Ocak Eylül Dönemi Sektör Raporu

2010 Ocak Eylül Dönemi Sektör Raporu 0

I. 2010 OCAK EYLÜL DÖNEMİ SEKTÖR RAPORU ÖZETİ 2 a) Akaryakıt Pazarındaki Gelişmeler 2 b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarında Vergiler ve İşlem Hacimleri 3 c) Ham Petrol Fiyatları 3 d) 2010 Ocak Eylül Dönemi Genel Değerlendirmesi 3 e) Özet Tablo 5 II. AKARYAKIT İSTATİSTİKLERİ 6 a) Motorinler 6 b) Benzinler 8 c) Otomotiv Yakıtları 9 d) Siyah Ürünler 10 e) Akaryakıtlar 12 f) Yağlama Yağları 13 III. DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER 16 a) Enerji Ürünlerinde ÖTV Tutarları 16 b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler 17 c) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri 18 IV. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER 20 a) 10 Numara Yağ ve Benzeri Hileli Akaryakıt Faaliyetleri 20 b) Bayilik Anlaşmaları Hakkındaki Rekabet Kurumu Kararı 22 c) Motorin Türlerindeki Kükürt İçeriğinin Sınırlandırılması 22 d) Petrol ve LPG Piyasasının Lisanslı Faaliyetlerindeki Gelişmeler 23 e) Uluslararası Petrol Piyasaları 23 f) Motorlu Taşıt Sayıları 25 g) Diğer Endüstriyel ve Ekonomik Veriler 26 V. PETDER ÇALIŞMALARI 27 PETDER Atık Motor Yağı Toplama Faaliyetleri 27 VI. KAYNAKÇA 29 VII. İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ 31 1

I. 2010 YILI OCAK EYLÜL DÖNEMİ SEKTÖR RAPORU ÖZETİ: a) Akaryakıt Pazarındaki Gelişmeler: 2010 yılı Ocak Eylül döneminde Benzinler, Motorinler ve LPG Otogaz ın toplamı olarak ifade edilen toplam otomotiv yakıtları tüketimi 2009 yılının aynı dönemine göre % 1 artarak 13,6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı ilk dokuz ayında toplam motorin tüketimi (motorin ve kırsal motorin) 2009 yılı aynı dönemine göre % 1,4 artarak yaklaşık 12 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir. Ülkemizdeki ticari ve sınai faaliyetlerin önemli bir göstergesi olan kırsal motorin tüketimi Ocak Eylül döneminde % 5,8 azalarak yaklaşık 8,4 milyon m³ e gerilemiştir. Motorin (Düşük Kükürtlü) tüketimi ise geçtiğimiz yıllardaki artış eğilimine 2010 da da devam ederek bir önceki yıla göre % 23,4 artarak 3,6 milyon m 3 e ulaşmıştır. Toplam benzin tüketimi 2010 yılının ilk dokuz ayında, 2009 yılına göre % 7,9 oranında azalarak yaklaşık 2,1 milyon m³ olmuştur. Otogaz LPG tüketiminin 2009 yılı ilk dokuz ayına göre yaklaşık % 8 oranında artarak 1,85 milyon ton olduğu, dökme ve tüplü LPG tüketiminin ise sırasıyla % 6 ve % 32 oranında azaldığı böylece 2010 yılı ilk yarısında toplam LPG tüketiminin % 1,6 oranında arttığı hesaplanmaktadır. 2010 yılı Ocak Eylül döneminde fuel oil ve kalyak türlerinden oluşan siyah ürün tüketimi, % 51 azalarak yaklaşık 800 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Toplam yağlama yağları tüketiminin 2010 yılı ilk sekiz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık % 20 oranında artarak 300 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. Bu hesaplama, veri derleme sistemine katılan şirketlerin toplam pazar 2

içindeki payının % 65 olduğu kabul edilerek ve veri sağlayan şirketlerin fiilen gerçekleştirdiği toplam yağlama yağları satışları esas alınarak yapılmıştır. 2010 yılı ilk sekiz aylık döneminde yağlama yağları tüketiminin, motor yağlarında % 18, dişli ve transmisyon yağlarında % 32, kimyasallarda % 14, endüstriyel yağlarda ise % 23 oranlarında arttığı ve toplam yağlama yağları tüketiminin 2010 yılının ilk dokuz ayında 300.000 ton düzeyine ulaştığı görülmektedir. b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarından Sağlanan Vergiler ve İşlem Hacimleri: 2010 yılının ilk dokuz aylık döneminde toplam akaryakıt tüketiminin azalmasına rağmen, 2009 yılında iki kez yapılan ÖTV artışı nedeniyle, akaryakıt tüketiminden sağlanan dolaylı vergilerin (KDV ve ÖTV) geçen yılın aynı dönemine göre % 20 oranında artarak 26 Milyar TL yi aştığı hesaplanmaktadır. Bu dönemde LPG tüketiminden elde edilen dolaylı vergiler toplamının ise % 24 oranında artarak 5 Milyar TL'ye ulaştığı, böylece akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirlerinin bir önceki yıla göre % 21 artarak 31 Milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. c) Ham Petrol Fiyatları: 2009 yılında varil başına ortalama 62 ABD Doları olan ham petrol fiyatı 2010 yılı Ocak Eylül döneminde en düşük 67,6 ve en yüksek 86,8 ABD Doları değerlerine ulaşmış ve dönem ortalaması 77,2 ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. d) 2010 Ocak Eylül Dönemi Genel Değerlendirmesi: 2010 yılının ilk dokuz aylık döneminde 10 numara yağ ve benzeri hileli yakıt faaliyetleri nedeni ile resmi ve kayıtlı kırsal motorin tüketiminin önemli ölçüde azaldığı görülmektedir. 2009 yılında yapılan ÖTV düzenlemeleri sonrasında kırsal motorin ve yağlama müstahzarları olarak tanımlanan ürünlerin ÖTV leri arasındaki farkın daha da artması ile hileli yakıtlar konusu sektörde çok ciddi bir sorun haline dönüşmüştür. Bu tür faaliyetlerin 3

2010 yılının ilk dokuz ayında 1 milyon ton düzeyine ulaştığı, neden olduğu vergi kaybının ise 1 Milyar TL düzeyine ulaştığı hesaplanmaktadır. Baz yağ ve madeni yağ ithalatlarında görülen önemli artışın ve 2010 yılı ilk dokuz ayında kırsal motorin tüketiminde görülen yaklaşık % 6 gerileme bu tür faaliyetlerdeki büyüklüğün önemli bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. 2010 yılı Ocak Eylül döneminde intifa veya kira şerhi ile anlaşma yapılan akaryakıt ve LPG istasyonlarının sözleşme sürelerinin rekabet etmeme yükümlülüğü açısından beş yılı aşamayacağı hakkındaki Rekabet Kurulu Kararına tanınan muafiyet 18 Eylül 2010 itibarı ile sona ermiştir. Mevcut ve geçerli bayilik anlaşmalarının Karar uyarınca normal bitiş tarihinden önce sonlanması dağıtıcılar açısından önemli büyüklükte varlık kayıplarına neden olmuştur. Kararın esas etkilerinin önümüzdeki yıl görüleceği ve öngörülen piyasa yapısının oluşup oluşmadığının sektör tarafından izlenerek bu dönem sonunda değerlendirilebileceği düşünülmektedir. AB uygulamalarına paralel olarak, ülkemizde de motorin türlerindeki azami kükürt içeriğinin 10 ppm ile sınırlandırılmasına yönelik düzenleme EPDK tarafından yapılarak kamuoyuna açıklanmıştır. Kurumun AB Direktiflerine uyum kapsamında almış olduğu bu karar ile Türkiye, AB ülkeleri ile eş zamanlı olarak akaryakıtlardaki kükürt miktarı 1 Ocak 2011 tarih itibarı ile 10ppm ile sınırlandırılıyor. Bu tarihten itibaren rafineri üretimi ve ithalat yoluyla piyasaya sunulacak motorinlerdeki kükürt miktarı 10 ppm i aşamayacak; dolaşımda bulunan motorinler EPDK tarafından belirlenecek geçiş takvimi ile kademeli olarak 10 ppm e uyarlanacak. Petrol Sanayi Derneği tarafından desteklenen ve bir süredir beklenen bu karar yakıt kaynaklı emisyonların azaltılmasında ciddi bir fayda sağlayacak. Motorinde kükürt oranının 10 ppm ile sınırlandırılması ile motorin kaynaklı kükürt emisyonları 100 kat daha azalacak ve atmosfere salının kükürt ve partikül madde miktarının her yıl 9.900 ton daha azalacak. Düşük kükürtlü motorinin çevreye sağladığı yararlar ile ilgili daha detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilir. 4

Özet Tablo: Ocak Eylül Dönemi Yıllık Tüketimler 2009 2010 Fark Değişim Beyaz Ürün Toplamı m 3 14.136.455 14.130.177-6.278 0,0% Kurşunsuz 95 Oktanlı m 3 1.968.092 1.876.016-92.076-4,7% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı m 3 232.041 176.444-55.597-24,0% Katkılı Kurşunsuz m 3 48.617 18.199-30.418-62,6% Benzinler Toplamı m 3 2.248.750 2.070.659-178.091-7,9% Gazyağı m 3 6.987 14.485 7.498 107,3% Kırsal Motorin m 3 8.964.659 8.446.796-517.863-5,8% Motorin ( Düşük Kükürtlü ) m 3 2.916.059 3.598.237 682.178 23,4% Motorinler Toplamı m 3 11.880.718 12.045.033 164.315 1,4% Beyaz Ürün Toplamı ton 11.787.578 11.794.402 6.824 0,1% Kurşunsuz 95 ton 1.525.271 1.453.912-71.359-4,7% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı ton 179.832 136.744-43.088-24,0% Katkılı Kurşunsuz ton 37.678 14.104-23.574-62,6% Benzinler Toplamı ton 1.742.781 1.604.761-138.021-7,9% Gazyağı ton 5.590 11.588 5.998 107,3% Kırsal Motorin ton 7.575.137 7.137.543-437.594-5,8% Motorin ( Düşük Kükürtlü ) ton 2.464.070 3.040.510 576.440 23,4% Motorinler Toplamı ton 10.039.207 10.178.053 138.846 1,4% Kalyak ton 213.194 170.293-42.901-20,1% Fuel Oil No:6 ton 1.352.812 595.380-757.432-56,0% Siyah Ürün Toplamı ton 1.566.006 765.673-800.333-51,1% Toplam Akaryakıt* ton 13.353.584 12.560.075-793.509-5,9% Dökme** ton 142.204 97.045-45.159-31,8% Tüplü** ton 832.686 781.007-51.679-6,2% Otogaz** ton 1.711.183 1.849.817 138.634 8,1% Toplam LPG** ton 2.686.073 2.727.869 41.796 1,6% Toplam Otomotiv Yakıtları*** ton 13.493.171 13.632.631 139.460 1,0% Brent tipi ham petrol ABD $ /varil 57,3 77,2 19,9 34,7% Akaryakıt Tüketimi İşlem Hacmi **** Milyar TL 37,8 44,6 6,8 18,0% Akaryakıt ÖTV* Milyar TL 15,9 19,3 3,4 21,1% Akaryakıt KDV* Milyar TL 5,8 6,8 1,0 18,0% Akaryakıt Toplam Dolaylı Vergi **** Milyar TL 21,7 26,1 4,4 20,3% LPG Tüketimi İşlem Hacmi**** Milyar TL 8,6 10,5 1,9 22% LPG Toplam Dolaylı Vergi**** Milyar TL 4,1 5,0 1,0 24% Motor Yağları ton 72.012 85.311 13.299 18,5% Dişli ve Transmisyon Yağları ton 11.467 15.091 3.624 31,6% Kimyasallar ton 13.844 15.828 1.984 14,3% Endüstriyel Yağlar ton 48.521 59.531 11.010 22,7% Deniz Yağları ve Gresler ton 16.514 19.296 2.782 16,8% Toplam Yağlama Yağları ton 162.358 195.057 32.699 20,1% * Siyah + beyaz ürünleri ifade etmektedir, ** EPDK LPG Sektör Raporu değerleri kullanılarak hesaplanmıştır. *** Benzin Türleri, Motorin Türleri ve Otogaz Toplamı **** Tüketimlerden ve birim fiyatlardan hesaplanan tahmini değerlerdir Akaryakıt verileri 11 ve Yağlama Yağları verileri 6 dağıtıcıdan gönüllülük esasına göre derlenmiştir. 5

I. AKARYAKIT İSTATİSTİKLERİ: a) Motorinler 2010 yılı ilk dokuz ayında toplam motorin türleri (motorin ve kırsal motorin) tüketimi, 2009 yılı aynı dönemine göre % 1,4 artarak yaklaşık 12 milyon m³ olmuştur. Bu dönemde % 23,4 artarak 3,6 milyon m 3 olan motorin (düşük kükürtlü) tüketiminin toplam motorin türleri tüketimindeki payı ise % 25'den % 30 a çıkmıştır. Kırsal motorinde son bir yıldır görülen azalma % 5,8 ile devam etmiş ve tüketim yaklaşık 8,4 milyon m³ e gerilemiştir. Milyon M 3 18,0 16,0 14,0 12,0 1,4 % 10,0 8,0 6,0 Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü ) Şekil 1: Toplam motorin tüketimi değişimi (Milyon m 3 ) Kırsal Motorin 75% 2009 Ocak Eylül Motorin (Düşük Kükürtlü ) 25% Kırsal Motorin 70% 2010 Ocak Eylül Motorin (Düşük Kükürtlü ) 30% Şekil 2: Kırsal motorin ve motorinin toplam motorin tüketimi içindeki payları (%). 6

Motorin türlerinin son beş yıldaki tüketim değişimi aşağıdaki grafikte görülmektedir. 2008 yılına kadar kırsal motorin ve motorin tüketimi birlikte bir artış gösterirken, 2008 den itibaren başlayan ve 2009 yılında çok ciddi bir boyuta ulaşan kırsal motorin tüketimindeki gerileme (% 5,8) dikkat çekmektedir. Yeni nesil dizel motorlu araç sayısındaki artışa paralel olarak motorin (düşük kükürtlü) tüketimindeki artışın devam etmesi beklenen bir gelişme olup piyasa gerçekleri ile de uyumludur. Ancak kırsal motorin tüketimindeki bu daralmanın 10 numara yağ vb. isimler altında motorin yerine piyasaya sürülen hileli yakıt faaliyetlerindeki artışın sonucu olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. Şekil 3: Kırsal motorin ve motorinin yıllık tüketim eğilimleri. Yukarıdaki grafikt kırsal motorin tüketimindeki gerilemeyi açık bir biçimde göstermekte ve bu daralmada 10 numara yağ sorununu önemli bir etkisi bulunmaktadır. Nitekim 2010 yılı ilk altı ayına ait madeni yağ, baz yağ ve yağlama yağlarına ait ithalat verileri ile diğer piyasa gözlemleri bu tespiti doğrulamaktadır. Ülkemiz ekonomisi krizden çıkarak hızlı bir büyüme eğilimi göstermesine rağmen ticari ve sınai faaliyetlerin temel göstergesi olan motorin türleri tüketiminin aynı oranda artmaması çelişkili bir tablo oluşturmaktadır 7

b) Benzinler 2010 yılı Ocak Eylül döneminde toplam benzin tüketimi % 8 oranında azalarak yaklaşık 2,1 milyon m³ olmuştur. Bu azalmada, daha düşük ÖTV uygulanması nedeniyle fiyat avantajına sahip olan otogazın benzin tüketiminden artan miktarda pay almasının ve dizel otomobil kullanımındaki artışın önemli bir etkisi bulunmaktadır. 2009 yılında ilk kez benzinin üzerine çıkan LPG otogaz tüketiminin rapor döneminde de benzinden aldığı payı daha da artırdığı görülmektedir. Milyon M 3 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0-7,9 % 1,0 0,0 K. Benzin (RON 95) K. Benzin (RON 97) Katkılı K. Benzin Normal Benzin Şekil 4: Toplam benzin tüketiminin yıllara göre değişimi. 2010 yılının ilk dokuz ayında benzin tüketiminde görülen % 8 düzeyindeki daralma LPG otogaz ile benzin arasındaki ÖTV farkının bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan eski tip araçlarda kullanılan katkılı kurşunsuz benzin tüketiminin de büyük oranda azaldığı hatta bitme noktasına geldiği görülmektedir. 2009 Ocak Eylül K. Benzin (RON 95) 88% K. Benzin (RON 97) 10% Katkılı K. Benzin 2% K. Benzin (RON 95) 91% 2010 Ocak Eylül K. Benzin (RON 97) 8% Katkılı K. Benzin 1% Şekil 5a: Benzin türleri tüketiminin toplam benzin tüketimi içindeki payları. 8

Benzin tüketiminin dokuz aylık dönemler halindeki karşılaştırması ve 2003 yılından bu yana azalma eğiliminin devam ettiği aşağıdaki grafikte görülmektedir. 3.500.000 M 3 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Benzin Türleri Şekil 5b: Ocak Eylül dönemleri benzin türleri tüketimleri değişimi (m 3 ). c) Otomotiv Yakıtları 2010 yılı Ocak Eylül döneminde toplam otomotiv yakıtları (benzinler, motorinler ve LPG otogaz) tüketimi % 1 oranında artarak yaklaşık 13,6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Otomotiv yakıtlarının son on yıllık döneme ait gelişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Toplam otomotiv yakıtları tüketiminin 2009 da ekonomik krizin etkisi ile bir miktar gerilediği bu durumun 2010 yılında kısmen devam ettiği görülmektedir. 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Milyon Ton20,0 1,0% Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü ) Benzinler LPG Otogaz 9

Şekil 6: Otomotiv yakıtları tüketiminin yıllara göre değişimi Otomotiv yakıtları içerisinde motorin (düşük kükürtlü) ve otogaz LPG nin aldığı pay artmaya, benzin türleri ve kırsal motorinin payı ise azalmaya devam etmektedir. Bu durum aşağıdaki grafikte kendini göstermektedir. 2009 Ocak Eylül 2010 Ocak Eylül Motorin (Düşük Kükürtlü ) 18% LPG Otogaz 13% Benzinler 13% Motorin (Düşük Kükürtlü ) 22% LPG Otogaz 14% Benzinler 12% Kırsal Motorin 56% Kırsal Motorin 52% Şekil 7a: Otomotiv yakıtlarının 2009 ve 2010 dokuz aylık dönemde tüketim payları. (%) Benzin - LPG geçişine ilişkin önemli bir gösterge ise benzin otogaz LPG toplamının kendi aralarındaki dağılımında görülmektedir. 2009 yılının ilk dokuz aylık döneminde LPG otogaz bu iki yakıt türünün oluşturduğu pazarın % 50 sini temsil ederken, 2010 yılında bu oran % 54 e çıkmıştır. 2009 Ocak Eylül 2010 Ocak Eylül LPG Otogaz 50% Benzinler 50% LPG Otogaz 54% Benzinler 46% Şekil 7b: 2009 ve 2010 Ocak Eylül dönemleri benzin ve otogaz LPG tüketim payları. (%) d) Siyah Ürünler Siyah ürün tüketimi 2010 yılı ilk dokuz ayında, önceki yılın aynı dönemine göre % 51 oranında azalarak yaklaşık 766 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde kalorifer yakıtı tüketimi, % 20 azalarak yaklaşık 170 bin ton, fuel oil no: 6 tüketimi ise % 56 azalarak yaklaşık 595 bin ton olmuştur. Siyah ürünlerde doğalgazın yaygın olarak piyasaya girişi 10

Milyon Ton yüzünden uzun zamandır süregelen azalma 2010 yılı dokuz aylık döneminde devam etmiştir. Yıllara göre siyah ürün tüketimleri değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 51,1% 0,0 Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Şekil 8: Siyah ürünler tüketiminin yıllara göre değişimi. 2009 Ocak Eylül 2010 Ocak Eylül Fuel Oil No:6 86% Kalorifer Yakıtı 14% Fuel Oil No:6 73% Kalorifer Yakıtı 27% Şekil 9: Siyah ürün türlerinin tüketim payları. Fuel oil ve kalorifer yakıtı tüketimindeki azalma önemli ölçüde ülke ekonomisindeki yavaşlama ve doğalgaz tüketiminin yaygınlaşmasından kaynaklanmaktadır. Siyah ürün (fuel oil / kalyak) tüketimi ile doğalgaz tüketimi arasındaki ilişkiyi inceleyen aşağıdaki grafik, doğalgaz dönüşümünün siyah ürün tüketimi üzerindeki etkiyi açıkça göstermektedir. Bu durum dokuz aylık dönemlere ilişkin tüketim incelendiğinde de görülmektedir. 11

Milyon Ton 1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 Siyah Ürün (Bin Ton) Doğalgaz (Milyar m 3 ) 2009 Ocak Ağustos 2010Ocak Ağustos 26.000 24.000 22.000 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 Siyah Ürünler Doğalgaz e) Akaryakıtlar Şekil 10: Siyah ürün türleri ve doğalgaz tüketiminin dönemsel değişimi. Toplam akaryakıt (benzinler, motorinler, gazyağı, kalorifer yakıtı ve fuel oil) tüketimi 2010 yılı Ocak Eylül döneminde % 5,9 oranında azalarak yaklaşık 12,6 milyon ton a gerilemiştir. Aşağıdaki grafikten görüldüğü üzere Türkiye nin toplam akaryakıt tüketimi 2007 ve 2008 yıllarında net olarak artmış, 2009 da ve 2010 Ocak Eylül döneminde azalmıştır. Bu gerileme siyah ürün tüketiminin önemli ölçüde azalması ve 10 numara yağ adı altında yapılan hileli akaryakıt faaliyetlerinin kırsal motorin tüketimi üzerindeki etkilerinden kaynaklanmaktadır. 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-5,9 % Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü ) Benzinler Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Şekil 11: Toplam akaryakıt tüketiminin değişimi. 12

Siyah ürünler ve benzin türlerindeki azalma nedeniyle toplam akaryakıt tüketimi içindeki motorinlerin payı artmaya devam etmektedir. Aşağıdaki grafik bir önceki yılın Ocak Eylül döneminde toplam akaryakıtlar içindeki payı % 75 olan motorinlerin 2010 da % 81 gibi önemli bir paya ulaştığını göstermektedir. 2009 Ocak Eylül 2010 Ocak Eylül Motorinler 75% Siyah Ürünler 12% Benzinler 13% Motorinler 81% Siyah Ürünler 13% Benzinler 6% Şekil 12: Akaryakıt türlerinin toplam akaryakıt tüketimi içindeki payları (%). f) Yağlama Yağları ALPET, BP, CASTROL, LUKOIL, OPET, POAŞ, SHELL, TOTAL ve MOIL firmalarının gönüllü katılımı ile sağlanan yağlama yağları sektör verilerine göre 2010 yılı Ocak Ağustos dönemi toplam yağlama ürünleri tüketimi geçen yılın aynı dönemine göre % 20 oranında artmıştır. Bu şirketlerin pazar payları toplamının Türkiye nin % 65 ini temsil ettiği EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile yapılan kıyaslamalarla tespit edilmiştir. Yağlama yağları tüketimindeki bu önemli ve dikkat çekici artış genel ekonomik iyileşmeden artmasından kaynaklanmaktadır. Yağlama yağları pazarındaki bu önemli tüketim artışı diğer sınai ve ekonomik göstergeler ile de uyumlu bir seyir izlemektedir. Bu bölümde sunulan analizler Türkiye nin madeni yağ pazarına ilişkin olarak PETDER koordinasyonunda derlenen ve sektörün % 65 ini temsil eden kuruluşların düzenli sağladığı veriler dikkate alınarak yapılmıştır. Bu veriler kullanılarak 2010 yılının ilk sekiz ayında Türkiye nin toplam madeni yağ tüketiminin 300.000 ton düzeyinde olduğu hesaplanmıştır. Bu rapora konu olan yukarıda isimleri belirtilen madeni yağ üreticisi, sekiz şirketin sağladığı veriler kullanılarak (toplam yağlama yağları pazarının % 65 ini oluşturduğu kabul edilen) hazırlanan ve madeni yağ alanında sektörel kırılımları (motor yağları, endüstriyel yağlar, diğer kimyasallar) gösterir karşılaştırmalı aşağıda verilmiştir. 13

200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 % 20 Deniz Yağları ve Gresler Endüstriyel Yağlar Kimyasallar Dişli ve Transmisyon Yağları Motor Yağları Şekil 13: Ocak Ağustos dönemleri yağlama yağları tüketimi (Ton). Toplam tüketimin yaklaşık % 65 ine karşılık gelen değerler kullanılmıştır. 2009 Ocak Ağustos Kimyasall ar Deniz 9% Yağları ve Gresler 10% Motor Yağları 44% 2010 Ocak Ağustos Kimyasallar 8% Deniz Yağları ve Gresler 10% Motor Yağları 44% Endüstriy el Yağlar 30% Dişli ve Transmisy on Yağları 7% Endüstriyel Yağlar 30% Dişli ve Transmisyon Yağları 8% Şekil 14: 2009 ve 2010 Ocak Ağustos dönemi yağlama yağları ürün grubu payları (%). Toplam tüketimin yaklaşık % 65 ine karşılık gelen değerler kullanılmıştır. Motor Yağları 2010 yılı ilk sekiz ayında motor yağları tüketimi geçen yılın aynı dönemine göre % 18 oranında artmıştır. Veri sağlayan sekiz şirketin toplam motor yağı satışı 85 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde motor yağlarının toplam yağlama ürünleri içerisindeki payı yaklaşık % 44 olarak gerçekleşmiştir. Motor yağları tüketimine ilişkin karşılaştırmalı 14

grafikler aşağıda verilmekte olup, motor yağı tüketiminin % 21 i binek araçlar, % 77 si ise ticari araçlar tarafından tüketilmektedir. 2010 Ocak Ağustos Motor Yağları Binek Araç 21% Motor Yağları Motosikle t 2% Motor Yağları Tüketimi (Ton) Motor Yağları Ticari Araç Mono 11% Motor Yağları Ticari Araç Multi 66% 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 1.315 15.765 9.160 45.772 1.507 18.146 9.218 56.440 2009 Ocak Ağustos 2010 Ocak Ağustos Motor Yağları Ticari Araç Multi Motor Yağları Binek Araç % 18 Motor Yağları Ticari Araç Mono Motor Yağları Motosiklet Şekil 15: Ocak Ağustos Dönemleri motor yağları tüketim miktarları (ton) ve payları (%). Toplam tüketimin yaklaşık % 65 ine karşılık gelen değerler kullanılmıştır. Endüstriyel Yağlar Toplam endüstriyel yağların (hidrolik, proses, diğer) veri tabanına katılan şirketlerin satışları bazında tüketimi 2010 yılı Ocak Ağustos döneminde % 23 oranında artarak yaklaşık 60 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde endüstriyel yağlar, toplam yağlama ürünleri içerisinde yaklaşık % 30 luk pay teşkil etmiştir. Endüstriyel yağlar tüketiminin karşılaştırmalı grafikleri aşağıda verilmektedir. 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 % 23 3.368 5.073 2.585 10.628 7.223 3.987 8.151 9.060 2.764 7.981 27.415 19.817 2009 Ocak Ağustos 2010 Ocak Ağustos Hidrolik Proses Yağları Metal İşleme Yağları Diğer Trafo Yağları Dişli Yağları Trafo Yağları 8% 2010 Ocak Ağustos Diğer 18% Dişli Yağları 6% Metal İşleme Yağları 7% Proses Yağları 15% Hidrolik 46% Şekil 16: Ocak Ağustos Dönemleri endüstriyel yağlar tüketim miktarları (ton) ve payları (%). Toplam tüketimin yaklaşık % 65 ine karşılık gelen değerler kullanılmıştır. 15

III- DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER: a) Enerji Ürünlerinde ÖTV Tutarları Akaryakıt ve LPG sektörü dolaylı vergiler açısından önemli büyüklükte vergilerin sağlandığı sektörlerin başında gelmektedir. Ekim 2010 itibarı ile bazı yakıt türlerindeki ÖTV tutarları aşağıda verilmiş olup, birbirini ikame edebilecek nitelikteki enerji ürünleri arasındaki önemli ÖTV farkı, fiyat ve tüketim tercihlerinde etkin olmaktadır. ÖTV K. Benzin 95 1,8915 TL/Lt Motorin (D. K.) Otogaz LPG 1,3045 TL/Lt 0,7157 TL/Lt Doğalgaz ( taşıtlar) 0,6964 TL/m 3 Fuel Oil No: 6, 0,224 TL/Kg Şekil 17 a: Ekim 2010 itibarı ile bazı önemli enerji ürünlerindeki ÖTV tutarları. Ülkemizde benzin ve motorine uygulanan vergiler AB ülkeleri ile kıyaslandığında 2010 yılı Ocak Eylül dönemi ortalamalarına göre pompa fiyatı içerisindeki vergilerin en fazla olduğu ülke Türkiye dir. Bu durum aşağıdaki grafikte görülmektedir. 1,40 1,20 Pompa Fiyatındaki Vergiler /Lt Benzin 95 Motorin 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Şekil 17 b: Türkiye ve AB ülkelerinde 2010 yılı Ocak Eylül dönemi için pompa fiyatı içerisinde vergilerin ortalama değerleri ( /Lt). Dolaylı vergiler akaryakıt sektöründe tüketiciye yansıyan fiyatın önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Çeşitli enerji ürünlerindeki dolaylı vergilerin (ÖTV + KDV) tüketiciye yansıyan ortalama fiyatlar içindeki payı aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. 2010 yılının ilk dokuz ayında Benzin, dolaylı vergiler toplamının fiyat içindeki payı açısından % 67 ile en fazla vergi uygulanan enerji ürünü olmuştur. Otogaz LPG deki vergilerin payı % 51, 16

ulaşımda kullanılacak doğalgazın ise % 24 dür. Kömür % 18 ile (sadece KDV) en az vergi uygulanan enerji ürünüdür. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Şekil 18: Ekim 2010 tarih itibarı ile dolaylı vergilerin çeşitli enerji ürünlerinin tüketici fiyatları içindeki payı (%). b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler: Son altı yıldır, akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergilerin toplamı her yıl artış göstermiş ve bu sektörlerden sağlanan dolaylı vergiler 2010 yılı Ocak Eylül döneminde 31 Milyar TL/Yıl düzeyine ulaşmıştır. Aşağıdaki grafikten görüleceği üzere 2004 yılından bu yana Sektörden 200 Milyar TL civarında bir vergi geliri sağlanmıştır. 40 Milyar TL 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ocak Eylül Toplam ÖTV Toplam KDV Şekil 19: Akaryakıt ve LPG den sağlanan toplam dolaylı vergilerin yıllara göre değişimi. 17

Milyar TL Yapılan hesaplamalara göre 2010 yılı ilk dokuz ayında akaryakıt tüketiminden sağlanan dolaylı vergiler (KDV ve ÖTV) geçen yılın ilk dokuz ayına göre % 20 artarak 26 Milyar TL, toplam LPG tüketiminden elde edilen dolaylı vergiler ise % 24 artarak 5 Milyar TL olmuştur. Böylece akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirlerinin bir önceki yılın aynı dönemine göre % 21 artarak 31 Milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. Akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirlerinin ürün cinslerine göre dağılımı ise aşağıdaki grafikte görülmektedir. 35,0 30,0 25,0 20,0 0,7 4,1 4,6 21 % 5,0 5,1 0,4 15,0 10,0 5,0 16,4 20,6 0,0 2009 Ocak Eylül 2010 Ocak Eylül Motorinler Benzinler LPG Siyah Ürünler Şekil 20: Akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan Dolaylı Vergi gelirleri c) Sektörel Büyüklükler / İşlem hacimleri Tüketimde önemli bir artış olmamasına rağmen 2009 yılında yapılan ÖTV artışlarının etkisiyle akaryakıt sektörünün oluşturduğu toplam parasal büyüklük 2010 yılı Ocak Eylül döneminde artmıştır. Aşağıdaki iki grafik akaryakıt ve LPG için hesaplanan sektör büyüklüklerini ayrı ayrı ve karşılaştırmalı olarak göstermektedir. Akaryakıt sektöründeki işlem büyüklüğü 2010 yılı Ocak Eylül döneminde yaklaşık % 18 artmış ve 45 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde LPG sektöründe ise otogazdaki önemli büyümenin etkisi ile sektör büyüklüğü % 22 artarak 10 Milyar TL yi aşmıştır. Böylece Akaryakıt + LPG olarak hesaplanan toplam büyüklük ise % 19 artarak 55 Milyar TL ye ulaşmıştır. 18

Milyar TL Milyar TL 60,0 50,0 40,0 1,9 8,6 19 % 10,5 1,2 30,0 20,0 35,9 43,5 10,0 0,0 2009 Ocak Eylül 2010 Ocak Eylül Beyaz Ürünler LPG Siyah Ürünler Şekil 21: Akaryakıt türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL). 12,0 10,0 22 % 0,5 8,0 6,0 4,0 2,0 0,5 3,0 5,1 3,4 6,6 0,0 2009 Ocak Eylül 2010 Ocak Eylül Otogaz Tüplü Dökme Şekil 22: LPG türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL). 19

IV. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER: a) 10 Numara Yağ ve Benzeri Hileli Akaryakıt Faaliyetleri: 10 numara yağ sorunu son yıllarda giderek büyümüş ve neden olduğu vergi kaybı 2010 yılının ilk dokuz aylık döneminde 1 Milyar TL yi aşan bir büyüklüğe ulaşmıştır. Bu büyük vergi kaybının yanısıra, 10 numara yağ sorunu sektörde neden olduğu ciddi haksız rekabet, çevre ve insan sağlığına vermiş olduğu zararlarla adeta devletimiz içinde kanımızca bir itibar meselesi haline gelmiştir. Bugün ülkenin her tarafında 10 numara yağ adı altında çeşitli yağlar, atık bitkisel madeni yağlar ve solvent karışımları, dizel motorları araçlara motorin yerine, yasal engel görmeksizin satılabilmektedir. 10 numara yağ kullanımı çevre ve insan sağlığı için önemli ölçüde tehdit ederek araçlara ciddi zararlar vermektedir. 10 Numara yağ adı altında madeni yağ türevleri, solventler, ham nebati yağlar, atık yağlar ve niteliği belli olmayan diğer kimyasal maddeler motorin piyasasına sunulmakta ve akaryakıt olarak tüketilmektedir. Yapılan tüm incelemeler, alınan numuneler üzerindeki analizler, 10 numara yağ adı altında satılan sahte akaryakıtların içinde atık bitkisel yağlar, atık madeni yağlar, baz yağlar, solvent karışımları gibi çevre ve insan sağlığı için ciddi sorun oluşturabilecek zehirli özellikleri olan maddeler kullanılmaktadır. Bu yakıtı tüketen araçların neden oldukları egzos emisyonları da çevre ve insan sağılığı için çok ciddi bir tehdittir. Yakıt olarak tüketilen bu maddeler araçlara da ciddi zararlar vermekte, motorun ömrünü kısaltmakta, araçların ekonomik ömürlerinden çok önce yıpranak hizmet dışı kalmasına neden olmakta ve böylece milli servete de zarar vermektedir. Türkiye nin yıllık madeni yağ/ baz yağ/ yağlama müstahzarları ihtiyacının yaklaşık 500.000 ton üzerinde yağlama yağı ve müstahzarları piyasaya sunulmaktadır. Yukarıda belirtilen açıklamalar, kırsal motorinde ilk dokuz ayda karşılaşılan % 6 lık tüketim azalması ve piyasa gözlemleri ile birlikte sorunu büyük ölçüde ortaya koymuş bulunmaktadır. Diğer bir gösterge ise özellikle tecil terkin kapsamında düşük ÖTV uygulanan baz yağ, yağlama yağları müstahzarları ve madeni yağ ithalatlarında ortaya çıkan tablodur. Türkiye nin toplam madeni yağ talebi yaklaşık 380.000 ton / yıl düzeyindedir. Buna karşılık, aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere, 450-500.000 ton yıl düzeyinde talep fazlası baz yağ/ yağlama müstahzarlarının piyasaya girdiği görülmektedir. Bu veri, 10 numara yağ üretimi için kullanılan solvent ve atık yağlar ile yapılan faaliyetler ile birleştirildiğinde yukarıda 1.0 milyon ton olarak ifade edilen saptamayı doğrulayan bir başka göstergedir. 20

BAZ YAĞ - YAĞLAMA YAĞLARI 2010 2005 2006 2007 2008 2009 ARZI (TON/YIL) (Ocak_Haziran) Verilen İthalat İzni (EPDK) 319.694 480.587 685.899 839.073 SERBEST SERBEST Baz Yağ İthalatı 213.514 307.402 466.211 438.263 605.766 470.858 Madeni Yağ İthalatı 27.492 29.562 42.596 70.091 61.942 35.837 Katık ve Müstahzar İthalatı 28.930 35.948 46.220 79.849 67.471 28.908 Rafineri Baz Yağ Satışı 339.149 305.811 307.716 252.235 244.353 148.311 TOPLAM Piyasaya ARZ 609.085 678.723 862.743 840.438 979.532 683.914 Baz Yağ İhracatı - - 242 30.504 13.571 6.661 Madeni Yağ İhracatı 142.781 120.000 133.928 113.571 116.633 64.993 Katık ve Müstahzar İhracatı 5.564 7.039 9.733 15.257 20.251 5.311 Yurtiçi M. Yağ Tüketimi 339.000 360.000 388.000 386.000 363.000 227.655 TOPLAM İhracat ve Yurtiçi Tüketim 487.345 487.039 531.903 545.332 513.455 304.622 FARK (FAZLA TÜKETİM) 121.740 191.684 330.840 295.106 466.077 379.292 Vergi (ÖTV) eşitlenmesi 10 numara yağ sorununun kesin çözüm yöntemidir. Sorunun acilen sona erdirilmesi için en etkin yöntem akaryakıtlar ve madeni yağlar arasındaki vergi farkının ivedilikle ortadan kaldırılmasıdır. Aşağıdaki grafik bu ürünler arasındaki vergi farkını göstermektedir. Bu tablo her iki madde arasında Kg başına vergi farkının 1.16TL olduğunu göstermektedir. Bu önemli fark 10 numara adı altında yapılan faaliyetler için önemli bir neden oluşturmaktadır. Bu vergi farkının ortadan kaldırılması sorunun kesin çözüm yöntemidir. ÖTV Tutarları TL/Kg 31.12.2009 Kırsal Motorin 1,46 Oto Biodizel 1,07 Yağlama Yağları (G.T.İ.P. 2710.X) 1,06 Gazyağı Yağlama Müstahzarları* (G.T.İ.P. 3403.X) Atık Yağlar 0,00 (Madeni ve Bitkisel) 0,30 0,94 1,16 TL/kg 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 Şekil 23: Madeni yağ ve akaryakıtlardaki ÖTV tutarları değişimleri. (TL/Kg) 21

b) Bayilik Anlaşmalarındaki Rekabet Etmeme Yükümlülüğünün Beş Yıl İle Sınırlanması Hakkındaki Rekabet Kurulu Kararı Rekabet Kurumu, 11 Mart 2009 tarihinde, intifa ve kira şerhi ile yapılan sözleşmelerin bayilere süre uzatımı yönünde baskı oluşturduğu ve piyasada kapama etkisi yaptığı gerekçesi ile bu sözleşmelerin sürelerinin rekabet etmeme yükümlülüğü açısından beş yıl ile sınırlandırılmasına karar vermiştir. Bu karar 2010 yılında sektörün en önemli gündem konusu olmuştur. İntifa veya kira şerhi ile beş yıldan uzun süreli anlaşma yapılan akaryakıt ve LPG istasyonlarının sözleşme sürelerinin rekabet etmeme yükümlülüğü açısından beş yılı aşamayacağı hakkındaki Rekabet Kurulu Kararı uyarınca tanınan muafiyet 18 Eylül 2010 itibarı ile sona ermiştir. Mevcut ve geçerli bayilik anlaşmaların Karar uyarınca normal bitiş tarihinden önce sonlanması özellikle dağıtıcılar açısından varlık kayıpları yaratmıştır. Kararın esas etkilerinin önümüzdeki yıllarda görüleceği ve öngörülen piyasa yapısının oluşup oluşmadığının sektör tarafından izlenerek sonrasında da ortaya konulacağı düşünülmektedir. c) Motorin Türlerindeki Azami Kükürt İçeriğinin 10 ppm İle Sınırlandırılması: Avrupa Komisyonu küresel ısınma, enerji arzı güvenliği, yenilenebilir ve sürdürülebilir enerji kullanımı konularına çevre etkileri açısından büyük önem vermektedir. AB ülkelerinde pazara sunulacak akaryakıt türlerinin teknik özellikleri (çevresel etkileri açısından) 98/70/EC sayılı Yakıt Kalitesi Direktifi ile düzenlenmiştir. Direktif, Komisyon tarafından 2009 yılında 2009/30/EC sayılı Direktif ile revize edilmiştir. 2009/30/EC sayılı yeni Yakıt Kalitesi Direktifi ile AB ülkelerinde piyasaya sunulacak akaryakıtların kalite ve teknik özellikleri, biyoyakıt kullanımı, karayolları, iç su yolları ve demiryollarında kullanılacak yakıtların asgari standartları ve bu konularda uygulanacak istisnalarla ilgili konular düzenlenmiştir. Avrupa Komisyonu bu düzenleme ile 01.01.2011 tarihi itibarıyla AB sınırları içerisinde kullanılacak tüm motorin türlerinde azami kükürt oranını da 10 ppm ile sınırlandırmıştır. Böylece tüm AB ülkeleri, AB Komisyonundan özel bir muafiyet almadıkça, yol dışı araçlar da dahil olmak üzere 10 ppm kükürt sınırlamasını tam olarak uygulamak durumundadır. Bu gelişmelere paralel olarak EPDK, 1 Ocak 2011 tarih itibarıyla tüm motorinlerde kükürt seviyesini 10 ppm ile sınırlayan bir Tebliği karar altına almıştır. Bu Karar uyarınca 1 Ocak 2011 tarih itibarıyla piyasada kullanılan kırsal motorin in de kükürt seviyesi 10 ppm e inecek ve böylece düşük kükürtlü motorin ile kalite özellikleri açısından tamamen aynı olacaktır. Bilindiği üzere ülkemizde halen iki farklı motorin türü tüketilmektedir; 1,2345 TL/lt ÖTV uygulanan ve azami 1000 ppm kükürt içeren kırsal motorin ve 1,3045 TL/lt ÖTV uygulanan ve azami 10 ppm kükürt içeren motorin. Kırsal motorin ve motorin arasında teknik özellikler açısından azami kükürt içeriği haricinde hiçbir fark bulunmamaktadır. 22

EPDK nın AB Direktiflerine uyum kapsamında almış olduğu bu karar ile Türkiye, AB ülkeleri ile eş zamanlı olarak tüm akaryakıtlarda kükürt miktarını 1 Ocak 2011 tarih itibarı ile sınırlandırmış bulunuyor. Bu tarihten itibaren rafineri üretimi ve ithalat yolu ile piyasaya sunulacak olan motorinlerde kükürt miktarı 10 ppm i aşamayacak; bu tarihte dolaşımda bulunan motorinler ise yine EPDK tarafından belirlenecek geçiş takvimi ile kademeli olarak 10 ppm e uyarlanacak. Petrol Sanayi Derneği tarafından desteklenen ve bir süredir beklenen bu karar yakıt kaynaklı emisyonların azaltılmasında ciddi bir fayda sağlayacak. Motorinde kükürt oranının 10 ppm ile sınırlandırılmasıyla toplamda kükürt kaynaklı emisyonların 100 kat daha az olacak ve atmosfere salının kükürt ve partikül madde miktarı yıllık 9.900 ton azalacak. Düşük kükürtlü motorinin çevreye sağladığı yararlar ile ilgili daha detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilir. d) Petrol ve LPG Piyasasının Lisanslı Faaliyetlerindeki Gelişmeler: 2010 yılı Ekim ayı sonu itibarı ile petrol piyasasında; 4 rafineri, 51 dağıtıcı, 102 depolama tesisi, 12.840 akaryakıt istasyonu EPDK'dan lisanslı olarak faaliyet göstermektedir. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) piyasasında ise 64 dağıtıcı, 83 depolama tesisi, 8.590 otogaz istasyonu, EPDK'dan lisanslı olarak faaliyet göstermektedir. Lisanslı otogaz bayiliklerinin yaklaşık % 90'ı akaryakıt istasyonlarında yer almaktadır. e) Uluslararası Petrol Piyasaları 2009 yılında varil başına ortalama 62 ABD Doları olan ham petrol fiyatı 2010 yılı Ocak Haziran döneminde en düşük 67,6 ve en yüksek 86,8 ABD Doları değerlerine ulaşmış ve dönem ortalaması 77,2 ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Son dönemdeki ham petrol varil fiyatının değişimleri aşağıdaki grafikte görülmektedir. 150,00 Günlük Ortalama Brent Ham Petrolü (USD/Varil) 140,00 130,00 120,00 110,00 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 Ocak 07 Nisan 07 Temmuz 07 Ekim 07 Ocak 08 Nisan 08 Temmuz 08 Ekim 08 Ocak 09 Nisan 09 Temmuz 09 Ekim 09 Ocak 10 Nisan 10 Temmuz 10 Ekim 10 Şekil 24: Günlük ortalama Brent tipi ham petrol fiyatı değişimi (USD/Varil). 23

f) Motorlu Taşıt Sayıları TUİK verilerine göre 2010 Ocak Temmuz döneminde 471.523 adet taşıtın trafiğe kaydı yapılmış, 63.495 adet taşıtın ise trafikten kaydı silinmiştir. Böylece trafikteki toplam artan araç sayısı 408.028 adet olmuştur. Temmuz ayı sonu itibariyle trafiğe kayıtlı toplam 14.724.728 adet taşıtın % 49,7 sini otomobil (7,3 Milyon), % 16,1 ini motosiklet (2,4 Milyon), % 15,7 sini kamyonet (2,3 Milyon), % 9,4 ünü traktör (1,4 Milyon), % 4,9 unu kamyon (721.000), % 2,6 sını minibüs (382.000), % 1,4 ünü otobüs (206.000), % 0,2 sini ise özel amaçlı taşıtlar (34.000) oluşturmaktadır. Türkiye de trafikteki toplam araç sayısının ve otomotiv yakıtları tüketiminin yıllara göre değişimi sonraki sayfadaki grafikte görülmektedir. 2004 2010 yılları arasında trafikteki araç sayısı düzenli olarak artış göstermesine rağmen özellikle 2009 ve 2010 yıllarında otomotiv yakıtları tüketimi sabit kalmış, kırsal motorin tüketimi ise gerilemiştir. Bu eğilim farkının 10 Numara yağ başta olmak üzere yasa dışı faaliyetlerden ve ekonomik durgunluktan kaynaklandığı düşünülmektedir. 14 12 10 8 6 4 2 0 Milyon Adet Araç Milyon Ton Otomotiv Yakıtı 20 15 10 5 0 Otomobil Minibüs, Otobüs Kamyon, Kamyonet Diğer Otomotiv Yakıtları Şekil 25: Trafikteki araç sayısı* ve otomotiv yakıtları tüketimi değişimi. Kaynak: TÜİK, PETDER, * Motosiklet dahil edilmemiştir. Kullandığı yakıt türüne göre trafikteki araç sayısının toplam araç sayısına oranının değişimi aşağıdaki grafikte görülmektedir. Son dört yılda tamamı benzin kullanan motosikletlerin sayısı bir milyon adet artmasına rağmen benzin kullanan araçların aldığı payın azalması ve otogaz LPG kullanan araçların toplamdan aldığı payın iki kattan fazla artması oldukça dikkat çekicidir. 24

54,4% 50,3% 48,5% 45,9% 43,2% 41,1% 32,7% 34,4% 35,8% 37,2% 38,7% 39,5% 8,0% 11,7% 12,8% 14,4% 16,5% 18,1% 100,0% 80,0% 60,0% Bilinmiyor LPG 40,0% Motorin 20,0% Benzin 0,0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Şekil 26: Kullandığı yakıt türüne göre trafikteki araç sayısının toplam araç sayısına oranının değişimi. Kaynak: TÜİK, g) Diğer Endüstriyel ve Ekonomik Veriler - Elektrik üretimi 2009 yılında yaşanan global ekonomik krizin etkileriyle azalmış olan elektrik üretimi 2010 yılı Ocak Eylül döneminde artış göstermiştir. Ülkemizdeki elektrik üretim değerleri aylık olarak aşağıdaki grafikte yer almaktadır. Şekil 27: 2009 ve 2010 yılları Ocak Eylül dönemi aylık elektrik üretimi. Kaynak: TÜİK, Ülkemiz elektrik ihtiyacı önemli oranda termik santraller vasıtasıyla karşılanmaktadır. 2010 yılı Ocak Eylül döneminde termik santraller toplam elektrik üretiminin % 71 ini gerçekleştirmiştir. Termik santrallerin içerisinde yakıt olarak doğalgaz kullananların oranı 25

yaklaşık % 61 olmuştur. Elektrik üretiminin kaynaklara gore dağılımı aşağıdaki grafikte verilmektedir. Jeotermal + Rüzgar 1% Taşkömürü + İthal Kömür 8% Yenilenebilir + Atık 1% Hidrolik 28% Doğal Gaz 43% Linyit 17% Sıvı Yakıtlar 2% Şekil 28: Türkiye elektrik üretimi kaynakları (2010 Ocak Eylül toplamı). Kaynak: TÜİK, - Doğalgaz Doğalgaz ithalatı 2000 yılından başlayarak 2008 e kadar sürekli artış göstermiş, 2009 yılında yaşanan krizin etkisiyle tüketim ve ithalat azalmıştır. Yıllara göre doğalgaz ithalatının değişimi aşağıdaki grafikte görülmektedir. 40 35 30 25 20 15 10 5 0 14,8 16,4 Yıllar itibariyle ithal edilen Doğalgaz (Milyar m³) 17,6 21,2 22,2 27,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ocak_Eylül Şekil 29: Türkiye doğalgaz ithalatı (2010 yılı Ocak Eylül toplamı). Kaynak: EPDK 30,7 36,5 37,8 33,6 22,7 V. PETDER ÇALIŞMALARI: PETDER Atık Motor Yağı Toplama Faaliyetleri: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın, atık motor yağlarının toplanması ve bertaraf ettirilmesi konusunda yetkilendirdiği tek kuruluş olarak PETDER, 2010 yılının ilk dokuz ayında 700 bin kilometre kat ederek 4 bin işletmeden 12 bin seferde 13 bin 182 ton atık motor yağı topladı. Atık motor yağları, içerdiği yüksek enerji değeri nedeniyle, (birçok AB ülkesinde 26

yapıldığı üzere) Bakanlıkça lisanslandırılmış özel tesislerde enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Kar amacı güdülmeden tamamen kamu yararına yapılan, atık motor yağı bulunan tüm işletmelere bedelsiz olarak hizmet sağlamayı amaçlayan bu proje için başlangıcından bugüne kadar PETDER, toplam 15 milyon TL kaynak aktarımı sağlamıştır. Toplam Miktar - Sefer Sayısı Toplam Miktar - Kg Sefer Sayısı 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 Şekil 30: 2005-2010 dönemi atık yağ toplama miktarı (ton) ve sefer sayısının aylık değişimi. ATIK YAĞLAR FİDAN OLUYOR! Petrol Sanayi Derneği; T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ile imzalanan BİR VARİL BİR AĞAÇ projesi ile toplanan her bir varil atık motor yağı için bir fidan dikecek. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ağaçlandırma seferberliği kapsamında, finansmanı PETDER tarafından karşılanacak bu proje ile ilk iki yıl içinde 30 bin adet fidan dikilmesi, projenin tüm kamu kurumlarınca uygulanması halinde ise 2011 yılı sonuna kadar toplam 25 bin m 2 lik bir alanın ağaçlandırılması hedeflenmektedir. PETDER, çevre ve insan sağlığını tehdit eden atık motor yağlarının zararları ile ilgili olarak toplumun bilinçlendirilmesi ve kayıt dışının önlenmesi açısından da önemli bir proje olarak gördüğü BİR VARİL BİR AĞAÇ PROJESİ ile atık motor yağı üretenlerin duyarlılığının artırılarak Yönetmelik dışı uygulamaların da önüne geçilmesini hedefliyor. PETDER in toplanan her varil atık motor yağı için Bir Varil Bir Ağaç Projesi, çocuklarımıza ve ülkemize daha iyi ve güzel bir çevre bırakmayı hedefliyor. Atık yağların içeriğinde bulunan ağır metaller, ağır hidrokarbonlar, klorlu ve özellikle kanserojen etkisi olan 27

bileşikler çevre ve insan sağlığını tehdit etmektedir. Kontrolsüz ortamlarda yakılan, 10 numara yağ vb. gibi yakıtlara katılan veya çevreye bırakılan atık motor yağları çevre ve insan sağlığına zarar vermektedir. Atık yağlar suya karıştığında 1 litre atık yağ 800 bin litre suyu kirletmekte, akaryakıta katıldığında ise neden olduğu kirletici emisyonlar sebebiyle insan sağlığına ciddi zarar vermektedir. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı koordinasyonunda PETDER in altı yıldır yürütmekte olduğu Atık Yağların Yönetimine ilişkin proje kapsamında Temmuz 2010 itibariyle 80 bin ton atık motor yağı toplanarak lisanslı işletmelerde enerji ve hammadde olarak geri kazanılmıştır. Petrol Sanayi Derneği 2004 yılından beri tüm yurt çapında uygulanmakta olan bu proje ile toplam 80 bin ton atık motor yağını çevre için bir tehdit olmaktan kurtardı. Toplanan atık motor yağlarının büyük bir kısmı lisanslı çimento ve demir-çelik tesislerinde enerji olarak kullanıldı. AB ülkelerinde yaygın olarak enerji değerinden istifade edilen atık motor yağları verimli ve yaygın bir şekilde toplandığında önemli bir enerji tasarrufu da sağlıyor. Bu çalışma kapsamında bugüne kadar toplanan atık yağlar ile 380 bin kişilik nüfusun bir yıllık elektrik enerjisi ihtiyacına karşılık gelen 875 milyon kwh enerji kazanımı sağlanmıştır. Atık motor yağları, 2004 yılından beri PETDER in oluşturduğu sistem ile ülkenin her tarafından bedelsiz olarak toplanmakta, yasalara uygun olarak T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Lisanslandırılmış işletmelere teslim edilmektedir. Bu işlemlerin gerçekleştirilmesi için ortaya çıkan ilave tüm maliyetler PETDER tarafından karşılanmaktadır. PETDER tarafından Atık Yağların Yönetimi Projesine bugüne kadar 15 milyon TL kaynak aktarılmış, tüm ülke genelinde bedelsiz hizmet sunulmuştur. VI. KAYNAKÇA: Bu raporda kullanılan akaryakıt verileri toplam pazar payı % 95 in üzerinde olduğu hesaplanan 11 akaryakıt dağıtım firmasının gönüllü katılım esasına göre bağımsız araştırma kuruluşuna verdikleri beyanlarından derlenmiştir. Bu gönüllü veri oluşturma sistematiğine katılmayan akaryakıt dağıtım şirketlerine ait bilgiler için EPDK'dan temin edilen önceki dönem bilgileri kullanılarak hesaplama yapılmıştır. Raporda gönüllülük esasına dayalı olarak şirlketlerin bağımsız denetim kuruluşu aracılığıyla PETDER e verdiği madeni yağ verileri kullanılmıştır. Bu madeni yağ şirketlerinin Pazar payları toplamının Türkiye nin % 65 ini temsil ettiği EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile yapılan kıyaslamalarla tespit edilmiştir. LPG sektörüne ait veriler EPDK LPG sektör raporu ve Türkiye LPG Derneği nin yayınlamakta olduğu verilerden temin edilmiştir. Enflasyon, GSMH, TÜFE, kur değerleri, taşıt sayısı ve toplam araç parkı verileri için Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Merkez Bankası tarafından halka açık olarak yayınlanan değerler dikkate alınmıştır. Ham petrol fiyatları ve pompa vergi tutarları için kaynak olarak Argus ve Avrupa Komisyonu değerleri kullanılmıştır. 28

2000-2010 Eylül Dönemi Akaryakıt ve LPG Tüketimleri 2000-2010 Eylül Dönemi Akaryakıt ve LPG Tüketimleri 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2009Q3 2010Q3 K. Benzin 95 m3 2.014.354 2.305.525 2.160.712 2.260.772 2.436.466 2.607.834 2.884.939 3.047.316 2.602.498 2.589.832 1.968.092 1.876.016 K. Benzin 97 + m3 0 0 0 16.959 285.489 262.218 123.878 20.180 310.926 294.493 232.041 176.444 Katkılı K. Benzin m3 1.599.493 1.176.463 1.906.795 1.552.788 1.005.699 625.519 366.890 209.624 110.902 57.709 48.617 18.199 Benzinler Toplamı m3 3.613.846 3.481.988 4.067.507 3.830.519 3.727.653 3.495.570 3.375.707 3.277.120 3.024.326 2.942.034 2.248.750 2.070.659 Gazyağı m3 51.353 41.216 37.430 47.977 41.118 34.792 26.077 18.176 13.624 11.171 6.987 14.485 Kırsal Motorin m3 9.691.472 9.963.639 11.234.997 11.504.277 12.445.391 12.291.514 12.588.855 12.624.816 13.161.773 11.919.770 8.964.659 8.446.796 Motorin (Düşük Kükürtlü) m3 0 0 0 0 248.634 783.791 1.589.643 2.704.326 3.415.699 4.007.423 2.916.059 3.598.237 Motorinler Toplamı m3 9.691.472 9.963.639 11.234.997 11.504.277 12.694.025 13.075.305 14.178.498 15.329.142 16.577.472 15.927.193 11.880.718 12.045.033 Beyaz Ürün Toplamı m3 13.356.671 13.486.844 15.339.934 15.382.773 16.462.796 16.605.667 17.580.282 18.624.438 19.615.422 18.880.398 14.136.455 14.130.177 K. Benzin 95 ton 1.561.124 1.786.782 1.674.552 1.752.098 1.888.261 2.021.071 2.235.828 2.361.670 2.016.936 2.007.120 1.525.271 1.453.912 K. Benzin 97 + ton 0 0 0 13.144 221.254 203.219 96.005 15.640 240.968 228.232 179.832 136.744 Katkılı K. Benzin ton 1.239.607 911.759 1.477.766 1.203.411 779.416 484.777 284.340 162.459 85.949 44.724 37.678 14.104 Benzinler Toplamı ton 2.800.731 2.698.541 3.152.318 2.968.652 2.888.931 2.709.067 2.616.173 2.539.768 2.343.853 2.280.076 1.742.781 1.604.761 Gazyağı ton 41.082 32.973 29.944 38.382 32.894 27.834 20.862 14.541 10.899 8.937 5.590 11.588 Motorin ton 8.189.294 8.419.275 9.493.572 9.721.114 10.516.355 10.386.329 10.637.582 10.667.970 11.121.698 10.072.206 7.575.137 7.137.543 Düşük Kükürtlü Motorin ton 0 0 0 0 210.096 662.304 1.343.248 2.285.155 2.886.266 3.386.272 2.464.070 3.040.510 Motorinler Toplamı ton 8.189.294 8.419.275 9.493.572 9.721.114 10.726.451 11.048.633 11.980.831 12.953.125 14.007.964 13.458.478 10.039.207 10.178.053 Beyaz Ürün Toplamı ton 11.031.107 11.150.789 12.675.834 12.728.148 13.648.277 13.785.533 14.617.865 15.507.434 16.362.716 15.747.491 11.787.578 11.794.402 Kalyak ton 1.309.576 1.397.577 987.773 951.716 720.482 612.175 482.942 390.777 384.736 320.531 213.194 170.293 Fuel Oil No: 6 ton 3.813.166 2.714.688 3.888.676 3.784.642 3.746.051 3.399.622 2.461.617 2.163.418 2.373.363 1.596.687 1.352.812 595.380 Siyah Ürün Toplamı ton 5.122.742 4.112.265 4.876.449 4.736.359 4.466.533 4.011.797 2.944.559 2.554.195 2.758.099 1.917.218 1.566.006 765.673 Toplam Akaryakıt ton 16.153.849 15.263.054 17.552.283 17.464.507 18.114.810 17.797.330 17.562.424 18.061.629 19.120.815 17.664.709 13.353.584 12.560.075 LPG Tüplü ton 2.133.831 1.810.341 1.724.805 1.801.825 1.665.167 1.557.212 1.491.580 1.302.434 1.177.269 1.109.609 551.536 514.947 LPG Dökme ton 1.067.348 794.052 713.354 646.552 454.066 383.148 475.454 216.470 171.528 190.393 90.657 76.679 LPG Otogaz ton 1.280.331 1.230.330 1.136.025 1.147.374 1.640.766 1.751.838 1.550.605 2.006.263 2.111.557 2.299.280 1.711.183 1.849.817 LPG (tüplü, dökme, otogaz)* ton 4.481.510 3.834.723 3.574.184 3.595.751 3.759.999 3.692.198 3.517.639 3.525.167 3.460.354 3.599.282 2.686.073 2.727.869 Toplam Otomotiv (Beyaz Ürün+Otogaz) ton 12.270.356 12.348.146 13.781.915 13.837.140 15.256.148 15.509.538 16.147.609 17.499.156 18.463.373 18.037.834 13.493.171 13.632.631 * Tüplü, dökme ve otogaz LPG tüketimleri EPDK'nin raporlarından alınmıştır, 2010 yılı değerleri tahminidir. Şekil 33: 2000-2010 Eylül dönemi akaryakıt ve LPG tüketimleri 29

VII. İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ: Petrol Sanayi Derneği Kaptanpaşa Mahallesi, Piyalepaşa Bulvarı, Ortadoğu Plaza, Kat: 5, D: 10, Okmeydanı, Şişli-İstanbul, Telefon: 0 212 221 04 40, Faks: 0 212 320 30 45, Atık Yağ Bildirim Hattı: 0 212 220 39 99, info@petder.org.tr petder@petder.org.tr Altınbaş Petrol ve Ticaret A.Ş. Belgin Madeni Yağlar San. ve Tic. A.Ş. BP Petrolleri A.Ş. BP Gaz A.Ş. Petline Petrol Ürünleri A.Ş. Petrol Ofisi A.Ş. Shell & Turcas Petrol A.Ş. Shell Gaz Ticaret ve Sanayi A.Ş. DELTA Akaryakıt Tic. A.Ş. Total Oil Türkiye A.Ş. ERK Petrol Yatırımları A.Ş. Mobil Oil Türk A.Ş. Turcas Petrol A.Ş. Turkuaz Petrol Ürünleri A.Ş. PETDER YÖNETİM KURULU: Yönetim Kurulu Başkanı Muammer EKİM Total Oil Türkiye A.Ş. Yön. Kur. Başk. Yard. Murat GUNEM BP Petrolleri A.Ş. Yön. Kur. Muhasip Üye Varol DERELİ Delta Akaryakıt Tic. A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Melih TÜRKER Petrol Ofisi A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi George SPANOUDIS Shell & Turcas Petrol A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Ahmet ERDEM The Shell Company of Turkey Ltd. PETDER ORGANİZASYONU: Genel Sekreter Teknik ve Dış İlişkiler Koordinatörü Madeni Yağ Proje ve Operasyon Müdürü Mali İşler ve Müşteri İlişkileri Sorumlusu Analist Yönetim ve Ofis Asistanı Dr. Erol METİN Alper ZÜMRÜT Aydın ÖZBEY Zeynep ERSEN İ. Deniz YOLDAŞ DÖNMEZ Ebru AYDIN 30

Son altı yılda seksen bin tonun üzerinde atık motor yağını enerji olarak geri kazandırdık. Atık Motor Yağı Bildirim Hattı: 0 212 220 39 99 atikyag@petder.org.tr 31