ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 30, Sayı: 2, Sayfa: 8-12, 2006 Rubber Dam in Hastalar Tarafından Kabul Edilebilirliği Üzerine Bir Değerlendirme Çalışması An Evaluation of Rubber-Dam Acceptability by the Patients *Doç.Dr. Melahat GÖRDUYSUS *Hacettepe Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Endodonti Anabilim Dalı ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı, rubber-dam in (RD) hastalar tarafından ne derece kabul gördüğünü saptamak ve RD hakkındaki düşüncelerini öğrenmektir. Gereç ve Yöntem: Stajyer öğrenciler () ve doktora öğrencileri () tarafından endodontik tedavi gören hastalara uygulanan bir anket hazırlandı. dan 106, den ise 94 olmak üzere toplam 200 adet geri bildirim alındı. Bütün veriler SPSS 10.0 versiyonu ile ki-kare (χ2 ) ve t-testi istatistiksel yöntemleri kullanılarak analiz edildi. Bulgular: Çalışmanın sonuçları istatistiksel olarak değerlendirildi. χ2 testi gruplar arasında gelecek sefer hastaların RD tercihi yönünden önemli bir fark olduğunu göstermiş, deki hastalar daha çok tercih ederken dakiler daha fazla kararsız kalmışlardır (χ2=22.957, p=0.00). Gruplar arasında, mevcut deneyim açısından da önemli bir fark olup deki hasta grubu uygulamayı daha rahat bulmuştur (χ2=8.892, p=0.003). Gruplar arasında, cinsiyet, daha önceki RD uygulaması, hastaya açıklama yapılıp yapılmaması ve çalışma süreleri açısından da istatistiksel olarak bir fark bulunamamıştır. RD i uygulama süresi yönünden ise fark anlamlı olup, Grup A da 3.77 dakika, de ise 2.39 dakika olarak bulunmuştur (t=5.565, p=0.00). Sonuç: ve de rahat olan hastaların büyük bir çoğunluğunun gelecek sefer RD uygulamasını tercih ettikleri görülmüştür. ABSTRACT Objective:The purpose of this study was to determine the acceptability of rubber-dam (RD) by the patients and to understand their opinions about the RD. Material and Methods: A questionnaire was developed, and distributed by senior dental students (Group A) and postgraduate students (Group B) to patients receiving endodontic therapy with RD. A total of 200 forms were handed out and collected;106 forms by Group A and 94 by Group B students. All data were analyzed by SPSS version 10.0 using chi-square test and t-test stastical methods. Results: There was a significant difference between Group A and Group B about the RD preference for next appointment (χ2=22.957, p=0.00). There was also difference about current experience between each groups (χ2=8.892, p=0.003). There was no any difference between gender, previous experience of RD and explanation to the patients and duration of use in each groups. There was a difference about application time of RD between each groups (t=5.565, p=0.00). Conclusion: Most of the patients having comfortable current experience with RD and generally they reported they would prefer RD application at their next appointment ANAHTAR KELİMELER Endodontik tedavi, Hasta tercihi, Anket, Rubber-dam KEYWORDS Endodontic treatment, Patient preference, Questionnaire, Rubber-dam
GİRİŞ Rubber-damin (RD) gerek hasta gerekse dişhekimi açısından faydaları European Society of Endodontology (ESE) tarafından belirtilerek, Avrupa ve A.B.D de, endodontide kullanımı zorunlu hale getirilmiştir 1, 2, 3. RD hastayı debrislerin, medikamentlerin, irrigasyon solusyonlarının ve en önemlisi de tedavi esnasında kullanılan aletlerin yutulmasından koruduğu gibi dişhekimini de kontaminasyon ve enfeksiyonlardan korur. RD aynı zamanda dudak, dil ve yanak gibi yumuşak dokuları çalışma sahasından uzaklaştırarak hem yumuşak dokuları korur hem de dişhekiminin görüş alanını arttırır. Endodontide RD kullanımı zorunluluk teşkil etmesine rağmen, kullanımının istenilen oranda yaygın olmadığı görülmektedir 4, 5. RD in kullanılmamasına gerekçe olarak üç neden gösterilmiştir. Bunlar, uygulama zorluğu, zaman kaybına neden olması ve hastaların bu uygulamayı rahatsız bulması olarak sıralanabilir 4, 5. Şüphesiz bu kadar faydalı olan RD e 6, 7, 8 karşı dişhekimlerinin tutumu pek çok araştırmada gösterilmesine rağmen 5, 10, hastaların RD e reaksiyonunu gösteren az sayıda araştırma mevcuttur 9, 11. Bu çalışmanın amacı RD in hastalar tarafından kabul edilebilirliğini belirlemektir. GEREÇ ve YÖNTEM Gergely in 9 anketi değiştirilerek, stajyer öğrenciler () ve doktora öğrencileri tarafından () kök kanal tedavisi gören 2 grup hastaya uygulandı. Hastalar RD uygulanmadan önce RD in ne olduğu ve niçin kullanıldığı hakkında kısaca bilgilendirildi. Herhangi bir rahatsızlık durumunda dişhekiminin haberdar edilmesi istendi. RD anestezi altında uygulandı. Tedaviden sonra hastalardan anketleri doldurmaları istendi. RD in uygulama süresi ve RD ile çalışma süresi dişhekiminin kendisi tarafından not edildi. dan 106, den 94 olmak üzere toplam 200 adet anket toplandı. Bütün veriler SPSS 10.0 programında istatistiksel olarak değerlendirildi. BULGULAR daki 106 hastanın 63 ü (%59.4) kadın, 43 ü (%40.6) erkek, tercih edenlerin ise 32 si (%58.8) kadın, 17 si (%39.5) erkekti. de ise 94 hastanın 60 ı (%63.8) kadın, 34 ü (%36.2) erkek, tercih edenlerin ise 44 ü (%73) kadın, 27 si (%84.4) erkekti. χ 2 testi gruplar arasında gelecek sefer hastanın RD tercihi yönünden önemli bir fark olduğunu göstermiştir (χ 2 =22.957, p=0.00). da tercih edenler %46.2, kararsız olanlar %23.6, tercih etmeyenler ise %30.2 dir. de ise tercih edenler %77.2, kararsız olanlar %4.3, tercih etmeyenler ise %18.5 dir. Mevcut deneyim açısından da gruplar arasında önemli bir fark vardır (χ 2 =8.892, p=0.003). daki hastaların %47.2 si uygulamayı rahat, %52.8 i rahatsız bulurken, deki hasta grubu %68.1 rahat, %31.9 rahatsız bulmuştur. da rahat olanların %96 sı gelecek sefer RD kullanımını tercih ederken, de %100 ü tercih etmiştir. Grup A da ise rahatsız olanların %1.8 i tercih ederken de %30 u tercih etmiştir (Tablo I). da 96 (%90.6) hastaya RD hakkında bir açıklama yapıldığı 10 (%9.4) hastaya ise yapılmadığı belirtilmiştir. de ise 90 (%95.7) hastaya açıklama yapılmış. 4 (%4.3) hastaya ise açıklama yapılmamıştır. da açıklama yapılanların %46.9 u gelecek sefer RD kullanımını tercih ederken, de ise %76.1 i tercih etmiştir (Tablo II). dan 21 (%19.8), den 10 (%10.6) hastanın RD deneyimi vardı. Gelecek seferki RD tercihleri sorulduğunda; dan 14 (%66.7) hasta tercih etmiş, 4 ü (%19) kararsız kalmış 3 ü (%14.3) tercih etmemiştir. de ise 6 (%60) hasta tercih ederken, 4 (%40) hasta tercih etmemiştir (Tablo III).
10 Mevcut deneyim TABLO I Gelecek sefer RD kullanımı ve mevcut deneyim arasındaki ilişki* Evet Kararsız Hayır Evet Kararsız Hayır Rahat 48 (96) 2 (4) - 62 (100) - - Rahatsız 1 (1.8) 23 (41.1) 32 (57.1) 9 (30) 4 (13.3) 17 (56.7) TABLO II Gelecek sefer RD kullanımı ve açıklama arasındaki ilişki Açıklama Evet Kararsız Hayır Evet Kararsız Hayır Evet 45 (46.9) 22 (22.9) 29 (30.2) 67 (76.1) 4 (4.5) 17 (19.3) Hayır 4 (40.0) 3 (30.0) 3 (30) - 4 (100) - Önceki deneyim TABLO III Gelecek sefer RD kullanımı ve önceki deneyim arasındaki ilişki Evet Kararsız Hayır Evet Kararsız Hayır Evet 14 (66.7) 4 (19.0) 3 (14.3) 6 (60.0) - 4 (40) Hayır 35 (41.2) 21 (24.7) 29 (34.1) 65 (79.3) 4 (4.9) 13 (15.9) * Parantez içleri % olarak ifade edilmiştir. da RD i uygulama süresi ortalama 3.77 dakika (3.77 ± 1.89), de ise 2.39 dakikadır (2.39 ± 1.56). t-testine göre fark önemli olup, de daha kısa sürede RD uygulaması yapılmıştır (t=5.565, p=0.00). da ortalama çalışma süresi 54.3396 dakika (54.3396 ± 24.7567), de ise 51.5426 dakikadır (51.5426 ± 21.4153). Çalışma süresi ve iki grup arasında anlamlı bir fark yoktur (t=0.849, p=0.397). da tercih edenler arasındaki hastaların %25 i uygulamayı kendi güvenlikleri açısından isterken, %18.8 i hekimin işini kolaylaştırdığı için istemiş, %45.8 i ise her iki sebeple tercih etmiştir. de ise tercih edenler arasındaki hastaların %51.5 i kendi güvenlikleri için, %10.3 ü hekimin işini kolaylaştırdığı için, %5.9 u ise daha hijyenik bir ortam sağladığından dolayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Tercih etmeyenler arasında ise daki hastaların %57.1 i boğulma hissi, %28.6 sı yutkunmada zorlanma, %3.6 sı
11 dişinde ağrı, %7.1 i ise başağrısı olduğunu belirtmiştir. deki hasta grubunda da yine aynı oran bulunmuş olup hastaların %57.1 inde boğulma hissi, % 28.6 sında yutkunmada zorlanma, %3.6 sında dişinde ağrı, %7.1 inde ise başağrısı olduğu belirtilmiştir. TARTIŞMA Dişhekimliğinde özellikle endodontide kullanılması zorunlu olan RD in, çoğu dişhekimleri, hatta endodontistler tarafından bile kullanımları olduça sınırlıdır 4, 5. Gerek hasta gerekse de dişhekimi açısından pek çok faydası olan RD in kullanılmama sebebi olarak uygulama zorluğu ve zaman kaybına neden olması ve en önemli sebep olarak da hastaların uygulamadan hoşlanmaması öne sürülmüştür. Fakat bazı araştırıcılar ise hastanın kabulü açısından da bir problem olmadığını belirtmişlerdir 8, 9, 10. Gergely 9, 72 hastadan %72 sinin tedaviyi RD ile, %8 inin RD siz tercih ettiğini %19 unun ise bir tercihinin olmadığını belirtmiştir. Stewardson (1), öğrenci hasta grubunda, hastaların %43 ünün RD ile %13 ünün RD siz %44 ünün ise herhangi bir tercihinin olmadığını, dişhekimleri hasta grubunda ise, %70 inin RD ile, %4 ünün RD siz, %26 sının ise bir tercihi olmadığını belirtmiştir. Çok az sayıda öğrenci hastası gelecek sefer RD ile tedaviyi istemiş ve dişhekimleri grubundaki hasta grubuyla kıyaslandığında ise gelecek sefer kullanım için daha az pozitif bulunmuştur. Bu çalışmada, gelecek sefer hastaların RD tercihi açısından gruplar arasında fark olup, da tercih edenler %46.2, kararsız olanlar %23.6, tercih etmeyenler ise %30.2 dir. Grup B de ise tercih edenler %77.2, kararsız olanlar %4.3, tercih etmeyenler ise %18.5 dir (χ 2 =22.957, p=0.00). Mevcut deneyim açısından da gruplar arasında önemli bir fark vardır (χ 2 =8.892, p=0.003). daki hastaların %47 si uygulamayı rahat, %58.2 si rahatsız bulurken, Grup B deki hasta grubu %68.1 rahat, %31.9 rahatsız bulmuştur. ve de uygulamayı rahat bulanların büyük bir çoğunluğu gelecek sefer RD uygulamasını tercih etmiştir. da rahat olanların %96 sı gelecek sefer RD kullanımını tercih ederken, de %100 ü tercih etmiştir. da ise rahatsız olanların %1.8 i tercih ederken de %30 u tercih etmiştir. İki grup arasındaki fark deneyimden dolayı olabilir. RD i uyguyan kişinin tecrübesi ve yeteneği hastanın düşünce, tercihlerini ve hislerini etkileyebilir. RD i ortalama uygulama süresi Grup A için 3.77 dakika iken, için 2.39 dakikadır. Stewardson ın 11 çalışmasında bu süre 1-2 dakika iken bizde uzun olma sebebi hazırlık safhasını da bu zaman dilimine sokmamız olabilir. da ortalama çalışma süresi 54.3396 dakika, de ise 51.5426 dır. Çalışma süresi ve tercih arasında önemli bir fark yoktur. Gelecek sefer RD kullanımı tercih edenler arasında da 12 kişi güvenli, 5 kişi hijyenik bulurken, de 35 kişi güvenli, 4 kişi hijyenik bulmuştur. Hem hem de Grup B deki hastaların büyük bir çoğunluğu yeterli düzeyde açıklama yapılmasından dolayı olacaktır ki, hem kendileri hem de dişhekimi için faydalı olması sebebiyle bu uygulamayı istemişlerdir. Gelecek sefer tercih etmeyenlerde hem Grup A, hem de de 16 hasta boğulma hissi, 8 hasta yutkunma güçlüğü, 1 hasta dişte ağrı, 2 hasta başağrısı, 1 hasta da bütün bunların hepsini birden hissettiğini belirtip RD in çıkarılmasını istemiştir. Hastanın ağrı duyma sebebi RD kroşesinin uygun bir şekilde yerleştirilememesinden dolayı dişetinde meydana getirdiği travmadan veya yetersiz anesteziden dolayı olabilir. Gergely nin (9) yaptığı araştırmada da antidepresan kullanan 1 hastada klostrofobi gelişmiş ve RD in hemen uzaklaştırıldığı belirtilmiştir. Yaş ve hastaya yapılan açıklama ile tercih arasında da bir fark olmadığı görülmüştür. Bu anket ve istatistiksel sonuçlara göre, yeterli bir açıklama yapılması ve hekimlerin bu konuda tecrübesinin artması ile RD in hastalar tarafından kabul edilebilirliğinin artabileceği kanısındayız.
12 RD ANKETİ 1. Adı-Soyadı 2. Cinsiyeti Ο Kadın Ο Erkek 3. Yaş 4. Daha önce size RD uygulandı mı? Ο Evet Ο Hayır 5. RD in niçin uygulandığı size açıklandı mı? Ο Evet Ο Hayır 6. Sizce RD uygulaması Ο Rahat Ο Rahatsız 7. Gelecek sefer RD kulanımını tercih eder misiniz? Ο Evet Ο Kararsızım O Hayır 8. Tercih ediyorsanız neden? 9. Tercih etmiyorsanız neden? RD in uygulama süresi dakika KAYNAKLAR 1. European Society of Endodontology. Consensus report of the European Society of Endodontology on quality guidelines for endodontic treatment. Int Endod J 1994; 27:115-24. 2. Cohen S. Endodontics and litigation: An American perspective. Int Dent J 1989; 39:13. 3. Cohen S, Schwartz SF. Endodontic complications and the law. J Endod 1987; 13:191. 4. Simonsen RJ. The rubber dam dentistry s ugly duckling. Quintessence Int 1984; 15: 1101. 5. Marshall K, Page J. The use of rubber dam in the UK: a survey. Br Dent J 1990; 169:286-91. 6. Cochran MA, Miller CH, Sheldrake MA. The efficacy of the rubber dam as a barrier to the spread of microorganisms during dental treatment. J Am Dent Assoc 1989; 119:141. 7. Greene RR, Sikora FA, House JE. Rubber dam application to crownless and cone-shaped teeth. J Endod 1984; 10:82. 8. Reuter JE. The isolation of teeth and the protection of the patient during endodontic treatment. Int Endod J 1983; 16: 173-81. 9. Gergely EJ. Rubber dam acceptance. Br Dent J 1989; 167:249-52. 10. Jones C, Reid J. Patient and operator attitudes toward rubber dam. J Dent for Child 1988; 55, 452-4. 11. Stewardson DA, McHugh ES. Patients s attitudes to rubber dam. Int Endod J 2002; 35: 812-9. RD ile çalışma süresi... dakika RD ile ilgili diğer görüş ve düşüncelerinizi lütfen belirtiniz. ŞEKİL 1 Her randevu sonunda anket hasta tarafından dolduruldu İLETİŞİM ADRESİ Doç.Dr. Melahat GÖRDUYSUS Hacettepe Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Endodonti Anabilim Dalı, 06100, Sıhhiye-ANKARA Tel: 0 312 305 2260 Fax: 0 312 309 2832 E-mail: mgorduysus@yahoo.com