T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) PLASTİK TEKNOLOJİSİ ALANI ANKARA 2006
ÖĞRENME FAALİYETİ -33 AMAÇ PLASTİK TEKNOLOJİSİ Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda plastik teknolojisi alanı altında yer alan meslekleri tanıyabileceksiniz. A. ALANIN MEVCUT DURUMU VE GELECEĞİ Geçmişi son 40 yıla dayanan Türk plastik endüstrisi oldukça hızlı bir şekilde gelişmektedir. Plastik endüstrisi, çoğu küçük ve orta ölçekli olmak üzere 6 binden fazla işletme ile üretim yapmakta ve 160 binden fazla kişiyi istihdam etmektedir. Modern üretim teknolojileri kullanılarak gerçekleştirilen ürünler iç piyasa talebini karşıladığı gibi doğrudan ve dolaylı olarak önemli ölçüde ihracat da gerçekleştirilmektedir. Plastik endüstrisi sadece bitmiş ürün ihraç etmek ile yetinmemekte, plastik ham madde karışım ve katkıları ile çeşitli plastik işleme makineleri ve teknolojileri de Türkiye de üretilmekte ve ihraç edilmektedir. Ülkemiz, şu anda mevcut plastik tüketimi ile Avrupa da İspanya dan sonra 6. sırada gelmektedir. Tüketim açısından ambalaj ve inşaat malzemeleri alanı başta gelmektedir. Son yıllarda hızla gelişen ihracat ve değişen tüketim alışkanlıkları ambalaj sektörünün hızla gelişmesine yol açmıştır. Öte yandan plastik parçaların yaygın olarak kullanıldığı dayanıklı tüketim ve otomotiv sektörünün de hızla büyümesi sayesinde sektörde yeni yatırımlar yapılmaktadır. Türkiye üretim kapasitesi ile Avrupa da sentetik elyaf üretiminde ikinci, pencere profili üretiminde ise üçüncü sıradadır. Türkiye de plastik tüketiminin ağırlığını günlük hayatta çok sık karşılaştığımız polietilen (PE), polipropilen (PP), polivinilklorür (PVC), polistiren (PS) gibi plastikler oluşturmaktadır. PE; ambalaj filmlerinde, sera örtülerinde, sulama borularında, varil, bidon, şişe ve ev eşyaları vb. üretiminde, PP; çuval, sentetik elyaf, sıhhi tesisat boruları, ev eşyaları vb. üretiminde, PVC; pencere profili, lambri, boru, ambalaj filmleri, suni deri vb. üretiminde, PS ise ambalaj kapları ve ev gereçleri vb. üretiminde yoğun olarak kullanılmaktadır. Ambalaj sektörü Türkiye de plastiklerin yoğun olarak kullanıldığı sektörlerin başında gelmektedir. Türkiye de üretilen plastik ambalaj uygulamaları arasında streç filmler, 313
palet örtüleri, torbalar, poşetler, dokuma çuvallar, ipler, katı ve sıvı yiyecek içecek kapları, gazlı ve gazsız içecek şişeleri, endüstriyel bidonlar, deterjan ve kozmetik ürün şişeleri, köpük kaplar vb. sayılabilir. Türkiye inşaat malzemeleri sektöründe de plastikler yoğun olarak kullanılmaktadır. Sağlam, bakım gerektirmeyen ve korozyona dayanıklı olan plastik ürünler, pencere ve kapı profillerinden, pis ve temiz su borularına, izolasyondan iç döşemelere, su depolarından çatı ve cephe kaplamalarına kadar birçok uygulama için üretilmekte ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Tarımsal ürünler açısından çok zengin olan ülkemizde sera örtüleri, fide örtüleri ve sulama boruları başlıca plastik uygulamalarıdır. Televizyonlar, buzdolapları, çamaşır makineleri, bilgisayarlar gibi cihazların yanı sıra, fiber optik iletişim kabloları ve klasik güç dağıtım kabloları elektrik ve elektronik sektöründe plastiklerin kullanıldıkları ürünler olarak karşımıza çıkmaktadır. Şekillendirme kolaylığı, elektrik izolasyon özelliği ve alev almayacak şekilde elde edilebilmeleri plastikleri günlük yaşamda vazgeçilmez kılmaktadır. Plastikler, hafif, korozyona dayanıklı ve kolay şekil verilebilir olmaları sebebiyle otomotiv sektörü için de vazgeçilmez malzemeler olmuştur. Hafif olmaları, taşıtların ağırlıklarının düşürülmesine katkıda bulunmakta, böylece yakıt tüketiminde önemli tasarruflar söz konusu olmaktadır. Bu durum çevre kirliliğinin azaltılmasında etkili olmaktadır. Ülkemiz tekstil ürünleri açısından dünyada önde gelen ülkelerden birisidir. Gerek sentetik iplik ve elyaf, gerekse bunlardan imal edilen dokumalar konusunda dünya çapında üretim ve ihracat yapılmaktadır. Akrilik, polyester, naylon ve polipropilen tekstil sektöründe yoğun olarak işlenen plastik türlerini oluşturmaktadır. Polivinilklorür (PVC), ve poliüretan (PU) gibi plastikler önemli üretim ve ihracat potansiyeli bulunan Türk ayakkabı sektöründe, ayakkabı tabanlarının üretiminde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Türkiye nin coğrafi olarak Avrupa ile Asya nın buluştuğu noktada yer alması Türk plastik endüstrisinin ihracatını giderek artırmada avantaj sağlamaktadır. Türk plastik ürünleri dünyada 124 ülkeye ihraç edilmektedir. Ana pazarlar; AB, Bağımsız Devletler Topluluğu, Doğu Avrupa, Afrika ve Ortadoğu ülkeleridir. Alanının toplam ihracatı 1 milyar dolar seviyesini çoktan aşmıştır. İhracat portföyünü, her türlü dayanıklı tüketim malzemesi, otomotiv parçaları, ambalaj malzemesi, borular, mobilyalar, tekstil ürünleri, ayakkabı, orijinal ekipman parçaları vb. oluşturmaktadır. B. ALANIN ALTINDA YER ALAN MESLEKLER Plastik İşleme Teknisyenliği Plastik Kalıpçılığı 314
PLASTİK İŞLEME TEKNİSYENİ Tanımı Plastik işleme makinelerini devreye alarak çalıştıran, bu makinelere uygun kalıpları bağlayan, makinelerin üzerindeki tüm sistemlerin bakım ve onarımını yapan ve bu makinelerle plastik ürün elde eden nitelikli kişidir. Görevleri Makine, kalıp ve plastik ürün resmi çizmek. Hidrolik pnömatik devre çizmek ve devre kurmak. Temel el becerisi işlemlerini yapmak. Plastik işleme makinelerinin, kalıplarının ve üzerindeki sistemlerin bakım ve onarımını yapmak. Plastik malzeme özelliklerini belirlemek. Plastik işleme makinelerini devreye alarak uygun kalıpları bağlayıp ürün elde etmek. İş organizasyonu yapmak. Mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürütmek. 315
PLASTİK KALIPÇISI Tanımı Plastik kalıplarının çizimlerini yapan, gerektiğinde bu kalıpların üretilmesi için gerekli bilgisayar programlarını hazırlayıp bilgisayar kontrollü makinelere aktarılmasını sağlayan ve uygun işleme makinelerinde kalıp imalatını gerçekleştiren, bu kalıpların bakım ve onarımını yapan nitelikli kişidir. Görevleri Plastik kalıp imalatı yapmak. Temel el becerisi işlemelerini yapmak. Makine, kalıp ve plastik ürün resmi çizmek. Plastik malzeme özelliklerini belirlemek. Hidrolik pnömatik devre çizmek ve devre kurmak. Plastik işleme makinelerinin, kalıplarının ve üzerindeki sistemlerin bakım ve onarımını yapmak. İş organizasyonu yapmak. Meslekî gelişime ilişkin faaliyetleri yürütmek. 316
C. MESLEK ELEMANLARINDA ARANAN ÖZELLİKLER Mesleği icra eden kişiler; makine parçaları arasındaki ilişkiyi görebilen, el ve parmaklarını ustalıkla kullanabilen, rutin işlerden sıkılmayan, dikkatli ve tedbirli, bilgisayar kullanılabilen, grup çalışmalarına yatkın bireyler olmalıdır. D. ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLARI Çalışmalarını genellikle kapalı alanlarda yürütürler. görevini yaparken diğer çalışanlarla etkileşimde bulunmak ve görevini eş güdüm hâlinde yürütmek durumundadır. Çalışma ortamı zaman zaman gürültülü olabilmektedir. Çalışma ortamı dikkatli ve tedbirli olmayı gerektirir. Yapılan iş hem aletlerle, hem de insanlarla ilgilenmeyi gerektirmektedir. E. İŞ BULMA İMKÂNLARI Endüstri meslek lisesini bitirenler kamuda ve özel işyerlerinde çalışabilirler. Dünya ekonomisinde ve sanayisinde önemli bir yer tutan ülkemizde de yeni yeni gelişmekte olan plastik sektöründe, meslek elemanlarının iş bulma olanakları oldukça yüksektir. Gümrük Birliğine geçişin ve Avrupa Birliği ile bütünleşme çalışmaları doğrultusunda, plastik ürünlerinin uluslararası piyasalarda daha fazla yer alabilmesi için sektörün rekabet gücünün olması gerekmektedir. Kaliteli üretim, yeterli bilgi ve beceri ile donatılmış, yetişmiş insan gerektirir. Bu nedenle, iyi yetişmiş plastik teknolojisi teknisyenlerine ve plastik kalıpçılarına talep sürekli artmaktadır. F. EĞİTİM VE KARİYER İMKÂNLARI Meslek eğitimi, meslek liselerinin plastik teknolojisi alanlarında verilmektedir. Meslek liselerinin Plastik Teknolojisi bölümünden mezun olanlar üniversitelerin; Boya Teknolojisi, 317
Endüstri Bitkileri Yetiştirme ve Değerlendirme, Fermantasyon, Hasat Sonrası Teknolojisi, Boya ve İzolasyon Uygulama Teknikleri, Kağıt ve Kağıt İşleme Teknolojisi, Selüloz ve Kağıt Teknolojisi, Kimya, Kimya Teknolojisi, Kozmetik Teknolojisi, Lastik Teknolojisi, Lastik Plastik, Maden, Pancar Yetiştiriciliği ve Şeker Teknolojisi, Petrol Sondajı ve Üretimi, Plastik Teknolojisi, Rafineri ve Petrokimya, Selüloz ve Kâğıtçılık, Tarımsal Laboratuvar, Tıbbi ve Akromatik Bitkiler, Yağ Endüstrisi Ön lisans programlarına sınavsız geçiş için başvurabilirler. Gereken koşullara sahip oldukları takdirde yerleştirilebilirler. Sınavsız olarak geçtikleri meslek yüksek okullarından almış oldukları ön lisans diploması ile dikey geçiş sınavına hak kazanırlar. Başarılı olanlar Kimya ve Kimya Mühendisliği lisans programlarına yerleştirilebilirler Mesleki Eğitim Merkezleri çıraklık eğitimi uygulama kapsamına alınan illerde ve meslek dallarında aday çırak, çırak, kalfa ve ustalara eğitim vermek ve çeşitli meslek kursları açmak suretiyle sanayinin ihtiyaç duyduğu nitelikli ara insan gücünü yetiştirmek amacıyla açılan eğitim kurumlarıdır. Halk Eğitimi Merkezleri yaşam boyu öğrenme perspektifi içerisinde her zaman ve her yerde uygulanabilecek yaygın eğitim programları ile her yaş ve düzeyde bireylere eğitim sunmaktadır. Mesleki Eğitim Merkezlerinde, Plastik Teknolojisi alanında eğitim verilmektedir. Modüler programlarla meslek liseleri arasında paralellik sağlandığından dolayı yatay ve dikey geçişler olabilecektir. 318