Sayı 5 Yıl 2008 TDV - İstanbul Müftülüğü Dergisi Sayı: 5 Yıl: 2008 Bakara 2/183 TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ DERGİSİ SAYI: 5 YIL: 2008 YAYIN YÖNETMENİ Prof. Dr. Mustafa ÇAĞRICI YAYIN KOORDİNATÖRÜ Kadriye AVCI ERDEMLİ EDİTÖR Kerime CESUR kerime.cesur@gmail.com YAYIN EKİBİ Abdülkerim YATĞIN Davut ÖZGÜL Emine ARSLAN E. Betül ÇAKIRCA Kâmil BÜYÜKER Kerime CESUR Mehmet YÜKSEL Mustakim ARICI Tuğba YALÇIN Uğur YILMAZ TASHİH Dr. A.Cüneyd KÖKSAL FOTOĞRAF Gezgin Kültür Dergisi Arşivi KAPAK FOTOĞRAFI Tunus ta Bir Osmanlı Kapısı Halit Ömer CAMCI BASIM YERİ ve TARİHİ TDV Yay. Matbaası Ostim Örnek San. Sit. 1. Cd. No:11 Yenimahalle / ANKARA Tel: (0312) 354 91 31 ISSN: 1308-9595 DAĞITIM TDV Yay. Mat. ve Tic. İşl. İstanbul 1.Şb. Klodfarer Cad. No:14/1 Divanyolu Eminönü/İSTANBUL Tel: (0212) 518 46 04 Faks: (0212) 518 83 07 Yayınlanan yazıların hukuki-bilimsel sorumluluğu yazarlara aittir. PARA İLE SATILMAZ TDV - İstanbul Müftülüğü Dergisi RAMAZAN Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı.umulur ki korunursunuz. EDİTÖRDEN Bismillahirrahmanirrahim Yüce Allah a sonsuz hamd, Efendimiz e binler salat, âl ve ashabına selam olsun Hoşca bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen Kendimizi dinlemenin vaktidir. İçimizden gelen sese kulak verelim, vicdanımıza, bedenimize, ruhumuza hakkını verelim. Çünkü Her hak sahibine hakkını vermelisin diye buyurur Efendimiz (s.a.v.) Bedenin korunması, gelişmesi ve büyümesi için nasıl iâşe ve ibâte gerekiyorsa ruhun olgunlaşması için de ibadetler gereklidir. Varlıkların en şereflisi olarak yaratılan insan bu payeye iradesini kullanarak sırat-ı müstakîmi tercih etmekle, emredileni yapmakla, nehyedileni terketmekle erişir. Bir sene geldi geçti. Ruhumuzun ve bedenimizin arınması için bir fırsat olan Ramazan kapımızı çalmakta yine. Biz biliriz ki; oruç aç kalmak değildir. Maddî aleme uyumlu yaratılan insanın kendini melekût alemine de uyumlu hale getirebilmesi için verilen bir emirdir. Bir armağandır. Orucun özünü kavrayan ruh da beden de arınır. Huzur a varmak için gerekli olan adımlardan birini atmış olur. Evlerde, çarşı-pazarda görülen Ramazan hazırlığına, okurlarımıza diş kirası olsun diye biz de katıldık. Ramazan dosyamız oldukça bereketli ve renkli. Makale, söyleşi ve hatıralardan oluşan otuz dokuz yazı ile karşınızdayız. Orucun insanî ve ahlâkî boyutunu Prof. Dr. Mustafa Çağrıcı, psiko-sosyal boyutunu ise Doç. Dr. Kemal Sayar ele alıyor. Mekke de, Açe de, Avrupa da Ramazan anlatımları Türkiye dışından tatlar sunuyor bizlere. Ahmet Turan Alkan o güzel üslûbuyla Ramazana dokunacak, gülümseyeceksiniz. Huzur Dersleri, Mustafa Şükrü Efendi, Minyatürde Osmanlı Bayramı, Osmanlı Döneminde Mukabeleye Verilen Ehemmiyet, Ramazan Hatıraları, Değişen Biz miyiz Ramazan-ı Şerîf mi? tarih tünelinde Ramazan yolculuğunda sizlere eşlik edecek. Ramazan ın edebiyattaki yansımalarını Nurettin Albayrak ve Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan kaleme aldı. Kayahan, Murat Çelik, Mesut Uçakan, Necla Nazır, Hüseyin Bürge ve Yımaz Bayat söyleşileri nefeslenmenize yardımcı olacak. Ramazanda Sıkça Sorulan Sorular ın yer aldığı yazımızın faydalı olacağından eminiz. Kamerî Ay Başlangıçlarının Tesbiti, Ru yet-i Hilâl Konusunda Birliği Sağlama Çalışmaları, Ramazan Terimleri, Diğer Dinlerde Oruç, Peygamberimiz in Ramazanı, Eyüp Sultan da Ramazan, Kadınların Kalbine İndiğinde Ramazan, Ramazanla Büyümek, Asr-ı Saadette Bayram Mutluluğu, Özgürlük İrade ve Teslimiyet dosyamızın bazı yazıları. Yayına hazırlık, tasarım ve baskı süreçlerinde katkısı bulunan herkese şükranlarımızı sunuyoruz. Görsel Konsept Tasarım, Uygulama Zencefil'm / Halit Ömer Camcı Sanat Yönetmeni: Ali Bıyıklı Tel: 0212 533 35 58 eriştir! Ya Rabbi, Receb ve Şabanı bizler için mübarek kıl ve bizi Ramazana
ASR-I SAADETTE BAYRAM MUTLULUĞU Prof. Dr. Nebi BOZKURT*
Aslı, bezm (yiyip içme, sohbet edip eğlenme meclisi) ile hoş ve sevinçli anlamına gelen râm kelimelerinden oluşan bez (m)-ram dan bozma bayram, adından da anlaşılacağı gibi yeme içme ve nezih bir şekilde eğlenme günleridir. Arapça bayram karşılığı kullanılan îd ise dönmek, avdet anlamına gelir ve her yıl tekrar geldiği için böyle denilmiştir. İşte yine geldi ve biz onu yaşamaktan mutluyuz. Bu günler bir ayını ilahî emrin gereğini yerine getirip oruç tutanların daha çok sevinmeyi hak ettikleri günler Sevgili Peygamberimizin buyurduğu gibi her milletin bir bayramı var, Ramazan ve Kurban bayramları da biz Müslümanların dinî bayramı Hz. Peygamber Medine ye geldiğinde onların senenin iki günü eğlenceler tertiplediklerini gördü. Sebebini sorduğunda o günlerin kendileri için bayram olduğunu söylediler. Bu günler bazılarına göre Eski İran geleneğinden geçmiş olan Nevruz ve Mihrican günleriydi. Hz. Peygamber onlara Allah Teâlâ nın o iki günü daha hayırlı olan Ramazan ve Kurban bayramlarıyla değiştirdiğini bildirdi. Yeni dinin kendine has bayramları olmalıydı. Bunlardan biri oruç tutmakla mükellef kılındığımız, içerisinde Kur an ın inmeye başladığı bin aydan daha hayırlı bir geceyi barındıran Ramazan ayının ardından Şevval ayının başlarında kutlanıyordu. Hayrın ve bereketin, manevî duyguların en coştuğu günlerin ardından yapılan bayram. Diğeri ise kökü Hz. İbrahim e uzanan Hac ve Kurban olayının yaşandığı günler. Yani akrabaların, büyüklerin ziyaret edildiği, insanların kaynaştığı, fakirlerin gözetildiği, sevincin toplumun her kesimine yayıldığı güzel günler. Bu bayramı ve üstün kılan asıl sebepler işte bunlar. Ancak bayram sevincini ifade etme, gülüp eğlenme de Müslüman ın hakkı. Hz. Peygamber, bayram sabahı, kadın erkek; genç yaşlı ve çocuk herkesin Medine de Musalla ya gelmesini isterdi. Bayram namazı günümüzde genişleyen Mescid-i Nebevî nin yeni binaları ve avlusunun içinde kalmış olan Musalla da kılınırdı. Hz. Peygamber bayramda giyecek elbisesi olmayanların bile arkadaşlarından ödünç alıp bayram kutlamalarına katılmalarını isterdi. O gün namaz öncesinde veya daha önceki günlerde fitre ve zekâtlar verilir fakirlerin ihtiyacı görülür ve daha mutlu olarak bayrama ulaşmaları sağlanırdı. Müslümanlar bayram sabahı bayram namazını kılıp, okunan hutbeyi dinler sonra birbirlerinin bayramlarını tebrik eder, hayır duada bulunurlardı. Hz. Peygamber bayram günlerinde kadınlara ayrı bir değer verir, belki kalabalık kendisini duyamayacakları için onlara ayrıca konuşma yapar ve hayra teşvik ederdi. Medine de bayram coşkusuyla bazen yerel folklor gösterileri yapılırdı. Hz. Peygamber bir bayram günü siyahîlerin Mescid-i Nebevî nin toprak zemini üzerinde -Arapların dirkele veya kals dedikleri- mızraklarla yapılan bir gösteriye izin vermiş ve hanımı Hz. Ayşe yle birlikte onları seyretmişti. Hatta Oynayın ey Erfide oğulları Yahudiler ve Hıristiyanlar İslâm ın hoş görülü tevhid dini olduğunu görsünler diyerek onları teşvik etmişti. O, Medine yi teşriflerinde -tanımlardan folklorumuzdaki kılıç kalkan oyunlarına benzeyenbu oyunların da yer aldığı gösterilerle karşılanmıştı. Ehabiş kabileleri bu oyunlarda mahirdi. Bir defasında onlar Hz. Yeni dinin kendine has bayramları olmalıydı. Bunlardan biri oruç tutmakla mükellef kılındığımız, içerisinde Kur an ın inmeye başladığı bin aydan daha hayırlı bir geceyi barındıran Ramazan ayının ardından Şevval ayının başlarında kutlanıyordu. Peygamberin huzurunda oynarken Hz. Ömer gelmiş ve onlara engel olmak istemişti. Hz. Peygamber, Bırak onları ya Ömer, onlar Benî Erfidedir diyerek onlara müdahele etmemesini istemiştir. Olayla ilgili rivayetlerden Hz. Ömer in onların Hz. Peygamber e zarar verebilecekleri endişesine kapıldığı anlaşılıyor. Hz. Peygamber, Ömer e onların Müslüman olduğunu endişe etmemesini ifade etmişti. Kendisi halife olduğunda Suriye bölgesine yaptığı ziyarette bu oyunlarla karşılanmıştır. Ancak Hz. Peygamber in vefatından sonra yaşanan büyük üzüntü, ardından gelen Ridde savaşları bu oyunların bir müddet unutulmasına yol açtı. Müslümanlar bayramları artık eski coşkusuyla kutlamaz oldular. Bir bayram günü Irak ın Enbar şehrinde bulunan Iyaz el-eş arî, bayramın sönük geçtiğini görünce neden Hz. Peygamber in yanında kals yapıldığı gibi gösteri yapılmadığını sormuştur. (İbn Mace, İkame 163). Hz. Peygamber den sonra Sahabe den bazıları bayramların genellikle onun döneminde olduğu gibi kutlandığını ancak adı geçen oyunun yapılmadığını söylerler (Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 422). Rivayetler evlerde de bazı eğlencelerin yapıldığını gösteriyor. Hz. Peygamber bir bayram günü evine geldiğinde genç hanımı Hz. Ayşe nin yanında iki cariyenin def çalıp Ensar ın unutamadıkları geçmişteki Buas savaşlarıyla ilgili ezgiler okuduklarını gördü. Allah ın elçisi içeri girdi ve onlara sırtını dönerek divanına uzandı. Bu sırada onu ziyarete gelen Hz. Ebû Bekir bu durumu görünce çok kızdı, Hz. Peygamberin evinde şeytan nameleri ha! diyerek kızını azarladı. Fakat Hz. Peygamber, divanından doğrulup Ya Ebâ Bekir onları İstanbul Müftülüğü
Mescid-i Gamâme- Musallâ (Bulut Mescidi) bırak, her milletin bir bayramı vardır, bugün de bizim bayramımızdır veya bugünler bayram günleridir. buyurdular (Buhârî, Îdeyn, 3; Müslim, Salatü l- Îdeyn, 16-20). Ancak Hz. Ayşe babasına saygısından onlar farkında olmadan göz işaretiyle cariyelerden gitmelerini istemiştir. Bu olayı değerlendiren çoğu kişi Hz. Peygamber in izninden çok Hz. Ebu Bekir in sözüne itibar edip eğlence konusunda hataya düşerler. Allah Resulü nün bayram sabahı birkaç hurma yemeden Musalla ya çıkmadığına dair rivayetler, bu günlerde tatlı ikramı geleneğinin ortaya çıkmasında şüphesiz etkili olmuştur. İslâm tarihinde bayram vesilesiyle bazı büyük ziyafetlerden söz edilir. Bağdat ta Hicrî 380 (990-91) yılında bayram vesilesiyle verilen uzunluğu yaklaşık 150 metreyi bulan sofralardan söz edilir. Bu sofralarda insanlara tatlı ikramında bulunulmuştur. Mısır da Fatımî halifeleri bayram ziyafetleri için dârü l-fıtra denilen özel 136 İstanbul Müftülüğü Fâtımîler gibi bazı devletlerde büyük mevsim olarak adlandırılan Ramazan bayramının bir adı da îdü lhulel yani elbise bayramıydı. Çünkü bayram dolayısıyla büyük küçük bütün devlet memurlarına elbise dağıtılırdı. bir mutfak kurmuşlardı. Burada bayram tatlıları için gereken malzeme iki buçuk ay öncesinden depolanmaya başlar; bayram sabahı halifenin katıldığı ziyafetler öğleye kadar devam ederdi. Günümüzde ülkemizde genellikle evlerde bayramın birkaç gün öncesinden baklavalar açılır ve bayram akşamı ertesi gün gelen misafirlere ikram için şerbetlenir. Yakınlar ziyaret edildiğinde de güç nispetinde götürülen hediyeler arasında çoğunluk tatlı ve şekerleme türlerindedir. Tarihte kurulmuş İslâm devletlerinde bayramlar merasimlerle kutlanırdı. Bayram dolayısıyla şehirler aydınlatılır, fener alayları tertiplenir, her taraftan tekbir ve tehlil sesleri yükselirdi. Herkes en güzel elbisesini bayramda giymek için saklardı. Fâtımîler gibi bazı devletlerde büyük mevsim olarak adlandırılan Ramazan bayramının bir adı da îdü l-hulel yani elbise bayramıydı. Çünkü bayram dolayısıyla büyük küçük bütün devlet memurlarına elbi-
se dağıtılırdı. Osmanlılarda XV. yüzyıldan itibaren bayram şenlikleri belli bir protokole ve programa bağlanmıştı. Bayramlarda esnaf geçişleri, orta oyunları, Karagöz gösterileri, cambazlar ve daha birçok hüner sahibi kimseler gösterilerde bulunurdu. Bayramlar çocuklar için ayrı bir mutluluk kaynağıdır. Bilhassa yetimlerin başını okşayıp onlara sevgiyi hissettirmek büyüklere düşen önemli bir görevdir. Onların bayramı en mutlu bir şekilde geçirmeleri sağlanmalıdır. Çocuklar için oyun ve oyuncaklar ruhsal ve fiziksel açıdan önemlidir. Bu bakımdan onlara bayram hediyesi seçerken bu göz önünde bulundurulmalıdır. Hz. Peygamber devri çocukları yüzyıllar boyu devam eden birçok oyunları biliyordu. Hz. Peygamber oynayan çocukları gördüğünde onlara selam verirdi. Sonuç olarak, eğlenmek, sevinç gösterisinde bulunmak insanın fıtratında vardır. Dinimiz insanın tabiatında olan şeyleri aşırı gitmemek şartıyla meşru görür. Şüphesiz her şeyin aşırısında olduğu gibi eğlencenin fazlası insana zarar verir. Çılgınca eğlenceler oburca yemeye benzer. İhtiyaçtan fazla yemek insanı fizik olarak bozduğu gibi eğlencenin de fazlası ruhsal açıdan öyledir. Eğlencenin olmaması da toplum hayatı açısından bir eksikliktir. Düğünlerimizin bayramlarımızın sönük geçmesi çocuklarımızın başka kültürlere özenmelerine ve zamanla kendi kültürlerinden kopmalarına neden olur. Bu ise toplum için kimlik kaybı gibi temel sorunlara yol açar. Dünyada yaşanan olumsuzluklar nedeniyle şimdi eğlenmenin zamanı mı diye aklımıza gelse de, toplumların temel motivasyonlarını kaybetmemeleri için gereken moral destek ihtiyacını unutmamak gerekir. Bu bakımdan evlilik veya sünnet için yapılan düğünlerde, bayramlarda eğlenme geleneği devam etmiştir. Hz. Peygamber ruhsatlarla amelin, emredilenleri yerine getirmek gibi önemli olduğunu belirtmesi bunun içindir. Şüphesiz mümin için asıl mutluluk ahiret mutluluğudur. Ona ulaşmak dünya ahiret dengesini iyi kurmaya bağlıdır. Tüm İslâm âlemi için gölgelenmemiş bayram mutlulukları dileğiyle İstanbul Müftülüğü