GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE SÜNE (Eurygaster integriceps Put.) NİN KIŞLAMIŞ ERGİN DÖNEMİNE KARŞI KİMYASAL MÜCADELE OLANAKLARI Erhan KOÇAK 1,* 1 Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü, 06172 Yenimahalle, Ankara * erhan_kocak@hotmail.com ÖZET Başta Güneydoğu Anadolu Bölgesi olmak üzere, ülkemizde hububatın en önemli zararlısı olan Süne (Eurygaster integriceps Put.) nin kimyasal mücadelesine farklı bir yaklaşımla, kışlamış erginlere (KE) karşı kimyasal mücadele olanaklarını araştırmak amacıyla, 2004 yılında Şanlıurfa ili Siverek ilçesinde 3.5-4.3 KE/m 2 yoğunluğa sahip arpa tarlasında sapa kalkma döneminde kışlamış erginlere karşı, kontakt etkili insektisitlerden Chlorpyrifos-ethyl (EC), Lambda-cyhalothrin (CS) ve Monocrotophos (SC) ile sistemik insektisitlerden Acetamiprid (SL) ve Thiacloprid (SC) uygulanmıştır. Uygulamadan önce ve sonraki 1, 3, 7, 10, 14, 32 ve 36. günlerde yapılan sayımlarda, ergin, nimf ve yumurta yoğunlukları belirlenmiştir. Çalışma sonunda Lambda-cyhalothrin hariç diğer insektisitlerin uygulandığı parsellerdeki nimf yoğunluğunun, ilaçlama eşiğinin üzerinde (>10 nimf/m 2 ) olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Süne, Eurygaster integriceps, Kışlamış ergin, Kimyasal mücadele The Chemical Control Possibilities Against the Overwintered Adults of Sunn Pest (Eurygaster integriceps Put.) in Southeastern Anatolia Region ABSTRACT The sunn pest Eurygaster integriceps Put. is the most important pest of the cereals especially Southeastern Anatolia Region in Turkey. With a different view to control of the pest, the contact (Chlorpyrifos-ethyl (EC), Lambda-cyhalothrin (CS) and Monocrotophos (SC) ) and systemic insecticides ( Acetamiprid (SL) and Thiacloprid (SC) ) were applied in order to search the chemical control possibilities against the overwintered adults of the pest which has the densities of 3.5-4.3 adult/m 2 in barley field which is in booting stage in Siverek-Şanlıurfa in 2004. The countings were carried out before and 1, 3, 7, 10, 14, 32 and 36 th. days after the application to determine the adult, nymph and egg densities. At the end of the study, the insecticides except Lambda-cyhalothrin could not prevent the nymph densities in the plots to be more than spraying threshold (>10 nymphs/m 2 ). Key words: Sunn pest, Eurygaster integriceps, Overwintered adult, Chemical control GİRİŞ Süne (Eurygaster spp., Hemiptera, Pentatomidae) ülkemizde tahılın en önemli zararlısıdır. Süne ilk defa 1927-1929 yıllarında Güney Anadolu, 1939-1941 yıllarında da Güneydoğu Anadolu da salgın yapmıştır. Zararlıya karşı ilk kez 1955 yılında Güneydoğu Anadolu bölgesinde başlayan kimyasal mücadele, 1987 de Trakya ve 1988 den itibaren de Orta Anadolu ve Ege bölgelerini de içine almış olup halen devam etmektedir. Ülke genelinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi başta olmak üzere, son yıllarda ilaçlanan sahada sürekli artış görülmektedir. Mücadele yapılmaması durumunda ise %100 e varan zarara neden olabilmektedir. Süne Türkiye nin yanı sıra Rusya, Irak, Suriye, Bulgaristan, Romanya ve İran da da ekonomik olarak zarar yapmaktadır. Ülkemizde başlangıcından itibaren zararlının nimf ve yeni nesil ergin dönemlerine karşı ağırlıklı olarak uçakla yapılan kimyasal mücadeleden, 2001 yılından itibaren Trakya ve daha sonra sırasıyla Ege, Orta Anadolu ve 2005 yılından itibaren de Güneydoğu Anadolu Bölgesinde tamamıyla vazgeçilerek sadece yer aletleri ile mücadeleye başlanmıştır. Yer aletleriyle mücadele de traktörün teker izinden kaynaklanan ürün kayıplarından (Yaklaşık ortalama %5) dolayı çiftçilerin mücadeleye özendirilmelerinde sıkıntılar yaşanmaktadır. Ülkemizde özellikle Güneydoğu Anadolu bölgesinde zararlıyı sınırlayacak olan yumurta parazitoidi ve predatörlerin yoğunluğunun da farklı nedenlerden dolayı oldukça düşük olması ve bölgedeki iklim koşullarının da zararlı için çok daha uygun oluşu nedeniyle, bölgedeki süne yoğunluğu diğer bölgelere oranla oldukça yüksek seyretmektedir. Dolayısıyla zararlının yoğun olarak hububatın kardeşlenme döneminden itibaren ovalara göçüyle beraber erken dönemde hububatta kurtboğazı ve akbaşak zararları da ortaya çıkmaktadır. Yüksel (1968), buğdayın kardeşlenme döneminde 2.0 ve 6 KE/m 2 olduğunda zarar oranının sırasıyla %18 ve %32 olduğunu; Kılıç ve ark. (1969), 0.4 KE/m 2 yoğunluğunda, kurtboğazı zararının % 5.7 ve 316
akbaşak zararının ise % 1.1 iken 2.1 KE/m 2 yoğunluğunda bu kayıpların sırasıyla % 13.7 ve %6.6 olduğunu dolayısıyla saptaki toplam zararın % 20.3 olduğunu belirlemişlerdir. Rusya da Tanskii and Novozhilov (1979), 0.5 KE/m 2 yoğunlukta ürün kaybının 1.5-4 kg/da, kardeşlenme döneminde 1 KE/m 2 yoğunlukta 3 kg/da ve sapa kalkma döneminde bu yoğunlukta 8 kg/da ürün kaybı olduğunu ve Krut (1990), arpadaki yoğunluğun 4 KE/m 2 üzerinde olduğunda ciddi anlamda kurtboğazı zararı meydana geldiğini bildirmektedir. Bu kayıplara rağmen, ilkbaharda sünenin kışlaktan ovalara olan inişinin 1-1.5 aya kadar uzaması ve ovaya inen kışlamış erginlere (KE) karşı, şimdiye kadar denenmiş insektisitlerin etki sürelerinin kısa olması (Lodos, 1961; Lazarov et al., 1969; Areshnikov, 1987; Emelyanov, 1989; Garjan et al. 2004) nedeniyle, kışlamış erginlere (KE) karşı mücadele yapılmamaktadır. İran da Esmaili et al. (1999), granül formülasyonlu ilaçlardan fenithrothion, chlorpyrifos ve diazinon un EC formülasyonlara göre daha uzun süreli etkili olduklarını ve bu sürenin 22 güne kadar ulaştığını fakat granül formülasyonların uygulama zorluğu ve çevre açısından sakıncalarının olduğu gerçeğinin altını çizmektedirler. Garjan et al. (2004), İran da KE karşı uygulanan insektisitlerin zararlıyı kontrol edememesinin nedeni olarak, havanın yağışlı oluşu, kışlaktan kademeli iniş ve ovada KE lerin yer değiştirmeleri olduğunu ve bunun sonucunda; ilaçlamadan belli bir süre sonra ilaç etkisinin azalmasıyla bu alanlarda yeniden bulaşma olduğunu ve sonuçta zararlı yoğunluğunun ilaçlama eşiğinin üzerine (>10nimf/m 2 ) çıktığını bildirmektedirler. Ülkemizde KE mücadelesine yönelik olarak yürütülen çalışmalarda, Lodos (1961), Parathion lu ilaçlar ve Chlortion un etkili olduğunu ama etki sürelerinin yaklaşık olarak iki gün sürdüğünü, Malathion un ise etkisiz olduğunu; Kılıç ve ark. (1969), KE lere karşı Lebaycid %3 toz ve Dipterex %5 toz ile yaptıkları çalışmada etkinin çok düşük olduğunu ve etkinin 5 gün sonra ortadan kalktığını saptamışlardır. Yine Kılıç ve ark. (1971), Güneydoğu Anadolu Bölgesinde herbisit uygulaması ile sünede KE e karşı insektisit uygulamalarını birleştirmek amacıyla yaptıkları çalışmada bitki fenolojisi ile süne biyolojisinin bu uygulama için çakışmaması nedeniyle istisnalar dışında mümkün olmadığı kanaatine varmışlardır. Bu çalışmada tarla koşullarında, farklı formülasyona sahip kontak ve sistemik etkili ilaçların zararlının kışlamış ergin dönemine olan biyolojik etkinlikleri ile etki sürelerini belirleyebilmek amacıyla bu çalışma yürütülmüştür. MATERYAL ve METOT Çalışmaya, Eurygaster integriceps in kışlamış ergin dönemine, kontakt ve sistemik etkili insektisitlerin biyolojik etkinlikleri ve etki sürelerini belirlemek amacıyla tarla koşullarında arpanın sapa kalkma döneminde (Sulama yapılan arpa tarlası), Şanlıurfa ili Siverek ilçesi Ediz köyünde 6.4.2004 tarihinde ilaçlama öncesi sayım ve ilaçlama yapılarak başlanmıştır. Bu esnada tarladaki süne yoğunluğunun 3.7 4.5 adet/m 2 olduğu ve henüz yumurtlamanın başlamadığı belirlenmiştir. Sayımlar ilaçlama sonrası (1, 3, 7, 10, 14, 32 ve 36. günlerde) da yapılarak KE (canlı), yumurta ve nimf (canlı) adetleri kaydedilmiştir. Denemelerde kullanılan insektisitler kullanım dozlarıyla birlikte Çizelge 1 de görülmektedir. Tarlada, her bir ilaç için 12X410 m uzunluğunda şerit şeklinde bir parsel, traktöre asılı tarla pülverizatörüyle (Yaklaşık 5 da) ilaçlanmıştır. İlaçlamada yelpaze tip meme kullanılmış ve ilaçlama 18 litre/da normunda uygulanmıştır. Her bir parselde 50X50 cm lik çerçevelerle toplam 24 sayım (6m 2 ) yapılmıştır. İlaçlanan parseller arasında güvenlik şeridi olarak 10 ar metrelik ilaçlanmamış parseller bırakılmıştır. Çizelge 1. Eurygaster integriceps in kışlamış ergin dönemine uygulanan insektisitlerin ticari adları, aktif madde miktarları, formülasyon tipleri, etki şekilleri, aktif madde ve preparat olarak dekara uygulama dozları. İnsektisidin Adı Ticari Adı Aktif Madde Miktarı Formülasyon Tipi Etki Şekli Uygulama Dozu (Dekara) Aktif Preparat Madde Acetamiprid Goldplan 20 SL 200 g/l SL Sistemik 6.0 g 30 ml Chlorpyrifosethyl Dursban 4 480 g/l EC Kontak 120.0 g 250 ml Lambdacyhalothrin Karate Zeon 50 g/l CS Kontak 3.75 g 75 ml Monocrotophos Hukron 40 SC 400 g/l SC Kontak 80.0 g 200 ml Thiacloprid Calypso 480 SC 480 g/l SC Sistemik 19.2 g 40 ml ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Çalışma sonucu elde edilen değerler Çizelge 2 de görülmektedir. Çizelgeden yararlanılarak hazırlanan ve kışlamış ergin, yumurta ve nimf yoğunluğuna insektisitlerin etkisini gösteren grafikler sırasıyla Şekil 1, Şekil 2 ve Şekil 3 te görülmektedir. 317
Uygulamadan sonraki 1. günde, KE yoğunluğuna bakıldığında Thiacloprid uygulanan parseldeki ergin yoğunluğunda hafif bir artış görülürken; en yüksekten en düşüğe sırasıyla Dursban, Monocrotophos, Lambda-cyhalothrin, Acetamiprid ve Kontrol parsellerindeki yoğunlukta bir azalma görülmektedir. Üçüncü ve yedinci günlerde Monocrotophos ve Lambda-cyhalothrin de devam eden azalmaya Thiacloprid de dahil olmuşken, Dursban, Acetamiprid ve Kontrolde artış kaydedilmiştir. Yedinci günde Lambda-cyhalothrin parselinde ergin kaydedilmemiş ve bu durum çalışma sonuna kadar devam etmiştir. Monocrotophos ve Thiacloprid parsellerindeki azalma 10. günde de devam ederken Acetamiprid parselinde de azalma görülmüş; Dursban ve Kontroldeki artış ise devam etmiştir. Monocrotophos parselinde 10. ve 14. günlerde canlı ergin kaydedilmezken bu durum Thiacloprid için 14. günde sağlanmıştır. Ayrıca Kontrol dahil diğer parsellerdeki yoğunluklar da 14. günde azalma göstermişlerdir. Fakat 32. gün sayımlarında, Lambda-cyhalothrin hariç tüm parsellerde artış kaydedilmişken bu durum 36. günde Monocrotophos hariç diğer parsellerde azalma şeklinde olmuştur (Şekil 1). Uygulamadan hemen önce yapılan sayımlarda yumurtaya rastlanmamıştır. İlk yumurtalar, dördüncü gün sayımlarında Kontrol ve Dursban parsellerinde düşük yoğunlukta (2.3 adet/m 2 ) kaydedilmişlerdir. Yedinci günde Kontrol, Dursban ve Acetamiprid parsellerindeki yumurta yoğunluğu artmaya başlarken diğer parsellerde yumurtaya rastlanmamıştır. İlk yumurta paketleri Lambda-cyhalothrin, Monocrotophos ve Thiacloprid parsellerinde 10. günde ve düşük yoğunlukta (2.3 adet/m 2 ) kaydedilirken aynı gün Kontrol ve Acetamiprid parsellerinde yoğunluk 18.7 adet/m 2 olarak kaydedilmiştir. Yoğunluk artışı Kontrol ve Dursban parsellerinde sırasıyla 35.0 ve 21.0 adet/m 2 şeklinde 14. günde de devam ederken diğer parsellerde artış ancak 32. günde meydana gelmiştir. Yumurta yoğunluğu 32. günde; Kontrol, Dursban, Acetamiprid, Thiacloprid, Monocrotophos ve Lambda-cyhalothrin için sırasıyla 39.7, 35.0, 32.7, 25.7, 14.0 ve 2.3 adet/m 2 olarak kaydedilirken, kontrolde 36. günde de artış kaydedilmiş (65.3 adet/m 2 ) fakat ilaçlı parsellerdeki yumurta yoğunlukları; Acetamiprid, Dursban, Monocrotophos, Thiacloprid ve Lambda-cyhalothrin için sırasıyla 25.7, 14.0, 4,7, 0.0 ve 0.0 adet/m 2 şeklinde gerçekleşmiştir (Şekil 2). Yapılan sayımlarda 14. güne kadar nimfe rastlanmamıştır. Daha sonra 32. ve 36. günlerde yapılan sayımlarda Lambda cyhalothrin uygulanan parselde nimf tespit edilmemişken, diğer parsellerde nimf kayıtları yapılmıştır. Nimf yoğunlukları 32. günden 36. güne kadar artış sergilemiştir. Lambdacyhalothrin den sonra en düşük nimf yoğunluğu 13.0 adet/m 2 ile Monocrotophos ta kaydedilmiştir. Bunu sırasıyla; Thiacloprid (24.5 adet/m 2 ), Chlorpyrifos-ethyl (29.2 adet/m 2 ), Acetamiprid (31.0 adet/m 2 ) ve Kontrol (43.7 adet/m 2 ) takip etmiştir (Şekil 3). Çalışmanın son gününde (12.4.2004) bitki süt olum döneminin sonunda olup nimflerin yaklaşık %75 i birinci dönem, %24 ü ikinci dönem ve sadece yaklaşık %1 i 3. döneme ulaşmıştır. Bu durum arpa tarlasının sulanmasından dolayı, bitki fenolojisinin sulanmayan arpa ve buğday tarlalarına oranla daha geç olmasından kaynaklanmıştır. Çalışmada kullanılan insektisitleri, kışlamış erginlerin popülasyon oluşturmaları açısından, 36. ve son günde en düşükten büyüğe doğru sırasıyla ergin, yumurta ve nimf sayılarına (Adet/m 2 ) göre değerlendirecek olursak; bu değerler sırasıyla Lambda-cyhalothrin için 0.0, 0,0 ve 0,0; Monocrotophos için 1.5, 4.7 ve 13.0; Thiacloprid için 0.8, 0.0 ve 24.5; Dursban için 3.2, 14.0 ve 29.2; Acetamiprid için ise 2.7, 25.7 ve 31.0 olarak gerçekleşmiştir. Kontrol için ise bu değerler 4.0, 65.3 ve 43.7 olmuştur. Günümüze kadar kışlamış ergin döneminin kimyasal uygulamalarla kontrol edilmesine yönelik çalışmalardan olumlu bir sonuç alınamamıştır. Son olarak Garjan et al. (2004), İran da KE mücadelesine yönelik olarak yaptıkları çalışmada, uygulanan ilaçlardan (Fenithrothion EC, Trichlorphon EC, Diazinon EC, Esfenvelerate EC, Primicarb WP, Fenvelerate EC, Lambda-cyhalothrin EC, Deltamethrin EC ve Phosalone EC) hiç birinin zararlıyı kontrol edemediğini saptamışlardır. Bunun nedeni olarak, havanın yağışlı oluşu, kışlaktan kademeli iniş ve ovada KE lerin yer değiştirmeleri sonucu ilaçlamadan belli bir süre sonra ilaç etkisinin azalması nedeniyle bu alanlarda yeniden bulaşma olduğunu ve yoğunluğun nimf eşiğinin üzerinde (>10nimf/m 2 ) görüldüğünü bildirmektedirler. Yaptığımız çalışmada da Lambda-cyhalothrin (CS) hariç diğer insektisitlerden elde ettiğimiz sonuç bugüne kadar yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlara paralellik göstermiştir. Fakat Lambda-cyhalothrin (CS) den elde edilen sonuç bu alanda bir ilk konumundadır. Garjan et al. (2004) aynı insektisidin EC formülasyonunu çalışmada kullanmışlardır. Çalışmamızda kullandığımız formülasyon ise kapsül süspansiyon (CS) dur. Kapsül süspansiyona (CS) sahip formülasyonlar, sıvı damlacıklar veya katı aktif madde parçacıklarının, genellikle polivinli veya diğer materyallerle kaplanarak yuvarlak şekilde parçacıklar haline dönüştürülmesi ile elde edilmektedirler. Mikrokapsül çapı 1µm 1mm arasında değişmektedir. Etkili maddeyi kuşatan kapsül materyali değişik oranlarda parçalanarak ilacın yavaş yavaş serbest kalmasını sağlayarak ilacın etki süresini uzatmaktadır. Şöyle ki; uygulamadan sonra kapsülün çevresindeki su buharlaşarak, kapsül içindeki aktif madde kapsül duvarına difüze olmakta ve dış yüzeyde ince, konsantre bir film tabakası oluşmaktadır. En dış yüzeydeki pestisit tabakası parçalandığında, duvardan difüzyon yolu ile ilave aktif madde gelerek onun yerini almaktadır. Bu yavaş salınım sonucu, hedef zararlıya etkili olabilecek düzeyde süreklilik gösteren ilaçlı bir ortam oluşturulmaktadır. Ayrıca kapsül çekirdeğinde bir emilim olması 318
Çizelge 2. Bazı insektisitlerin tarla koşullarında Eurygaster integriceps in kışlamış ergin dönemine uygulanmasından sonra elde edilen ergin, yumurta ve nimf sayıları. İLAÇLAR KONTROL İlaçlama Öncesi 06.4.2004 1.Gün 07.4.2004 3.Gün 10.4.2004 ERGİN (E) - YUMURTA (Y) ve NİMF (N) SAYISI / m 2 7.Gün 13.4.2004 10.Gün 16.4.2004 14.Gün 20.4.2004 32.Gün 08.5.2004 36.Gün 12.5.2004 E Y N E Y N E Y N E Y N E Y N E Y N E Y N E Y N 4 0 0 5 0 0 8 14 0 6 14 0 8 42 0 8 70 0 7 70 21 3 56 34 3 0 0 2 0 0 6 0 0 5 14 0 6 14 0 4 14 0 5 14 15 4 98 42 5 0 0 6 0 0 4 0 0 4 14 0 8 28 0 5 28 0 7 28 39 4 70 32 7 0 0 2 0 0 6 0 0 6 0 0 4 0 0 4 56 0 6 56 18 6 70 53 2 0 0 1 0 0 3 0 0 7 14 0 4 14 0 3 14 0 5 28 28 3 70 68 1 0 0 2 0 0 6 0 0 8 14 0 4 14 0 4 28 0 6 42 22 4 28 33 Toplam 22 0 0 18 0 0 29 14 0 36 70 0 34 112 0 28 210 0 36 238 141 24 392 262 Ortalama 3,7 0 0 3,0 0 0 4,8 2,3 0 6,0 11.7 0 5,7 18.7 0 4,7 35.0 0 6,0 39.7 23,5 4,0 65.3 43.7 CHLORPYRİFOS- ETHYL 3 0 0 1 0 0 1 14 0 3 14 0 4 14 0 2 42 0 9 42 25 3 28 44 5 0 0 0 0 0 0 0 0 4 14 0 5 14 0 3 14 0 7 42 21 5 28 34 2 0 0 0 0 0 2 0 0 5 0 0 2 0 0 1 14 0 4 14 24 2 14 43 5 0 0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 3 0 0 2 28 0 8 28 15 4 14 19 6 0 0 1 0 0 1 0 0 2 0 0 6 28 0 5 14 0 3 42 19 3 0 17 2 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 8 0 0 2 14 0 6 42 8 2 28 18 Toplam 23 0 0 3 0 0 6 14 0 21 28 0 28 56 0 15 126 0 37 210 112 19 84 175 Ortalama 3,8 0 0 0,5 0 0 1,0 2,3 0 3,5 4.7 0 4,7 9.3 0 2,5 21.0 0 6,2 35.0 18.7 3,2 14.0 29.2 4 0 0 1 0 0 1 0 0 0 14 0 0 14 0 0 0 0 0 14 0 0 0 0 LAMBDA- CYHALOTHRİN 4 0 0 1 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 3 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 2 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Toplam 26 0 0 10 0 0 5 0 0 0 14 0 0 14 0 0 0 0 0 14 0 0 0 0 Ortalama 4,3 0 0 1,7 0 0 0,8 0 0 0 2,3 0 0 2,3 0 0 0 0 0 2,3 0 0 0 0 4 0 0 1 0 0 0 0 0 1 14 0 0 14 0 0 14 0 0 14 10 1 14 24 MONOCROTOPHOS 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 28 6 0 0 3 4 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 14 7 2 0 11 3 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 14 18 2 0 16 5 0 0 2 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 14 8 3 14 15 2 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 1 0 9 Toplam 22 0 0 5 0 0 2 0 0 1 14 0 0 14 0 0 14 0 4 84 57 9 28 78 Ortalama 3,7 0 0 0,8 0 0 0,3 0 0 0,2 2,3 0 0 2,3 0 0 2,3 0 0,7 14.0 9.5 1,5 4,7 13.0 4 0 0 1 0 0 4 0 0 5 14 0 4 42 0 9 28 0 7 42 27 3 14 35 ACETAMİPRİD 4 0 0 3 0 0 1 0 0 8 0 0 2 14 0 5 14 0 6 42 40 2 14 40 3 0 0 2 0 0 4 0 0 6 0 0 7 14 0 6 0 0 9 42 22 4 28 21 5 0 0 1 0 0 2 0 0 7 14 0 5 0 0 7 14 0 5 28 6 1 14 23 4 0 0 3 0 0 3 0 0 8 14 0 6 14 0 3 14 0 8 42 26 3 42 30 5 0 0 3 0 0 1 0 0 8 0 0 8 25 0 4 28 0 7 0 18 2 42 27 Toplam 25 0 0 13 0 0 15 0 0 42 42 0 32 112 0 34 98 0 42 196 139 16 154 186 Ortalama 4,2 0 0 2,2 0 0 2,5 0 0 7,0 7.0 0 5,3 18.7 0 5,7 16.3 0 7,0 32.7 23.2 2,7 25.7 31.0 3 0 0 3 0 0 4 0 0 3 14 0 1 14 0 0 0 0 2 14 10 0 0 25 4 0 0 6 0 0 2 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 3 28 28 2 0 37 THİACLOPRİD 5 0 0 8 0 0 4 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 3 14 16 1 0 22 3 0 0 5 0 0 5 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 2 56 7 1 0 32 6 0 0 5 0 0 3 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 4 42 8 1 0 14 6 0 0 4 0 0 3 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 5 0 0 17 Toplam 27 0 0 31 0 0 21 0 0 20 14 0 1 14 0 0 0 0 17 154 74 5 0 147 Ortalama 4.5 0 0 5,2 0 0 3,5 0 0 3,3 2,3 0 319 0,2 2,3 0 0 0 0 2,8 25,7 12.3 0,8 0 24.5
8 7 ERGİN SAYISI (Adet/m2) 6 5 4 3 2 1 0 06.04.2004 07.04.2004 10.04.2004 13.04.2004 16.04.2004 20.04.2004 08.05.2004 12.05.2004 S A Y I M T A R İ H L E R İ Kontrol Chlorpyrifos-ethyl Acetamiprid Monocrotophos Lamda Cyhalothrin Thiacloprid Şekil 1. Bazı insektisitlerin tarla koşullarında Eurygaster integriceps in kışlamış ergin dönemine uygulanmasından sonra meydana gelen ergin sayısı (adet/m 2 ). YUMURTA SAYISI (Adet/m2) 70 60 50 40 30 20 10 0 06.04.2004 07.04.2004 10.04.2004 S A Y I M 13.04.2004 16.04.2004 T A R İ H L E Rİ 20.04.2004 08.05.2004 12.05.2004 Kontrol Chlorpyrifos-ethyl Acetamiprid Monocrotophos Lamda Cyhalothrin Thiacloprid Şekil 2. Bazı insektisitlerin tarla koşullarında Eurygaster integriceps in kışlamış ergin dönemine uygulanmasından sonra meydana gelen yumurta sayısı (adet/m 2 ). 320
NİMF SAYISI (Adet/m2) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 06.04.2004 07.04.2004 10.04.2004 13.04.2004 16.04.2004 20.04.2004 08.05.2004 12.05.2004 S A Y I M TARİH L E R İ Kontrol Chlorpyrifos-ethyl Acetamiprid Monocrotophos Lamda Cyhalothrin Thiacloprid Şekil 3. Bazı insektisitlerin tarla koşullarında Eurygaster integriceps in kışlamış ergin dönemine uygulanmasından sonra meydana gelen nimf sayısı (adet/m 2 ). sonucu, ultraviyole ışınlara karşı dayanıklılığı da artmış olmaktadır. Pestisit kullanımında insan ve çevre sağlığı yönünden, solvent içeren pestisitlerden uzaklaşıp, su bazlı veya organik olarak parçalanabilen solvent içerenlere doğru bir eğilimin olması da bu formülasyonların gelecekte kullanım şanslarını arttırmaktadır. Aktif maddenin polimer bir yapı ile kaplanmış olması, çevreyi de direkt temastan korumaktadır (Perrin, 2000). Bilindiği üzere KE lere karşı yapılacak olan mücadelede, hububatın fenolojik dönemi en fazla sapa kalkma döneminde olacağından ilaçlamada traktör tekerlek izinden kaynaklanan kayıplar, bu erginlerin erken dönemde yaptıkları kurtboğazı ve akbaşak zararlarından kaynaklanan kayıplar ortadan kalkarken, erken dönemde bazı yıllar ani epidemilere neden olan trips, yaprakbiti ve hububat hortumlu böceği gibi zararlılardan kaynaklanan kayıpların da engellenme olasılığı çok yüksektir. Bazı yer ve yıllarda süne, arazide sürekli yer değiştirme durumunda olduğunda çok geniş alanlarda bulaşma ve tehdit durumu ortaya çıkmaktadır. Fakat KE mücadelesi yapılması durumunda arazide bu tip yayılmaların engellenebileceği düşünülmektedir. KE mücadelesine karşı olunmasının nedenlerinden birisi bu dönemde yapılacak olan mücadelenin sünenin yumurta parazitoitlerine vereceği zarar şeklinde ileri sürülmektedir. Oysa, Güneydoğu Anadolu da Şimşek ve ark. (1994) ve Trakya Bölgesinde Kıvan (1998), süne yumurta parazitoitlerinin hububat sahalarına, sünenin yumurtlamaya başlamasını takiben geldiklerini bildirmektedirler. Bunun da ilk inişlerden itibaren en erken yaklaşık 20 günlük bir süreye karşılık geldiğinden, bu süre içerisinde yapılan mücadelede parazitoitlere herhangi bir yan etkiden bahsetmek olası görünmemektedir. Ayrıca, Perrin (2000), aktif maddenin kapsülden salınımının uygulamadan sonraki birkaç saatte başladığı için hedef ve hedef dışı organizmalara etkilerinin de bu zaman süresi içerisinde düşük olacağına işaret etmektedir. Garjan et al. (2004) ise, laboratuvar koşullarında Lambda-cyhalothrin in sünenin en etkili doğal düşmanı olan yumurta parazitoidi Trissolcus türlerine karşı repellent etki gösterdiğini bildirmektedirler. Ayrıca başta Şanlıurfa olmak üzere Diyarbakır ve Mardin illerinde parazitlenmeden söz etmek nerdeyse mümkün değildir. Bu alanlarda sünenin doğaya yayılmasını ve çoğalmasını bekleyerek çok daha geniş alanların ilaçlanmasına ve olabilecek parazitleri de yok ederek bu kısırdöngünün devam etmesini sağlamaktayız. Mevcut mücadele sisteminde ilaçlama zamanına kadar meydana gelen kurtboğazı, akbaşak zararları ile doğrudan başakta beslenerek meydana getirdikleri kalite ve kantite kayıpları, diğer zararlılardan kaynaklanan kayıplar, mücadelede uçaktan vazgeçilmesi ile üründe traktör teker izinden kaynaklanan 321
kayıplar ile zararlının ilk iniş yaptığı alanlardan daha geniş alanlara yayılarak ilaçlanan alanların artmasına da engel olunarak çevreye daha az tahribat verilmiş olunacaktır. Çalışma sonucunda, ülkemizde hububatın bir başka önemli zararlısı olan Kımıl a karşı ruhsatlı olan, Lambda-cyhalothrin (CS) den elde edilen veriler erken dönemde tek ilaçlamayla KE mücadelesinin imkansız olmadığına ve süne mücadelesinde kullanılan metodu yeniden gözden geçirmemize işaret etmiş olup bu ve benzeri ilaçlarla yumurta parazitoitlerine etki ile farklı dozlardaki etkiler daha detaylı olarak farklı coğrafik yapıya sahip bölgelerde çalışılmalıdır. TEŞEKKÜR Çalışmanın yapılmasında başından itibaren desteklerini esirgemeyen Koruma ve Kontrol genel Müdürlüğü ile çalışma esnasındaki yardımlarından dolayı Şanlıurfa Tarım İl Md. Bitki Koruma Şb. Md. ve teknik elemanlarına ve de özellikle Siverek Tarım İlçe Müdürlüğü teknik elemanlarına şükranlarımı sunarım. KAYNAKLAR Areshnikov, B.A., Kostyukiovskii, M.G. ve Feshchin, D.M., 1987. How to optimize control of the sunn pest. Zashchita-Rastenii-Moskva. No.5, 22-25. Emelyanov, N.A ve Golubev A.V., 1989. Ecological and economic grounds for insecticide applications against Eurygaster integriceps. Zashchita-Rastenii-Moskva. No. 12, 12-15. Esmaili, M., Shenas, A. H. ve Talebi, K., 1999. Comparison of several insecticide formulations for controlling cereal sunn pest. Iranian-Journal-of-Agricultural-Sciences. 30:1, 85-92. Garjan, A.S., Mohammadipour, A., Radjabi, G. ve Sabahi, G., 2004. Timing as a tactic of ecological selectivity for chemical control of sunn pest, Eurygaster integriceps Puton. Second International Conference on Sunn Pest, 25-26. Icarda-Aleppo, Syria, 19-22 July, 2004. Kılıç, A.U., Çatalpınar, A., Adıgüzel, N., Dörtbudak, Y., Ergül, S., Çavdaroğlu, S., Onay, B., Kavgacı, A. Saral, A., Kavut, H. ve Yelboğa, K., 1969. Güney ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Süne biyolojisi, ekolojisi ve epidemiyolojisi ile daha uygun kimyevi mücadele metotlarının araştırılması. Proje Nihai Raporu. Proje No:106602. Diyarbakır Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü. Kılıç, A.U., Zel, M.ve Çavdaroğlu, S., 1971. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Hububatta zararlı Süne (E. integriceps Put.) haşeresi ile yabancı otlara karşı kombine mücadele imkanlarının araştırılması. Proje Nihai Raporu. Proje No:E-110.461. Diyarbakır Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü. Kıvan, M., 1998. Eurygaster integriceps Put. (Hemiptera, Scutelleridae) nin yumurta parazitoiti Trissolcus semistriatus Nees. (Hymenoptera, Scelionidae) un biyolojisi üzerinde araştırmalar. Türk. Entomol. Derg., 22(4): 243-257. Krut, V.A., 1990. Injury to spring barley caused by overwintered adults of the sunn pest. Zashchita-Rastenii- Kiev, 37: 13-17. Lazarov, A., Grigorov, S., Popov, V., Abaciev, D., Kontev, H., Kaytazov, H., Gospodinov, H., Fitonov, H., ve Duçevski, D., 1969. Bulgaristan da buğdaygillerde zarar yapan Scutelleridae ve pentatomidae (Hemiptera) familyalarına bağlı türlerin biyo-ekolojisi ve mücadelesi üzerinde çalışmalar. 144s. Çeviren: Musa Altay. Academy of Agricultural Sciences, Institute of Plant Protection, Kostonbrod- Bulgaria. Lodos, N., 1961. Türkiye, Irak, İran ve Suriye de Süne (Eurygaster integriceps Put.) Problemi Üzerinde İncelemeler. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No.51, 115 pp. Perrin, B., 2000. Improving insecticides through encapsulation. Pesticide Outlook, 68-71. Şimşek, Z., 1996. Güneydoğu Anadolu bölgesinde Süne (Eurygaster integriceps Put.) (Het.:Scutelleridae) ile yumurta parazitoidi Trissolcus semistriatus Nees (Hym.:Scelionidae) un popülasyon gelişmeleri üzerinde araştırmalar. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Kongresi, 25-28 Ocak 1994, İzmir, 165-174. Tanskii, V.I. ve Novozhilov, K.V., 1979. The harmfulness of overwintered adults of the sunn pest. Proceedings of the All-Union Research Institute for Plant Protection. Injuriousness of insect pests and diseases of agricultural crops. 5-19. 322