BİRİNCİ BÖLÜM TBMM NİN YAPISI, GÖREVLERİ ve İŞLEYİŞİ

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ BİRİNCİ BÖLÜM TBMM NİN YAPISI, GÖREVLERİ ve İŞLEYİŞİ 14

YASAMA DERNEĞİ w w w. y a s a d e r. o r g A. TBMM TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir? Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar? TBMM nin yerleşke düzeni nasıldır? TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır? TBMM de nerelerde yemek yenebilir? B. MİLLETVEKİLLERİ Milletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır? Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındaki farklar nelerdir? Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunların görevleri nelerdir? Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir? Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır? Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir? Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir?

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ TBMM nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hükümeti denetlemektir. 16

A TBMM Anayasaya göre egemenlik kayıtsız ve şartsız millete aittir. Millet, egemenliğini Anayasa nın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle kullanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) egemenliğin bir parçası olan yasama yetkisini millet adına kullanan ve halkı temsil eden bir organdır.

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir? TBMM 81 ilden, toplam 85 seçim çevresinden doğrudan doğruya seçilen 550 milletvekilinden oluşur. TBMM nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hükümeti denetlemektir. İçtüzük, TBMM nin kendisi tarafından çıkarılan ve iç işleyişine ilişkin kuralları içeren temel düzenlemedir. TBMM, vatandaşlar için hak ve yükümlülük doğuran kanunların yapımıyla birlikte ayrıca, devletin bütçesini kabul eder ve bütçenin uygulamasını gözetir. Savaş hali veya olağanüstü hal ilanı, seçimlerin yenilenmesi gibi kararlar da alabilen TBMM, hükümetten bilgi edinme, yürütmeyi denetleme kapsamında bir bakanı Yüce Divan a sevk etme veya hükümeti ya da bir bakanı düşürme yetkisine de sahiptir. TBMM nin yaptığı kanunlar ve İçtüzük Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir. Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar? TBMM çalışmalarını Anayasa ve İçtüzük kurallarına göre yürütür. İçtüzük, TBMM nin iç işleyişine ilişkin kuralları içeren temel düzenlemedir. İçtüzük, komisyonların ve başkanlık divanının oluşumundan, söz alabilecek kişiler ile söz alma zamanlarına; kanun tasarısı ve teklifi sunulmasından oylama ve seçimlere kadar uzanan geniş bir alanda TBMM nin nasıl işleyeceğini ayrıntılı olarak belirler. TBMM in işleyişine ilişkin kurallardan bazıları hukuksal nedenlerle İçtüzük yerine kanunlarda düzenlenmiştir. TBMM İçtüzüğü kanun değil TBMM kararıdır. İçtüzük değişiklik teklifleri Anayasa Komisyonu nda ve Genel Kurul da diğer tekliflerin bağlı olduğu esaslara göre görüşülerek kabul edilir. TBMM İçtüzüğü TBMM Başkanı tarafından uygulanır. 18

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Yasama ve denetim faaaliyetlerini takip etmek ve katılmak isteyen Sivil Toplum Kuruluşları nın () bir İçtüzük edinmelerinde yarar vardır. İçtüzük metnine TBMM internet sayfası üzerinden de ulaşılabilir. TBMM internet sayfası adresi: http://www.tbmm.gov.tr İçtüzüğe bu sayfadaki İÇTÜZÜK sözcüğüne basılarak erişilebileceği gibi, http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm adresinden de ulaşılabilir. TBMM nin yerleşke düzeni nasıldır? Bugünkü TBMM binası, 23 Nisan 1920 de millî egemenlik ilkesine dayalı olarak kurulan Meclis in üçüncü binasıdır. Millî Meclis in ilk toplantısını yaptığı Ankara nın Ulus semtinde yer alan binanın yapımına 1915 yılında başlanmıştır. Atatürk ün 27 Aralık 1919 da Ankara ya gelişinden sonra, yapının Meclis binası olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Devletin kuruluşu ve Kurtuluş Savaşı nın tüm askerî ve siyasî kararların alındığı, Cumhuriyet in ilan edildiği bu çok elverişsiz küçük bina 18 Ekim 1924 tarihine kadar kullanılmıştır. Bu tarihi bina bugün Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak ziyaretlere açıktır. TBMM nin ikinci binası 18 Ekim 1924 de kullanıma açılmıştır. İkinci bina da aynı semtte ve ilk parlamento binasına yaklaşık 100 metre uzaklıktadır. Cumhuriyet in ilk yıllardan itibaren, Türkiye nin siyasî tarihinin önemli gelişmelerinin yaşandığı ikinci TBMM Binası, 36 yıl kullanılmıştır. Bu bina da bugün, Cumhuriyet Müzesi olarak varlığını sürdürmektedir. TBMM nin halen çalışmalarını sürdürdüğü üçüncü binası proje aşaması 1938 yılında tamamlanan ve uygulamasına 1939 da başlanan Clemens Holzmeister in projesidir. Bina 1961 de hizmete açılmıştır. 19

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Meclis kampüsüne girişler sağ ve solda Atatürk Bulvarı ve Dikmen Caddesi üzerindeki iki ana kapıdan yapılmaktadır. Ziyaretçiler kural olarak Dikmen Kapısı ndan giriş yaparlar. TBMM idari amaçlı binalar hariç üç temel binadan oluşmaktadır. Bunların ikisi milletvekillerinin odalarının bulunduğu Halkla İlişkiler Binaları na ait A ve B bloklarıdır. Diğer bina ise daha çok yasama çalışmalarının yürütüldüğü ana bina dır. TBMM Genel Kurulu, Daimi İhtisas Komisyonları ve Siyasi Parti Grupları ana binanın içinde yer almaktadır. TBMM Genel Sekreterliği, Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığı ile birimleri, TBMM Kütüphanesi, Milletvekilleri Lokantaları, Tutanak Müdürlüğü de bu binanın içindedir. Meclis kampüsüne girişler Atatürk Bulvarı ve Dikmen Caddesi üzerindeki iki ana kapıdan yapılmaktadır. Ana binanın ön cephesindeki orta alanda Şeref Girişi, köprü kanatlar altında 1 ve 2 numaralı, arka cephede ise 3 ve 4 numaralı giriş kapıları yer almaktadır. Anıtsal nitelik taşıyan Şeref Girişi nden, iç taraftaki Şeref Holü ne beş büyük bronz kapıyla geçilmektedir. Buradan iki iç bahçenin bulunduğu mermer salon ve sütunlu galerilere girilmektedir. Milletvekillerinin kulis yerleri olan bu galerilerin çevrelediği orta mekânda ise, Genel Kurul Toplantı Salonu bulunmaktadır. Toplantı salonunda üyeler için 640 ve dinleyici localarında 980 olmak üzere toplam 1620 oturma yeri vardır. Başkanlık kürsüsüne göre sol taraftaki localarda Cumhurbaşkanlığı ve resmî yöneticiler için ayrılan bölümler, sağda ise kordiplomatik locası yer almaktadır. Kürsünün karşı tarafındaki ilk loca basın mensuplarına, bu locanın üstündeki localar dinleyicilere ayrılmıştır. Dinleyicilerin Genel Kurul toplantılarını localardan izleyebilmeleri için Dinleyici Giriş Kartı almaları ve locaların girişindeki güvenlik kontrolünden geçmeleri gerekir. 20

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır? TBMM Kütüphanesi zengin bir kütüphanedir. Yasamaya ilişkin her türlü kaynağın yer aldığı, kanunlara ve tutanaklara ulaşılabilen TBMM Kütüphanesi nde Meclis-i Ayan Kütüphanesi ve Meclis-i Mebusan Kütüphanesi nden kalan 5000 cilt kitap, gazete, dergi ve tutanağa da ulaşmak mümkündür. TBMM dışından gelerek bilgi hizmeti talebinde bulunan araştırmacılar, -aranan bilgi kaynaklarının ve istenilen bilgi hizmetinin bir başka kütüphanede bulunamaması durumunda- günlük kısa süreli araştırmalarda Kütüphane Müdürü nün izniyle; uzun süreli araştırmalarda ise, Kütüphane Müdürü nün önerisi sonrasında Kütüphane Kurulu nun izniyle belirli sürelerle Kütüphane den yararlanabilmektedirler. Yararlanma koşullarını düzenleyen yönetmeliğe aşağıdaki bağlantıdan ulaşılabilir: http://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/index.htm TBMM de nerelerde yemek yenebilir? TBMM de ana binada iki milletvekili restoranı bulunmaktadır. Bu restoranların biri sadece milletvekillerine mahsus iken diğeri milletvekili beraberindeki seçmen ve ziyaretçilere açıktır. Seçmen ve ziyaretçilerin yanlarında milletvekili olmadan A Blok ta bulunan kafeteryada self servis yemek yemeleri mümkündür. Seçmen ve ziyaretçiler ayrıca ziyaretçi kabul salonunda bulunan fast food türü yiyeceklerin de bulunduğu kafeteryadan yararlanabilirler. Ayrıca, TBMM de sadece personelin yararlandığı tabldot usulü hizmet veren bir restoran bulunmaktadır. Ziyaretçiler A Blok ve Ziyaretçi Kabul Salonunda bulunan kafeteryalardan yararlanabilirler. 21

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Milletvekilleri, kendilerini seçenleri, yani halkı temsil ederler. 22

B MİLLETVEKİLLERİ Milletvekilleri her ne kadar belirli bir ilden seçimi kazanmış olsalar da sadece seçildikleri ilin, bölgenin veya kendilerini seçen seçmenlerin degil, bütün milletin temsilcisidirler.

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Milletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır? Anayasa ile belirtilen seçilme şartlarını taşıyan; yani yirmibeş yaşını dolduran, ilkokul mezunu olan, askerliğini yapan, yüz kızartıcı ve benzeri suçları işlememiş olan, bir yıl veya daha fazla süreli hapis veya ağır hapis cezasına hüküm giymemiş olan her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı milletvekili seçilebilir. Kamu görevlileri görevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar. Milletvekilleri kendilerini seçenleri, yani halkı temsil ederler. Her ne kadar belirli bir ilden seçimi kazanmış olsalar da sadece seçildikleri ilin, bölgenin veya kendilerini seçen seçmenlerin degil, bütün milletin temsilcisidirler. Milletvekilleri dört yıl için seçilirler. Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındaki farklar nelerdir? Milletvekilleri, görevleri gereği yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı gibi iki ayrı ayrıcalığa sahiptir. Yasama sorumsuzluğu, milletvekillerinin yasama ve denetim faaliyetlerindeki oy ve sözlerinden ve bunların Meclis dışında tekrarlamalarından dolayı hiçbir şekilde sorumlu tutulamayacaklarını ifade etmektedir. Yasama sorumsuzluğu mutlak ve süreklidir. Milletvekilliği görevi sona erse de o kişi, görevi sırasında oy, söz ve düşüncelerinden dolayı sorumlu tutulamaz. Yasama dokunulmazlığı, seçimden önce veya sonra bir suç işlediği öne sürülen milletvekillerinin, meclis kararı olmadıkça sorguya çekilmemesi, tutuklanmaması ve yargılanmamasını ifade eder. Bu nedenle yasama dokunulmazlığı yasama sorumsuzluğundan farklı olarak mutlak ve sürekli değildir: Bazı suçlar dokunulmazlık kapsamında olmadığı gibi milletvekilliğinin sona ermesiyle dokunulmazlık da sona erer. 24

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunların görevleri nelerdir? Milletvekillerinin her birine yardımcı olan 1 sekreter, 1 danışman ve 1 yardımcı personel olmak üzere 3 görevli bulunmaktadır. Sekreter ve danışmanlar kendilerine tahsis edilen ayrı bir odada oturmaktadır. Ancak, bazı milletvekilleri, danışmanları ile aynı odayı paylaşmaktadırlar. Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir? Vatandaşlar ve lar milletvekilleri ile bireysel ve örgütlü olarak görüşebilirler. TBMM Kampüsü içinde her milletvekiline bir oda tahsis edilmiştir. Milletvekilleri görüşmelerini genellikle bu odalarda yapmaktadırlar. Bir milletvekili ile görüşme yapılmak istenmesi halinde öncelikle milletvekilinin odasının konumu saptanmalıdır. Halkla ilişkiler binaları içinde yer alan bu odaların her biri bir banko içinde yer almaktadır. Milletvekilleri görüşmelerini kendilerine tahsis edilen odalarında yapar. Her milletvekilinin bir sekreteri, bir danışmanı ve bir yardımcı personeli vardır. Dolayısıyla milletvekilinin konumu için şu bilgiler gereklidir: 1. Halkla ilişkiler binaları A ve B bloklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu durumda öncelikle milletvekilinin odasının hangi binada olduğu saptanmalıdır. 2. Her bina 4 kattan oluşmaktadır: Alt Zemin (AZ şeklinde geçer), Üst Zemin (ÜZ şeklinde geçer), 1. Kat ve 2. Kat. Dolayısıyla ikinci olarak milletvekilinin binanın hangi katında bulunduğu belirlenmelidir. 3. Her katta 6 banko bulunmaktadır. Milletvekilinin bankosu biliniyorsa, yerini bulmak çok kolaydır. Bankonun girişinde banko görevlileri bulunmakta ve bankonun görünür bir yerinde bankoda bulunan milletvekillerinin adları yer almaktadır. 4. Her bankoda 16 oda bulunmaktadır. Oda numarası da bilinen bir milletvekilinin odasına ulaşmak son derece kolaydır. 25

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Milletvekiliyle görüşmeden önce sekreter veya danışmanıyla iletişime geçmek uygun olur. Milletvekiliyle görüşmeden önce sekreter veya danışmanıyla bir iletişime geçmek uygun olacaktır. Sekreter ve danışmanlar milletvekili ile ilişkilerin sürdürülmesinde önemli görevlilerdir. Milletvekilleri kimi taleplerin izlenmesi görevini sekreter ya da danışmanlarına verdiklerinden, milletvekili ile yapılan görüşmeden sonra sekreter ve danışmanla diyaloğun sürdürülmesi gerekebilir. Kimi zaman milletvekilleri ile telefonla ya da yüz yüze görüşme imkânı olmayabilir. Bu durumlarda danışmanlarla ve bu mümkün değilse sekreterlerle görüşülerek konunun milletvekiline aktarılması talep edilebilir. Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır? Milletvekilleri ile yüzyüze görüşmelerin dışında, telefon, faks ve e-posta ile iletişim kurmak olanaklıdır. Her milletvekiline iki telefon hattı tahsis edilir. TBMM deki bütün telefonlar (420) ile başlar. Meclis santralinin telefonu da 420 50 00 dır. Bu santralden milletvekillerinin telefonlarını öğrenmek mümkündür. TBMM nin internet sayfasından milletvekilleri ile ilgili olarak milletvekilinin, hangi binada (A-B), hangi kat (AZ, ÜZ, 1, 2), hangi banko (1, 2, 3, 4, 5, 6) ve hangi odada ve hangi telefon ve faks numaralarına sahip olduğu bilgisine ulaşılabilir. http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mvtelefon.liste 26

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I TBMM internet sayfasında bulunan MİLLETVEKİLLERİ ibaresinin altındaki arama düğmesine basıldığında ve milletvekili hakkındaki bazı bilgiler girildiğinde, o milletvekilinin özgeçmişine ve e-posta adresine ulaşılabilinir. Bunun yanı sıra, bu sayfadan milletvekilinin vermiş olduğu kanun teklifleri ile soru önergelerine ve imzalarının bulunduğu Meclis araştırması ve genel görüşme önergilerine de ulaşmak mümkündür. Böylece lar milletvekilleri tarafından verilen teklifler ile soru önergelerine ya da milletvekilinin özgeçmişine bakarak kendi konularına yakın milletvekillerini belirleyebilirler. Milletvekilleri ile yüzyüze görüşülebileceği gibi telefon, faks ve e-posta ile iletişim kurmak olanaklıdır. Milletvekillerinin elektronik posta (e-posta) adreslerine erişim için: http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mv_e_posta_sd.uye_e_posta Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir? Milletvekilleri genellikle Cuma, Cumartesi, Pazar ve Pazartesi günlerini seçim bölgelerinde geçirmektedirler. Meclis in çalışma günleri olan Salı, Çarşamba, Perşembe günleri de saat 15.00 ten sonra TBMM Genel Kurulu nda bulunmaktadırlar. (Ancak aşağıda ayrıntılı olarak gösterileceği gibi bu saatler daha erkene de alınabilir.) Salı ya da Çarşamba günleri sabah saatlerinde genellikle siyasi parti gruplarının grup toplantıları yapılmaktadır. Dolayısıyla milletvekilleriyle en uygun görüşme zamanları grup toplantılarının yapılmadığı Salı, Çarşamba, Perşembe sabahları ile öğlen saatleridir. Bu nedenle TBMM ye gelerek milletvekilini bekleyip zaman kaybetmek yerine milletvekillerinin bürolarındaki görevlilerle görüşerek randevu talep etmek en akılcı yol gibi görünmektedir. Ancak belirtilen zamanlarda randevu talebi görüşme olasılığını artıracaktır. Milletvekilleriyle en uygun görüşme zamanları grup toplantılarının yapılmadığı Salı, Çarşamba, Perşembe sabahları ile öğlen saatleridir. 27

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M N İ N YA P I S I, İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ Bir milletvekilinin bir haftası şöyle gösterilebilir: Cumartesi, Seçim Bölgesi Pazar, Seçim Bölgesi Pazartesi, Seçim Bölgesi Dönüş Cuma, Seçim Bölgesi Gidişi Salı, Grup toplantısı yoksa 15.00 e kadar Çarşamba, Grup toplantısı yoksa 15.00 e kadar Perşembe 15.00 e kadar Şekilden de anlaşılabileceği gibi hafta sonları genellikle seçim bölgelerinde olduklarından milletvekilleri ile TBMM de görüşme olanağı yoktur. Seçim bölgelerine gidilip gelinen günler olan Cuma ve Pazartesi günleri düşük olasılıkla da olsa görüşme şansı vardır. Diğer Salı ve Çarşamba günleri grup toplantılarına bağlı olarak görüşme zamanı azalıp çoğalabilmektedir. Perşembe günü ise görüşme olasılığının en yüksek olduğu gündür. ların, Genel Kurul, siyasi parti grubu ve komisyon toplantı saatlerini gözeterek bu saatler dışında milletvekilleri ile görüşmeye çalışmaları sonuç almaları bakımından yararlı olabilir. 28

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir? temsilcileri milletvekilleri ile görüşmek veya komisyon toplantılarına katılmak için TBMM ye girerken güvenlik denetiminden geçerler. Bu denetim sırasında elde bulunan basılı materyalin belli bir sayıdan fazla olması halinde Meclis kampüsüne alınmasına izin verilmeyebilir. Bu tür bir durumla karşılaşmamak için milletvekillerine ulaştırılmak istenen basılı materyalin PTT aracılığıyla gönderilmesi tercih edilmelidir. PTT aracılığıyla gelen bu tür materyalin milletvekili sekreteryasına ulaşmasında herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Kuryeyle gelen kitap, dergi, broşür, davetiye veya başka bir yayın güvenlik kontrolünden geçtikten sonra dağıtılabilmektedir. Milletvekillerine ulaştırmak üzere Meclis e gelen gıda, tekstil, elektronik gibi malzemelerin dağıtımı veya anket ve araştırmalar için TBMM Başkanlık Divanı üyesi ilgili idare amirinin onayı gereklidir. 29