Ergonomi "iş yasası" anlamına gelen Yunanca bir sözcüktür.

1. HAFTA ERGONOMİ TANIMI VE AMAÇLARI ERGONOMİ NEDİR? Ergonomi "iş yasası" anlamına gelen Yunanca bir sözcüktür. Ergon = iş, çalışma Nomos = yasa anlamına gelen Yunanca sözcüklerin birleştirilmesiyle, ergonomi sözcüğü elde edilmiştir. Ergonomi konusundaki çalışmalar aslında ekonomik kökenlidir. Salt olarak verimliliğin artırılması amaçlanmıştır. İnsanın verimini artırmak; makine temposuna ayak uydurmasını sağlamak, daha fazla üretim, daha çok kâr... Ergonomi, çalışanların biyolojik, psikolojik özelliklerini göz önünde bulundurarak insanmakine-çevre uyumunun doğal ve teknolojik yasalarını ortaya koyan çok disiplinli bir bilim dalıdır. Ergonomi, mühendislik bilimleri ve insan bilimleri arasında optimum dengeyi ve insanın rahat çalışmasını sağlayacak bir bilim dalıdır. İnsanin kendine özgü niteliklerini, yeteneklerini araştırarak, işin insana uyumlandırılması için gereken koşulları bulmaya çalışır. Bunlara ulaşmak için insan özellikleri ve yetenekleri üzerinde araştırmalar yapılmış, insanın çalışma sırasındaki hareketleri en ince ayrıntılarına kadar incelenmiş, insana bir makine gözüyle bakılmış,bu makineyi daha çok üretim yapacak duruma getirebilmek için kafa yorulmuştur. Ancak daha sonraları, * insanı bir makine gibi görmenin yanlış olduğu, * belli bir sürede belli bir işi gerçekleştirebileceği ve gücünün üstünde çalışan insanın yorularak kazalara neden olacağı, * insan sağlığı ve mutluluğu pahasına üretim artışının sağlanamayacağı,yolundaki görüşler ağırlık kazanmış ve ergonomik çalışmalar hümanist yönde gelişmiştir. Günümüzde, ergonomik çalışmalarla, ulaşılmak istenen çalışma ortamını, insana gelebilecek bir takım tehlikelerden ve kazalardan arındırma, ve bunun ötesinde bu çalışma ortamını, insanın hoşuna gidecek ve onu mutlu edecek bir ortama dönüştürmektir. Ergonominin Amacı: Çalışanla işi arasında iyi bir uyum sağlayarak, insanın çalışırken aşırı zorlanmalar yüzünden yıpranmasını önlemek öte yandan bu uyum sayesinde iş başarımını yükseltmektir.başka bir ifade ile,işçinin işe değil işin işçiye uydurulmasının sağlanmasıdır. Örneğin çalışma masasının 1

yüksekliğinin arttırılması işçinin bir çok kez işine ulaşmak için gereksiz yere aşağıya doğru eğilmesini önleyecektir. Ergonomi, çalışanla işi arasındaki istenen uyumu gerçekleştirebilmek için, öncelikle insanı yeteneklerini en iyi kullanabileceği bir işe yerleştirmeyi amaçlar. Ergonominin Kapsamı: Antropometri: Çalışma araçları ve çalışma ortamının insanın vücut ölçüleriyle uyuşumunun sağlanmasını amaçlar. Fizyoloji: Çalışma ortamı ve çalışma metotlarının insan bünyesini en az etkilemesini ve insan bünyesine elverişli çevre şartlarını sağlamayı amaçlar. Psikoloji: Çalışma ortamında renk, şekil, düzen gibi psikolojik rahatlık sağlayıcı düzenlemeler yoluyla çalışana hoş bir ortam yaratmayı amaçlar. Enformasyon: Çalışan kişiye lüzumlu bilgileri, akustik, optik vb. yollardan kolayca aktarılabilecek şekilde işyerinin şekillendirilmesiyle ilgilenir. Organizasyon: Dinlenme, iş değişimi, iş öğretimi, adil ücretlendirme ile çalışan insanın işten etkilenmesini azaltmak amaçlanır. İş Güvenliği: Her türlü araç ve donanım ile çalışma ortamının, çalışanın sağlığına yönelik tehlike oluşmayacak şekilde tasarlanmasını amaçlar. ERGONOMİNİN UYGULANMA ALANLARI Ergonomi, * endüstriyel işyerlerinde, * tarım işletmelerinde, * bürolarda, * okullarda, * hastanelerde, * otellerde, * evlerde, İnsan çalışmasının olduğu her yerde uygulanabilir 2

2. HAFTA İSKELET SİSTEMİ İskelet Sistemi ın büyük kısmını madensel tuzlar oluşturur. (Kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, kalsiyum florür ve magnezyum fosfat bunların en önemlileridir) (Raşitizm) mi azalır, kemiklerin oluşumu gecikir İskelet Sisteminin Görevleri; 1.Vücudu dik tutmak 2.Kaslara tutunma yeri sağlamak 3.Hayati önemi olan organları korumak 4.Kasların yardımı ile hareketi sağlamak 5.Kalsiyum başta olmak üzere birçok mineralin deposunu oluşturmak 6.Kan hücrelerini üretmek 3

İskeletteki Kemik Çeşitleri İskeletteki Kemik Çeşitleri Uzun Kemikler (kol ve bacak kemikleri) : kaval, uyluk, üst kol, baldır Kısa Kemikler : el bilek, ayak bilek, parmak Yassı Kemikler : Kafatası, kaburga, kalça, kürek Düzensiz Kemikler : Omurgadaki omurlar İnsan İskeleti 4

Baş iskeleti Yüz iskeleti 5

1.Omurga (vertebra) Gövde iskeleti 2.Göğüs iskeleti 1. Omurga barındıran kemik yapıdır. 2. Göğüs İskeleti (Göğüs kafesi) -20 cm uzunlukta 6

7

3. HAFTA AYDINLATMA Tanım, Önemi Uygun aydınlatma koşulları altındaki bir salonda verilen konferansta sunulan, kontrastları zengin renkli bir slayt, bir iki saniyelik zaman sürecinde izleyiciye, ne kadar hızlı konuşulursa konuşulsun sözle iletilebilecek bilgiden çok fazla bilgiyi iletir. Optik algılamamız akustik algılamamızdan çok daha fazla bilgi akışını sağlayacak düzeydedir. Çevremizde olup bitenlerin; Optik duyu kanalımız hem günlük özel yaşamımızda, hem de iş yaşamımızda bu nedenle çok önemlidir. İş yerinin doğru aydınlatılmasıyla sadece iş performansı artırılmaz, aynı zamanda olası hatalar, tehlikeler de fark edilir ve önlenir. İnsan gözünün görebildiği ışık, dalga boyu 380-780 nm arasında olan, frekansı 1015 Hz dolayındaki elektromanyetik dalgalardır. Elektromanyetik dalgalar frekansı 50 Hz olan alternatif akımdan başlayıp radyo, televizyon dalgaları, röntgen ışınları ve frekansı 1024 Hz olan kozmik ışınlara kadar geniş bir yelpazeye yayılırlar. En alçak ve en yüksek frekanslar ve en uzun en kısa dalga boyları arasında 1020 den fazla bir oran mevcuttur.(şekil1) Şekil 1. Elektromanyetik Işınların Dalga Boyu ve Frekansları 8

Işık akımı : Işık kaynağından yayılan ve bir alana gelen ışık miktarına ışık akımı denir. Işık kaynağından göze gelen ve göz tarafından değerlendirilen ışık miktarı da ışık akımı olarak tanımlanır. Işık akımının birimi lümendir. Işık Şiddeti I: Işık akımının, incelenen yöndeki hacimsel açıya bölünmesiyle ışık şiddeti elde edilir, birimi candela dır : Aydınlatma şiddeti E : Pratikte bizim için önemli olan alanlar vardır, o alanların özellikle iyi aydınlatılmasını isteriz. Birim alana düşen ışık akımı aydınlatma şiddetidir, birim lükstür. Işık kaynağı tarafından aydınlatılan alan, ışık kaynağına olan mesafenin karesiyle doğru orantılı olduğundan, lambaya olan mesafenin iki katına çıkması aydınlatma şiddetinin dörtte bir değerine inmesi demektir. İş yerlerinde genel aydınlatma yerine, tezgaha çok yakın bir lamba yerleştirerek çok daha güçlü aydınlatma şiddeti elde edilebilir. Kaba çalışma, depolar, ardiyeler Orta hassasiyet, paketleme ve sevkiyat Basit montaj, kalın telle bobin sarma, takım tezgahında çalışma Hassas çalışma, okuma, yazma, araştırma laboratuarı, hassas Makine montajı, marangoz tezgahlarında çalışma, hassas aletlerle iş Çok hassas işler, teknik resim çizme, renk kontrolü, hassas alet ayarı Saat v.b. montajı, elektrikli alet kontrolü Tablo 1. Önerilen aydınlatma şiddeti değerleri 50 200 lüks 200 250 lüks 250 300 lüks 500 750 lüks 1000 2000 lüks Işık (aydınlatma) yoğunluğu : Bir yüzeyin aydınlığı, gözümüze parlak veya loş gelmesi, yaydığı veya yansıttığı ışığa bağlıdır ve ışık yoğunluğu ile tanımlanır. Işık yoğunluğunun birim cd/m² dir. Fizyolojik açıdan önemli bir büyüklüktür ve görme koşullarının değerlendirilebilmesi için görüş alanında ışık yoğunluğunun nasıl dağıldığını bilmek gerekir. Aydınlatılan hacmin duvarlarının refleksiyon (ışığı yansıtma) derecesi, odanın, iş alanının ışık yoğunluğunu etkiler. Işık Kaynağından Uzaklaştıkça Aydınlatma Şiddetinin Azalması 9

Göz kamaşması Gözün görevi çevremizde bulunan nesneleri, göz merceğinin yardımıyla, gözün arka duvarında retina üzerine optik olarak resmetmektir. Göz kamaşması iş yerinde aydınlatmadan doğan şikayetlerin başında gelir. Yaşları arttıkça insanlar, ışık yoğunluğuna daha az dayanabilmektedirler. Göz kamaşmasının nedeni göze gelen ışığın korneadan, mercekten ve camsı bölgeden geçerken sapması ve çevreye yansımasıdır. Gözde kamaşmaya sebep olan ışığın aydınlatma yoğunluğu, aydınlatma şiddeti ile doğru, kamaşma açısının karesi ile ters orantılıdır. Şekil Göz kamaşması ve Kamaşma açısı Yanlış Aydınlatma Doğru Aydınlatma 10

İyi bir aydınlatma sadece görme duyumuzu, görsel performansımızı etkilemez, aynı zamanda, çabuk ve doğru hesaplama, mantıksal düşünme, daha iyi dikkat gibi merkezi sinir sisteminin çeşitli alanlarının aktivitesi de artar. Kötü aydınlatma ise yorulmaya, motivasyon kaybına ve nihayet performansın düşmesine yol açar. İyi aydınlatma ile iyileştirilebilecek performans değişkenleri İş yerlerinde gün ışığından oluşan aydınlanma şiddetinin dışarıda açık havadaki aydınlatma şiddetine oranına gün ışığı oranı denir. DIN 5034 iş yerlerinde yapılacak işe göre gün ışığı ile aydınlatma halinde tavsiye edilen gün ışığı oranları Tablo 2 de verilmiştir. Aydınlatma düzeyi Min. Gün ışığı oranı (%) Örnek Düşük 1 Pek girilip çıkılmayan depo vb. Orta 2 Normal depo Yüksek 5 Büro Çok Yüksek 10 Hassas cihaz atölyesi Tablo 2. Gün Işığı Oranı 11

4. HAFTA DOĞAL AYDINLATMA-YAPAY AYDINLATMA İnsanlığın geçmişten günümüze üzerine en çok eğilerek sürekli geliştirmeye çalıştığı konulardan birisi de aydınlatma ve bu amaçla kullanılan enerjilerden maksimum verim alınabilmesidir. Büyük enerji kaynağı olan güneşin etkilerinin azaldığı anlarda ve erişemediği noktaların aydınlatılması ve üzerine hep kötü anlamlar yüklenen karanlığın ortadan kaldırılması için çalışmalar sürekli olarak devam etmektedir. Aydınlatmayı ; doğal aydınlatma, yapay aydınlatma, iç ve dış mekan aydınlatması gibi temel gruplara ayırmak mümkündür. Doğal Aydınlatma Doğal aydınlatmanın içerisinde gezegenimizin başlıca enerji kaynağı olan güneş, yıldızlar ve ay yer alır. Doğal aydınlatmada pencere boyutu ve mekân derinliği Alışveriş merkezi doğal aydınlatma uygulaması 12

Çalışma Mekânlarında Doğal Işık Uygulamaları İş yeri aydınlatılması, hem sağlık hem de çalışma verimliği açılarından üzerinde durulması gereken bir konudur. İş yerinin her şeyden önce personelin huzurlu çalışmasına olanak verecek bir atmosfere sahip olması, bir iş yeri için olmazsa olmazlardandır. Aydınlatma tekniği, bu açıdan sadece göz sağlığı için değil ruhsal denge ve huzur için de düşünülmesi gereken bir kavramdır. Pencereye sadece bir doğal aydınlatma yolu olarak değil aynı zamanda gözleri yorulan bir çalışanın gözlerinin dinlendirmek amacı ile oturduğu yerden pencerenin dışına bakarak gözlerini dinlendireceği bir yol olarak da bakabiliriz. Doğal aydınlatma uygulamaları iş yerlerinde değişik şekillerde yapılmaktadır. Pencerelerin büyüklüğü, tavandan yapılan pencere uygulamaları, jaluziler, renkli camlar vb. Günümüzde çoğu fabrika, gün ışığı ile tezgâhları aydınlatmakta ve daha verimli bir çalışma ortamı oluşturmak için testere tipi çatı uygulamaları yapılmaktadır. Testere çatı uygulaması Fabrikalarda testere çatı uygulaması ve doğal aydınlatma uygulamaları 13

Farklı Mekânlarda Doğal Işık Uygulamaları Doğal aydınlatma sadece evlerimizde ve iş yerlerimizde kullanılmaz, tarihi mekânların aydınlatılmasında, müzelerin aydınlatılmasında ve spor salonlarının aydınlatılmasında da kullanılır. Tarihi mekânların ve müzelerin doğal aydınlatılmasında ise dikkat ve araştırma gerekmektedir. Doğal aydınlatmanın yetersiz kaldığı durumlarda yapay aydınlatma yapılmalıdır. Özellikle spor salonlarında bulunacak olan pencerelerin büyük ve gün ışığından gün boyu yararlanacak şekilde tasarlanması gerekmektedir. Spor salonunda pencere uygulaması Yapay Aydınlatma İnsan sağlığı açısından bakıldığından, genel aydınlatmada kullanılacak ışığın, gün ışığına yakın olması istenir. Ancak aydınlatma uygulamalarının hepsi genel aydınlatma şeklinde olmaz. İş yerlerinde, dekoraftif ev aydınlatmalarında, müze aydınlatmalarında, spor salonu aydınlatmaları, sinema salonları tiyatro salonları aydınlatmalarında özel aydınlatma teknikleri ve elemanları kullanılır. 14

Çalışma Mekânlarında Yapay Işık Uygulamaları İyi ve kaliteli bir aydınlatma verimli çalışmayı sağlayan faktörlerin başında gelir. Yapay ışık, gün ışığının olmadığı ya da yetersiz olduğu durumlarda yararlanılan ışık kaynağıdır. Aydınlatmadaki temel amaç görsel algılamanın gerçekleşmesini sağlamaktır. Yapay ışık kaynağı denetlenebildiği için bununla görsel algılama en iyi şekilde sağlanabilir. Aydınlatma, öncelikle yapılan işlerde kalite standartlarının gerektirdiği tüm detayın görülebilmesi için gerekir. Çalışma ortamına uygun olmayan aydınlatma sistemleri kamaşmaya, noktasal ışık kaynaklarının oluşmasına, bilgisayar ekranında yansımalara ve görme alanı içinde farklı parıltı seviyelerinin oluşmasına sebep olur. Göz sağlığı açısından bakıldığında ofislerin aydınlatılmasında, gün ışığına en yakın renge sahip olan floresan lambalar ön plana çıkmaktadır. Genelde, doğrusal floresan lamba dizilerinin bakış doğrultusuna paralel doğrultuda düzenlenmesi, temel kurallardan biridir. Ofis aydınlatma uygulaması 15

5. HAFTA ÇALIŞMA ORTAMI VE HAVA HAREKETLERİ İşyerlerinde ortamın iklimlendirme koşullarını etkileyen faktörler; 1-Hava ısısı 2-Isı kaynaklarından yayılan ısı 3-Ortam nemliliği 4-Hava hareketleri şeklinde özetlenebilir. Şüphesiz insanların giyimleri ve yaptıkları işlerin güçlük derecelerinin de dikkate alınması gerekecektir. Yukarıdaki dört etkenden en önemlisi genelde, hava ısısıdır. Ancak, her insanın tercih ettiği ısı düzeyi dikkate alınırsa bu konuda bir düzenleme yaparak beğendirmek oldukça zordur. Buna rağmen; iş verimi, genel sağlık, uzun dönemde iş hevesi gibi konularda önemli etkileri olan ortam ısısının titizlikle ele alınması gerekir. Kişiye,işe ve ortama bağlı klima faktörleri 16

1. Hava ısısı Gelişmiş endüstri ülkelerinde, hafif fiziksel işler yapan işçilerin çalıştığı fabrikalarda en rahat ortam ısısının 18,3 C olduğu kabul edilmiştir. Bu ısı düzeyindeki ortamda dahi çalışanlardan 1/7 si bu ısı düzeyinden şikayetçi olmuşlardır. Rahat bulunan çalışma ortamının alt ve üst hudutlarının da 15,6-20 C olduğu saptanmıştır. Büro çalışanları ve daha az hareketli işler yapan işgörenlerin tercih ettikleri ortam ısısı ise bir ölçüde de olsa daha yüksektir (19,4-22,8 C). Çalışanların fiziksel aktivitesi arttıkça, ortam ısısı değerlerini düşürmek gerekmektedir. Ağır endüstriyel işlerde, işgörenlerin kendilerini rahat hissettikleri ortam ısısı hudutları 12,8-15,6 C olarak saptanmıştır. 2.Yayılan ısı Hafif işlerle uğraşan işgörenlerin bulunduğu bir ortamda yayılan ısının, toplam ısı etkisi ısı ortamı koşullarının sağladığı konfor duygusunu bozmamalıdır. Yüksek ısı yayan kaynakların bulunduğu işyerlerinde, işgörenlerin bu yüksek radyant ısıdan korunmaları gerekir. 3.Havanın nemliliği Normal ortam ısı koşularında havanın nemlilik derecesinin önemli bir etkisi olmaz. Ancak, bu koşullarda dahi, aşırı nemden kaçınılmalıdır. Nemlilik, mevcut ortam ısı koşularında, işyeri havasını doymuşluk düzeyine kadar getirecek su buharı değerine (%100 nemli) göre yüzde oranı şeklinde ifade edilir. Böylece elde edilen yüzde değerine (göreceli nemlilik derecesi diyebiliriz. Genelde göreceli nemlilik derecesinin %70 ten yukarı çıkmaması gerekir. 4.Hava hareketleri Ortam ısısı ve yayılan ısı düzeyleri normal sınırlar içinde iken, ideal hava akımı 150 mm/sn civarındadır. Hava hareketi 510 mm/sn nin üzerine çıktığında, çalışma ortamı esintili kabul edilir. 100 mm/sn altında hava değişimi olan yerlerde ise, hava hareketlerinin rahatlığı kalmaz ve bu ölçüde hava akımı olan işyerleri havasız etkisi yapar. Kişinin yaşadığı, çalıştığı ortamda bulunduğu hacme, giysisi ve çalışma düzeyine, dolayısıyla harcadığı enerjiye ve ortamdaki klima büyüklüklerine bağlı olarak termik huzur veya rahatsızlık hisseder. Algılanan bu hisse termik konfor duygusu denir ( Şekil 2). 17

Termik konforu oluşturan parametreler İnsan Vücudunda Sıcaklık İnsan vücudunda sıcaklık dağılımını incelediğimizde dış yüzeyden, deriden içeriye doğru gidildiğinde sıcaklığın biraz değiştiğini görürüz. Dışarıya doğru sıcaklık daha düşüktür. Çevrenin 20 C ve 35 C olması hallerinde vücut kesitindeki sıcaklık dağılımı Şekil 3 te görülmektedir. Sıcaklık dağılımı açısından insan vücudunu çekirdek ve kabuk diye iki ayrı birime ayırabiliriz: -Beyin, göğüs, karın ve bu bölgedeki iskelet kasları çekirdek bölgesini oluşturur. Bu bölgenin kütlesi kişiye göre değişir, toplam kütlenin %65-80 i kadardır. İnsan vücudunun işlevlerini yapabilmesi için dışarıdan aldığı, kendi ürettiği ve dışarıya verdiği ısı enerjisi arasında bir dengenin oluşması ve bu denge durumunda vücut çekirdek sıcaklığının 37 C civarında olması gerekir. -Kol, bacak ve göğüs karın bölgesinin dış kısmı kabuk bölgesini oluşturur ki bu da toplam kütlenin %20-35 idir. Kabuk bölgesi çekirdek bölgesinin ısıl dengesini korumada bir tampon görevi yapar. 18

Ortam sıcaklığının 20 C ve 35 C olmasına göre insanda çekirdekten deriye doğru sıcaklık değişimi Hava Koşullarının İnsan Üzerindeki Etkileri Vücudun ürettiği ısı miktarı ile dışarıya verdiği ısı miktarı arasındaki eşitliği ifade eden termik denge soğuk ortam, sıcak ortam gibi dış klimatik etkenlerle veya büyük oranda, enerji çevriminden dolayı vücudun fazla ısı enerjisi üretmesi gibi iç etkenle bozulabilir. Organizma fizyolojik sıcaklık dengeleme mekanizmasıyla belirli sınırlar içerisinde kalmak kaydıyla termik zorlamaya uyum sağlayabilir, ancak bunun bir sınırı vardır. İşyerlerinde bu sınırı aşan durumlarla karşılaşıldığında koruyucu teknik önlemler ve uygun elbiseler ile organizmanın termik yükünü azaltma yoluna gidilir. Kolayca ölçebildiğimiz ve en önemli klima faktörü olarak kabul edilmesi gereken ortam sıcaklığı vücut sıcaklığını etkilediği gibi, kalp atış hızını, solunumu, dolayısıyla oksijen alma miktarını, hatta terlemeden dolayı kilo kaybetmeyi de etkiler. Bu etkilemenin nasıl olduğu Şekil 5 te ifade edilmiştir. 19

Ortam sıcaklığının kalp atış frekansı,oksijen soluma,zayıflama ve vücut sıcaklığına etkisi Tablo 1. İdeal klimatik ortam için, çeşitli işlerde önerilen minimum, optimum ve maksimum klima değeri 20

6. HAFTA KİŞİSEL KORUYUCU VE GİYSİLER TEHLİKELİ DURUMLAR TEHLİKELİ DURUM X TEHLİKELİ DAVRANIŞ=İŞ KAZASI (Meslek Hastalığı) Ortam puanı çalışanın puanı kazaya uğrama ihtimali 5 x 5 = %25 Uygun olmayan koruyucular Koruyucusuz çalışma Kusurlu alet teçhizat kullanma Emniyetsiz yapılmış alet ve makine Yetersiz, bakımsız bina, makine, alet Yetersiz yada fazla aydınlatma Yetersiz kişisel koruyucu Yetersiz havalandırma Emniyetsiz yöntem ve şartlar.emniyetsiz çalışma gereksiz hızlı çalışma uygun olmayan emniyet donanımı Emniyetsiz yükleme, taşıma, istif Emniyetsiz vaziyet alma Tehlikeli yerlerde çalışma Şaşırma, kızgınlık, üzgünlük, ürkme,şakalaşma Kişisel koruyucu kullanmamak Alınması Gerekli Emniyet Tedbirleri 1- İşyerinin uygun planlanması 2- En sağlıklı teknolojinin uygulanması 3- Zararlı maddelerin zararsız veya daha az zararlı değiştirilmesi 4- Kapalı çalışma metotları uygulanması 5- Ayırma (Tecrit) tedbiri alınması 6- Islak çalışma metodu uygulanması 7- Bakım ve temizliğin gereği gibi yapılması 8- Ortam analizlerinin (ölçümlerinin) yapılması Bütün bu tedbirlere rağmen ortamda olumsuz şartlar DEVAM EDİYORSA bu olumsuzluklardan etkilenmemek için KİŞİSEL KORUYUCULAR kullanılır. 21

KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM YÖNETMELİĞİ (R.G. 09 Şubat 2004 Sayı : 25368) Bu Yönetmeliğin amacı; insan sağlığı ve güvenliğinin korunması amacıyla kullanılan kişisel koruyucu donanımların imalatı, ithalatı, dağıtımı, piyasaya arzı, hizmete sunumu ve denetimi ile üçüncü şahısların can ve mal güvenliğinin tehlikelere karşı korunmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. I. BAŞ (KAFA) KORUYUCULARI I.1. Baretler Endüstride (madenler, inşaat sahaları ve diğer endüstriyel alanlarda)kullanılan koruyucu baretler, I. 2. Saçlı derinin korunması (kepler, boneler, saç fileleri) I. 3. Koruyucu başlık (normal kumaş veya geçirimsiz kumaştan yapılmış boneler, kepler, gemici başlıkları ve benzeri) I.1. Baretler Plastik Baretler: Darbe tesirlerinden korunmak için kullanılır, Düşme mesafesine bağlı olarak 10 15 Kg ağırlığındaki cisimlerin etkilerinden korur, Demir-çelik, madencilik, bina, gemi, tünel inşaatlarında ve çeşitli sanayi iş kollarında kullanılır, Yüksek düzeyde yalıtkan plastik baretler: Yüksek düzeyde yalıtkanlık özelliğine sahiptir. Hem darbelere hem de elektrik tehlikelerine karşı kullanılır, Bu tür baretler üzerinde, havalandırma deliği ve perçin gibi metal parça bulunmaz. Alüminyum Baretler: Hafif ve ısıya dayanıklı olması nedeniyle, plastik baretlerin kullanılamayacağı işler için elverişlidir, Elektriksel kaza ihtimalinin çok düşük olduğu yerlerde kullanılmalıdır, 22

Petrol kuyuları, rafineri, kimyasallarla çalışılan tesisler ve sıcak çalışma ortamında kullanılır. Aliminyum baret Madenci bareti Baretlerin Yapım ve Kullanım Özellikleri: Baretlerin Yapım ve Kullanım Özellikleri: edilerek, kullanma ve eskime sonucunda, koruyucu özelliklerini yitirip yitirmedikleri belirlenmelidir. zamanlarda havadar bir yerde ambalajı içinde saklanmalıdır. I.2. Saçlı derinin korunması (kepler,boneler, saç fileleri) Kadın işçilerin, saçlarının, dönen makine aksamlarından korunması için kullanılır. I. 3. Koruyucu başlık (normal kumaş veya geçirimsiz kumaştan yapılmış boneler, kepler, gemici başlıkları ve benzeri) 23

Kirli ve tozlu işlerde ve işyerlerinde, saçı ve başı temiz tutmak; aynı zamanda dönen ve hareketli makine aksamından korunmak için kullanılır. II. KULAK KORUYUCULARI Yapılan istatistikler, çalışanların yaklaşık % 25 inin işitme kaybı ile karşılaştığını göstermektedir. Gürültü maruziyeti en yüksek maruziyet etkin değeri olan 85 db (A) ulaştığında ya da bu değerleri aştığında, kulak koruyucuları kullanılmalıdır. 1. Kulak tıkaçları ve benzeri cihazlar 2. Tam akustik baretler 3. Endüstriyel baretlere uyan kulaklıklar 4. Kapalı devre haberleşme alıcısı olan kulak koruyucuları 5. İç haberleşme donanımlı kulak koruyucuları K U L A K T I K A Ç L A R I KULAKLIKLAR Kulaklıklı baret 24

Akustik baret III. GÖZ VE YÜZ KORUYUCULARI 1. Gözlükler Uçuşan parçalar ve tehlikeli ışınlardan korunmada kullanılır.şeffaf, renkli camdan veya plastikten yapılmıştır. Yandan da gelecek tehlikeler için kenar perdeli olanları kullanılır. Fincan Tipli Muhafazalı Gözlükler: Gözlük camının herhangi bir nedenle kırılmasıyla, parçaların göze batmasını önlemek için, camlar fincanların üzerine sıkıca yerleştirilmiştir. Camları kolayca değişebilir. Elastik Aksamlı Muhafazalı Gözlükler: İnce toz, duman, asit ve sislere karşı kullanılır. Gözlük çerçevesi elastik olduğundan, fincanlı tiplere göre, darbelere karşı daha az koruyucudur. 25

DARBEYE DAYANIKLI GÖZLÜK ULTRA-VİYOLE, İNFRARED, KAYNAK GÖZLÜKLERİ ÇOK AMAÇLI GÖZLÜK 2-Miğferli siperler: Başın üst kısmını, kulakların arkasında kalan bölgeyi, yüz ve boyun kısmını korumada kullanılır. Ön kısımlarında, filtre koruma camı yerleştirilecek şekilde hazırlanmış pencere vardır. Kaynak miğferleri, ısıya dayanıklı olup aynı zamanda enfraruj ışınlarının etkilerine karşı koruma sağlar. 26

3.El ve Yüz Siperleri: El Siperleri: Kaynak işleminin gözetlenmesinde kullanılırlar, miğferden farkı, başa tutturulmayan, yalıtkan ve zor yanıcı Bir malzemeden yapılan sapları olmasıdır. Yüz Siperleri Hızla uçuşan parçalar ve tehlikeli sıvı sıçramalarına karşı ve sıcak metal işleme yapılan işyerlerinde kullanılır. Yüz siperleri, yalıtkan ve kıvılcımlanmaz türden olmalı ve üzerlerinde bu özellikleri belirten etiket bulunmalıdır. 27

7. HAFTA KİŞİSEL KORUYUCU VE GİYSİLER IV. SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI İşyeri havasında bulunan zararlı maddeler; metal tozları,çözücüler (solventler) çeşitli zehirlenmelere sebep olurlar. Silis, amyant, kömür tozları gibi zararlılar pnömokonyoz olarak adlandırılan akciğer hastalığına neden olurlar. Bu ve benzer zararlıların, maksimum konsantrasyon değerlerini geçmeleri durumunda, uygun aspirasyon sistemleri kullanılmalıdır. Ancak bu sistemlerin kurulamadığı veya yetersiz kaldığı durumlarda, solunum sistemi koruyucularının kullanılması gerekmektedir. 4.1. Hava Temizleyici Maskeler Mekanik Filtre Tipi (Partikül Tutucu) Maskeler: Metal ve silis tozlarına karşı kullanılır, Ortamda asılı duran toz partikülleri solunum esnasında, filtre tarafından tutulur, Filtre renginin koyulaşması, koruma özelliğini kaybettiğini gösterir, Kimyasal Filtre Tipi Maskeler: toz, gaz, duman ve toksik partiküllere karşı kullanılır, aktif granül kömür tarafından emilerek reaksiyona sokulur. Toz Maskeleri: yapılmış basit maskelerdir, 5 mikron arasındaki tozlara karşı kullanılır, sadece ağız ve burun bölgesini kapatır. 28

4.2.Hava Beslemeli Maskeler İşyeri havasında bulunan zararlı etkilerden korunmak üzere, hortum vasıtasıyla dışarıdan hava verilir,, Tehlikeli konsantrasyonlardaki toz, sis, buhar veya gaz içeren tanklar, kuyular, galeriler vb. yerlerde kullanılırlar. 4.3. Temiz Havası Kendinden Olan Solunum Cihazları Zararlı gazların yüksek konsantrasyonlarında ve oksijen yokluğunda, tam bir solunum sağlarlar, Kimyasal kartuşların belirli kullanma süreleri vardır, son kullanma tarihi dolan kartuşlar değiştirilmelidir, Filtreler, neme ve mekanik zararlara karşı Korunmalıdır ÖNEMLİ: SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI KULLANILDIĞI YERE VE KULLANIM AMACINA UYGUN OLARAK SEÇİLMELİDİR. HER KULLANIŞTAN SONRA GÖZDEN GEÇİRİLMELİ VE FİLTRELERİ ÇIKARILDIKTAN SONRA TEMİZLENMELİDİR. KORUMA ÖZELLİĞİNİ KAYBEDEN FİLTRELER, DEĞİŞTİRİLMELİDİR. 29

RESİM: Kimyasal etkilere karşı tam donanımlı koruyucular V. GÖVDE VE KARIN BÖLGESİ KORUYUCULARI Delinme, kesilme, ergimiş metal sıçramalarına karşı korunmak için kullanılan koruyucu yelek, ceket ve önlükler, Kimyasallara karşı kullanılan koruyucu yelek, ceket ve önlükler, Isıtıcı yelekler, Cankurtaran yelekleri, X ışınına karşı koruyucu önlükler, Vücut kuşakları / kemerleri. 30

KİMYASALLARA KARŞI ÖNLÜK ERGİMİŞ METALSIÇRAMALARINA KARŞI ÖNLÜK VI. EL VE KOL KORUYUCULARI El koruyucuları Özel koruyucu eldivenler:makinelerden, kimyasallardan, elektrik ve ısıdan koruyan eldivenler. Tek parmaklı eldivenler Parmak kılıfları Kolluklar Ağır işler için bilek koruyucuları (bileklik) Parmaksız eldivenler Koruyucu eldivenler Sıyrılma, kesilme ve darbelere karşı korunma: Nem ve suya karşı, doğal veya sentetik kauçuk, su geçirmez kumaş, plastik ve camyününden yapılmış eldivenler kullanılır, Darbe ve sıkıştırmaya karşı, eldivenlerin uçlarına çelik yüksükler konulur, 31

Alev ve ısıdan korunma: Sıcak malzeme ile çalışılan yerlerde;kromlu deri, amyant, alüminyum kumaş veya cam elyaflı malzemelerden yapılmış eldivenler kullanılır. Kimyasal zararlılardan korunma:asit, yağ ve diğer kimyasal maddelerle çalışılırken, sıvıları ve ince tozları geçirmeyen, kauçuk, PVC,ateşe dayanıklı branda, cam elyafı, su geçirmez deri gibi malzemelerden yapılmış eldivenler kullanılır. Elektrik Kazalarına karşı korunma: Manşetleri eli, bileği şok ve yanıklardan koruyacak kadar uzun olan lastik eldivenler kullanılır. Bu eldivenler 90.000 volta 3 dakika dayanmalıdır. Bu eldivenler, diğer Plastik eldivenlerle karıştırılmamalıdır. Bu eldivenlerin üzerinde etkili olabileceği voltaj değeri belirtilmelidir. 32

KOL KORUYUCULARI Kolluklar Alev, ısı, darbe, kesilme, asit toz sıçramalarına, elektrik ve radyasyon yanıklarına karşı kullanılır. Genellikle dökümhane, tav ocakları vb. yerlerde kullanılır, Üç çeşit olarak üretilir. Bilek ve ön kolu örtenler; dirsek hizasına kadar örtenler; omuzlara kadar örtenler, Alüminyum, astarlı kumaş, kurşunlu deri, kauçuk deri, pamuklu - yünlü dokuma gibi malzemelerden üretilir. 1- Parmak Koruyucu Ayakkabılar: Yuvarlanan ve ağır malzemelerle çalışılan işlerde,ayak parmaklarının korunması için kullanılır. 2- İletken (Antistatik) Ayakkabılar: Patlayıcı maddelerle çalışılan yerlerde, insan vücudunda oluşan statik elektriğin, tehlikesiz bir şekilde, toprağa iletilmesi için kullanılır. 3- Yalıtkan Ayakkabılar: Elektrik şoku kazalarında koruyucudurlar. Üst kısmı deri, taban ve topukları özel kauçuktan imal edilir. Kuru ve sağlam haldeyken tesirli bir koruma sağlar. AYAK KORUYUCULARI 4- Kıvılcım Çıkarmayan Ayakkabılar: Patlayıcı madde imalinde, benzin ve hidrokarbon İçeren tankların temizlenmesinde, güvenle kullanılır. 5- Bot ve Çizmeler: Sulu, çamurlu ve asitli ortamlarda altı lastik veya plastik botlar ve çizmeler kullanılır. 6- Tozluklar: Bacakları, ateşe ve sıçrayan kıvılcımlara karşı korumak için;döküm işlerinde ve fırınlarda kullanılır. Mutlaka, pantolon altına ve ayakkabı üzerine giyilmelidir. Yalıtımlı çizme Kaymaz tabanlı çizme 33

Düşmelere karşı kullanılan donanım: IX. VÜCUT KORUYUCULARI eden frenleme ekipmanı (gerekli tüm aksesuarlarıyla birlikte) (paraşütçü kemeri) Düşmeyi önleyici kemer Frenleme ekipmanı Vücudu boşlukta tutabilen donanım (paraşütçü kemeri) 34

KORUYUCU GİYSİLER Koruyucu iş elbisesi (iki parçalı ve tulum) Makinelerden korunma sağlayan giysi (delinme, kesilme vb.) Kimyasallardan korunma sağlayan giysi İnfrared radyasyon ve ergimiş metal sıçramalarına karşı korunma sağlayan giysi Isıya dayanıklı giysi Termal giysi Radyoaktif kirlilikten koruyan giysi Toz geçirmez giysi Gaz geçirmez giysi Florasan maddeli, yansıtıcılı giysi ve aksesuarları Koruyucu örtüler. 35

SONUÇ OLARAK; KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM YÖNETMELİĞİ HÜKÜMLERİNE UYGUN OLARAK TASARLANMIŞ VE ÜRETİLMİŞ OLMALIDIR. TAM KORUMA SAĞLAMALIDIR. KENDİLERİ BİR TEHLİKE KAYNAĞI OLMAMALIDIR. KULLANILAN VÜCUT KISIMLARINA VE YAPILAN İŞE TAM UYGUNLUK SAĞLAMALIDIR. KULLANIMI, KOLAY VE PRATİK OLMALIDIR. KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARIN YARARLI OLABİLMESİ İÇİN, KULLANIM AMACINA VE KULLANICIYA UYGUN OLMASI VE GEREKTİĞİ ŞEKİLDE KULLANILMASI ÖNEMLİDİR. BU NEDENLE; KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARIN SEÇİMİ İYİ YAPILMALI VE KULLANMASI GEREKENLER DOĞRU BELİRLENMELİDİR. KULLANMASI GEREKENLERE TESLİM EDİLMELİ VE KONU İLE İLGİLİ OLARAK KULLANICILAR BİLGİLENDİRİLMELİ TEORİK VE PRATİK EĞİTİM SAĞLANMALIDIR. GEREKTİĞİ ŞEKİLDE KULLANIMIN SAĞLANMASI İÇİN, ÖRNEK OLUNMALI, KULLANICILAR TEŞVİK EDİLMELİ VE DENETİM SAĞLANMALIDIR. KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR, GEREKTİĞİNDE YENİLENMELİDİR. ÇALIŞANLAR; GEREKLİ OLAN KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARI, BELİRLENEN ŞEKİLDE, TALİMATLARA UYGUN OLARAK KULLANMALIDIR. KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARI KORUMALIDIR. KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM SEÇİMİ VE KULLANIMI KONUSUNDAKİ GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİNİ YETKİLİLERE BİLDİRMELİDİR. 36

8. HAFTA ÇALIŞMA ORTAMINDA GÜRÜLTÜ Sesin Oluşumu Genel olarak maddenin titreşimi ve bu titreşimin hava, su gibi bir ortam aracılığı ile kulağa iletilmesi ses, hoşa gitmeyen ve rahatsız edici sesler gürültü olarak tanımlanır. Yaşadığımız ortamı kirleten en önemli etkenlerden biri de gürültüdür. Gürültü insanları huzursuz eden, onların iletişimini güçleştiren, dinlenme olanağını kısıtlayan, sinir sistemini olumsuz etkileyen ve zedeleyen, çalışma verimini düşüren ve işitme sorunları yaratan önemli bir etkendir. İnsan kulağı 20-20000 Hz arasındaki sesleri duyabilir. Normal konuşma tonunda sesimiz 500 ile 2000 Hz arasında titreşim yapmaktadır. Birde insanların duyamadığı infra ve ultra sesler vardır. İnfra sesler 20 Hz in altındaki seslerdir, ultrasesler ise 20000 Hz in ützerindeki seslerdir. Yaygın gürültü kaynaklarının desibel değerleri Ses Basınç Düzeyi db(a) Gürültü Kaynagı 140... Jet uçagı (25 metre uzaklıkta) 130... Jet uçagı (100 metre uzaklıkta) 110... Havalı Tabanca 100....Motosiklet 90... Matbaa 80... Yogun trafik 70... İs yeri bürosu 60... Yüksek sesle konusma 50... Kütüphane 40... Yatak odası 30... Saat tıkırtısı 20... Fısıldamak 37

Gürültü Şiddeti Süre (saat/gün) 80 7,5 90 4 95 2 100 1 105 10 110 5 115 1 30 Tablo. Çeşitli Gürültü Düzeylerinde Kalabilme Süreleri Gürültü kontrolü Gürültü kontrolünün ilk aşaması ses seviyesi ölçümü ve gürültü dozimetreleri ile etkileyen gürültünün frekans ve şiddetinin belirlenmesidir. Bundan sonra zaman ağırlıklı ortalama ayarının yapılması gerekirftimeweighted average, TWA). Bu formül 90 rb in üzerindeki her ek 5 db lik değerde izin verilen etkilenim süresinin yarıya indirilmesini gerektirir. Ses emici ve titreşimi azaltıcı bazı önlemlerle gürültünün azaltılmasına çalışılır. İş yerlerinde kişisel koruyucularla yapılan gürültü önleyici çabaların yanısıra gürültünün kaynakta azaltılmasına yönelik önlemlerde alınması gerekmektedir. Toplumsal gürültünün azaltılmasında ise aynı esaslar geçerlidir. Ancak kişisel koruyuculardan çok gürültünün kaynağında azaltılmasını ya da oluşan gürültünün konutlara ve işyerlerine ulaşmasını engelleyecek önlemler gerekmektedir. 38

Gürültü kontrolü 3 aşamada yapılabilir: 1. Kaynakta kontrol 2. Alıcıda kontrol 3. Çevrede kontrol 1. Kaynakta kontrol Trafik gürültüsünün azaltılması için araçta gürültünün azaltılmasına yönelik önlemler tasarım ve üretim aşamasında alınmak zorundadır. Gürültünün kaynakta kontrol edilebilmesi için araçlara uygun ve etkili susturucuların takılması gerekmektedir. Havalı ve normal kornaların yasaklanması ve denetimi önemlidir. Makinelerin sesini maskeleyen ve azaltan teknolojik müdaheleler iş yerinde gürültünün azaltılmasına yönelik uygulamaların başında gelmektedir. 2. Etkilenecek kişilerin korunması Dış kulak yoluna konulan poliüretan tıkaçlar düşük frekanslarda 25 db(a), yüksek frekanslarda 40 db(a) kadar seslerin şidetinin azalmasını sağlar. Kişisel korunmada en etkili yöntem kulaklıklardır. Düşük frekanslarda 30 db(a), yüksek frekanslarda ise 50 db(a)azalma sağlar. 3. Çevrede kontrol Çevresel kontrolda en önemli adım kişilerde gürültü bilincinin yaratılmasıdır. Özelikle trafik gürültüsünün önletilebilmesi için alınan önlemler: 1. Yapı elemanı planlaması 2. Bina planlaması 3. Şehir planlaması 3. 1. Yerleşim yerlerinin seçilmesi 3. 2. Yollarda ve yol kenarlarında alman önlemler 3. 3. Bina grubu (komşuluk ünitelerinin) planlanması 39

Gürültünün mühendislik uygulamalarıyla kontrol yöntemlerinin üçünün de ne sekilde uygulanabilecegi, Sekil de gösterilmistir. Gürültü kontrol yöntemlerinin uygulanması 40

9. HAFTA ERGONOMİK ÇALIŞMA TEZGAH ÖLÇÜLERİ 10. HAFTA ERGONOMİ VE ÇALIŞMA TEZGAHI UYUMU 11. HAFTA ERGONOMİK AHŞAP MAKİNE ÖLÇÜLERİ 41

12. HAFTA ERGONOMİ VE AHŞAP MAKİNE UYUMU 42

43

44

45

46

13. HAFTA ATÖLYEDE ERGONOMİK HAREKETLER 14. HAFTA ATÖLYEDE ERGONOMİK HAREKET ETMEMENİN SONUÇLARI 47