PRİME TABİ OLAN VE OLMAYAN KAZANÇLARDA ÖZELLİKLİ KONULAR

PRİME TABİ OLAN VE OLMAYAN KAZANÇLARDA ÖZELLİKLİ KONULAR I- GİRİŞ 5510 sayılı Kanun(1) un 80. maddesinde prime esas kazançlar düzenlenmiş olup, birinci fıkrasındaki; 4/a kapsamındaki sigortalılar ile ilgili olan hükümler bu makalede ele alınacaktır. Ayrıca bu hususta yine, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nin(2) 103. maddesinde de eski SSK lıların prime esas kazançları düzenlenmiştir. Bunlara ilaveten bir de Tebliğ(3) ve bu tebliğin bazı maddelerini değiştiren Tebliğ(4) yayınlanmıştır. Bütün bu kaynaklar ışığında eski SSK lı yeni 4/a kapsamındaki, hizmet akdi ile çalışan sigortalıların, prime tabi olan ve olmayan kazançları incelenecektir. II- PRİME TABİ KAZANÇLAR Sigorta Primine tabi olan kazançları 3 e ayırarak inceleyebiliriz; 1 / 9

1-4/a kapsamındaki sigortalılar için, 5510 sayılı Kanun un 80. maddesinin a/1 numaralı bendi uyarınca hak edilen ücretlerin prime tabi olacağı düzenlenmiştir. Bu bent kapsamına giren ödemeleri incelemek için öncelikle ücretin tanımını belirlememiz gerekir. Yasa nın 3. maddesinde; ücret; saatlik, günlük, haftalık, aylık ve yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutar olarak tanımlanmaktadır. 4857 sayılı Yasa nın 32. maddesinde ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır denmektedir. Bu tanımlar ışığında, a- Fazla çalışma, ilave bir çalışmanın sonucu, hak edilen ücreti, b- Hafta tatili, belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir (İş Kanunu md. 46), c- Ulusal tatil ve genel tatil günleri ücreti, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir (İş Kanunu md. 47), d- Yıllık izin ücreti, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır (İş Kanunu md. 57) Ancak bunun istisnası; yıllık izin ücretinin iş akdinin feshinden sonra ödenmesi halindedir, bu durumda akdin fesh edildiği ayın kazancına dahil edilmesi gerekmektedir. Bu ücretlerin hepsi hak edildiği ayın prime esas kazancına dahil edilerek pirime tabi tutulur. 2-4/a kapsamındaki sigortalılar için, 5510 sayılı Kanun un 80. maddesinin a/2 numaralı bendi 2 / 9

uyarınca; prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların, prime tabi olacağı düzenlenmiştir (%30 luk istisna 80/b fıkrasında düzenlenmiştir.). Bu bendi incelerken dikkat edilmesi gereken husus da, yapılan ödemenin niteliğinin ücret ve ücret niteliği taşımaması gerektiği hususudur. Bu tür ücret dışındaki ödemelerin prime tabi tutulabilmesi için ödemenin yapılmış olması esastır ve ödemenin yapıldığı ay kazancına dahil edilerek prime tabi tutulur. 3-4/a kapsamındaki sigortalılar için, 5510 sayılı Kanun un 80. maddesinin a/3 numaralı bendi uyarınca; İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin brüt tutarının prime tabi olacağı düzenlenmiştir. Ancak bu tür ödemeler, toplu sözleşme gereği veya kamu idareleri ile yargı mercilerince geriye dönük olarak yapılması kararlaştırılmış ve bazı sigortalıların da hizmet akdinin sona ermiş olması halinde, bu sigortalıların son kazançlarına dahil edilerek prime tabi tutulacaktır. Sigorta priminden istisna edilen kazançlar; 4/a kapsamındaki sigortalılar için, 5510 sayılı Kanun un 80. maddesinin (b) bendi uyarınca; ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurum ca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30 unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz, denmek suretiyle düzenlenmiştir. İstisna edilen kazançlar isim isim sayılmak suretiyle düzenlendiğinden, bu isim dışındaki her türlü ödemenin prime tabi tutulacağı hususu da 80. maddenin (c) bendinde düzenlenmiştir. III- ÖZELLİK ARZ EDEN ÖDEMELERİN PİRİME TABİ OLUP OLMAYACAĞI HUSUSU 3 / 9

A- ÜCRET DIŞINDAKİ ÖDEMENİN, ÜCRETSİZ İZİNLİ VEYA İSTİRAHATLİ İKEN ÖDENMESİ Ücret dışında pirim, ikramiye ve benzeri bir ödemenin sigortalının çalışmadığı ve asıl ücretinin olmadığı bir ayda ödenmesi halinde (Örneğin, istirahatlı yada ücretsiz izinli sigortalıya aylar itibariyle ikramiyesinin ödenmesi gibi), ödemenin yapıldığı ayı takip eden iki ay içinde asıl ücret tahakkuk etmesi halinde bu ödemelerin asıl ücret ile birleştirilerek Kurum a bildirilecektir. Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse; 2008/10. ayından itibaren 3 ay istirahatlı olan sigortalıya her ay 2008/10. aydan itibaren 2008/12. ay dahil her ay 600 er YTL aylık ikramiye ödemesinin yapılması halinde, bu sigortalının 2009/1. ayda işe başlaması nedeniyle 3.500,00 YTL asıl ücret alan sigortalının durumunu incelediğimizde; 2009/1. ayında tavanın 4.151,70 YTL olduğunu varsayarak hesaplama yaparsak; Bir görüşe göre; 2009/1.ayda 3500 YTL lik asıl ücrete 2008/11 ve 12. aylardaki 500 er YTL lik ikramiye ödemesinin birleştirilerek toplam 4.500,00 YTL bulunacak ve bunun bu 4.700,00 YTL den azami kazanç olan 4.151,70 YTL si 2009/1. ayda prime tabi tutulacak 2009/2. ayda da 3500,00 YTL lik asıl ücrete bakiye 348,30 YTL lik kalan ikramiye ilave edilerek 3848,30 YTL bildirilecektir. Bu durumda 2008/11 ve 12. aylarda sigortalıya ödenen 500 er YTL lik ikramiyenin müteakip iki ayda prime tabi tutulabileceği hükmü mevcut olduğundan 2008/11. ayın ikramiyesi 2009/2. ayda primi tabi tutulamayacaktır. Ancak bir başka hüküm olan prim ikramiye ve benzeri ödemenin yapıldığı ay prime tabi tutulacak olan ödemelerin hak edilen ücrete ilavesi sonucunda azami ücreti aşan kısmının iki ayda prime tabi tutulabileceği görüldüğünden bu hükmün ayrı bir hüküm olması ve diğer hükmün asıl ücret ile birleştirilmesinden sonra azami ücreti aşan kısmının iki ay da primi tabi olabileceğidir, bir diğer görüş ise ücretsiz izin veya istirahatli iken ödenen prim ve benzeri ödemeler her halükarda iki ayı geçen sürede primi esas tutulmayacaktır. Örneğinimizde olduğu gibi, 2008/11 ve 12. aylar ile ilgili olarak 2009/1. ayda 3.500,00 ile 500,00 YTL nin toplamı (2008/11. ay ikramiyesi) 4.000,00 YTL ve 2009/2. ay için de 3.500,00 ve 500,00 YTL nin toplamı (2008/12. ay ikramiyesi) 4.000,00 YTL Kurum a bildirilecektir. Bu hususlardaki tereddütlere de ilerde SGK tarafından Genelgeler vasıtasıyla açıklık getirilecektir. B- HER NE ADLA YAPILIRSA YAPILSIN TÜM ÖDEMELER PİRİME TABİDİR 4 / 9

5510 sayılı Kanun da prime tabi olmayacak ödemeler isim isim sayıldığından Kanun da ismi olmayan ödemelerin her ne isimle ödenirse ödensin prime tabidir. Yakacak, giyecek, eğitim, lojman, temizlik, benzin parası, aydınlatma parası, telefon parası, ayakkabı parası, bayram parası ve benzeri isimlerle yapılan ödemeler, ödemenin yapıldığı ay kazancına dahil edilerek prim kesilecektir. Ayrıca Yasa da istisna olan ödemeler sayılırken 6772 sayılı Yasa gereği ödenen ikramiye ve ilave tediyeler sayılmadığından 01.10.2008 den önce prime tabi değilken, artık yeni yasa gereği 01.10.2008 tarihinden itibaren prime tabidir. C- PRİME TABİ KAZANCIN TAVANINI AŞAN ÜCRET DIŞINDAKİ ÖDEMELER Ücretin tanımı 5510 sayılı Yasa da ve 4857 sayılı Yasa da yapılmış olup, bu tanım dışında kalan, prim ikramiye ve bu nitelikteki ödemeler, ödemenin yapıldığı ay kazancına dahil edilerek, azami ücreti aşan kısmı müteakip iki ayda üst sınırın altında kalan ödemelere ilave edilmek suretiyle prime tabi tutulacaktır. D- HİZMET AKDİNİN FESHİNİN GEÇERSİZLİĞİ HALİNDE, YAPILAN ÖDEMELER a- İş akdinin feshi ile feshin geçersizliğine dair mahkeme kararı arasında geçen süre için (En çok 4 ay), bu sürenin sonuna sözleşmenin feshinin atılmış olması nedeniyle ve işçinin 10 işgünü içinde başvurmuş olması şartıyla prime tabi tutulacaktır. b- İşçinin başvurmasına rağmen, işe başlatılmaması halinde; 4-8 aylık ücretinin tazminat olarak ödenmesi durumunda, bu ödeme Prime tabi değildir. 5 / 9

4857 sayılı Yasa nın 61. maddesi gereği, Sigortalılara yıllık ücretli izin süresi için ödenecek ücretler üzerinden iş kazaları ile meslek hastalıkları primleri hariç, diğer sigorta primlerinin, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ndaki esaslar çerçevesinde işçi ve işverenler yönünden ödenmesine devam olunur. hükmü olmasına rağmen, 5510 sayılı Yasa nın 4/a kapsamındakilerle ilgili (c) bendinde diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu Kanun un uygulanmasında dikkate alınmaz. denmektedir. Bu hükümler karşısında; Yıllık izin süresi için ödenecek ücretlerden de 01.10.2008 tarihinden itibaren kısa vadeli sigorta kolları primi kesilecektir. IV- KISMEN PRİME TABİ OLAN ÖDEMELER 1- Yemek Parası: Eskiden olduğu gibi uygulama devam etmektedir. Brüt günlük asgari ücretin %6 sının ay içinde çalışılan gün ile çarpılması sonucu bulunan tutar primden istisnadır. Bu uygulamanın işçinin ay içinde çalıştığı gün yerine prim ödeme gün sayısına göre bir düzenleme yapılması halinde uygulama daha da kolaylaşacaktır, bu düzenlemenin bu yönde değişmesi gerekmektedir. 2- Çocuk Zammı: Eskiden olduğu gibi uygulama devam etmektedir. Brüt aylık kazancın %2 sinin en fazla iki çocuğa kadar çarpılarak bulunan tutarı primden istisnadır. 3- Aile Zammı: Eskiden olduğu gibi uygulama devam etmektedir. Brüt aylık asgari ücretin %10 u tutarında primden istisnadır. 4- İşveren Tarafından Sigortalı Adına Ödenen Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payları: Sigortalı adına ödenen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payının, en çok, aylık asgari ücretin %30 una kadar olan kısmı sigorta priminden istisna edilmiştir. Bu da 638,70 x %30 = 191,61 YTL yi geçmeyen bu iki tür primin toplamı ya da bir tanesi işverence ödenmiş ise bu tutarı geçmemek kaydıyla primden istisna edilmiştir. Özel sağlık sigortası ile bireysel emeklilik sigortasından bir tanesi işverence karşılanıyor olsa dahi istisna tutarı %30 dur (özel emeklilik için %15 ve bireysel emeklilik için de %15 olarak 6 / 9

yorumlanmamalıdır.). Bu ödemelerin yıllık yapılması halinde ise; yemek parasının sigortalının yıl içinde çalıştığı gün sayısına göre, çocuk ve aile zamlarının da aylık hesaplanarak 12 ile çarpılmak suretiyle yıllık kısmının bulunarak, ödemenin yapıldığı ay kazançlarından istisna edilmesi gerekmektedir. Tabii ki işverenlerce yapılan ödemelerin bu tutarlardan fazla olması şartıyla. Ancak özel sağlık sigortası ile bireysel emeklilik istisnasında da aynı uygulamanın olması söz konusu olup, yıllık olarak 1.200,00 YTL sigortalı adına peşin olarak özel sağlık sigortası primi işverence ödenmiş ise, bunun için ancak ödendiği ayın en fazla düşülebilecek tutarı olan 191,61 YTL bir sefere mahsus olmak üzere, primden istisna edilecek, aynı sigortalı için bu özel sağlık sigortası priminin ayık taksitler halinde ödenmiş olması halinde ise her ay için 100 er YTL sigorta priminden istisna edilecektir. V- PRİME TABİ OLMAYAN ÖDEMELER 1- Ayni Yardımlar: İşverence mal olarak yapılan yardımlar prime tabi değildir. 2- Ölüm Doğum ve Evlenme Yardımları: Ölümde, anne, baba, eş ve çocukların ölümü ve sigortalının çocuğunun doğumu ile sigortalının evlenmesi halinde yapılan ödemelerdir. 3- Seyyar Görev Tazminatı, Kıdem Tazminatı ve Bu Tür Toplu Ödemeler, İş Sonu Tazminatı İle Keşif Ücreti: isimlerinden de anlaşılacağı üzere bu tür ödemeler prime tabi değildir. 4- İhbar Tazminatı: Sigortalının işyeri ile iş akdinin sona ermesinden sonra ödenen ihbar tazminatı prime tabi değildir. 7 / 9

5- Kasa Tazminatı: Kasa tazminatı, kasa ile ilgili sigortalının kasada oluşabilecek açıkları karşılamak için ödenen tutar olduğundan prime tabi değildir. Ancak bu ödemenin kasa ile ilgili kişilere ödenmesi şartıyla, bu istisnadan söz edilebilir. VI- SONUÇ Yeni getirilen düzenlemeleri özetlemek gerekirse: - Ücret dışındaki prim ikramiye ve benzeri ödemelerin ödendiği ay kazancına dahil edilmesi sonucunda, azami ücreti aşan kısmının müteakip 2 ayda kazanca dahil edilerek prime tabi tutulması, - Prime esas kazançlar ile ilgili önemli değişikliklerden birisi özel sağlık ve bireysel emeklilik sigortası primlerinin asgari ücretin %30 una kadar olan tutarının primden istisna edilmesi, - Yıllık izinli olan sigortalılardan, bu süre için ödenen ücretlerden kısa vadeli sigorta kolları 01.10.2008 tarihine kadar kesilmiyor iken, bu tarihten itibaren hem uzun vadeli sigorta kolları ve hem de kısa vadeli sigorta kollarına ait primler kesilecektir. Bunun ilk uygulaması 23.11.2008 tarihinde verilme süresi dolacak olan 2008/10. ay bildirgesidir. - Sigorta primine tabi olmayan kazançları, yasa isim isim saymak suretiyle bu konudaki tartışmaları bitirmek istemiştir. Yasa da sayılmayan her türlü ödeme prime tabidir. 8 / 9

ALİ TERZİOĞLU, SGK BAŞMÜFETTİŞİ, 01/01/2009 (1) 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. (2) 28.08.2008 tarih ve 26981 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. (3) 28.09.2008 tarih ve 27011 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. (4) 23.11.2008 tarih ve 27063 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 9 / 9