1 ÜNİTE-1 İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatında Temel Kavramlar
KONU BAŞLIKLARI 2 Kanunlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Yönetmeliklerde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları
Giriş 3 Yürürlükteki hukuk kurallarında, yani mevzuatta, İş Sağlığı ve Güvenliği ne yönelik bir çok hukuki kaide ve norm bulunmaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği konusu, hukuk sistemimizde, mevzuatta İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku ndan, Borçlar Hukuku na; Ticaret Hukuku ndan Eğitim Hukuku na ve dolayısıyla onlarca kanun; yüzlerce yönetmelik, tüzük ve tebliğ vb. birçok hukuk dalı ile karma ve komplike bir şekilde verilmektedir. Diğer taraftan, mevzuatta İş Sağlığı ve Güvenliği ilgili müeyyideler, yeri geldikçe oldukça detaylıdır. Dolayısıyla dersimizde, bu ve diğer ünitemizde, hukuki müeyyidelerin en ince ayrıntılarına, detaylarına girilmemiş olup, kanunun vb. ilgili madde, fıkra veya bentlerine vb. yapılan atıfların bir çoğu mevzuat, ilgili mevzuat vb. terimler ile nitelendirilmiştir.
Giriş 4 Ünitelerin ilerleyen kısımlarında, farklı başlıklar altında verilen kavramlardan, mevzuatta yer alan ortak bazı unsurlar şu şekildedir: - Kanun, 20.06.2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanundur. - Bakanlık, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıdır. Genel Müdürlük, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüdür. İSGÜM, İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğüdür. - İSG- KÂTİP, İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili iş ve işlemlerin Genel Müdürlükçe kayıt, takip ve izlenmesi amacıyla kullanılan İş Sağlığı ve Güvenliği Kayıt, Takip ve İzleme Programıdır. - Kurum, Sosyal Güvenlik Kurumdur (SGK). ILO, Uluslararası Çalışma Örgütüdür.
KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 5 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun uygulanmasındaki temel kavramlar şunlardır: Çalışan, kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişidir. Çalışan Temsilcisi, İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışandır. Destek Elemanı, asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişidir.
KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 6 Eğitim Kurumu, İş Güvenliği Uzmanı, İş Yeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarını, üniversiteleri ve Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseselerdir. Genç Çalışan, on beş yaşını bitirmiş ancak on sekiz yaşını doldurmamış çalışandır. İş Güvenliği Uzmanı, usul ve esasları ilgili yönetmelikle belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemandır.
KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 7 İş Kazası, iş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olaydır. İşveren, çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır. İşveren vekili, işveren adına hareket eden, işin ve iş yerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır. İş Yeri, mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin iş yerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen iş yerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyondur.
KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 8 İş Yeri Hekimi, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir. İş yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB), iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimdir. Meslek Hastalığı, mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığıdır. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB), Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir.
KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 9 Önleme, İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümüdür. Risk, Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. Risk Değerlendirmesi, İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Tehlike, İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.
KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 10 Tehlike Sınıfı, İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak iş yeri için belirlenen tehlike grubudur. Teknik Eleman, teknik öğretmen, fizikçi, kimyager ve biyolog unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarıdır. İşyeri Hemşiresi, 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanununa göre hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş iş yeri hemşireliği belgesine sahip hemşire/sağlık memurudur.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 11 İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde ve Desteklenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İşyeri Sağlık Ve Güvenlik Birimi (İSGB), iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimdir. Onaylı Defter, İş Yeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı tarafından yapılan tespit ve tavsiyeler ile gerekli görülen diğer hususların yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları bir asıl iki kopyalı şekilde düzenlenmiş her iş yeri için tek olan defterdir. Sorumlu Müdür, İş Yeri Hekimliği veya İş Güvenliği Uzmanlığı belgesine sahip, OSGB lerde tam süreli istihdam edilen ve bu birimlerin iş ve işlemlerinden Bakanlığa karşı sorumlu olan kişidir.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 12 İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde ve Desteklenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İtiraz Komisyonu, ilgili mevzuat kapsamında hizmet veren kişi veya kurumların belgelerinin askıya alınma veya iptali ile ilgili itirazları değerlendirmek ve sonuçlandırmak üzere; İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün bağlı bulunduğu Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü ve ilgili Genel Müdür Yardımcısı, ilgili Daire Başkanları ile İş Sağlığı Ve Güvenliği Uzmanlarından üç üyeden oluşan komisyondur. Toplum Sağlığı Merkezi Birimi (TSMB), Sağlık Bakanlığına bağlı, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir. Hizmet Sunucusu, iş sağlığı ve güvenliği hizmeti vermek üzere Genel Müdürlükçe yetkilendirilmiş kişi, kurum veya kuruluşlardır.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 13 İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Kabul Edilebilir Risk Seviyesi, yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir. Önleme, iş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümüdür. Ramak Kala Olay, iş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu hâlde zarara uğratmayan olaydır.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 14 İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Risk, Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. Risk Değerlendirmesi, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Tehlike, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 15 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Acil Servis Hizmetleri, büyük endüstriyel kazalarda, kuruluşta ve civarında zararın en aza indirilmesindeki kolluk güçleri, itfaiye, ambulans, sahil güvenlik, sivil savunma ve aramakurtarma hizmetleri dâhil sağlık ve güvenlik hizmetleridir. Alt Seviyeli Kuruluş, ilgili mevzuatta verilen tehlikeli madde listelerinde, eşik değerlere eşit veya üzerinde, ancak sınır değerlerin altındaki miktarlarda tehlikeli madde bulunduran kuruluştur. Depolama, tehlikeli maddenin, güvenli bir yerde, gerekli şartlar sağlanmış olarak kontrol altında tutulması veya stokta bulundurulmasıdır.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 16 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Büyük Endüstriyel Kaza, herhangi bir kuruluşun işletilmesi esnasında, kontrolsüz gelişmelerden kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında çevre ve/veya insan sağlığı için anında veya daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep olduğu büyük bir yayılım, yangın veya patlama olayıdır. Heyet, güvenlik raporu incelemesi neticesinde yapılacak işlemlere karar veren iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili en az üç iş müfettişinden oluşan heyetidir. İşletmeci, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda belirtilen işveren tanımı kapsamında, bir kuruluşun veya tesisin işletilmesinden sorumlu ve/veya buradaki teknik işletme hakkında karar verici herhangi bir gerçek veya tüzel kişidir.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 17 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Kantitatif Risk Değerlendirmesi, sayısal tabanlı bilimsel metotlarla yapılan risk değerlendirme metodolojisidir. Komisyon, güvenlik raporlarını incelemek üzere, iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili en az üç iş müfettişinden oluşan komisyondur. Kuruluş, karayolu, demiryolu veya kıta içi suyolu ile ayrılmış iki veya daha fazla alanın bir bütün olarak değerlendirildiği aynı yerleşkede yer alan ve aynı işletmecinin kontrolü altında bulunan ortak altyapı veya faaliyetler de dâhil olmak üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda belirtilen iş yeri tanımı kapsamında, tehlikeli maddelerin bulunduğu bir veya daha fazla tesisin bulunduğu tüm alandır.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 18 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Tehlikeli Madde, ilgili mevzuatta listelenen bir kategori içerisindeki hammadde, ürün, yan ürün, artık ve/veya ara ürün olarak mevcut olan veya endüstriyel bir kimyasal prosesin kontrol kaybı esnasında oluşabilecek bir maddeyi veya müstahzardır. Tesis, tehlikeli maddelerin kullanıldığı, işlendiği, üretildiği veya depolandığı bir kuruluş içerisindeki teknik ünite ve bu ünitenin işleyişi için gerekli olan teçhizat, yapılar, boru tesisatı, iş ekipmanları ile birime hizmet eden demiryolu rampa hatlarını, tersaneleri ve doldurmaboşaltma rıhtımlarını, platformlarını, şamandıra sistemlerini, yüzen veya sabit dalgakıranları, ambarları veya benzer yapılardır.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 19 Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Kanserojen Madde; Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olabilecek veya kanser oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarlardır. İlgili mevzuatın ekinde belirtilen maddeler, işlemler ve bu işlemler sırasında ortaya çıkan madde veya müstahzarı ifade eder.
YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 20 Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları Mutajen Madde, solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunu hızlandırabilecek madde veya müstahzarlardır. Sınır Değer, aksi belirtilmedikçe kanserojen veya mutajen maddenin, çalışanın solunum bölgesinde bulunan havadaki, ilgili mevzuatta (Ek-2 de) belirlenen referans zaman aralığındaki, zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyondur. Solunum Bölgesi, merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısıdır.