Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 81, Kasım 2018, s. 153-167 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 22.10.2018 18.11.2018 Doç. Dr. Turan AKKOYUN Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü takkoyun@aku.edu.tr YEREL YÖNETİMLERİN ÇEVREYE DAYALI TURİZME KATKISINA TARİHÎ DEĞERLENDİRME: AFYONKARAHİSAR ÖRNEĞİ Öz Kent yönetimi, belediyelerin sorumluluğuna ve kontrolüne bırakılmıştır. Sınırları dahilinde bulunan yaşam alanlarındaki yeşil alan ile peyzaj ihtiyaçlarını karşılayarak yaşanabilir bir çevre oluşturmayı, onu muhafaza etmeyi ve geliştirmeyi esas almaktadır. Yaşam kalitesi yüksek bir kent için faaliyet göstermektedir. 1950 sonrasında, kırsal kesimden kentlere başlayan iç göç ile şehirli nüfus artmıştır. Şehirli nüfus Türkiye'de o zamana kadar pek hissedilmeyen bir takım ihtiyaçları ve problemleri ortaya çıkarmıştır. Bu süreçte, tarih araştırmacısı iktisat ile çevreye hakim bir halde konuyu ele alarak yerel yönetimlerin kültürel hizmetlerini zenginleştiren bir görev üstlenebilir. Hızlı kentleşme, insan kaynaklı çevre kirliliğine ve doğal kaynakların tahribatına sebep oldu. Konuya tarih bilimi açısından yaklaşmak sağlıklı kentleşmeye, kentin sahiplenilmesine, sürdürülebilir ve yaşanabilir bir çevrenin inşasına katkı sağlayacaktır. Anahtar kelimeler: Yerel Yönetim, Çevre, Turizm, Afyonkarahisar, Tarih.
A HISTORICAL RESEARCH EXAMPLE OF LOCAL GOVERNMENTS AND ENVIRONMENT BASED TOURISM: AFYONKARAHİSAR Abstract The urban administration is left to the responsibility and control of the municipalities. It aims to create a livable environment, protect and improve it by satisfying needs of the green space in living areas within its boundaries and the landscaping. It operates for a city with high quality of life. After 1950, the urban population started to increase with the internal migration from the rural areas to the cities. The urban population revealed a number of needs and problems that had not been felt in Turkey until then. During this procces, the historian can undertake a task that enriches the cultural services of local governments by taking into account this issue with full knowledge of economics and environment. It will contribute to the construction of a sustainable and livable environment, healthy urbanization, ownership of the city to approach the issue from the point of view of historical knowledge. Keywords: Local Government, Environment, Tourism, Afyonkarahisar, History. Giriş Tarih biliminde özel ya da genel hususiyetler, birbirinden ayrı ancak bağlantılıdır. Vatan topraklarının özünde yer alan değerler ile dahilde, bölgede ve dünyada aktif, söz sahibi, etkin ve yetkin geçmişe sahip Türk milleti, her ikisinde aynı hassasiyetle yürümektedir. Silikleşme çöküşün, güçlenme çıkışın göstergesidir. Çıkış için de kültürel birikim gerekmektedir. Araştırma konusunun ekonomi ve sosyoloji ile bağlantısına vakıf bir tarihçi, insanın çevresinde cereyan eden olayların izahını kolayca yapabilir. Aksi halde "iktisat sistemlerinden haberi olmayan tarihçi, tarihî hadiselerde çevresini döndüren mihveri, hadiselerde müessir olan asıl ve hakiki amilleri takdiren aciz kalır, içtimaiyattan haberi olmayan tarihçi de hayatını öğrenmekle meşgul olduğu cemiyetlerin, bünye tiplerini ve arızalarını anlayamaz ve anlatamaz." (Togan, 1981: 23) 154 Demokratikleşme ile yerel yönetimler arasında yakın temas bulunmaktadır. Yerel yönetimler, halkın yönetime katılmasında en nazik ve uç noktada bulunmaktadır. Konya'da başlayan yerel iktidar, başkente ve en büyük şehre oradan da merkezi iktidara uzanmıştır. Binlerce yıla dayanan gelişim çizgisinde yeni bir aktörün ortaya çıkışında, yerel yönetimin ortaya koyduğu başarının etkisi büyük olmuştur. "Tabiatla haşır neşir olan" (Okçu, 1980: 67) toplum için çevrenin korunmasına yönelik tarihi gelişimine bakılacak olursa Millî Mücadele sonrasındaki ilk elli yıllık süreçte insanımızın farkındalıklı bir bakışa sahip olduğunu söylemek mümkün görünmemektedir. Bakanlığın tesisi öncesindeki on yılında bir bilinçlenme aşamasının olduğunu ifade edebiliriz. 1983 yılından itibaren de bakanlığın bürokratik girişimleri dikkat çekmektedir. Gerçekte en önemli hususiyet "plansızlık" (Ekinci, 1995: 296-297) olduğu gözlenebilmektedir. Oysa kentleşmedeki uyum, çevreyi pozitif yönde etkilemektedir. (Eroğlu, 1995: 534-536) Devletiyle bütünleşen Türklük, hizmeti canını çekinmeden verdiği en üst kurumdan bekler. Türklüğün devletini kaybetme tehlikesi yaşadığı varlık kavgasına giriştiği dönemde 23 Ni-
san 1920 Cuma günü açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin on gün kadar sonra oluşturduğu kabinede Nafia Vekaleti de yer bulmuş, 1928 yılında Bayındırlık Bakanlığı adını almıştır. 1958 yılında İmar ve İskan Bakanlığı tesis edilmiş, her ikisi de çevre ilgili çalışmalar yapmıştır. 1983 yılında iki bakanlık birleştirilerek Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Kararname 1983: 160) olmuş, 29 Haziran 2011 tarihinde ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (Kararname 2011: 1) kurulmuştur. Milli Mücadele yıllarında "Meclis'e karşı bireysel sorumlu" (Karatepe, 2013: 225) olan İcra Vekilleri Heyeti'nde Nafia Vekaleti görevini 2 Ocak 1921-17 Kasım 1921 arasında Karahisar-ı Sahip Mebusu Ömer Lütfi Bey yürütmüştür. 1. Afyonkarahisar'dan Yerel Yönetime Tarihi Bir Değerlendirme "İnsanların ruh halini, hayata bakışını, estetik anlayışını" yansıtan şehrin (Bıyıklı, 2016: 22) yönetimi, belediye veya büyükşehir belediyesi olarak isimlendirilen kamu idarelerinin sorumluluklarındandır. Kentin temel ihtiyaçlarına karşılamak ve yerel halkın yaşam standardını yukarılara taşımak için her türlü hizmeti tasarlamak, üretmek, gerçekleştirmek ve yürütmekle görevli idare, yerel yönetimlerdir. (Tunçer, 2015: 276) Hızlı kentleşmeye (Erençin, 2006: 21) bağlı farklı sebeplere rağmen belediyenin görevi, yetki ve sorumluluğu altındaki sınırları dahilinde yaşam alanlarındaki yeşil alan, peyzaj ihtiyaçlarını karşılayarak yaşanabilir bir çevrenin oluşturulmasına ve geliştirilmesine çalışmaktır. Yaşam kalitesi yüksek bir kent için faaliyet göstermektir. Kısıtlı ve sınırlı imkanlarda bile yerel yönetimin ilk el attığı mesele su (Bingül, 1993: 47-50) konusu olmuştur. n tarihî eserler bakımından zengin, Millî Mücadele'de cephe hududu ve Büyük Taarruz'a "Zafer Yolu Yürüyüşü" başlangıç noktası dört bin nüfuslu nahiye olan Şuhut Belediyesi, mukavemet hareketi sonrasında "susuz olan kasabaya su tesisatı yapmış,... halkın istirahatını düşünerek güzel bir park meydana getirmiştir." (Afyon, 1938: 124) Aynı şekilde Emirdağ Belediyesi "havası çok güzel olan kasabanın mübrem bir ihtiyacı bulunan su işini mühim bir meblağ sarfı ile halletmiş ve şehri susuzluktan kurtarmıştır." (Afyon, 1938: 130) Belediye teşkilatının ancak cumhuriyet ile kurulabildiği iki bin nüfuslu Bayat yerel yönetimi "kurulduğu tarihten itibaren faaliyete geçmiş, dar bütçesiyle nahiyenin mühim ihtiyaçlarını ele alarak güzel varlıklar meydana getirmeye çalışmış, bir park yaptırmıştır." (Afyon, 1938: 132) "Devlet adamlarının her yıl uğraşmaları gereken önemli hususlardan" (Karazeybek, 2017: 538) Payitaht-Halep- Mekke Hac Yolu güzergahındaki "Bayat, bu yolda seyreden kervanpaşaları (Hüsrev Paşa - Süra Paşa) tarafından han, hamam, ve cami inşa edildiği, içme suyunun da o yıllarda yaptırıldığı bir gerçektir. Kaynağını İnpazarcık'a yakın Akpınar denilen kaynaktan almakta olan yayladan toprak künklerle getirilmiştir." Künkleri duran o su yolu sonradan iptal edilmiştir. (Eskisoy, 2005: 210) Tarihî beldede 1980'lerde, ancak yarım saat akabilen içme suyu mevcuttu. (Eskisoy, 2005: 239) Aynı vilayet içinde daha büyük bütçeye sahip Sandıklı Belediyesi "eski devirlerde bahar mevsimlerinde taşarak memleketi müşkül ve felaketli bir duruma sokan ve kasabayı bir uçtan bir uca uzunlamasına kat eden derenin iki tarafına kenar duvarları çektirmiştir." (Afyon, 1938: 137) Dere yedi adet tabakhanenin atığını taşımakta ve beldede koku kirliliğine neden olmaktaydı. 155 Millî Mücadele'de Yunan işgal yolu üzerinde bulunan Menderes Nehrinin (Belge-1, 1921) kaynağı üzerindeki Dinar Belediyesi nehrin üzerindeki köprüleri tamir ve ıslah etmiş,
hükümet konağı önünde iki park meydana getirmiş, suyun ihtişamından yararlanarak Cumhuriyet Meydanını düzenlenmiştir. (Afyon, 1938: 139) Çevre kirliliği, gürültü kirliliği, hava kirliliği kontrolü ve önlenmesi, çöp toplama, gıda güvenliği, yaşam standartlarının muhafazası, sokak hayvanlarının sağlığı vb. etkinlikler yerel yönetimlerin ilk akla gelen sorumluluklarıdır. Gelir kaynakları arasında hayvancılık bulunan coğrafyalarda, hayvansal ürünlerin üretiminden kaynaklanan ve yerel yönetimlerin faaliyet alanına giren problemler de yer almaktadır. n sucuk, peynir, deri üretiminin ve işletmelerinin çevre ile doğrudan, kısa ve uzun vadeli hizmet bağlantısı bulunmaktadır. Toplumların dönüm noktaları, hukuki zeminleri de değiştirir. Nitekim "belediye gelirleri ile ilgili 12 Eylül 1980'den sonra çıkan kanunlar 'kaynak arayan belediyeden kaynak sağlayan belediyeye' geçmeye hedefler" (Özür, 2016: 419) hale gelir. Belediyenin değerleri sıralanırken, bölge, siyasi zihniyet, gelir durumu, dış dünya ile bağlantısı, küçük ya da büyük yerleşim yeri farkı gözetmeksizin şu maddeler üzerinde ittifak görülmektedir. - Doğaya saygı - Ekolojik Denge - Temiz bir belde 156 - Sağlıklı ve kaliteli bir yaşam Böylelikle sıralanan yerel yönetimin ana değerleri beraberinde "Belediyenin İlkeleri" gibi bir zarureti de ortaya çıkarmaktadır. Hizmet alanı doğrudan insan olan, üçüncü bin yılda devlet ile milleti aynı noktada yan yana getiren, Konya örneğinde olduğu gibi başarılı olunduğu takdirde daha büyük yerel yönetimlere, oradaki başarı ile de yerel yönetimlerin yanında merkezi yönetimde iktidara gelinmesinde referans olan bir durumun, yaşanmasını mümkün kılabilmektedir. Buna göre yerel yönetimlerin ilkelerini de şöyle sıralamak mümkün olabilmektedir: - Doğaya ve çevreye saygı - Ekolojik dengeyi koruma esası - Kentin temizliği ve zerafeti "Afyonkarahisar'ın daha iyi tanıtılabilmesi ve gelişmesi için yerel yöneticilerin Afyonkarahisar'da yetişen bitkilerin ekonomik, kültürel ve doğal öneminin farkında olması gerekmektedir." (Erişmiş, 2016: 116) Bu anlamda akademik camia ile yerel yönetimlerin aynı çizgide yürümelidir. Zira bitki türleri sistemli bir şekilde tespit edilip ortaya konulmadığı takdirde tehdit altında düşmektedir. (Kargıoğlu, 2008: 33-34) Türkiye 1950 "Beyaz İhtilal" (Ersen, 1972) sonrasında, kırsal kesimden kentlere doğru başlayan iç göç ile kentsel nüfus artmıştır. Ülkemizde "kentleşme, sanayileşme ile paralel olarak gerçekleşmemiştir. Hızlı kentleşmenin ardında daha çok tarımda makineleşme, kır işsizliği, kan davaları gibi kırın aşırı nüfusu dışarı itmesi ile ilgili sebepler bulunmaktadır." (Sağlam, 2006: 37) Artan kentsel nüfus Türkiye'de o zamana kadar hissedilmeyen bir takım ihtiyaçları ve problemleri ortaya çıkarmıştır. Hava kirliliği, gürültü, su, atık su, çöp, yeşil alan, merdiven altı besin
üretimi, üreticilerin sistemli bir şekilde kontrolü, imar planları, çevre düzeni, anın ve gelecekteki teknik alt yapının ve yatırımlarının sağlanması gibi. Hızlı kentleşme, insan kaynaklı bir çevre kirliliği yanında doğal kaynakların tahribatını ortaya çıkardı. Bu problemlerin önlenmesi, topluma sağlıklı bir kentsel çevre sunulması yerel yönetimlerin görevlerindendir. Çevre meseleleri kentin ve sakini şehirli nüfusun meselesi olarak algılanmaktadır. Cumhuriyet'in ilk yıllarından beri "şehir işleri" 1 olarak adlandırılan hizmetler belediyenin faaliyet alanına girmektedir. Aksaklıklar onun üzerinden yürütülür. 2 "Biliyoruz ki; yaşayan, gelişen her canlı organizmanın yığın yığın sorunları, problemleri vardır." (Gündüz, t.y.: 34) Beldenin düzenli, sağlıklı gelişimi; koruyucu sağlık hizmetleri; sağlıklı ve planlı kentleşme; kanalizasyon inşası; su kaynaklarının ve kıyılarının korunması; atıkları yok etmek; katı atıkları toplamak ve yok etmek; toplu taşıma; şehir merkezinde trafiği düzenlemek, ortak yaşam alanlarını temiz, güvenli, sağlıklı tutmak sorumlulukları arasındadır. Doğadan gelen bir yaşam alanı bulunmaktadır. Türkler Anadolu'ya geldiklerinde insan bakımından içi boşaltılmış, birbirleriyle yakın teması bulunmayan, kendi yönetimleri bakımından horlanan, güvenini yitirmiş, ancak yaşam tarzlarına oldukça müsait olan bir coğrafya ile karşılaşmışlardı. Sadece bedenlerini değil, koyun, keçi, sığır, deve sürülerini kısaca yaşam tarzlarını yani Türk kültürünü getirmişlerdi. Ayrıca Anadolu'da mevcut olan at çeşitlerini kendilerinin ki ile kaynaştırıp yeni at ırkları da elde etmişlerdi. 14 Nisan 1930 tarihindeki Yeni Belediye Kanunu'nun 160. maddesine göre metruk, kimsesiz mezarlıklarla vakıflara ait umumi mezarlıklar belediyeye devrolunmuştur. Kanuna göre çıkarılacak nizamname ile en geç on yıla kadar mezarlıklara ait tesisatı ikame etmesi 3 kararlaştırılmıştır. 3 Temmuz 2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 14. maddesinin a fıkrasına göre "İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafi ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikah, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar ve yaptırır." Böylelikle imar planı hazırlamak, uygulamak belediyelerin vazgeçemeyecekleri görevleri arasına girmiştir. Kentin çekiciliği (Yüceşahin ve Özgür, 2008: 119) kentleşmenin düzeyini ortaya çıkarmıştır. Soğuk savaş döneminin ardından küreselleşen dünyada toplumlar, bireyler öncesinden çok daha fazla çalışmak, hassas davranmak, duyarlı bir yaşam tarzına sahip olmak zorunda olduğu bir zamana erişmiştir. Tarih biliminin konusu insan, faaliyetleri, eylemleri, tavırları, davranışları ve düşünceleridir. Biyolojik ve fiziki yönleri haricinde insanla ilgili olan her şey tarihçiliğin konusudur. Kentleşme ile kalabalıklaşma arasındaki ilişki çevreden ve çevreye dayalı stres doğurur, yaban 157 1 Bir örnek "Gazi Hz. Nazilli'de:... Büyük Reisimiz Belediye'de şehir işleri hakkında izahat almışlar...", (Gazi, 1931). 2 "Yağışsız günler gelip geçti. Fakat o günlerde cadde ve sokaklarda yer yer meydana gelen göçükleri onartmak tek bir ilgilinin aklının ucundan bile geçmedi.... Halk oyu ile üslendiği görevi yapmak ve görevin gerektirdiği hizmetleri yapmak ise halka lütuf değildir." (Turan, 1976) 3 Şehreminliğinden İstanbul Evkaf Müdiriyet-i Aliyesine Kabristanlarla ilgili 1382 numaralı ve 1 Mayıs 1930 tarihli yazı. (Belge-2, 1930)
hayatını tehdit eder. Haftalık yoğunluktan, stresten uzaklaşabilmek için kaçamak sayılabilecek gerçekleştirilen pikniğin ortaya çıkardığı kirlilik ve yaban hayatına vereceği zararı önleme de yerel yönetimlerin görevlerindendir. Türkiye de 2023, 2053, 2071 gibi ileri tarihlerde reel hedefleri belirlemiş, kamburlarından kurtulma mücadelelerine girişmesi esnasında kırılma noktalarında çevre konusuna da çekilmeye çalışılmış, ama meselenin siyasi darbeye kadar uzanmasına dair medyada ve hafızalarda canlı bilgiler bulunmaktadır. Fakat üçüncü bin yılın başında, ilk yüzyılını hedefsiz, rastgele, başıboş geçirme niyetinin olmadığını da ortaya koymuştur. Bu hedeflerin merkezi yönetim tarafından gerçekleştirilmesinin yanında yerel yönetimlerin gayretleriyle, çevreye duyarlı bir halde ortaya konulması da mühimdir. Türkiye genel hedeflerine doğru yürürken, yerel yönetimsiz bunu gerçekleştirebilme ihtimalinin bulunmadığı gayet iyi görülebilmektedir. Çevre ve düzenleme yerel yönetimlerin varlık sebebi olan toplumuna değer verme, değerli olduğunu hissettiren, kalitenin düzeyini yükselten standart görevidir. Yerine getirilmemesi de sayılan kıymetli unsurların menfiye dönmesine neden olur. Çevre konusundaki duyarlılık ve hassasiyet aslında "insanın korunmasına" (Dinçerler, 1995: 52-56) yönelik eylemlerin bütünüdür. "Dünyada mekan" hedefinin somutlaşması binayı ortaya çıkarır ki sağlıklı kentleşmenin gerçekleştirilmesi yerel yönetimin durumu okuması, strateji geliştirmesi, plan ve program yeteneğine bağlıdır. "Mahşerin dört atlısı gibi" tarif edilen sanayileşme, enerji, nüfus ve çevre arasında yerel ve merkezi yönetimi zorlayan bir ilişki bulunmakta, uzun zamandan beri ahenk sağlama yolunda arayışlar sürmektedir. İktisadi ve içtimai refah düzeyini yukarıya doğru tırmandırmak isteyen, sanayileşmiş ve sanayileşmeye devam eden ülkeler, istihdam dışında kalan nüfusun baskısıyla plansız bir endüstrileşmeye yönelmekte; haliyle enerji ihtiyacı ve tüketimi hat safhaya ulaşmakta bu da çevrenin çok daha büyük ve hızlı bir şekilde tahribine yol açmaktadır. Kömür, petrol ve doğal gaz gibi "fosil yakıtların" kullanımı ile sanayi devrimi sonrasında bu yolda ilerleyen ülkeler çevreye ağır yükler eklemekte, alternatifleri zorlamaları da yeterince başarılı olamamaktadır. İnsanlık alemi bilhassa şehirlerde nüfus, sanayileşme, enerji ve çevre açısında olumlu ya da olumsuz bir döngünün içine düşmektedir. Kısa vadeli çözümler, dünya ve gelecek kuşaklara çoğunlukla yeni zararlar getirmektedir. (Pala, 1998: 137) 158 II. Dünya Savaşı sonrasında sadece gelişenler değil, Üçüncü Dünya Ülkeleri de bilinçli - bilinçsiz bir kalkınma yarışına girmişlerdir. Mesele ile önceleri sadece iktisadi bilimler ile meşgul olurken 1980'lerden itibaren diğer bilim dalları yaşanabilir bir ülke ve çevre arayışlarını araştırma platformlarda sürdürmüştür. (Pala, 1998: 138) Sanayileşmenin, kentleşmenin insan hayatına zorunlu kıldığı ulaşım, motorlu araçların üstünlüğü ile sağlanmaktadır. Araçlar beraberinde gürültü, yakıt kirliliği getirdiği gibi yaban hayatını da sarsmaktadır. Toplu ulaşım ya da iş amaçlı seyahat dışında araç kullanımını normalin dışına taşınması, hız yapılması, rastgele toplum içinde spora dönüştürülmesi yaban alanlarını da derinden etkilemektedir. Yerel yönetimlerin hizmet verdiği şehirlerin ekonomik, sosyal, tarihî, coğrafî ve kültürel değerlerini araştırmak ve ortaya koymak, farklı yöntemlerle kalıcı hale getirmektir. Afyonkarahisar Belediyesi birisi uluslararası olmak üzere 8 ulusal sempozyum, şehirdeki ilçe yerel yönetimi olan Dinar Belediyesi de ikisi uluslararası olmak üzere 5 sempozyum gerçekleştirmiştir. Anlaşılıyor ki belediyecilik sadece alt ve üst yapı olarak algılanmamaktadır. Kültürel mirasın
sahip çıkılması, doğal güzelliklerin muhafazası, farkındalıklı ve yaşanabilir bir çevre hedeflenmektedir. Nereden gelip nereye doğru gittiğini, kültürel kaynaklarının neler olduğunu, üçüncü bin yılı geçmiş bin yıllardaki kazanımlarıyla götürebilen şehrin yönetimi olabilmektir. "Envanter kavramı, kültür yaşamımızda da süratle yaygınlaşan önemli bir kavramdır. Anadolu gibi pek çok uygarlığın kaynağı sayılabilecek bir coğrafyada hangi kültür değerlerine sahibiz sorusunun cevabı hiç kuşkusuz önemlidir. Bu önemli alanın değerlendirilmesi ve belirlenmesi için, kültür envanteri, kabul edilmelidir ki en azından bir zorunluluktur." (Şeni, 2011: 7) Mahalli kazanım olarak kentlerde tesis edilecek kent arşivleri sadece araştırmacı odaklı düşünülmemeli, yörenin halkı tarafından da sahiplenilmeli, kıskançlık duygusuyla muhafaza edilmeli, mekanın canlılığı ve devamlılığı sağlanmalıdır. (Şeşen, 2016: 109) Aksi bir durumda bireyin çok büyük maddi ve manevi fedakarlıklarla ortaya çıkarmaya çalıştığı eserlerinin varisleri tarafından çarçabuk bertaraf edildiğinin birçok örneği (Talay, 1997: 26) bulunmaktadır. Bir başka açıdan kültürel devamlılıklar ürünlerin anlamlarını çözümlemekten geçmektedir. (Tanyeli, 2011: 29) Mahiyet ne olursa olsun tarih biliminin ve tarihçiliğin cazibesi bir kere daha gün yüzüne çıkmaktadır. Tarihin kılavuzluğu göz ardı edilirse, hedefin gerçekleşmesi söz konusu olamaz. Genel ya da mahalli anlamda toplumsal hareketlenmeler de yerel yönetimleri doğrudan ve derinden etkilemektedir. Bunların en günceli şüphesiz ülkemizin bir göç cazibe merkezi olmasıdır. Herhangi bir sınır koymadan kendisine yönelen mağdur ve mazlum göç kafilelerine kucak açan Türkiye bunları kamplarda oluşturduğu şehirlerde ağırlamaya çalışsa da artık bu dalgadan etkilenmeyen bir şehrin, yerel yönetim alanının kalmadığını herkes görebilmektedir. Siyasi çıkışların yanında bilimsel birikimlerden yararlanma arayışları bütün hızıyla devam etmektedir. Merkezi ve yerel yönetimler bu konuda bilim ve fikir adamlarının birikimlerini güncelleme yapmalarına zemin hazırlayacak etkinliklerde bulunmaktadırlar. Bu etkinlikler milli katkılar yanında mahalli kazanımlar da sağlamaktadır. 159 500 yıla uzanan Türk egemenliği Balkanlara huzur ve barışı da getirmiş olmasına rağmen uluslararası girdapların sonucunda sona erdiğinde arkası kesilmeyen bir göç dalgası meydana gelmiştir. "Balkan" adı Türk milletinin hafızasında silinmeyen bir kavram ve mekan olarak kalmıştır. Konuya dair gerçekleştirilen bilimsel etkinler ilgiyle izlenmiştir. (Balkanlar, 2015) Evlad-ı Fatihanın çocukları farklı tarihlerde Anadolu'ya geldikten sonra yerel yönetimlerin faaliyet alanlarına dahil olmuşlardır. Kasım 2016'da Birleşmiş Kentler Yerel Yönetimler Orta Doğu ve Batı Asya Bölge Teşkilatı (UCLG-MEWA) Sosyal İçerme Komitesi Eş Başkanlığı'nı yürüten Şanlıurfa Büyük Şehir Belediyesi Uluslararası Göç Yönetimi Zirvesi'ne ev sahipliği yapmıştır. (Uluslararası, 2016) Amasya Üniversitesi ile Kıbrıs, Balkanlar, Avrasya Türk Edebiyatları Kurumu 2017 yılının hemen başında müştereken I. Uluslararası Göç ve Kültür Sempozyumu düzenleyerek tarihi, ekonomik, sosyal, politik neden ve sonuçları iç içe ve karmaşık bir halde bulunan göç olgusunu kültürel ve sanatsal açıdan ele alıp bilimsel bir zemine oturtmayı amaçlamışlardır. Sempozyuma ülkemizin yanında Azerbaycan, İran, Afganistan, KKTC gibi gönül coğrafyamızın bilim adamları da iştirak etmişlerdir. (Göç, 2017) Samsun Canik Belediyesi 10 ülkeden, 222 bilim adamının 210 bildirisi ile göç olgusunu hemen her yönüyle ele alan Uluslararası 7. Göç Sempozyumu (Sempozyum, 2017) gibi, bir ilçe yerel yönetimi açısında zor olduğu kadar takdire şayan bir etkinlik düzenlemiştir.
"Toplumun, sosyal, kültürel, politik vb. tüm alanlarıyla yakından ilişkili ve bu alanları derinden etkileyen bir olay" durumundaki göçün çok kapsamlı olması sebebiyle antropoloji, sosyoloji, merkezi ve yerel yöneticilerin ilgisini çeken bir husustur. (Yıldırım, 2004: 30) Konunun özel durumları olduğu da dikkate alındığında daha kolay anlaşılması mümkün olmaktadır. 4 2. Çevrenin Turizme Basamak Oluşturması Temizlik ile iman arasında esaslı bir rabıta bulunmaktadır. Türk milli kültürü içinde kendinin temizliğine önem verilirken muhitinin temizliğini de yerel yönetimlerden bekler. Vazifenin yerine getirilmemesinin sonuçlarını değerlendirmek için medyadan bilgi aktarmaya gerek yoktur. Yerel yönetimlerin devamı ya da değiştirilmesinde en önemli etkenlerden birisi bu husus olmuştur. Buna mukabil kontrolsüz, plansız, kanunsuz yerleşim çevre kalitesini düşürmekte ve bozmaktadır. Turizme yönelen muhitlerde betonlaşmayı gözlemek hem çok kolay, hem de ne yazık ki acıdır. Otel, restoran, pansiyon, farklı niteliklerdeki mekanlar, binalar, panolar görüntü kirliliğini ortaya çıkarmıştır. Turistik çevrede yılın sınırlı bir döneminde nüfustaki ani artış sonrasındaki aynı şekilde birden bire gerçekleşen azalma su, elektrik, kanalizasyon başta olmak üzere alt yapı hizmetlerinde taşıma kapasitesi doğal olarak yerel yönetimleri zorlamıştır. "Çevrenin korunması, çağdaş anlamıyla ekonomik, ticari, sosyal ve siyasi açılardan birbiriyle uyumlu ve bütünleşmiş bir yaklaşımla" mümkün olabilir. Yerel yönetimlerin liderliğinde dizayn etme, özendirme-oluşturma yaklaşımları esas olmuştur. (Alpar, 1998: 41) Turizm, bilhassa son yıllarda daha etkin hale gelen ekoturizm projeleri, hükümetin Kültür ve Turizm, Orman ve Su İşleri ile Çevre ve Şehircilik bakanlıkları gibi çok kapsamlı merkezi yönetim birimlerinin çalışma alanında yer bulmaktadır. Bağlı olduğum disiplin açısından Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın girişimlerinin, düzenlemelerinin ile projelerinin ülkemizde ve dünyamızda yeni sayılabilecek kavramın yerel yönetimler tarafından uygulanabilir hale dönüştürülmesinde uç görevler üstlenmiştir. Zira projelerin gerçekleşme sahası yerel yönetimin sınırları içindeki alanlardır. Aynı şekilde gelen turistin ziyaret ettiği çevrenin sahibi ile kültürel, sosyal, ekonomik açısından mevcut olan kopukluk daha ziyade yörenin sakinlerini topraklarına yabancılaştırmakta, genelden özele kayılmaktadır. Emirdağ'da antik çağlara uzanan Balcam Mağarasından Avrupa ve Amerika gibi uzak ülkelerden gelen ziyaretçiler haberdar olup ve sosyal medyada bunu paylaşmakta iken, halkın yerini dahi bilememesi gibi garip bir sonuç çıkarmaktadır. İnsanın faaliyette olduğu çevrede her şeyin istenilen seviyede cereyan etmesini beklemek de yanlış olur. Turizmin arka bahçesinde aşırı bir gürültü, atıklar çöpler bir tarafa yasak avlanma ve en az onun kadar tehlikeli tarihi eser kaçakçılığı ile bilgileri medyadan izlemek mümkündür. Bütün bu olumsuzluklar kontrolsüzlükten kaynaklandığına göre olaya tersinden bakıldığında kontrolün kazanımlara sebep olması beklenilebilir. Kültürel mirasın başında yer alan tarihi yapılar ve binaların restore edilerek bakımlı hale getirilmesi mümkün olabilmektedir. Çok kullanılan "nostalji" ile modernite doğrudan bağlantılıdır. Hemen her dönemde geçmişin özlenmesi doğal karşılanmıştır. Mesele hangi geçmişin özlendiğidir. Bireylerin yitip giden gençliğindeki hususlar nostaljik hale gelmiş, alternatif kabul 160 4 n "kentli kadın olgusunun, kadın ve kent ilişkisinin" sinemadaki yankısı şurada ele alınmıştır. (Yaşartürk ve İlbuğa, 2014: 159-179)
edilebilir bir düş ortaya çıkarmıştır. (Tanyeli, 2011: 79) Yaşam serüveninde "birey, mensubu bulunduğu aile, toplum, şehir ve ülke açısından kıymet kazanır. Kazandığı kıymet ile geri dönüşümü sağlar. Hayat mücadelesi ona kimlik kazandırır." (Akın, 2015: 13) Hatıralarında bulunduğu, bulunmak istediği yerler ayakta kalmasına yardımcı olur. Türklüğün varlık kavgası demek olan Millî Mücadele'de bağımsızlık ve ardından Cumhuriyet yolunun kesin bir şekilde açıldığı Büyük Taarruz öncesinde Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın, plan ve taktikleri son kez gözden geçirdiği Şuhut'taki Hacı Veli Konağı böylelikle "Atatürk Evi" olarak restore edilip ziyaretçilerin hizmetine sunulmuştur. Yerel yönetimlerin yetki sınırları içinde kalan kültürel nitelikli hanlar, hamamlar, kaleler, surlar, askeri kışlaların bir kısmında ya da tamamen gerçekleştirilecek restorelerle otel, turistik tesisler hatta parklar korunur hale gelmiştir. Milli Mücadele'de ağır bir Yunan işgaline maruz 5 kalan, bağımsızlık hamlesi olan Büyük Taarruzun başlangıç ve gelişme (ATBD, 2012; ATBD, 2015; Karazeybek, 2016: 13-34; Üçüncü, 2010; Üçüncü, 2012) noktasında bulunan Afyonkarahisar kurtuluşun faturasının ağır bir şekilde kesildiği, bedelinin ödendiği bir coğrafya olmuştur. Türkülerde de dillendirilen kalenin, eteklerinde yüzyıllarca varlığını muhafaza eden Karahisar'ın mezarlığının yerinin değiştirilmesi, kabristanın topraklarının yerleşim alanı olarak kullanılması Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilmiştir. Başlı başına bir araştırma konusu olabilecek kadar ehemmiyetli olan bu konudan çevre açısından dikkati çeken hususlar şehrin asrî bir mezarlığa kavuşturulmasıdır. 161 "Amorium'daki Roma Mezarlıkları geniş bir alana yayılmış olup, kayaya oyulmuş basit mezarlar ve tapınağa benzer büyük ve etkileyici mezarlar gibi farklı mezar tiplerinden oluşmuşlardır. Bununla birlikte, halkın çoğu bugünün mezar taşlarını andıran mezar işaretleri ile yetinilmiştir." (Lihgtfood, 2006: 40) Mezarlıklar yerel yönetimlerin tarihi akış içinde çok farklı toplum ve kültürlerin mirasını göz ardı edemeyeceği somut kalıntılardır. Afyonkarahisar şehrindeki ve ilçelerindeki kabristan ile ilgili hususlar daha farklı çalışmalara konu olabilecek bir nitelikte olduğundan bu araştırmamızın kapsamı dışında tutulmuştur. Asri mezarlık içinde hava şehitlerine de temsili yer ayrılmış olması, Büyük Taarruz'un hemen öncesinde keşif uçuşunda şehit düşen kahramanlarımız adına gurur veren bir gelişmedir. Çevrenin tarihle bütünleşmesi, kahramanların adının ve emeğinin unutulmasının engellenmesi adına takdir edilmesi gereken bir davranıştır. Cumhuriyet'in ilk yıllarında valilikten tahsis edilen bütçe ile bir çocuk bahçesi kurulmuş, akabinde de belediyeye devredilmiştir. (Afyon, 1938: 44) Bir taraftan geleceğin teminatı çocukların çevrenin farkına vararak, sağlıklı, duyarlı ve doğal yaşama uygun yetişmesi, diğer taraftan da sürdürülebilirlikte yerel yönetimin etkin ve paydaş olması amaçlanmıştır. Parklar ve bahçeler, yerleşim yerlerindeki bireylerin sosyal yaşama alanı olduğundan her dönemde yerel yönetimlerin hem vizyondaki hem de toplumsal etkinlikteki gündemini oluşturmaktadır. Çocuk Parkları ya da Semt Kültür Merkezlerinin açılması daha çok "moda" (Silier, 2010: 20) olarak algılanmış, bunların kültürel açıdan desteklenmesi uzmanlık alanı gerektirmesi yerel yönetimlerdeki katkıyı belediye reisinin tercihine bırakmıştır. 5 Şehrin Milli Mücadele yıllarına ait gelişmeler ile değerlendirmeler şurada yapılmıştır: (Akkoyun, 2016: 1-13)
Örneklendirdiğimiz şehir, şüphesiz mitolojik devirler de dahil olmak üzere binlerce yıldan beridir bilinen bir kaplıca şehridir. Çevre ile ilgili politikaları ve arka planı incelediğinde bu unsura ait hususlar ön plana çıkmaktadır. Gazlıgöl, Ömer, Gecek, Heybeli, Hüdayi gibi şöhreti coğrafyalar ötesine uzanan kaplıcaları, hemen her dönemde hafızalarda yer bulmuştur. Buralardaki olumlu ya da olumsuz hususlar uzak diyarlarda bile anılmış, kaleme alınmıştır. II. Dünya Savaşının sona ermesinin ardından İstanbul'da yayınlanan haftalık bir gazetenin Anadolu incelemelerinden birisi de Karahisar'ın değerlerini ortaya koyarken kaplıcalardan da söz etmiştir. "Gecek Kaplıcası, Afyon'un biricik mesiresi denilebilir, her mevsim ayrı bir güzelliğe, ağaçlar arasında can verici bir manzaraya sahip, ayrıca Akar Çayının iç açıcı akışıyla görülmeye değer bir yer. Fakat kaplıcanın bakımsızlığı şifasından ziyade tabiat güzelliklerini unutturuyor insana." (Genel, 1946) İnsanoğlu ilk çağlardan beri şifalı sunun farkında ve bilincinde olmuştur. Günümüze yaklaşıldığında yönetim birimleri bu hususu kontrol eder bir politika izlemişlerdir. Özel teşebbüsün geliştiği zamanımızda ticari amaçlar daha ön planda gözükmektedir. Bu durum yerel yönetimlerin sorumluluğu, payını azalmak bir yana daha da artırır hale gelmiştir. Afyonkarahisar'da Gazlıgöl başta olmak üzere sağlık amaçlı su kullanımı kaplıcalar yerel yönetimlerin yakın ilgi alanında bulunmaktadır. Tatlı bir rekabet içinde gelişen termal turizm otel işletmelerinin arka planında da yerel yönetimlerin çalışma sahası bulunmaktadır. Ülkemizde dokuz adet tematik bölgeden birisi Frigya Kültür ve Termal Turizm Gelişim Bölgesi içinde bulunan Afyonkarahisar destinasyon niteliğindeki termal turizm tesisleri yanında doğal, tarihi, kültürel değerleri ile turizm endüstrisinin gözde alanlarından birisidir. Bu anlamda bir çok etkinlik (Kültür, 2014) düzenlenmekte, mahalli ve milli kazanımlar elde edilmeye çalışılmaktadır. "Afyonkarahisar halkına, esnafına, fakirine, zenginine, dolayısı ile her kesimine" 6 faydalı sektöre dikkat çekilmektedir. Ocak 2011 ayı istişare toplantısında Afyonkarahisar Sanayicileri ve İş Adamları Derneği Başkanının sözlerinde "tarihimiz ve kültürümüz kent kimliğinin bir parçası olarak" (Tarih, 2011) yer bulmaktadır. 162 "Daha iyi bir kent yaratmak, kentlerin planlı bir biçimde ve temel işlevleri yerine getirecek şekilde planlamasını sağlamak" (Türk, 2015: 56) amacı hızlı, çarpık, dengesiz, aynı zamanda sağlıksız kentleşme yüzünden aksamaktadır. Zira kentleşen nüfusun barınma, tahsil, sağlık, kültür, alt yapı yanında yeşil alan ihtiyaçları karşılanamamakta, bir çevre meselesi ortaya çıkmaktadır. Aile yaşadığı çevre ile beraber anlam kazanmakta, değişim yaşamaktadır. Şehirleşme öncesinde köy ya da mahallede hayatını idame etmekteydi. Her ikisinde de evin mahremiyeti en üst seviyeye çıkarılmış bir fiziki özelliğe sahiptiler. Kadın ve erkeklere hareket alanı tanımaktaydı. (Aytaç, 2007: 131-132) Çevre sadece o muhitte yaşayan insanların gündelik hayatları için bir anlam taşımaz. 1983 yılından beri varlığını daha fazla kabul ettiren ekoturizm açısından da doğal, kültürel ve kaynağın değerinin bilinmesi anlamında mahalli, milli ve evrensel anlamda ekonomik bir nitelik arz eder. Bilhassa 2002'nin Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından "Ekoturizm ve Dağlar Yılı" ilan edilmesi sonrasında daha da kabul gören ekoturizm için çevre çok daha önemli hale gelmiştir. Gelecekte öneminin artması muhtemel görülmektedir. 6 "Afyonkarahisar'daki Kültür ve Turizm anlamında ilerleme kaydetmek amacıyla, kültürel değerlerin ön plana çıkarmak adına ülke genelinde ve uluslararası anlamda farkındalık oluşturmak ve kültürel değerlerimizi turizmle birleştirerek bir çok yönde kazanım sağlamak için" (Çalıştay, 2014).
Sürdürülebilirlik beraberinde planlı koruma ile kalkınmayı da getirir. Ekonomik hareketlilik içindeki halkın doğal ve kültürel kaynaklarının kıymetini bilmesi, onları ortaya çıkararak hizmet sektörüne sunması, tanınması ile daha fazla kalkınması birbirini destekleyen hususlardır. Ekoturizm ile yerel yönetimler doğrudan konuya dahil olmalarının yanında birey ya da topluluk halinde yerel bütün unsurlar da meselenin bir parçası haline gelecektir. Böylelikle zenginlik kaynağının tespiti, korunması daha da geliştirilmesinde paydaşların miktarı ve duyarlılığı genişleyecektir. Duyarlılığın hisleri tetiklemesi de çevre eğitimini kendiliğinden ortaya çıkaracaktır. Bilimsel yayınların amaç ve kaynağını da besleyecektir. Unutulmaması gereken bir husus da turizm; iktisadi, mali yani "akçeli" bir sektördür. Çevreden yararlanırken su akarken testiyi doldururken suyun kirletilmesi, hatta tamamen kullanılamaz hale gelmesi de kaçınılmaz hale gelebilmektedir. Yerel yönetimlerin "çevre duyarlı turizm" anlayışı ile merkezi yönetimle bütünleşmelidir. Çevrenin "yaşanabilir" (Bulut, 2008: 47) bir halde korunması taviz verilemez bir zarurettir. Ekoturizmin ruhuna uygun bir şekilde gerçekleştirilmesi tek başına yöresel ya da milli kalkınmaya sağlama gücüne sahip değildir. Çevre ve halk bağlamında yerel yönetimlerin olaya sahiplenmesi, çözüm üretmesi, doğal ve kültürel değerlerin sürdürülebilir hale getirilmesinde üstlenmesi gereken sorumluluklar sayesinde kazanımlar ve kalkınma sağlanabilir. "Gerçekçi kararlar" (Afyonkarahisar, 2013: 75) mevcut doğal dokuyu koruyacak, çevre kirliliğini engelleyecektir. Bu durum çevreyi öne çıkardığı gibi onunla bağlantılı turizme ve ülke ekonomisine katkı yapacaktır. 163 "Bacasız sanayi" (Hızal, 1985) ifadesiyle dillendirilen turizm sektörünün tarihi açıdan değer taşıyan kültürel miras üzerinden yürüneceğinden Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından organizesi ile Yaz, Kış başta olmak üzere mevsimlik turizm yoğunluğu yerine yılın tamamına yayılarak, insanlığın en değerli serveti olan zamanın mühim bir kısmının atıl kalması engellenecektir. Zamanın değerlendirilmesi yeni coğrafi alanların keşfedilmesine, gelirin ülke geneline yayılması ile mümkün olabilecektir. Dar anlamdaki çevreye ve kültürel değerlere duyarlı turizm, milli kazanımları öne çıkaracaktır. Turizmin ülke ekonomideki yerini ele alarak yeni tartışmaya girişecek değiliz. Ancak turizm ile çevre meselesini yerel yönetimler açısından incelemek, doğal ve kültürel miras titizlikle korunması, tarihi değer taşıyan eserlerdeki tahribatın önlenmesi yolunda politikalar geliştirilmelidir. Turizm canlandığında artan ziyaretçi sayısı ile birlikte doğal zenginliklerden sahiller, ormanlar, kültürel değer arkeolojik kalıntılar, tarihi nitelikli kalıcı eserler yakın çevreye bırakılan atıklar, çöpler nedeniyle doğal yapı bozulmakta meydana gelen kirlilik, kaynakları tükenme noktasına getirmektedir. Sonuç Kent yönetimi, demokratikleşme ile yakın temas halindeki yerel yönetimlerin sorumluluğuna bırakılmıştır. Tarihçilik de insana dair her şey ile ilgilendiğine göre yerel yönetimlerin kentleşme üzerindeki politikalar üzerinden ekonomik, sosyolojik, ekolojik değerlendirmeler yaparak kendi cephesinden kentlerin geleceğine, kültürel zenginliklerin fark edilmesine bilimsel katkı sağlayabilir.
Belediye veya büyükşehir belediyesi olarak isimlendirilen kamu idarelerinin sorumluluklarının başında kentin temel ihtiyaçlarına karşılamak ve yerel halkın yaşam standardını yukarılara taşımak için her türlü hizmeti tasarlamak, üretmek, gerçekleştirmek gelmektedir. Yaşanabilir bir çevre oluşturmaya, çevrenin korunması ve geliştirilmesine çalışır. Yaşam kalitesi yüksek bir kent için faaliyet gösterir. Yaşam kalitesi yüksek bir kentte doğal zenginliklerden, tarihi gelişmelerden ve dokudan yararlanılmasına Anadolu'dan gösterilebilecek örneklerinden birisi olarak Afyonkarahisar kentinin seçilmiş olması yakın ve uzak geçmişe uzanan sebepleri bulunmaktadır. Zira Antik dönemlerden millî direnişe, sonrasındaki gelişmelerinin tamamını İç Batı Anadolu'dan takip etmek mümkün olabilmektedir. Doğaya saygı, ekolojik denge, kentin zerafeti, sağlıklı ve kaliteli bir yaşam gibi yerel yönetimin faaliyetleri kentin gelişmesi ile tanıtılması yolunda yörede yetişen bitkilerin tanınması, iktisadi, içtimai, doğal zenginliklerin tanınmasında bilim dallarıyla işbirliğine gitmesi zorlukların aşılmasını kolaylaştırmaktadır. Tarih bilimi geçmişte yaşanmış ama oralarda kalmamış olaylarla bilhassa kentin turizm sektöründe öne çıkmasına fırsatlar vermektedir. Sanayileşme, her yerde kentleşmeyi tetiklemesine rağmen, ne yazık ki bu iki husus birbirini tamamlayarak yürümemiştir. Normal çizgisinde gelişmeyen hızlı kentleşme sebebi insana dayanan çevre kirliliği ile tarihi ve doğal zenginliklerin tahribatına yol açmıştır. Yerel yönetimler bu noktada yeni projeler gerçekleştirirken, toplumun ve coğrafyanın elindekileri muhafaza ederek ekonomik hayata katkı sağlamak zorunda kalmıştır. Zarureti hukuki temellerden ziyade yerel yönetimdeki sıra dışı öncü isimler eyleme dönüştürerek farkındalık ortaya koymuştur. 164 Horasan'dan Anadolu'ya geldiklerinde insan bakımından içi boşaltılan toprak parçasını, ikinci bir anavatana dönüştüren tarihin seçkin milleti, Türkiye Cumhuriyeti'ni kurduktan sonra belediyecilik bakımından da halkıyla bütünleşerek yoluna devam etmiştir. Su ihtiyacının giderilmesi, mezarlıkların şehir merkezinden çıkarılması, imar planı, kent bilgi sistemleri, çevre, yeşil alanlar, konut, kültür, sanat, sosyal hizmetlerde bulunmanın ekonomik hayat ile bağlantısı açıktır. Ancak bu hizmetlerin turizmle bağlantısı için inisiyatifi elinde bulunduranların ileri görüşlü hamleleri belirleyici olmaktadır. Merkezi ve yerel yönetimler üçüncü bin yılın başında, ilk yüzyılını hedefsiz, rastgele, başıboş geçirme niyetinin olmadığını da ortaya koymuştur. Burada yerel yönetimlerin gayretleriyle, çevreye duyarlı bir halde hareketi ile gerçekleştirilebilecektir. Gelişim aşamasında kent arşivleri sadece araştırmacı odaklı düşünülmemeli yörenin halkı tarafından da sahiplenilmeli, kıskançlık duygusuyla muhafaza edilmeli, mekanın canlılığı ve devamlılığı sağlanmalıdır. Tarihin kılavuzluğu ile kültürel hedefler çok daha kolay gerçekleşebilmektedir. Kültürel mirasın başında yer alan yapıların restore edilerek turizmin hizmetine sunulması dün-bugün-yarın çizgisini kuvvetlendirmektedir. Türkiye'deki tematik bölgelerden birisinin içinde yer alan Afyonkarahisar, destinasyon niteliğindeki termal turizm tesisleri yanında doğal, tarihi, kültürel değerleri ile turizm endüstrisinin gözde alanlarından birisi olarak yerel yönetimlerin liderliğinde ilerlemektedir. Daha iyi bir kent ortaya çıkarmak, kentlerin planlı bir biçimde ve temel işlevleri yerine getirecek şekilde planlamasını sağlamak amacıyla hareket ederken doğal ve tarihi zenginliklerden turistik kazanım elde edilmesi her bakımdan bir çevre duyarlılığı ortaya çıkarmaktadır.
Afyonkarahisar bunun en seçkin örneklerini yansıtabilecek bir potansiyele sahip olarak yerel yönetimlerin çevre kaynaklı turizme katkısı bakımından bütün bilim alanların inceleme konuları arasında yer almaktadır. Arşivler Osmanlı Arşivi Cumhuriyet Arşivi KAYNAKLAR Araştırma ve Projeler Akkoyun, T. (2016), "Millî Mücadele'de Afyonkarahisar", (Yürütücü: T. Akkoyun), Afyonkarahisar Kent Müzesi Kültürel ve Doğal Varlıkların Belirlenmesine İlişkin Araştırma Projesi: 2016/5, 8 Ağustos 2016. Erişmiş, U. C. (2016), "Afyonkarahisar Biyoçeşitliliği" (Yürütücü: U. C. Erişmiş), Afyonkarahisar Kent Müzesi Kültürel ve Doğal Varlıkların Belirlenmesine İlişkin Araştırma Projesi: 2016/9, 8 Ağustos 2016. Karazeybek, M. (2016), "Arşiv Vesikalarına Göre Büyük Taarruz Savaş Alanları ve Millî Park Sınırlarının Belirlenmesi Hususunun Değerlendirilmesi", Başkomutan Millî Parkı Bilirkişiliği, Afyonkarahisar-Kütahya-Ankara 16.11.2015-29.2.2016, ss. 13-34. 165 Kitaplar, Makaleler, Tebliğler ve Tezler Afyon, (1938), Afyon Cumhuriyetin 15 Yılı İçinde, Tan Matbaası, İstanbul. Afyonkarahisar (2013), Afyonkarahisar İli Doğa Turizmi Master Planı (2013-2023), (Proje Ekibi: Hakkı Yazıcı vd.) Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Afyonkarahisar. Akın, Ö. (2015), "Afyonkarahisar'da Basına Adanmış Bir Hayat: Mehmet Hulusi Özerkan", Taşpınar, nr. 14, Haziran, ss. 13-15. Alpar, İ. (1998), "Türkiye'nin Nüfus ve Çevre Politikaları", Nüfus, Çevre ve Kalkınma Konferansı 13-14 Kasım 1997, Türkiye Çevre Vakfı Yay., Ankara Ocak, ss. 35-46. Atbd, (2012), Askerî Tarih Belgeleri Dergisi; Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebesi (90. Yıl Özel Sayısı), LXI, nr. 129, Genelkurmay Basımevi, Ankara. Atbd, (2015), Askerî Tarih Belgeleri Dergisi; Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebesi, LXIV, nr. 136, Genelkurmay Basımevi, Ankara. Aytaç, A. M. (2007), Ailenin Serencamı, Dipnot Yay., Ankara. Balkanlar, (2015), "Balkanlar ve Göç Masaya Yatırıldı", Marmara Haber, 6 Mart. Belge-1, (1921), Osmanlı Arşivi, 17 Şevval 1337 tarihli, DH.KMS, Dosya nr. 52-3, Gömlek nr. 45. Belge-2, (1930), Cumhuriyet Arşivi, 030.10.0.0, 193-321-13. Bıyıklı, M. (2016), "Şehri Kaybetmek", Sıcak Nefes, nr. 50, Ağustos, s. 22-23. Bingül, Ş. (1993), Tarihin Süzgecinde Gemlik, Ön-Mat Matbaası, Bursa.
Bulut, S. (2008), Türkiye'de Yerel Yönetimlerin Çevre Politikası Uygulamalarının Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Çalıştay, (2014), "Kültür ve Turizm Çalıştayı Yapıldı", afyontime, 28 Aralık. Dinçerler, M. V. (1995), "Çevreciliğin Temeli İnsanoğlu Korumaktır", Yeni Türkiye, nr. 5, Temmuz-Ağustos, ss. 52-56. Ekinci, O. (1995), "En Büyük Çevre Sorunu: Plansızlık", Yeni Türkiye, nr. 5, Temmuz-Ağustos, s. 296-297. Erençin, A. (2006), "Belediye Görevleri Üzerine Bir İnceleme", Çağdaş Yerel Yönetimler, XV, nr. 1, ss. 17-29. Eroğlu, V. (1995), "Çevre ile Uyumlu Şehirleşme", Yeni Türkiye, nr. 5, Temmuz-Ağustos, ss. 534-536. Ersen, C. (1972), Beyaz İhtilal, Yeni Büyük Dağıtım Yay., İstanbul. Eskisoy, F. (2005), Anılarla Bayat Tarihi, Bayat. Gazi, (1931), "Gazi Hz. Nazilli'de:... Büyük Reisimiz Belediye'de şehir işleri hakkında izahat almışlar...", Vakit, nr. 4697, 5 Şubat. Genel, N. (1946), "Afyon", Çağdaş, nr. 6, 27 Ağustos. Göç, (2017), "Göç Sempozyumu Başladı", Amasya Haber, 3 Ocak. Gündüz, R. (t.y.), "Millî Kültürümüz ve Bursa", 11 Eylül (Bursa), I, nr. 1, ss. 34-36. Hızal, İ. (1985), "Bacasız Sanayi", Türkeli, nr. 7503, 24 Nisan. 166 Kararname (1983), " Kanun Hükmünde Kararname ", Resmî Gazete, nr. 18251, 14 Aralık, ss. 160-194. Kararname (2011), "Kanun Hükmünde Kararname", Resmî Gazete, nr. 27984, 4 Temmuz, ss. 1-43. Karatepe, Ş. (2013), "Hükümet Sistemleri ve Türkiye", Yeni Türkiye, nr. 51, Mart-Nisan, ss. 223-235. Karazeybek, M. (2017), "XVII. Yüzyılın İkinci Yarısından XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısına Hac Yolu Masrafları, Hizmetleri ve Urban Surreleri", Yeni Türkiye, nr. 98, Aralık, ss. 525-538. Kargıoğlu, M. vd. (2008), "Akarçay Havzası Afyonkarahisarı'ndaki Tehlike Altındaki (Cr, En, Vu) Endemik Bitkilerin Coğrafi Sistemleri (CBS) ile Haritalanması ve Koruma Statüleri", Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, I, nr. 2, ss. 33-36. Kültür, (2014), "Afyonkarahisar'da Kültür ve Turizm Çalıştayı Düzenlendi", Hürriyet, 29 Aralık. Lihgtfood, C. & M. (2006), Anadolu'da Bir Bizans Kenti, (Çev. Mücahide Lightfoot), Homer Kitabevi Yay., İstanbul. Okçu, E. (1980), Çevre Düzenlemesi ve Mimarî Üzerine Düşünceler", Millî Kültür, II, nr. 3,4,5, Ağustos Eylül, Ekim, ss. 67-70.
Özür, N.K. (2016), "Şehirleşme Sürecinde Olan Kasabalarda Nüfus Gelişimi ve Yaş Yapısı İlişkisi: Ilgaz (Çankırı)", Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, XX, nr. 2, Ağustos, ss. 409-436. Pala, C. (1998), "Sanayileşme, Enerji, Nüfus ve Çevre İlişkileri", Nüfus, Çevre ve Kalkınma Konferansı 13-14 Kasım 1997, Türkiye Çevre Vakfı Yay., Ankara Ocak, ss. 137-157. Sağlam, S. (2006), "Türkiye'de İç Göç Olgusu ve Kentleşme", Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, nr. 5, Güz, ss. 33-44. Sempozyum, (2017), "Geçmişten Günümüze Göç Sempozyumu", Milliyet, 18 Şubat; "Samsun Canik'te Düzenlenen Göç Sempozyumu Sona Erdi", Gerçek Taraf, (Samsun), 20 Şubat. Silier, O. (2010), "Dünyada ve Türkiye'de Kent Müzeleri", Ege Mimarlık, Temmuz, ss. 16-21. Şeşen, Y. (2016), "Kent Arşivi Kültürü İhtiyacımız", Türk Kütüphaneciliği, XXX, nr. 1, ss. 108-113. Talay, Ü. (1997), "Sandıklı Tarihinin Yazarı: Abdullah Özkaynak", hde, nr. 7, Temmuz- Ağustos, s. 26. Tanyel, U. (2011), Rüya, İnşa, İtiraz: Mimari Eleştiri Metinleri, Boyut Yay., İstanbul. Tarih, (2011), "Tarih ve Kültür Kentin Bir Parçasıdır", Gazete 3, 29 Kasım. Togan, A.Z.V. (1981), Tarihte Usul, 3. b., Enderun Kitabevi Yay., İstanbul. Tunçer, P. (2015), "Türkiye'de Kentleşme Politikaları", The Journal of Academic Social Science Studies, I, nr. 37, Autumn, ss. 275-290. Turan, T. (1976), "Bu Nasıl Kent?", Bursa Hakimiyet, 26 Ekim. 167 Türk, S.M. (2015), "XX. Yüzyıl Kent Kuramları", Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, II, nr. 3, ss. 41-59. Uluslararası, (2016), "Uluslararası Göç Yönetimi Zirvesi Şanlıurfa'da Başladı", urfasiyaseti, 7 Kasım. Üçüncü, U. (2010), Türk Kamuoyunda Büyük Taarruz, Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE Basılmamış Doktora Tezi, Afyonkarahisar Nisan. Üçüncü, U. (2012), Türk Kamuoyunda Büyük Taarruz, Altınpost Yay., Ankara. Yaşartürk, G. ve İlbuğa, E.Y. (2014), "Üç Maymun, Pandora'nın Kutusu, Güzel Günler Göreceğiz, Nar, Geriye Kalan, Şimdiki Zaman ve Zerre Film Örnekleriyle Türk Sinemasında Kentli Kadın Olgusu", Gazi Üniversitesi İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, nr. 39, Güz, ss. 159-179. Yıldırım, A. (2004), Kentleşme ve Kentleşme Sürecinde Göçün Suç Olgusu Üzerindeki Etkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Yüceşahin, M.M. ve Özgür, E.M. (2008), "Türkiye Kentlerinin Kentleşme Düzeylerinin Demografik, Ekonomik ve Sosyal Değişkenlerle Belirlenmesi", Coğrafi Bilimler Dergisi, VI, nr. 2, ss. 115-139.