Bu modül, Makine Halıcılığı sektöründe hazırlanmış olan sertifika/kurs müfredat programlarındaki yeterlikleri kazandırmayı amaçlayan bireysel öğrenme materyalidir. Makine Halıcılığı ile ilgili eğitim alan öğrenciler ile sektörde çalışanların faydalanması amacıyla Avrupa Birliği Fonları ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmiş olup PARA İLE SATILMAZ.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... 4 GİRİŞ... 5 ÖĞRENME FAALİYETİ 1... 6 1. EL ZİNCİR DİKİŞ MAKİNELERİ... 6 1.1. El Zincir Dikiş Makinelerinin Yapısı... 6 1.2. El Zincir Dikiş Makinelerinin Çeşitleri... 7 UYGULAMA FAALİYETİ... 8 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 10 ÖĞRENME FAALİYETİ 2... 11 2. HALI ÇİTİ MAKİNELERİ... 11 2.1. Halı Çiti Makinelerinin Bölümleri... 11 2.1.1. Sırt Kontrol Bölgesi... 12 2.1.2. J-Box... 14 2.1.3. Ön Kontrol Bölgesi... 15 2.1.4. Çekim Silindirleri (Serminler)... 15 UYGULAMA FAALİYETİ... 17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 20 CEVAP ANAHTARLARI... 21 KAYNAKÇA... 22
AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI Halı Üretim Teknolojisi Halı Çitici Halıyı Çitiye Hazırlama SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur. YETERLİK Halıyı çiti makinesine alabilmek ve çiti makinesini çalıştırabilmek için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenmemateryalidir. Halıyı Çitiye Hazırlamak MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Bu modül ile uygun ortam sağlandığında bakım, iş ve makine çalıştırma talimatlarına uyarak halıyı çiti makinesine alabilecek ve çiti makinesini çalıştırabileceksiniz. Amaçlar 1. İncelenecek halı grubunu önceki gruba ekleyebileceksiniz. 2. Halıyı çiti makinesine alabileceksiniz. 3. Halı çiti makinesini çalıştırabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam:Halı apre işletmesi veya atölyesi Donanım: Halı çiti makinesi, el zincir dikiş makinesi, iplik, halı. Modül içinde yeralan her öğrenme faaliyetinden sonraverilenölçme araçlarıile kendinizideğerlendireceksiniz. Öğretmenmodülsonundaölçmearacı (çoktan seçmeli test,doğruyanlıştesti,boşlukdoldurma vb.)kullanarak modül uygulamalarıile kazandığınızbilgi ve becerileri ölçereksizideğerlendirecektir.
GİRİŞ SevgiliÖğrenci, Dokuma bölümünde işlenen halılar kullanıcıya gitmeden önce bir takım işlemlerden geçmesi gerekmektedir. Bu işlemlerden birincisi çiti işlemidir. Dokunan halıda meydana gelen basit hataların düzeltildiği ilk bölüm çiti aşamasıdır. Halının çiti makinesine alınabilmesi için öncelikle makine üzerinde bulunan bir önceki halı grubuna bağlanması gerekmektedir. Bu işlem için elle idare edilerek kullanılan zincir dikiş makineleri kullanılır Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle halıyı çiti makinesine alarak çiti makinesini çalıştırabileceksiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında çiti yapılacak halıyı önceki halı grubuna ekleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA» El zincir dikiş makinelerini araştırınız. 1. EL ZİNCİR DİKİŞ MAKİNELERİ Dokuma bölümünde işlenen halılar kullanıcıya gitmeden önce bir takım işlemlerden geçmesi gerekmektedir. Bu işlemlerden birincisi çiti işlemidir. Dokunan halıda meydana gelen basit hataların düzeltildiği ilk bölüm çiti aşamasıdır. Halının çiti makinesine alınabilmesi için öncelikle makine üzerinde bulunan bir önceki halı grubuna bağlanması gerekmektedir. Bu işlem için elle idare edilen kullanılan zincir dikiş makineleri kullanılır 1.1. El Zincir Dikiş Makinelerinin Yapısı El zincir dikiş makineleri tek iplik ile çalışmaktadır. İplik, gergi aparatlarından geçerek iğneden geçirilir. El dikiş makinesinde iplik iğneden geçirildikten sonra, tutma kolunun iç kısmında bulunan çalıştırma düğmesine basıldığında makine dikiş yapmaya başlayacaktır. Resim 1.1. El Zincir Dikiş Makinesi
Çiti makinesine getirilen halı, çiti makinesi üzerindeki bezin uç kısımları ile düzgün bir şekilde birleştirilerek, el dikiş makinesinin zincir dikişi ile dikilmiş olacaktır. Resim 1.2. El Zincir Dikiş Makinesiyle Halıların Birbirine Dikilmesi 1.2. El Zincir Dikiş Makinelerinin Çeşitleri El zincir dikiş makineleri bir aparat üzerinde sabitlenmiş veya elinde tutularak bağımsız dikiş yapılabilen hafif, kolay dikiş dikmede kullanılan makinelerdir. Resim 1.3. Sehpa Üzerine Sabitlenmiş El Zincir Dikiş Makinesi
UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede çitisi yapılacak halıyı bir önceki halı grubuna ekleyiniz. İşlem Basamakları Öneriler» Makine üzerindeki halı ucunu düz hale getiriniz.» Yeni halı grubu halı arabasını makinenin girişine paralel yerleştiriniz.» Yeni halı grubu ucunu makine üzerindeki halı ucuyla bir araya getiriniz.» İki halı ucunu el zincir dikiş makinesi ile birleştiriniz.» İş güvenliğine dikkat ediniz.
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenendavranışlardan kazandığınızbecerileriçin Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X)işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Makine üzerindeki halı ucunu düz hale getirdiniz mi? 2. Yeni halı grubu halı arabasını makinenin girişine paralel yerleştirdiniz mi? 3. Yeni halı grubu ucunu makine üzerindeki halı ucuyla bir araya getirdiniz mi? 4. İki halı ucunu el zincir dikiş makinesi ile birleştirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir dahagözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız. 1. Çiti işlemi apre-konfeksiyon dairesinin. işlemidir. 2. Halı çiti makinesine alınırken önce.. gerekir. 3. El zincir dikiş makineleri ve. olmak üzere iki çeşittir. 4. El zincir dikiş makineleri.... iplikle çalışmaktadır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında halıyı çiti makinesinin bölümleri arasında hareket ettirebileceksiniz. ARAŞTIRMA» Halı çiti makinelerinin özelliklerini araştırınız. 2. HALI ÇİTİ MAKİNELERİ 2.1. Halı Çiti Makinelerinin Bölümleri Çiti makinesi, dokunan halıda meydana gelen basit hataların düzeltilmesinde kullanılır. Halı sırtında ve/veya yüzeyinde meydana gelen dokuma hataları tespit edilerek düzeltilebilecek seviyede olanlar çiti makinesinde düzeltilir. Düzeltilemeyecek seviyedeki hatalar ise kalite kontrol bölgesine gönderilerek tekrar kontrolden geçirilir. Çiti makinesinin bir diğer özelliği de halının ters çevrilmesini sağlayarak bir sonraki aşama olan apre işlemi için lark makinesine doğru girmesini sağlamaktır. Resim 2.1. Çiti Makinesi
Makine halısında çiti işleminin yapılabilmesi için öncelikle çiti yapılacak halının çiti makinesine bağlanması gerekmektedir. Bunun için, çiti yapılacak halı grubu bulunan halı arabası çiti makinesinin arkasına getirilerek taşınabilir zincir dikiş makinesi ile önceki halıya veya beze dikim işlemi yapılır. Resim 2.2. Zincir Dikiş Makinesi ile Dikilmiş Halı Çiti makinesi, sırt kontrol bölgesi, J-Box ve yüz kontrol bölgelerinden oluşmaktadır. 2.1.1. Sırt Kontrol Bölgesi Çiti yapılacak halının önceki halı grubuna dikim işlemi tamamlandıktan sonra çitici personel tarafından makine zemininde bulunan ayak pedalına basılarak halının çiti makinesinde sırt kontrol bölgesine gelmesi sağlanır. Resim 2.3. Çiti Makinesinde Sırt Kontrol Bölgesi
Sırt kontrol bölgesinde, halı sırtında oluşmuş berk, tel yeri, boncuklanma, köpürme, yolunma gibi hataların kontrolü yapılır. Çiti sırt kontrol bölgesindeki masa çiti personelinin rahat çiti yapabilmesine imkân tanıyacak şekilde eğimli (genellikle 60 derece) olmalıdır. Burada kontrol bölgesi altında bir kauçuk bulunmaktadır. Bu kauçuğun görevi, halıya çiti yapılırken ipliği tekrar iğne ile beraber bırakmayarak, ipliğin kauçuk içinde kalmasını ve ilmek oluşturmasını sağlamaktır. Resim 2.4. Çiti Makinesinde Sırt Kontrol Bölgesinde Çiti İpliklerini Tutan Kauçuk Sırt kontrol bölgesinde, halı sırtında oluşabilecek tüm hatalar kontrol edilerek düzeltilebilecek hatalar çitici tarafından makas, çiti iğnesi ve kargaburnu ile düzeltilir. Resim 2.5. Makas ve Karga burnu ile Halı Sırtındaki Hataların Düzeltilmesi
Çiti iğnesi, üst kısmı kalın alt kısmı ince, içinden ip geçecek şekilde yapılmış uç kısmı sivri iğnedir. Alt kısımdaki iğne eğrildiği veya kırıldığı zaman yenisi ile değiştirilebilmektedir. Resim 2.6. Çiti İğnesi ve Çiti İğnesiyle Çitinin Yapılması Sırt kontrol bölgesinde tüm hata kontrolleri yapılan halı, çiti elemanının çiti makinesinin zemininde bulunan ayak pedalına basmasıyla J-Box ta biriktirilir. 2.1.2. J-Box Çiti makinelerinde sırt kontrol bölgesi ile ön kontrol bölgesi arasında J-Box bulunur. J- Box ın kullanım amacı, sırt kontrolü yapılan halıların biriktirilerek yüz kontrolü için rezerve yapılmasıdır. Resim 2.7. Sırt ve Ön Kontrol Bölgeleri Arasında Yer Alan J-Box
2.1.3. Ön Kontrol Bölgesi Sırt kontrol bölgesinde tüm hata kontrolleri yapılan halılar J-Box ta biriktirildikten sonra, çiti elemanı ön kontrol bölgesine geçerek halıyı ön kontrol bölgesine alır. Burada, sırt kontrol bölgesinde yapılmış olan çitilere ait iplikler kesilir, halı yüzeyinde oluşabilecek apraj kontrol edilir ve renk karışımları temizlenir. Halıda hata kontrolü ve çiti işlemi tamamlandıktan sonra çitici ayak pedalına basarak halının ilerlemesini sağlar ve halılar iğneli sermin yardımı ile tekrar halı arabasına toplanır. Resim 2.8. Çiti Makinesinde Halı Ön Kontrol Bölgesi 2.1.4. Çekim Silindirleri (Serminler) Çiti makinesinde 2 adet iğneli sermin bulunmaktadır. Diğer silindirler avare silindirleridir. Resim 2.9. İğneli Sermin
Çiti makinesindeki silindirler, silindir üzerine diken (metal iğne) monte edilerek yapılmış silindirlerdir. Bu silindirler halı içine batarak halının ileri doğru kaymadan düzgün bir şekilde ilerlemesini sağlamaktadır. İğneli silindirler halıyı çekemez ise halı sırtında yolmalar meydana gelecektir.
UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede halıyı çiti makinesine alınız. İşlem Basamakları» Makineyi elle çalıştırınız.» Halının sırtını incelenecek bölgeye alınız. Öneriler» Bu bölgedeki halıyı ara halı deposuna alınız.» Halının yüzeyini incelenecek bölgeye alınız.
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenendavranışlardan kazandığınızbecerileriçin Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X)işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Makineyi elle çalıştırdınız mı? 2. Halının sırtını incelenecek bölgeye aldınız mı? 3. Bu bölgedeki halıyı ara halı deposuna aldınız mı? 4. Halının yüzeyini incelenecek bölgeye aldınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir dahagözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız. 1. Çiti makinesi, dokunan halıda meydana gelen.. düzeltilmesinde kullanılır. 2. Çiti makinesinin bir diğer özelliği de halının. sağlamaktır. 3. Çiti makinesinde..,., ve.. vardır. 4. Sırt kontrol bölgesinde, halı sırtında oluşmuş,.,..,...,. gibi hataların kontrolü yapılır. 5. Sırt kontrol bölümünde halı altında kalan kısımda.. vardır. 6. Çiti makinesinde iğneli sermin bulunmaktadır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlışcevapverdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyetegeri dönerektekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 Birinci 2 Birinci halı grubuna bağlanması 3 Bir aparat üzerine monte edilmiş - elde bağımsız çalışan 4 Tek ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 Basit hataların 2 Ters çevrilmesini 3 Sırt kontrol bölgesi, j-box, ön kontrol bölgesi - çekim silindirleri 4 Berk, tel yeri, boncuklanma, köpürme, yolunma 5 Sünger 6 2 adet
KAYNAKÇA Bu modülün yazılmasında herhangi bir yazılı kaynaktan yararlanılmamış olup, tamamen halı üretim işletmelerinde gözlem yaparak ve ilgili işletmelerde çalışanların beyanlarına göre modül yazarları tarafından yazılmıştır.