmuş. Ülkedeki azınlık ve yabancı okullar önemli bir model olmuştur 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 7

İlköğretimde Yenilik ve Gelişmeler İlköğretimde yenileşmeye dönük ilk girişim 1847 tarihli belgedir. Belge, sıbyan mektebi hocalarına yönelik bir talimatlar içermektedir. Belgenin adı Etfalin Talim ve Tedris ve Terbiyelerini ne Vechile İcra Eylemeleri Lazım Geleceğine Dair Sıbyan Mektebi Haceleri Efendilere İta Olunacak Talimat tır. Bu talimat, çocuğa geleneksel bakışı değiştirecek önemli yenilikler içermektedir. Bu belgede; öğretim programları, öğretim araç ve gereçleri, öğretim yöntemi ve süresi, disiplin ve öğretmenlere ilişkin ayrıntılı açıklamalar bulunmaktadır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 8

Öğretim Programları; Dersler; elif-ba, amme cüzü, Türkçe lügat, yazı, ilmihal, Kur an, tecvid, Hıfz-ı Kur an (Seçimlik) Tanzimat a kadar ilköğretimde yazının çok önemsenmeyişi bazı sorunlara da kaynaklık etmişti. 1847 talimatı, okuma-yazma öğretimini bu okulların temel amaçları arasına almıştır. Talimatta; karalama, çizgi çizme, yazmaya çalışma nın, ilahi bir lütuf olarak çocuğun doğasında var olduğuna vurgu yapılmıştır. Onların bu eğilimlerinin, alıştırmalarla geliştirilmesi, hocaların görevi kabul edilmiştir. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 9

Öğretim Araç ve Gereçleri; Mekke, Medine ve öteki bazı beldelerde kullanılan siyah taş tahta denilen yazı levhalarının padişah tarafından her okula yeterli sayıda gönderileceği talimatta yer almıştır. Bunların yazı yazma ve okumayı öğrenmede önemli araç olduğu belirtilmiştir. Kağıt üzerine yazı yazmak için öğrencilerin, yanlarında divit, iki tane kamış kalem, mürekkep hokkası taşımaları istenmiştir. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 10

Öğretim Yöntemi; Öğrenciler bilgi düzeylerine göre gruplara ayrılacaktır Kız ve erkek öğrenciler aynı sınıfta ancak kendi aralarında gruplar şeklinde oturacaktır. Heceleme ile harflerin birbiriyle birleştirilmesi yöntemi takip edilecektir. Hoca veya kalfa öğrencilerle tek tek ilgilenecektir. Sınıf geçme sistemi olmayıp, 4. yıl sonunda bitirme sınavı ile mezun olunmaktaydı. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 11

Öğrenim Süresi; 7 yaşına girmiş çocukların okula devamı zorunluydu Bu çocukların okula gitmemesi durumunda velileri cezalandırılacaktı. 7-13 yaşları arasında olup, ailesinin geçimini sağlayan çocuklar, dini bilgileri öğrenmek için sabahları bir saat okula geleceklerdi. Okulun süresi 4 yıl olup 4-5 yaşlarındaki çocuklar, velileri isterse okula kabul edilebilirdi. Bu sürede gerekli bilgileri öğrenemeyenler 3 yıl daha okuyabilirlerdi. 7 yılda başarılı olamayanların durumu velilerinin arzusuna bağlıydı. 4 yıllık sıbyan mekteplerinden sonra, yeni kurulmaya başlayan 2 yıllık Rüşdiye mektepleri de talimat kapsamına alınmış, böylece 6 yıllık zorunlu eğitim söz konusu olmuştu. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 12

Disiplin; Falaka yasaklanmıştır. Yaramaz öğrenciye karşı hoca somurtarak, hakaret içermeyen sözlerle tepkide bulunabilecektir. Ayakta durma, incitmeden kulak çekme, velinin izniyle, çubukla hafiften dövme cezaları uygulanabilecektir. Ayakta durma cezası sırasında kalfa nın çocuğa dersini sürekli tekrar ettirmesi de öğretici olması yönüyle uygun bulunmuştur. Çocuklara 7 yaşından itibaren namaz kılması öğretilecek, 10 yaşına gelip de namaz kılmayanlar, velisinin izniyle cezalandırılabilecektir. Çalışkan ve iyi huylu çocuklar, hocanın yanı başında oturmaları sağlanarak onure edileceklerdir. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 13

Öğretmenler; Talimatta sıbyan mektebi hocalarının nitelikleri konusunda bir açıklama yoktur. Mektepleri teftiş ve hocalara rehberlik için Muin-i Mekatip denilen müfettişlik kuruldu. Hocaların maaşının, öğrenci velilerinden karşılanması sisteminin devam edeceği yine talimatta mevcuttur. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 14

Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (1869) İlköğretimde köklü değişiklikler bu nizamname ile sağlandı Bu belgenin sıbyan mekteplerine yönelik bazı hükümleri şöyledir: Md.3-4 -Her mahalle ve köyde en az bir mektep bulunacak. Mektep masrafları halk tarafından karşılanacak. Md.5-6 Hocalar nizamnameye göre seçilip atanacak. Sıbyan mektepleri 4 yıldır. Md.9- Kızlar 6-10, erkeklerin 7-11 yaşları arasında mektebe devamları zorunludur. Md.10-13 -İlköğretim zorunluluğunun uygulanışı ve buna uymayan ana babalara verilecek para cezası ile ilgilidir. (Bedeni, ruhi önemli kusuru olan, ailesinin geçimini sağlamak zorunda olan, yarım saatlik mesafeden gelen ve evinde okuma-yazma öğrenenler devam zorunda değildir) Md.15- Bir yerde iki sıbyan mektebi varsa bunlardan biri erkeklere diğeri kızlara ayrılacaktır. Böyle olmayan yerlerde kızlarda aynı mektep e gidecek fakat karışık oturmayacaklardır. Md.16 Kız sıbyanların mekteplerinde hoca bayan olacaktır, fakat yeterli sayıda ehliyetli hocalar yetiştirilinceye kadar müsin ve edip (yaşlı ve iyi ahlaklı) adamlardan muallim tayini caiz olacaktır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 15

Tanzimat Döneminde Ortaöğretim Kurumları Rüştiyeler İdadiler Sultaniler 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 16

Rüştiyeler: İlk kez 1839 da askeri okullara kaynak olmak ve 4 yıl süreli eğitim vermek amacıyla kurulmuş olup askeri ve mülki Rüştiyesi şeklinde ikiye ayrılırlar. Mülkiye Rüştiyeleri 1846 dan (Mekatibi Umumiye Nezaretinin Kurulması) sonra açılmaya başlamış, askeri rüştiyeler ise 1875 ten itibaren kurulmuştur Mezunları askeri okullardan ziyade memur olmayı seçiyordu. Darulmuallimin mezun vermeye başlayınca taşrada Rüştiyeler açılmaya başladı(1853) Kızlar için açılan ilk Rüştiye Cevri Kalfa (Sultanahmet) kız rüştiyesidir. Kız rüştiyeleri 1870 den sonra taşrada önemli merkezlerde açılmaya başladı 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 17

9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 18

Rüştiye Mekteplerinin Programı Erkek Rüştiyelerinin Programı: Din Dersleri, Türkçe Gramer/ Lisan-ı Osmanî Kavâidi, İmlâ ve Yazı, Arapça ve Farsça Gramer, Aritmetik, Geometrik Çizimler, Genel Tarih ve Osmanlı Tarihi, Coğrafya, Beden Eğitimi, Kız Rüştiyelerinin Programı (Erkek Rüştiyelerden Farklı Olarak): Yardımcı Nakış Resmî Seçme Edebî Parçalar, Ev İdaresi, Dikiş ve Müzik 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 19

İdadiler: Harp okulu ve Askeri Tıbbiyeye hazırlık amaçlı kurulmuşlardır Ordu merkezleri ve Bosna da kurulmuşlardı. İlk 3 sınıf bölgelerinde, 4. sınıf İstanbul da okutulurdu. İstanbul da ilk açılan Mektebi Fünun-u İdadiye 1845 de açıldı. Harp okulu öğrencileri sınavdan geçirilerek, orta düzeyde olanları bu okula alınmıştır Bu okul 1872 de Kuleliye taşınmış, Kuleli Askeri İdadisi olmuştur. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 20

Yine 1845 de Bursa da aynı adla kurulan idadi, sonradan Işıklar Askeri İdadisi adını almıştır. 1869 Maarifi Umumiye Nizamnamesiyle bu okullar 4 yıllık Rüştiyelerden sonra 3 yıl olarak düzenlenmişlerdir. Nizamnameyle, Müslüman ve Hıristiyan tebaanın ortak bir kültür ile kaynaşması için 3 yıl süreli olarak İdadi adıyla Sancak merkezlerinde açılmaları düşünülmüştür. Önce İstanbul da 1873 te ilk Mülki İdadi açılmış, iki yıl sonra da diğer illerde açılmaya başlamıştır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 21

İdadî Mekteplerin Programı Nizamnameye göre idadilerde okutulan dersler: Türkçe Kitabet ve İnşa Fransızca, Osmanlı Kanunları, Mantık, Cebir, Matematik, Geometri, Ölçme ve Ticarî Aritmetik, Fizik, Kimya ve Resim Fen Dersleri, Ekonomi, Coğrafya, Tarih, Programda din dersleri, Arapça ve Farsça yer almamıştır 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 22

Sultaniler: İlk kez Galatasaray da açılan okula bu ad verilmiştir (1868). Fransa nın Osmanlıya, büyük merkezlerde Hıristiyan çocukları için okul bulunmayışı gerekçesiyle Şubat 1867 de verdiği notadan sonra kurulmuştur. Notada; büyük merkezlerde, Hıristiyan öğrencilerin devam edebilecekleri orta öğretim kurumlarının açılması isteniyordu. Bunun üzerine Osmanlı hükümeti, İstanbul da Fransa elçisiyle görüşerek, öğretim dili Fransızca olan bir lise açılmasına karar verdi. Bu okul batı irfanıyla beslenmiş aydın sınıfı oluşturmayı amaç edinmişti. Müslüman ve Hıristiyan bütün Osmanlı tebaasının, ülke hizmetlerinde eşit şekilde sorumluluk üstlenmelerine imkan sağlamak temel amaçtı. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 23

1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde ortaöğretimin üst basamağını teşkil etmek üzere açılacak okullara Sultaniye adı verilmesi kararlaştırıldı. Bu kararda 1868 de açılan Galatasaray Sultanisinin varlığı etkili olmuştur. Galatasaray Sultanisinin Müdürü Türk, ikinci müdür ve öğretmenlerin çoğu Fransız dı 5 yıl iptidai, 5 yıl kolej olmak üzere 10 yıllık öğretim verilirdi. Sonradan eğitim, 3 yıl iptidai, 3 yıl tali, 3 yıl âli şeklinde 9 yıl olarak düzenlendi. Nizamnameye göre diğer Sultaniler, 3 yıl kısmı adi ve 3 yıl kısmı ali olmak üzere 6 yıl eğitim verecekti. Sultanilerin ilk 3 yıllık kısmında (Kısmı-ı adi), idadilerin programı takip edilmekteydi. II. Meşrutiyete kadar İstanbul dışında bu adla sadece Girit te okul açılabilmişti. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 24

1869 tarihli Nizamnamede bu okulların ücretli olması, ancak yapım masraflarının devletçe karşılanması öngörülmüştü. Bu okullar II. Meşrutiyete kadar Girit dışında hiçbir yerde açılamamıştır. Sultani düzeyinde bir diğer okul Daruşşafaka (1873) idadisidir. Bu okulda Fransız askeri liselerinin programı okutulmuştur. Yıllarca asker öğretmenler bu kurumda görev yapmıştır. Anne-babası olmayan fakir ve kimsesiz çocuklar alınıp eğitilmiştir. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 25

Sultanîlerin Programı Sultanî okullarında okunacak dersler, iki kısımdı. 1. Kısmı Adi (İlk 3 yıl): idadî okullarında okutulan dersler Edebiyat Şubesi 2. Kısmı Ali (Son 3 yıl): Edebiyat ve Ulüm şubeleri 1. Türkçe-Yazı, 2. Arapça ve Farsça'dan Metinler, 3. Meânî, 4. Fransızca, 5. Ekonomi, 6. Milletler Hukuku, 7. Tarih Ulüm Şubesi 1. Geometri, Simetri, Cebir 2. Düzlem ve Küresel Geometri, 3. Kozmografya, 4. Fizik ve Kimya'nın Sanayi ve Tarıma Uygulanması, 5. Fen Dersleri, 6. Arazi Plânlaması 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 26

Tanzimat Döneminde Yükseköğretim Kurumları Bir Darülfünun kurulması 1846 da kararlaştırılmış ve o tarihte bu kurum için bir binanın temeli atılmıştı. Ancak 1863 tarihinde açılabildi Bu kurumun amacı; Müslim-Gayrimüslim bütün Osmanlı tebaasını ortak değerlerde bütünleştirmek Bunların devlet hizmetlerinde yer almasını sağlamak, Medreselerin dışında, dini gelenek ve etkilerden uzak modern bir yüksek öğretimdi. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 27

Tanzimat Döneminde Yükseköğretim Kurumları Darülfünun 13 ocak 1863 günü, Mühendishane kökenli, Kimyager Derviş Paşanın konuşması ile açıldı. Derviş Paşa Avrupa da eğitim görmüştü Darülfünun için yapılan büyük binadan kısmen yararlanmaktaydı Nisan 1865 te buradan çıkarılıp kiralık bir konağa taşındı. Bu konak Eylül 1865 te yanınca Darülfünun da ortadan kalktı 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 28

1869 tarihli Maarifi Umumiye Nizamnamesinde, İstanbul da bir Darülfünun-i Osmani nin kurulacağı belirtilmiştir. Buna göre: Darülfünunun; Hikmet ve Edebiyat, İlm-i Hukuk, Ulüm-i Tabiiye ve Riyaziye şubelerinden oluşacağı belirtilmiştir. Her şubenin öğretim süresinin 3 yıl olacağı, Müderris olacaklar için öğretim süresinin 4 yıl olacağı, Öğrencilerin 16 yaşından küçük olamayacağı ve sınavla alınacağı, Derslerin halka açık olacağı hükme bağlanmıştır. 1869 tarihinde Darülfünun yeniden kurulmuş, Fransa da eğitim görmüş olan Hoca Tahsin Efendi müdür olarak atanmıştır. Darülfünun resmi açılışı 20 Şubat 1870 tarihinde küçük bir binada olmuş, kütüphanesi için Fransa dan hümanizm ve pozitivizm ile ilgili eserler getirtilmiştir. Kısa bir süre sonra müdür Hoca Tahsin Efendi dinsizlikle suçlanıp 10 Aralık 1870 de görevden uzaklaştırıldı. İkinci öğretim yılı 22 Ocak 1871 de başlamış, 1872 de 100, 1873 de 73 öğrenci eğitim görmüştür. Kurum 1873 tarihinde tekrar kapatılmıştır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 29

Maarifi Umumiye Nizamnamesine Göre Darülfünunda Okutulan Dersler Hikmet ve Edebiyat Şb: İlmi Terkibi Vücut, İlmi Ahvali Nefs, Mantık, Maani, Beyan İlmi Kelam, İlmi Ahlak, Hukuku Tabiiye, İlmi Tarih Arabi, Farisi, Türki, Fransızca Tarihi Umumi, Asarı Atika İlmi Hukuk Şubesi: Şeri muamelat (fıkıh) Usuli Fıkıh Roma Hukuku Fransız Hukuku Usuli Muhakeme Ticareti Berriye ve Bahriye Ceza Kanunnameleri Usuli Muhakemei Cinayet Hukuki Mülkiye Hukuki Milel Ulümi Tabiiye ve Riyaziye Şb: Heyet İlmi Tabiiye İlmi Kimya İlmi Tabakatül Arz İlmi Maadin İlmi Hayvanat Hendese Müsellesat Hendesei Cebir Hendesei Resmiye Menazır Cerri Eskal,Riyaziye Tarihi Umumi Fenni Tahtiti Arazi 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 30

Darülfünun, 1874 te Galatasaray Sultanisi içinde üç şube şeklinde yeniden açılmıştır. Bu şubeler: a. Hukuk Mektebi b. Turuk ve Maabir (Yollar ve Koprüler) Mektebi (Mühendislik) c. Edebiyat Mektebi Tanzimat döneminde Darülfünun kurma teşebbüslerinin başarılı olamaması mali sıkıntılar, yeterli nitelikte öğrenci, hoca, kitap bulunamaması, plansız girişimler gibi nedenlerden ileri geldiği belirtilmektedir. Darülfünunda, 1869 tarihli nizamnamenin 106. maddesi gereği, akademik yükselme için, bilimsel bir çalışmanın yapılması şartı getirilmiştir. Tanzimat Dönemi yüksek okulları arasında Mekteb-i Mülkiye (1859) ve Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye (1867), Mekteb-i Hukuk (1880) gibi kurumlar öğrenci ve mezunlarıyla, özellikle Mutlakıyet dönemi ve sonrasında kendi alanları dışında da etkili olmuşlardır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 31

Mekteb-i Mülkiye : 1859 da, Kaymakam ve müdür yetiştirme amacıyla kurulmuştur. Süresi önceleri 2 yıl, 1867 den itibaren 4 yıldır. Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye: Sivil Tıp okulu olup Mayıs 1867 de Askeri Tıbbiyenin içinde kurulmuştur. Teşvik için mezunları doktora sınavı ve kura çekmekten muaf tutulmuştur. Mezunları, kendi meslekleri dışında, fikir ve siyaset alanında da etkin olmuşlardır. Mekteb-i Hukuk : İstanbul'da 1874 te Mekteb-i Hukuk-i Sultani adıyla açılmış, ancak 1878 de kapatılmıştır. Daha sonra 17 Haziran 1880'de Adliye Nezareti bahçesinde tekrar açılmıştır. Eylül 1900'de yeniden açılan Darülfünun bünyesinde bir fakülte olarak eğitime devam etmiştir. Ayrıca 1857 de Paris te Mekteb-i Osmani adında üç yıllık bir hazırlık okulu kurulmuştur. Kurumun amacı; Osmanlı devletinin gönderdiği çeşitli düzeyde öğrencileri bir araya getirmek, başıboş kalmaktan kurtarmaktır. Öğrencilerin fen, edebiyat, Fransızca vb. alanlarında bilgilerini tamamlayıcı program izlemekteydi. Askeri ve sivil şubeleri bulunan bu kurum 1864 yılında kapatılmıştır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 32

Tanzimat Döneminde Mesleki Teknik Eğitim Askeri Baytar Mektebi (1842) Yeşilköy Ziraat Talimnamesi (1847) Erkek Sanayi Mektebi (1848) Orman Kursu-Orman Mektebi (1857) Lisan Mektebi (1864) Mektebi Aklam (Sabah Mektebi) (1868) Islahhaneler (1863-1870) (Mithat Paşanın girişimiyle Avrupa da, sonra Anadolu da) Cevri Kalfa Kız Rüştiyesi (1859) Ruscuk Dikim Atölyesi (1864) (Ordunun ihtiyacını karşılamak için Mithat Paşanın girişimiyle) İstanbul Yedikule Kız Sanayi Mektebi (1869) (Dikimhane) Maadin Mektebi (1874) 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 33

Tanzimat Döneminde Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okullar 1856 Islahat fermanına göre azınlıklar resmen okul açabileceklerdi. 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile ücretli ya da ücretsiz özel okulların kurulmasına izin verildi. Azınlıklar bu işi önemserken Türkler'de özel okul kurma çabası görülmez. Azınlık Okulları: Rumlar Heybeliada da bir Ortodoks ilahiyat okulu kurdular. (1844) Yahudiler 1854 de Musevi Asri Mektebini kurdular. 1875 te Allians İsraelit adında bir örgüt çok sayıda okul açmaya başladı Bu dönemde Ermeniler de pek çok okullar açmışlardır. Yabancı Okullar: a) Katolik Okulları: Saint Benoit, Saint Louis, Saint Joseph erkek okulları, Notre Dame de Sion kız okulu gibi b) Protestan Okulları: Robert Koleji, Amerikan Kız Koleji 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 35

Tanzimat Döneminde Öğretmen Okulları 1- Darülmuallimin Osmanlı Devleti'nde 1848-1924 yılları arasında faaliyet gösteren erkek öğretmen okullarına verilen bir isimdir. Tanzimat döneminde yeni kurulan sivil bir öğretim kurumu olan Rüştiyelere öğretmen yetiştirmek amacıyla 16 Mart 1848 tarihinde kurulmuştu. Kuruluşunda hocaların bir kısmının Mühendishane den veya subaylardan atandı. Öğrenci sayısı 25-30 idi. Öğrenciler sınavla alındı. Öğretim süresi 3 yıldır. İşlenen dersler: Öğretim yöntemi, Farsça, Aritmetik, Geometri, Alan Ölçümü, Astronomi, Coğrafya. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 37

Bu okul, Türk eğitim tarihinde Öğretmen Okulu adıyla bilinen ilk kurumdur. Okulun, müdür Ahmet Cevdet Efendi nin 1851 yılında hazırladığı ilk nizamnamesi, öğretmenliğin saygınlığı açısından önemli belgelerden biridir. Nizamname, öğretmenlerin yetiştirilmesinden istihdamına kadar, günümüz açısından ibret alınacak ilkeler içerir. Bu nizamnamede vurgu yapılan hususlardan; öğretmenliğin Darülmuallimin mezunu olma şartına bağlanması, ihtiyaç kadar öğretmen yetiştirilmesi, öğrencilerin dolgun burslarla desteklenmesi niteliğe önem verilmesi, mezunların atama öncesi geçici olarak okullarda görevlendirilmesi gibi hükümler dikkat çekicidir. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 38

2- Darülmuallimin-i Sıbyan Darülmuallimin-i İbtidai adıyla da bilinen bu okulların amacı, iptidai mektepler (yeni açılan sıbyan mektepleri) için öğretmen yetiştirmekti. 1857 yılında Maarif Nezâreti (Eğitim Bakanlığı) kurulup 1862'den sonra sıbyan mektepleri bu kuruma bağlandı. Bu mekteplerin de öğretmen ihtiyacını karşılanması sorunu doğdu. Bu amaçla Beyazıt ta metruk Matbaa-i Amire (şimdiki üniversite kütüphanesi) onarılarak 15 Kasım 1868 de burada Darülmuallimin-i Sıbyan açıldı. Eski Darülmuallimin in adı da Darülmuallimin-i Rüşdi olarak değiştirildi. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 39

3- Darülmuallimat 1870 te Darülmuallimin'e çok benzeyen programla, kızlar için kadın öğretmen yetiştirmek amacıyla açıldı. Başlıca Dersler: Tedbir-i Menzil, Dikiş, Nakış, Ameliyet-ı Hiyatiye 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 40

Tanzimat Döneminde Eğitimin İdari Teşkilatı 1- Merkez Maarif Teşkilatı a. Meclisi Umumiye Nezareti b. Meclisi Kebiri Maarif Daire-i İlmiye Daire-i İdare c. Tahrirat Kalemi d. Muhasebe Kalemi 2- Vilayet Maarif Teşkilatı a. Mekatib-i Umumiye Mekatib-i Sıbyaniy Mekatib-i Ruştiye Mekatib-i İdadiye Mekatib-i Sultaniye b. Mekatib-i Aliye Darülmuallimin Darülmuallimat Darülfunun 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 41

Eğitime Katkısı Olan Devlet Adamları Abdülmecit (1823-1861) Reşit Paşa (1800-1858) Sadık Rıfat Paşa (1807-1858) Ali Paşa (1815-1871) Fuat Paşa (1815-1869) Ahmet Cevdet Paşa (1822-1895) Ahmet Kemal Paşa (1808-1888) Saffet Paşa (1814-1883) 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 42

Tanzimat Dönemi Halk Eğitimi Çalışmaları 1840 Ceride-i Havadis, Tercüman-ı Ahval 1860 da Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniyenin halk eğitim alanlarında çalışmaları 1863-1867 Cemiyet-i Tedrisiye 1863 de Darülfünun da halk eğitim dersleri. 1869 Çocuklar için dergi: Mümeyyiz 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 43

Usul-i Cedit Hareketi Eğitim tarihimi açısından Usul-i Cedit, ders araç ve gereçleri konusunda yenileşmedir Özellikle öğretmenlerin geleneksel öğretim yöntemlerini bırakıp yeni ve etkili öğretim yöntemleri uygulaması demektir. Rüştiyelerdeki gelişmeler ilköğretimlerdekilerden öncedir ve bunlar usul-i cedit hareketinin başlangıcıdır. Rüştiyelerde usul-i cedit hareketi, sıbyan mekteplerinkinden daha kolay ve çabuk yayılmıştır. Sıbyan mekteplerinde usul-i tehecci denen, okumada geleneksel ve uzun uzun heceleme yöntemin terk edilip, usûl-i savtiye denen, harflerin seslerine dayanan ve kelimeyi doğrudan okuma yönteminin benimsendi. Usûl-i savtiye yöntemi, okuma yazma öğretiminde bilinenden bilinmeyene doğru gitme yöntemi ile uyum halindedir. Yeni usuldeki iptidai mektebi ilk olarak Selanikli Abdi Kamil Efendi tarafından İstanbul Süleymaniye de açmıştır. 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 44

Tanzimat Dönemi Eğitiminin Önemli Temsilcileri Ziya Paşa (1825-1880 Ebuzziya Tevfik (1848-1913) Namık Kemal (1840-1888) Ali Suavi (1838-1878) Selim Sabit Efendi (1829-1911) 9.11.2018 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 45