Yerfıstığında Gübreleme Ülkemizin birçok yöresinde ve özellikle Çukurova Bölgesi nde geniş çapta yetiştiriciliği yapılan yerfıstığı, yapısında ortalama %50 yağ ve %25-30 oranında protein içeren, insan beslenmesinde önemi olan bir baklagil bitkisidir. İnsan beslenmesinin yanında hasattan sonra toprak üstü kısmı (dal-yaprak) hayvan beslenmesinde de kullanılır. Dane fıstık elde edilmesinden sonra kabuklarından yakacak olarak ve sunta yapımında yararlanılır. Yerfıstığı, toprak sıcaklığına ve yetiştirme tekniğine bağlı olarak birinci ürün (nisan) veya ikinci ürün (buğday hasadı sonrası) olarak yetiştirilmektedir. İklim şartlarına göre dekara 400-600 kg ürün alınabilmektedir. Toprak isteği bakımından iyi havalanabilen, taban suyu yüksek olmayan, iyi drenajlı, hafif ve orta bünyeli (kumlu tın bünyeden tınlı bünyeye kadar), taş ve çakıl olmayan, derin yapılı topraklarda iyi gelişir. Kazık kök sistemi toprağın 1-1.5 m kadar derinine inmesine rağmen kılcal köklerin büyük çoğunluğu 10-40 cm derinlikteki bulunur. Toprak ph değeri hafif asit ile nötr karekterde (6.5-7.5 ph) olan topraklarda iyi gelişen yerfıstığı, köklerindeki azot bağlayan bakteriler (Rhizobium bakterisi) sayesinde ihtiyaç duyduğu azotun %50 sinden fazlasını toprak havasından sağlar. Topraktan fazla bitki besin maddesi kaldırmasına rağmen, hafif bünyeli topraklarda yetiştiriciliği yapıldığı için toprakta yeterli miktarda potasyum, kalsiyum ve magnezyum bulunması gerekir. İhtiyaç duyduğu azotun büyük bir kısmını toprak havasından karşılasa da, köklerinde nodülasyon (bakteri yumrusu) meydana gelinceye kadar azota ihtiyacı vardır. Bu nedenle tohum ekiminde taban gübre olarak (toprak analizine göre) yapısında azot bulunan iki veya üç besinli kompoze gübre kullanmak gerekir. Kireci veya alınabilir kalsiyum miktarı az olan hafif asit topraklarda bitki köklerinde oluşan yerfıstığı baklalarının bir kısmında küçük dane ve bakla oluşumu artar. Fazla kireçli ve yüksek ph değerli topraklarda ise demir noksanlığı çok sık görülür. Bir yağ bitkisi olması nedeniyle % yağ miktarı üzerinde potasyum ve kükürt etkilidir. Yerfıstığında Gübre Uygulaması Toprak yapısına bağlı olarak sıra arası 60-90 cm ve tohum (kapsül) ekim derinliği 6-8 cm olan yerfıstığı bitkisinin kökleri yana doğru 50-60 cm yayılmaktadır. Gübrelerin, bant usulü gübrelemede tohum ekim derinliğinin 5-6 1
cm altına, sağına ve soluna göre verilmesi gerekir. Serpme usulü gübre uygulamasında ise gübreler toprak yüzeyine serpildikten sonra toprağın 15-20 cm derinliğine karıştırılır ve tohum ekimi yapılır. Diğer bitkilerde olduğu gibi yerfıstığı yetiştiriciliğinde gübre kullanım miktarı dekardan alınabilecek ürün miktarına göre uygulanmalıdır. Yerfıstığı bitkisinin 100 kg ürünü (dane + kabuk) ile topraktan kaldırılan besin maddesi miktarları Tablo-1 ve Şekil-1 de gösterilmiştir. Tablo-1: 100 kg yerfıstığı (kabuklu) ve yeşil kısım (dal+yaprak) ile kaldırılan besin maddeleri (kg) Bitki kısmı Azot (N) Fosfor Potasyum (P 2 O 5) (K 2 O) Magnezyum (MgO) Kalsiyum (CaO) Kükürt (S) Dane + kabuk 4.1 1.0 1.0 0.7 0.6 0.2 Sap, dal-yaprak 2.3 0.6 3.1 0.8 3.6 0.9 Toplam 6.4 1.6 4.1 1.5 4.2 1.1 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5-4,1 1,0 0,6 2,3 3,1 3,6 1,0 0,7 0,2 0,6 0,8 0,9 N P2O5 K2O MgO Cao S Kaldırılan besinler 100 kg ürün ve bitki (kg) kapsül(kabuk+dane) dal+yaprak+kök Şekil-1: 100 kg yerfıstığı (kabuklu) ve bitkinin diğer kısımları ile kaldırılan besinler Tablo-1 ve Şekil-1 de görüldüğü gibi yerfıstığı bitkisi topraktan en çok azot kaldırmaktadır. Ancak, bir baklagil bitkisi olan yerfısığı köklerindeki nodozite bakterilerinin havanın azotundan istifade ederek bu azotu ortak yaşadığı bitkiye 2
vermesi nedeniyle yerfıstığının fazla azotlu gübre ile gübrelenmesi gerekmez. Tabandan fazla azot verilmesi ve hatta üst gübreleme ile azot verilmesi köklerde nodozite bakteri oluşumunu engeller. Tabandan uygulanacak azot miktarı köklerde nodozite oluşumuna kadar geçen süre için (çıkıştan) (35-40 gün) gereklidir. Azottan sonra en çok kaldırılan bitki besini potasyumdur. Ekimin hafif bünyeli topraklarda yapılması nedeniyle üç besinli (N-P-K) ve NP+Potasyumlu gübrelerle gübrelenmesi iyi olur. Potasyumlu gübreye ihtiyaç olup olmadığı toprak analizi yaptırmak suretiyle belirlenmelidir. Üst gübrelemeye gerek duyulmayan yerfıstığı bitkisi için ülkemizde üretilen taban gübrelerinden biri, toprak analiz sonuçlarına göre bant usulü veya serpme olarak uygulanıp tohum ekim derinliğinin 5-6 cm derinine karıştırılır. Bu gübrelerden alınacak ürün miktarına göre kullanılabilecek miktarlar Tablo-2 de verilmiştir. Bunlar sadece bir öneri olup, toprak analizine göre gübre kullanmak gerekir. Tablo-2: Yerfıstığında Taban Gübreleme Gübreleme zamanı Ekim öncesi veya ekimle birlikte Gübre cinsi Kg gübre / dekar (*) Dekardan alınan ürün (kg) 300-400 400-500 500-600 13-24-12+14 SO 3 +Zn 22 26 30 15-15-15+20 SO 3 +Zn 28 32 35 20-32-0+15 SO 3 +Zn 15 18 20 DAP 10 12 15 20-20-0+30 SO 3 +Zn 20 22 25 15-20-0+23 SO 3 +10 O.M 25 28 30 * Toprak analizinde potasyum az ise, iki besinli (NP) gübre kullanımında dekara 8-10 kg potasyum sülfat kullanılması yararlı olur. Yerfıstığı bitkisinin ürün (dane + kabuk) ve yeşil kısım ( kök-gövde-dal-yaprak) ile kaldırdığı besin maddesi miktarları bitkinin farklı kısımlarına göre Şekil-2 ve Şekil-3 te gösterilmiştir. Şekiller incelendiğinde bitki besini olarak azotun tüm bitkide diğer önemli iki besin elementi olan fosfor ve potasyuma oranla çok daha fazla topraktan kaldırdığı görülmektedir. Ancak, bitkinin fazla miktarda azot kaldırmasına rağmen, kaldırılan bu azotun büyük bir kısmı (%65-70) bakteriler tarafından karşılanmaktadır. Gübrelemede bu konuya dikkat etmek gerekir. Şekil-2: Yerfıstığı bitkisinde besin maddesi dağılım oranları 3
5% 40% 9% Azot(N) 46% dal ve yaprak kök dane NsOk kabuğu 42% 6% 41% 11% dal ve yaprak kök dane NsOk kabuğu Fosfor(P 2 O 5) 10% 8% 17% dal ve yaprak kök 65% dane NsOk kabuğu Potasyum(K 2 O) Şekil-3: Yerfıstığı bitkisinin çeşitli kısımlarına göre oransal (%) olarak besin maddesi dağılımı 52% Yeşil kısım 9% 39% (kök- gövde- dal- yaprak) N P2O5 K2O 17% 15% 68% Ürün( dane+kabuk) N P2O5 K2O 12% 34% Tüm bitki 54% N P₂O₅ K₂O Yerfıstığında Besin Elementi Noksanlıkları 4
Tablo 3 te yerfıstığı bitkisinin yapraklarında bulunması gereken makro ve mikro besin elementi miktarları verilmiştir. Beslenme kontrolü için alınan yaprak örneklerindeki besin elementi miktarları makro elementlerde % olarak mikro elementlerde mg/kg olarak verilmiştir. Tablo-3: Yerfıstığı yapraklarında beslenme kontrolü dönemlerinde yapraklarda besin maddesi miktarları Bitki besin elementleri (K.M.de%) Yaprak Dönem Azot (N) Fosfor (P) Potasyum (K) Magnezyum (Mg) Kalsiyum (Ca) Kükürt (S) 7.yaprak Çıkıştan 40. Gün 3.3-3.9 0.15-0.25 1.0-1.5 0.3-0.4 2.0-2.5 0.2-0.3 Üst olgun yaprak Çiçeklenme 3.0-4.5 0.2-0.5 1.7-3.0 0.3-0.8 1.5-2.0 0.3-0.4 Mikro besin elementleri( K.M-mg/kg) Demir (Fe) Mangan (Mn) Çinko (Zn) Bakır (Cu) Bor (B) Molibden (Mo) Üst olgun yaprak Çiçeklenme 50-300 20-350 20-60 5-20 20-60 0.1-0.5 Azot noksanlığı: Çok kumsal, organik maddece fakir ve azot bağlayan bakteri aşılaması yapılmamış topraklarda tabandan azotlu gübre verilmemiş ise önce alt yapraklarda homojen renk açılması ve ileri dönemde bodur bitki şeklinde görülür. Fosfor noksanlığı: Ana gövdede pembeleşme (morarma) şeklinde renk değişimi ile belli olur. Potasyum noksanlığı: Alt yaprakların kıyı kısmından başlayarak sararma ve daha sonra kahverengiye dönüşen renk değişikliği olur. Demir noksanlığı: Özellikle çok kireçli ve yüksek ph değerli topraklarda yaprak ucundan başlayıp yaprak sapına doğru önce açık yeşil (damarlar yeşil) ve sonra damarlarda sararma suretiyle yaprak sararması görülür. 5
Çinko noksanlığı: Tepe yapraklarında daralma ve küçülme ile birlikte damar aralarında renk açılması şeklinde görülür. Yerfıstığı bitkisinde diğer besin elementleri noksanlığına pek fazla rastlanmaz. Hangi element noksanlığı görülüyorsa, nedeni belirlenip ona göre uygulama yapmak gerekir. Yerfıstığının gelişme dönemlerine göre yapraktan bulunması gereken besin elementi miktarları Tablo-3 te verilmiştir. 6