2005 Ostim

o p ù 2005 ü Ostim m {¼~ 8501049 { 0

1 3 2 ü 5 2.1 ü 5 2.2 ü 6 2.3 (ILO) 7 2.4 ü ½ 9 2.5 ü } å 10 3 ü 12 3.1 ü 12 3.2 ü 12 3.3 ILO ü IPEC 14 3.4 ü ½ š 18 3.5 ü } 22 3.5.1 ü 22 3.5.2 ü 24 3.5.3 Ø 26 3.5.4 29 3.5.5 30 3.5.6 Ø 31 3.5.7 ò 32 3.5.8 ü è 33 4 ü 34 4.1 å 34 4.2 ~ 34 4.3 34 4.3.1 Engin( ) 34 4.3.2 Paşa (16 ) 35 4.4 36 4.5 37 1

5 38 Ð 39 2

1 Kağıtçıbaşı 1970 Çocuğun Değeri ü ü { å å 1 å ÿ 3 { { ½ { ½ o j { ½ o { å { { å óå { 2 o { å ü å ü Ì ü } ü Í Ò å ü OSTİM m i ÿ 1 ü ü å ü š ü åó ü } å å Ð İzzet Duyar, Barış Özener, Çocuk işçiler Çarpık Gelişen Bedenler, Ütopya Yayınevi, Aakara, 2003. Ê ü } Emine Akyüz, Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunması: Ulusal ve uluslararası Hukukta, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 2000. ÿ 2 ü ü ü ½ š ü } Ð ÿ 1 ü İzzet Duyar, Barış Özener, Çocuk İşçiler Çarpık Gelişen Bedenler, Ütopya Yayınevi, Aakara, 2003. Ê ü } Emine Akyüz, Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunması: Ulusal ve uluslararası Hukukta, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 2000. ÿ 3 ü OSTİM m i 2 ü î ü š ü 1 Çiğdem Kağıtçıbaşı, Türkiye de Değişen Aile ve Çocuğun Değeri, Toplumsal Tarihte Çocuk: Sempozyum 23-24 Nisan 1993, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994, p.32.( Kağıtçıbaşı ) 2 Kağıtçıbaşı, p.34. 3

4

2 ü 2.1 ü ü Ê À { o ò { ì } } ò p } 3 ü À { ü v 19 åm ü š n ü ½ p n 4 ü p š sš ü m { } ½ p m ò ü p å ü À ü n 5 18 19 À Ø ü o 6 Ø Ý ü v À å 7 3 İzzet Duyar, Barış Özener, Çocuk İşçiler Çarpık Gelişen Bedenler, Ütopya Yayınevi, Ankara,2003, p.11. Çocuk işçiler 4 Cunningham H., Viazzo P.P., Some issues in the historical study of child labour, Child Labour in Historical Perspective, 1800-1895: Case Studies from Europe, in Japan and Colombia( Cunningham H., Viazzo p.p., ed.,), UNICEF international Child Development Centre, Instituto degli Innocenti, p.11-22.( Emine Akyüz, Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunmas: Ulusal ve uluslararası Hukuta, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 2000, p.511( Akyüz ) 5 Çocuk işçiler, p.p.12-13. 6 Çocuk işçiler, p.14. 7 Çocuk işçiler, p.p.15. 5

2.2 ü Ø À í ü 8 1802 Ø» 19 v 1840 À í 9 ü À v 1833 1841 m É m 9 ü ô 8-12 ü 8 À 12 ¼ 10 19 ü å½ v å m v ü Ì 1890 1905 1913 11 1919 Ø p (ILO: International Labour Organization: Uluslararası Çalışma Örgütü) û ~ ILO ü ILO j ü v 14 ü ô Duyar Barış ò v ü 20 v v ILO Ò ÿ 3 12 Duyar Özener ò ü 4 1) 20 š ò ý 2) 8 Çocuk işçiler, p16. 9 Kuczynski J., İşçi Sınıfı Tarihi, Üstün G. tr., İstanbul,1968, p.93-4.( Çocuk işçiler, p.17. ) 10 Tanner J.M., A history of the Study of Human Growth, Cambridge, Cambridge University Press, 1981, p.151. ( Çocuk işçiler, p.17. ) 11 Çocuk işçiler, p. 17. 12 Çocuk işçiler, pp18-19. 6

3) ½ ½ ü p ü p ½ p 1930 12 ü ô ~ ~ ü ½ Duyar Özener 13 4) ¼ ¼ ü p ¼ ü 14 ILO ü 1923 { û(1945) { (1959) ü p { ü } å å óå å å jð p 1989 11 20 { ü ILO ÿ 138 15 ü ô 14 Ê } 18 15 ü { Dorman 16 o 15-18 ü 50 { 2.3 (ILO) 13 Çocuk işçiler, p19. 14 Çocuk işçiler, p19. 15 Çocuk işçiler, p20. 16 Dorman, P., Child Labour in the Developed Economoies, Geneva, ILO/IPEC Working Paper, 2001. 7

ILO ü ü } o o 1919-1921 ~ ILO ü } š Ø å ILO ~ 3 1 (ÿ 5,7,10,15,33,68,60,112,138 ) o (ÿ 6,79,90 ) 3 ÿ 16,77,78,124 17 ò å š ü v ¼ ü 18 ILO ~ ¼ ÿ 70 ü o ¼ ü ¼ ü ô (ÿ 17 ÿ 2 ) 2 1945» ¼ 19 ÿ 138 55 1937 ² ÿ 1 å ü å» ó å å ¼ 15 18 ILO ~ pï ÿ 15 (Trimci ve Ateşçilerin Çalıştırılması İçin Asgari Yaşı Konusundaki 15Nolu Sözleşme, 1959.5.25) ü ~ ÿ 58 Deniz İşlerinde Çalıştırılacak Çocukların Asgari Yaş Sınırının Belirlenmesine İlişkin 58 Nolu Sözleşme, 1968.3.1» ÿ 115 (Radyasyondan Korunma Konusunda 115Sayılı Sözleşme, 1968.7.3) ÿ 127 (Tek işçinin 17 Akyüz, p. 527. 18 Akyüz, p. 527. 19 Akyüz, p. 528. 8

Taşıyabileceği Yükün En Çok Ağırlığı Hakkında 71 Sayılı Sözleşme, 1972.11.30) ÿ 71 (Sanayide Genç İşçilerin Sağlık Muayenesi Hakkında 71Sayılı Sözleşmesi, 1983.8.16) ÿ 123 (Yeraltı İşlerinde Çalısma Yaşı Konusunda 123Sayılı Sözleşmeler1991.5.21) ¼ ÿ 142 (İnsan Kaynaklarının Değerlendirilmesinde Mesleki Eğitim ve Yönlendirilmenin Yeri Hakkında 142 Sayılı Sözleşme, 1993.1.8) ü (Sanayi İşlerinde Alınacak Çocukların Asgari Sınırını Belirleyen Sözleşme) 20 2.4 ü ½ ILO 1999 21 2 6 { (5~17 ) ¼ ü { 18 ~ 22 18 { ü ILO (1) ( 15 m 14 ) ü (2) å (3) n ü µ å ILO 2000 2 1100 { (5~14 ) ½ ü 5 1 (23.0%) ñ 7300 { 10 5-17 ü 3 5200 š å 5~9 10~14 s { s{ o iå o 5-14 1 2730 ( ) 4800 1740 { ü 15 20 Akyüz, pp. 526-528. 21 http://www.ilo.org/public/english/standards/ipec/simpoc/others/globalest.pdf ILO, Every Child Counts New Global Estimates on Child Labour, Geneva, April 2000 http://www.ftcj.com/childlabour/jidou-roudou.htm#ilo182 22 ü ({ )ÿ ÿ 9

ü 3 1 19% 16% ü ½À 12~14 ü 15 ü å ü Í 2000 15 ü ½ 1 1800 5~17 Ž 2 4600 d { s{ ü o 5~17 ü 1 7100 å ü ½ ü 5 3 s s{(5 2 ) { 2 1 ILO üÿ 182 ÿ 3 ñ ü 840 n 1200 570 å 30 n 180 É n 60 2.5 ü } å ü } o å { 1959 11 20 ² ü ÿ 9 ü } š } jð ÿ ü š } ü n ü Ì ¼ ó å å 23 1961 10 18 ² ò ÿ 7 15 ~ 15 ü 15 24 ¼ š ¼ ü ¼ s (ÿ 7 ÿ 1-3 ) ü ¼ 16 À (ÿ 7 ÿ 4-6 ) ü o À å } š ü 23 Akyüz, p.525. 24 Akyüz, p. 525. 10

³å ³å å óå š (ÿ 7 ÿ 10 ) 25 ò 1989 6 16 ÿ 3582 ÿ 7 ÿ 1 2 7 10 ü å Òå o 15 18 ü 3 à ü Ê } 26 j ü( 2000 )ÿ 32 { ô ¼ óå } å óå å ò å ¼ u 27 ü ({ ) ÿ 32 ü 1989 11 20 ² j ÿ 32 1 ü å ü ¼ u ü å óå å ò å å 2 ~ û» ò ¼ ³ ~ Ê (a) ~ (b) À ~ (c) ~ å ~ 28 { { å ò å å å» å { 25 Akyüz, p. 526. 26 Akyüz, p. 526. 27, 2005 28 Akyüz, p. 526., 2005 11

3 ü 3.1 ü p É { À { ò Ê ¼ { ¾ å i Ê š ahilik kurumu š åm { çırak-kalfa-usta ² ¼ o À Ê ˆ v š ò n Ž v ½{å À À À À ÿ û À À 16 À À ü 29 (Zonguldak) 13-50 15 15 í m 30 19 20 m ½ m s sš v { À m rişte-i amirane å 31 ÿ p { sš ü 1913-15 15000 10 sš ü û 1927 35 32 3.2 ü 29 Gülmez M. (1985), Tanzimat tan sonra işçi örgütlenmesi ve çalışma koşulları(1839-1919). Tanzimat tan Cumhuriyet e Türkiye Ansiklopedisi, 3, pp.792-802.( Gülmez (1985) ) 30 Gülmez (1985), pp. 792-802. 31 Donald Quataert, The Workers of Salonica, 1850-1912, in Workers and the working class in the Ottoman empire and the Turkish Republic 1839-1950, Quataert D., Zürcher E.J., ed. Tauris academic studies, London, 1995, p.70. 32 Bahalamir A.(1982), Türkiye de imalat sanayiinde çocuk işgücü, Nüfusbilim Dergisi, 4, pp.99-117.( Çocuk işçiler, p.24. ) 12

À { å» 1908-15 À 10 À sš ü m 33 À Ø ü n å i { å À v 20 å n À ü ½ 1921 (Ereğli Kömür Havzası Kanunu) 1930 (Umumi Hıfzıhha Kanunu) e 18 m 12 ñ 12-16 8 À 20 À ~ 34 À Ò istatistik Umum Müdürlügü Ì Ê å 4 14 7 128 2 2 684 15.4 14 ü 35 ÿ p ü 36 1940 (Milli koruma kanunu) À 8 À 11 À sš ü ü ½ 2 37 À ü 5 ¼ ¼ Ê 7 12 ü u ¼ { ü ü n 1950 60 1950 v ù ÿ p p ½ 1952 3 1145 1973 15 6139 1983 49 1 1986 61 315 1992 72 33 Güzel Ş., Tanzimat tan Cumuhuriyet e işçi hareketi ve grevler, Tanzimat tan Cumhuriyet e Türkiye Ansiklopedisi, 3, 1995, pp.803-830. 34 Çocuk İşçiler, p.25. 35 DİE, Türkiye de Toplumsal ve Ekonomik Gelişmenin 50 Yılı, Ankara, 1973, p.151. ( Çocuk işçiler, p.26ç ) 36 Mehmet Şehmus Güzel, Capital and Labor during World War II, in Workers and the working class in the Ottoman empire and the Turkish Republic 1839-1950, Quataert D., Zürcher E.J., ed. Tauris academic studies,1995, London, 37 Güzel, 1998, pp.197-224. 13

3000 38 1960» yeşil devrim å p g (yoğun-tarım) n jð 39 6 4 5 å 40 Ertürk ù š o 41 n sš š o ù n š Ê ù «ù m å š ù Ø 42 ½ À n å p p p Ì ( o ) jð ò { 1950 ü n Ž p Ì ü Ž 43 1950 ù ò å å å ù p 3.3 ILO ü IPEC ILO 1991 ü (International Programme on the 38 Keleş. R., Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 1997, p.69.( Ruşen ),» 2001 p.242 39 Çocuk İşçiler, p.25. 40 Keleş, p.69. 41 Ertürk Y., Kırsal çocukların çalışma alan ve örüntüleri, Türkiye de Çalışan Çocuklar Sorunu ve Çözüm Yolları(Kahramanoğlu E., ed.), Ankara HÜ Sosyal Hizmetler YO-Friedrich-Naumann Vakfı, pp.59-74.( Çocuk işçiler, p.26. ) 42 Çocuk İşçiler, p.27. 43 Bultay Tuncel. (1995), Türkiye de Çalışan Çocuklar, Ankara, DİE-ILO, DİE Yay. No. 1840. 14

Elimination of Child Labour IPEC) 44 6 45 ü ì ü å å 1991 6 v 60 å å í å å ü í å ü å ù» j 廞 ü»ž p ò å ü š p Ò Ì ü å» û å { ü m i å å { } ü å»» IPEC 1992 ò ¼ Ži¼ (Devlet İstatistik Enstitüsü DİE) Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonı TİSK p 7 46 TİSK ü 1993 ILO-IPEC å ü ¼»» ¼ 5 ÿ 1993-94 ü ~ ¼ TİSK ILO-IPEC ü ~ ¼ v 44 :Çocuk İşçiliğini Önleme Uluslararası Programı 45 Çocuk İşçiler, p.30. 46 Olcay Aydın, Çalışan Çocuklar, Türkiye de Çalışan Çocuklar Semineri 29-31 Mayıs 2001, Ankara, DİE/ILO, DİE Yay. No. 2534. 15

TİSK ÿ TİSK w 18 ü 12 485 ò 100 2.9 ü 2.9 94.1 ÿ 3308 ¼ ÿ 1995.4-1996.3 TİSK ÿ å Ê ì ÿ 1996.8-1997.7 ü» ÿ 1998.7-1999.7 TİSK Çalışan Çocuk Bürosu ³ ü ³ ¼ 1993 å TİSK ü TİSK Marmara p ¼ ¼± ü» å ì Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı 330 ü o ü ÿ 5 2001.4-2001.12 ü å Sanayide Çalışan Çocukların durumu ve TİSK in faaliyetleri IPEC ü ý 47 10 ü å» ¼ 5 8 5 ¼ ½ ü 47 ILO/IPEC, Çocuk İşçiliğini Önlenme Uluslararası Programı(IPEC)Türkiye, 1998-1999, ILO Ankara Ofisi, 2000.( İzzet ) 16

Duyar Özener 48 1998 ILO ÿ 138 ~ ü ½ Òå å ü å å š 10 v IPEC»Ž ILO 1994 49 6-14 1188 9 100 8 (8.5%) 4 3 76.9% 10.8%, 7.2%, ¾(5.1 ) ½ ü ½ ù 2 { 50 ILO/IPEC Ø 1999 ü (Çocuk İşgücü Araştırması) ü ù ù ü ü ù 51 Altıntaş 52 ü p 1990 å ù ü½ å å u åm Göç-Der(2002) 1989-1999 3438 4-4.5 å ù Diyarbakır,Van, Batman İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Mersin p ù å Ø å» ò š n ˆ ù ù Ø ½» å å ù ò 53 ù šå 1990 ù ù å å ù m Duyar Özener ü Ž À ü Ž { ù 48 Çocuk İşçiler, p. 30. 12-14 ü½ 2001 š ¼ ½ 49 DİE, Çocuk İşgücü 1994, Ankara, DİE Yay. No.1997, 1997.( DİE, 1997 ) 50 DİE, 1997, p.16. 51 Ayşe Karadumantaş, İç Göçün Çocuk İstihdamına Etkisi, Türkiye de Çalışan Çocuklar Semineri 29-31 Mayıs 2001, DİE/ILO, DİE Yay. No.2534, pp.413-433. 52 Betül Altıntaş.(2003), Mendile, Simite, Boyaya, Çöpe Ankara Sokaklarında Çalışan Çocuklar, İletişim Yay., Ankara, p.14.( Altıntaş ) 53 Altıntaş, p.15. 17

Ž ¼ o 54 20 25 ü ü å å ¼ { å 1977 ÿ 2089 ¼ ¼ å ¼ m ¼ Ò å ¼ å ¼»Ž ¼ { ¼ ü ½ 1 3 { n 55 1986 ÿ 2089 ½Ò ÿ 3308 ¼ Cıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu ¼ ü ½ 20 56 ü 2001 Çıraklık ¼ Meslek Eğitim Kanunu n 3.4 ü ½ š 1999 ILO 57 6-17 ü 1608 8 163 5 478 5 ü ½ 642 57.6 21.8 ¾ 10.2 10.4 58 DIE 1999 59 6-17 ü 1 608 8 54 Çocuk İşçiler, p.28. 55 Öztürk M., Çıraklık eğitminin ploblemleri, Türk-İş/Ostim ÇEM Çalışan Çocukların Sorunları Semineri, Ankara, Türk-İş Çalışan Çocuklar Bürosu, 1994, pp.27-38.( İzzet Öztürk ) 56 Öztürk, pp.27-38. 57 DİE/ILO, Türkiye de Çalışan Çocuklar 1999, Ankara, DİE, 2001. ( DİE/ILO,2001 ) 58 DİE/ILO, 2001, p. 51. 59 DİE(1999), Çocuk İşgücü. http//www.die.gov.tr( DİE,1999 ) 18

( ) 182 5 s 6-17 { ü 820 4 116 4 s{ ü 788 5 70 7 { 14.1 s{ 8.9 { ü 957 7 67 9 ü 651 2 114 7 7.0 17.6 2 10-11 12-14 5 12-14 15-17 3~4 ù ¼ 7-14 8 15 ( 14 ) p ü 1 60 ü 2 61 ü ½ ü 3 62 60 DİE,1999 61 DİE,1999 62 DİE,1999 19

ü ½ ü ü 163 5 478 5 ½{ o å s s o { s{ ü o 94 2 57.6 35 6 16 7 17 7 79 o 9 5 52 o 25 11 10 n 1 o ü 2/3 v 6-9 10-14 15-17 10-14 4 v ü½( ) 63 v ¾ ü 5 v ü½( ) 64 63 DİE,1999 20

v ¾ ü ü Ò ( ) o 38 19 15 2 3 6 Ò ü½( ) 65 Ò» ü ü ü 30 23 9 Ò å ¼ ü å ¼ ü { ü Ê 64 DİE,1999 65 DİE,1999 21

1. İzzet ü 3 n 3 o ILO ¼ 1996-97 47 ¼ 21,789 Ê 28 24 21.6 10 7.4 9.2 66 ü 4 1 (74. ) 5 1 (18.3 ) 1992 IPEC v ü Ì ILO 1994 ü { ü 64.3 32.22 2. p ½ { ½ Ì ³ Ì { ½ o ò 67 3.5 ü } 3.5.1 ü ü { ÿ 1 ü 18 ü (çocuk) (Medeni Kanun) å å (küçük) Küçük 18 18 j 18 18 68 15 ü 66 Çocuk İşçiler, p. 81. 67 Çocuk İşçiler, p. 83. 68 Centel Takut, Çocuklar ile Gençlerin İş Güvenligi, istanbu, 1982( Akyüz, p.531. Takut, 1982 ) 22

15 18 2 69 ILO ÿ 138 o m 15 70 å ~ ü o 18 ü 15 ü 15-18 } ü } å å š 71 ~ } å š ~ j å š ~»Ž } ü ü 72 ~ ô å š š ü 73 ü } š } å } å óå š } å ü 18 ü å ¼ å å óå å óå ò å åå ¼ 74 ü ü j å ~ ü À å å å Ø 69 Takut 15 ü 70 Akyüz, p. 531 71 Takut, 1982( Akyüz, p.531 ) 72 Akyüz, p. 532 73 Kenan Tunçomağ, Çalışma Hayatında Çocuk ve Genç İşçiler, İ.Ü.İ.Fak. Çalışma ve Endüstri İlişkileri Araştırma Merkezinin Konferansları, 31 Kitap, İstanbul, 1982, p.70.( Tunçomağ ) 74 Akyüz, p. 532 23

và o À š ó Ã 75 3.5.2 ü A å 15 ( ÿ 67 ÿ 1 ) oå 13 ü å ¼ ( ÿ 67 ÿ 2 ) ÿ 58 15 76 o 77 (UHK: Umumi Hıfzıhha Kanunu) ÿ 137 12 ü 78 ¼ ü ¼ s j å ¼ ¼ ü 79 ÿ 222 ¼ (İlk Öğretim Kanunu: İÖK)ÿ 59 ¼ À ¼ å m 75 Akyüz, p. 532 76 Deniz İşlerinde Çalıştırılacak Asgari Yaş Haddinin Tespiti hakkında 58 Sayılı Sözleşme(1936) 77 ÿ 1475 ÿ 5 ñ ÿ 507 ÿ 2 ñ 3 18 (kapıcı) Filiz ANIK Çalışan Çocuklarla İlgili Yasal Düzenlemeler ( Akyüz, p.533. ) 78 Tunçomağ ; Centel T., Türk İş Hukuku Açısından Çocuk ve Genç İşçi Haklarının Avrupa Sosyal Şartı İle Korunması, 1990, p.126.( Türk İş Hukuku ) 79 Orhan Tuna, Sanayide Sayı ve Çocuksayinin Korunmasına Matuf Mevzuat, 1943; Takut 1982( Akyüz, p.533. ) 24

m ¼ ± À o (İÖK ÿ 59 ÿ 2 ) À ± À» ~ ± À À (İK.ÿ 67 ÿ 2 ) ¼ 15 ~ ÿ 173 12 ~ Ê 15 ü ÿ 4306 ¼ 8 15 ü å p 80 ÿ 65 ~ ÿ 138 ILO ÿ 173 ~ 12 ~ ILO ÿ 4306 8 ¼ Akyuz 81 B. 16 ü (İK.ÿ 78 ) 16 18 ü (İK. ÿ 78 ) š (Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüüğü) ÿ 9 (9.hukuk dairesi) 82 š d å 83 16 (ÿ 2 ÿ 11 ) ÿ 1 16 18 ¼ ì 16 ÿ 35-62 80 Akyüz, p. 533. 81 Akyüz, p. 533. 82 Akyüz, p.534. 83 Akyüz, p.534. 25

12 16 ü ô ñ j (UHK ÿ 179 ÿ 4 ) ~ (Borçlar Kanunu) 16 ½ 16 18 ü ½ ÿ 138 ILO ~ ÿ 138 ÿ 3 å 18 Ì oå 16 å ~ ¼ o 16 18 ü m C. ÿ 68 18 ô e o í ² É É ²² ÿ 5 o ÿ 68 D. ÿ 176» 18 ü ô ~ m ü åå š 3.5.3 Ø A. À À p 45 À 12-16 ü p 8 À (UHK ÿ 173 26

ÿ 2 ) ü 15-16 ü UHK173 ü å 84 16 ü m ~ À ÿ 67 ÿ 2 À ± À u ½ ± À 7.5 À À 18 ( ) ü À ± À 7.5 À (Tunçomağ) B. ÿ 35 f (Fazla Çalışma Tüzüğ:FÇT) 15 (FÇT. m.4/a) 16 C. ü Ê ~ å ü D. o 85 o 20 À 6 À p 11 À (İK.m ÿ 65 ÿ 1 ) ü oà v À (İK.ÿ 65 ÿ 2 ) 20 À o o ñ ÿ 69 18 { s { o ô ÿ 174 12-16 ü o ô 84 Engin Murat, Gençlerin İŞ Güvenliği, Çimento İşveren Der., 1994, p. 9( Murat ); Türk İş Hukuku, p. 156( Akyüz, p.536. ) 85 gece dinlenmesi( o ) o ô o 27

16-18 o 86 E. ó ÿ 394 (Hafta Tatil Hakkındaki Kanun) ÿ 1 ÿ 41 6 1 ü Ê ~ ü ü 16 ü ¼ ü m û F. Ã ÿ 49 ÿ 2 18 ü Ã 18 ü Ã Ã å 87 ¼ (Çıraklık ve Meslaki Eğitim Kanunu) Ã ~ (Borçlar Kanunu) ~ Ã Ã 1982 ó Ã Ã ~ Ã ò 88 ü Ã Ã ~ G. å š Ý å ÿ 80 13-18 ü š l 18 6 1 86 Takut, 1982.( Akyüz,p.537. ) 87 Takut, 1982, p.174..( Akyüz,p.538. ) 88 Murat, 1994..( Akyüz,p.538. ) 28

ÿ 79 v l 1983 8 16 ILO 21 ~ 18 ~ 3.5.4 ü ½o { m ü { ¼ ¼ 89 (Çıraklık Kanunu) 1977 6 20 ÿ 2089 å ¼ Ž ~ ò 1986 ÿ 3308 ¼ (Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu:ÇMEK) ÿ 3308 ¼ ÿ 2089 ÿ 2089 ¼ ÿ 3308 ¼ Ž m ¼ m ¼ å ¼ ¼ ~ ÿ 3308 ÿ 3 üÿ 1 ¼ ÿ 2 m ¼ ¼ ¼ 2 ¼ š å ¼ ÿ 507 m (ÇMEK ÿ 13 ) m ¼ 50 m 50 m ½ ~ 50 m j ¼ (ÇMEK ÿ 23 ) 89 Erkan Gülsevin, İş Hukuku ile Sosyal Sigorta Hukuku Açısından Çırakların Hukusal Durumları, 1976.( Akyüz, p.540. ) 29

¼ ¼ ~ ~ (ÇMEK ÿ 12 ÿ 1, ÿ 20 ) ¼ ÿ 507 n (507sayılı Esnaf ve Küçük Sanatkarlar Kanunu) ÿ 5590 û ¾ ¾ (Ticaret Borsalar Birliği Kanunu) û m å m (ÿ 2 ) ¼ ÿ 507 n m j m m 18 j j ¼ ¼ m ì ¼ ¼ ¼ 3.5.5 A. ÇMEK m 14 19 (ÿ 10 a ) ÿ 10 b v ¼ ¼ ¼ (ÇMEK ÿ 9 ) (Borçlar Kanunu) ÿ 173 12 12 À 8 ¼ ¼ v 14 B. ¼ Ž ~ ¼ v 14 15 ñ 12-16 ü ô 90 90 Murat, p. 5. ( Akyüz,p.540. ) 30

ÿ 173 ü ÿ 78 16 ü ñ 16 ü 16 ü ì 16-18 ü 16-18 ü ü 91 3.5.6 Ø A. À ÿ 3308 À ¼ (Çıraklık Eğitimi Yönetmeliği) m À ñ (ÿ 24 ÿ 2 ) ÿ 61 67 ÿ 173 ÿ 3 ÿ 3308 13-15 7.5 À 15-16 8 À 16 À ÿ 173 ÿ 2 16 8 À 16 À ¼ 15 16 ÿ 173 ÿ 2 8 À 16 m B. (İK ÿ 64, BK ÿ 334 ÿ 1 ) ü Ê ~ 92 C. o à 91 Akyüz, p. 542. 92 Akyüz, p. 543. 31

¼ ¼ ÿ 69 (ÇMEK ÿ 12 ÿ 5 ) 18 { sš o 18 ü o ¼ o ÿ 174 16 ü o o D. Ã Ã ¼ ¼ Ã Ò è 1 Ã (ÿ 26 ) å Ç oå ( ÿ 330 ÿ 3 ) Ã Ã ~ ~ Emine Ì ü { ÿ 32 Ã 93 E. ¼ Ì (ÿ 10 c ) ¼ l { 1983 8 16 ÿ 77 ILO ü Ç (ÿ 2 3 ) { ÿ 77 m 94 3.5.7 ò ¼ m ¼ q 93 Akyüz, p. 544. 94 Akyüz, p. 545. 32

ÿ 506 ò Ý ÿ 33 50»Ž» ÿ 25 ÿ 4 ò ÿ 3 ÿ 2 Ê~ š ñ Ý ¼ o Akyuz ò ÿ 60 ñ ò»ž ³»Ž ò ½ 95 3.5.8 ü è ü è Ê { å è ¼ ò Ò 96 Emine ~ ½ ½ o ¼ ~ 97 95 Akyüz, p. 546. 96 Akyüz, p. 546. 97 Akyüz, p. 546. 33

4 ü 4.1 å ü ÿ 2 ü ü Ò Ì Ì ü 4.2 ~ Ankara ÖSTİM 2 ü 18 ü ~ ì ì 2005 7 7 m 1 ³ 4.3 û ü ì ³ ³ 4.3.1 Engin( ) À Ø À Ì 1 À Engin ì 4 ì m 17 Şentepe ¼ 2 v p v 3 m v 3 m Engin ì m Engin š À ³ç Ç Ç 45 À ¼ ± 34

Engin m 3 m pn ò m Engin { 4.3.2 Paşa (16 ) À Ø 1 À Paşa ì Engin 5 Paşa Engin ì Ò m 16 Şentepe Paşa 1989 Ankara 6 À Çörüm 6 { v p Paşa 3 å Ò 3 m n À m 7 À o 9 À 14 À 2 Ò m v 1 À Ç Ç 6 200 À Ì Â Ì Ò 35

m n v Paşa ì n É n ¼ É m 7 À o 9 À Paşa Paşa 4.4 ¼ Engin ¼ { ¼ Ò Paşa 3 å Ò 10 v ¼ ì Duyar Özener ü š å ¼ ü 74.7 98 DİE ILO ü 99 { ü 64.3 32.2 Paşa p ¼ Ò j å Ò å š Engin v Paşa { p å 10 v Engin o å Paşa m å š 2 1999 DİE ü ü Ò 98 Çocuk İşçiler, p. 80 99 DİE, 1997. 36

3 4 ü gå 100 å Engin À 45 À Paşa 6 Paşa m n 10 v ü } À ½ 7 ü»ž 4.5 ³ ³ ³ Ò 18 ü o Ì ì i x Ò ü š ³ ü ³³ å pn 100 DİE, 1999. 37

5 ü Ò ù i å å ò å Ì p ü ü Í Ò 4 ü ½ Ò ¼ Ø ¼ ü p ñ { o ¼ ì ¼ ¼ Ž è~ ½ o p è~ p Ž ü ½ ò ü Ì ü ILO v ü { ³ ü ³ m À š ü» ÿ»ž 38

л 2001 Ayşe Karadumantaş, İç Göçün Çocuk İstihdamına Etkisi, Türkiye de Çalışan Çocuklar Semineri 29-31 mayıs 2001, DİE/ILO, DİE Yay.,No.2534, Ankara, 2002, pp.413-433. Betül Altıntaş, Mendile, Simite, Boyaya, Çöpe Ankara sokaklarında Çalışan Çocuklar, İletişim Yay., Ankara, 2003. Tuncel Bultay, Türkiye de Çalışan Çocuklar, DİE/ILO, DİE Yay., No. 1840, Ankara, 1995. Çiğdem Kağıtçıbaşı, Türkiye de Değişen Aile ve Çocuğun Değeri, Toplumsal Tarihte Çocuk: Sempozyum 23-24 Nisan 1993, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994, p.31-38 Emine Akyüz, Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunması: Ulusal ve uluslararası Hukukta, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 2000. M. Gülmez, Tanzimat tan sonra işçi örgütlenmesi ve çalışma koşulları(1839-1919). Tanzimat tan Cumhuriyet e Türkiye Ansiklopedisi, 3, 1985. İzzet Duyar, Barış Özener, Çocuk İşçiler Çarpık Gelişen Bedenler, Ütopya Yayınevi, Aakara, 2003. DİE, Çocuk İşgücü 1994, Ankara, DİE Yay. No.1997, 1997. DİE/ILO, Türkiye de Çalışan Çocuklar 1999, Ankara, 2001. Ruşen. Keleş, Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara,1997. Donald Quataert, The Workers of Salonica, 1850-1912, in Workers and the working class in the Ottoman empire and the Turkish Republic 1839-1950, D. Quataert, E.J. Zürcher, ed. Tauris academic studies, London, 1995 39