Eğitimin Amacı İşyerlerinde kullanılan iş ekipmanlarının tasarım aşamasından başlamak üzere imalat ve kullanımı hususlarının İSG üzerine etkileri hakkında bilgi edinmek Öğrenim Hedeflerimiz İş ekipmanlarında güvenlik, Makine, tezgah ve tesislerde güvenlik, İş ekipmanlarında bulunacak asgari nitelikler, İmalatçıların sorumlulukları, Makinelerin güvenli kullanımına yönelik işaret ve tanımlar, İlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak 2
Konu Başlıklarımız 1. İş Ekipmanlarının İmalatçılarının Sorumlulukları 2. İş Ekipmanlarının Kullanımı 3. Makinelerin İşaretlenmesi 4. İşletme Talimatları 5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler 6. Makine Koruyucuları 7. İlgili Mevzuat ve Uygulamaları 3
İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ 25.04.2013 MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; c) İş ekipmanı: İşin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve tesisatı, ç) İş ekipmanının kullanımı: İş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyeti, d) Maruz kişi: Tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişiyi, e) Operatör: İş ekipmanını kullanma görevi verilen çalışan veya çalışanları, f) Özel risk taşıyan iş ekipmanı: Tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak kontrol altına alınamadığı iş ekipmanını, g) Periyodik kontrol: İş ekipmanlarının, bu Yönetmelikte öngörülen aralıklarda ve belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve test faaliyetlerini, ğ) Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi: Bu Yönetmelikte belirtilen iş ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ve EK-III te yer alan istisnalar saklı kalmak kaydıyla ilgili branşlardan mühendis, tekniker ve 4 yüksek teknikerleri,
İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ 25.04.2013 MADDE 5 (1) İşveren, işyerinde kullanılacak iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve bu ekipmanın çalışanlara sağlık ve güvenlik yönünden zarar vermemesi için gerekli tüm tedbirleri alır. (2) İşveren: a) İş ekipmanını seçerken işyerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik yönünden tehlikeleri göz önünde bulundurarak, bu ekipmanın kullanımının ek bir tehlike oluşturmamasına dikkat eder. b) İş ekipmanının, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tamamen tehlikesiz olmasını sağlayamıyorsa, kabul edilebilir risk seviyesine indirecek 5 uygun önlemleri alır.
Makine Emniyeti Yönetmeliği (200642AT) Tanımlar (a) Tehlike Muhtemel bir yaralanma veya bunların sağlık üzerinde oluşturabileceği hasar kaynağı. (b) Tehlike bölgesi Bir kişinin içerisinde ve/veya makina çevresinde sağlığına veya güvenliğine karşı bir riske maruz kalabileceği herhangi bir bölge. (c) Tehlikeye maruz kalan kişi Kısmen veya tamamen bir tehlike bölgesinde bulunan kişi. (d) Operatör Makinaları kuran, çalıştıran, ayarlayan, bakımını yapan, temizleyen, tamir eden veya hareket ettiren kişi veya kişiler. (e) Risk Tehlikeli bir durumda meydana gelebilecek olan sağlığa yönelik yaralanma veya hasarın olasılık ve derecesinin birleşimi. 6
Tanımlar (f) Mahfaza Özellikle fiziksel bir engel vasıtasıyla koruma sağlayan makinanın parçası. (g) Koruyucu tertibatı Yalnız başına veya bir mahfaza ile birlikte riski azaltmak amacıyla kullanılan tertibat (bir mahfazadan ayrı). (h) Amaçlanan kullanım Makinaların kullanım talimatlarında verilen bilgilere uygun olarak kullanımı. (i) Makul şekilde öngörülebilir yanlış kullanım Makinaların kullanım talimatlarında amaçlanmadığı şekilde, ancak kolayca öngörülebilen insan davranışlarından kaynaklanabilecek kullanım. 7
1. İş Ekipmanları İmalatçılarının Sorumlulukları İş ekipmanları, insana, diğer canlılara ve çevreye zarar vermemeli, Bir iş ekipmanı ile birlikte, kullanıcı, ayarcı, bakımcı vb. için gerekli tüm dokümanlar da sağlanmış olmalı, İş ekipmanları kullanımı, bakımı, ayarı, taşınması vb. sırasında ortaya çıkabilecek her türlü tehlikeli durum ürün piyasaya arz edilmeden önce analiz edilmiş ve gerekli önlemler alınmış olmalı, İş ekipmanı üzerinde kalmış olan ve ortadan kaldırılamayan riskler için uyarıcı işaret ve açıklayıcı bilgiler sağlanmış olmalı, İş ekipmanını piyasaya arz eden taraf, yazılı bir beyan (deklarasyon) ile İş ekipmanıyla ilgili tüm sorumluluğu almış olduğunu taraflara bildirmeli. 8
2. İş Ekipmanlarının Kullanımı İş ekipmanlarında alınacak genel tedbirler: Makine yerleştirilmesinin uygun olması, Bütün hareketli kısımların mahfazalarla kapatılması, Elektrikle çalışan makinelerin topraklanması, Havayı kirleten makinelere uygun havalandırma yapılması, Makine durdurulmadan tamir bakım ve temizlik yapılmaması, Çalıştırma ve durdurma düğmelerinin uygun olması, Operasyon noktasının koruyucu içine alınması ve İşe uygun aydınlatma yapılmasıdır. 9
3. Makinelerin İşaretlenmesi Makine Emniyeti Yönetmeliği (2006/42/AT) MADDE 5- (1) İmalatçı veya Türkiye de yerleşik yetkili temsilcisi, makinayı piyasaya arz etmeden ve/veya hizmete almadan önce; a)ek I de yer alan ilgili temel sağlık ve güvenlik kurallarının karşılanmasını sağlamak, b) Ek VII Bölüm A da bahsedilen teknik dosyayı sağlamak, c) Özellikle talimatlar gibi gerekli bilgileri temin etmek, ç) 13 üncü maddede belirtilen uygunluk değerlendirmesi için gerekli işlemleri yerine getirmek, d) Ek II Kısım 1 Bölüm A da içeriği verilen AT Uygunluk Beyanını makinaya uygun olarak hazırlamak, e) 16 ncı madde belirtilen hususlara uygun olarak CE uygunluk işaretini iliştirmek zorundadır. 10
3. Makinelerin İşaretlenmesi Bütün makineler, aşağıdaki asgari özellikler göz önünde tutularak, görünür, okunur ve silinemez bir şekilde işaretlenmelidir: İmalatçının ve ilgili olduğunda, yetkili temsilcisinin ticari unvanı ve tam adresi, Makinenin tanımı, CE İşaretlemesi (Ek III) Seri veya tip tanımlaması, Varsa seri numarası, İmalat yılı, yani imalât işleminin tamamlandığı yıl. Makineye CE işareti iliştirilirken tarih öne veya ileriye alınamaz. Bunun yanı sıra, muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere tasarımlanmış ve imal edilmiş makineler buna göre işaretlenmelidir. Makineler, tipi ve güvenli kullanım için esas olan bütün bilgileri de taşımalıdır. 11
3. Makinelerin İşaretlenmesi CE uygunluk işareti aşağıdaki biçimde CE baş harflerinden oluşmalıdır: (En az 5 mm harf yüksekliği) 12
3. Makinelerin İşaretlenmesi CE işareti Fransızca kökenli Conformité Europeénné kelimelerinin kısaltılmasıyla oluşturulmuştur. Avrupa Ekonomik Alanı içerisinde bir ürünün pasaportu olarak bilinen CE işareti, üzerinde bulunduğu ürünün yeni yaklaşım yönetmeliklerinde belirtilen temel koşullara uygunluğunun bir sembolüdür. Yeni yaklaşım yönetmeliklerinde belirtilmiş olan temel koşullar, sağlık, güvenlik, çevre ve tüketiciyi koruma konularında uyulması zorunlu olan kurallardır. Bir imalatçı piyasaya güvenli ürün arz etmek zorundadır. Ayrıca CE işaretini kalite işareti olarak da düşünmemek gerekir. Bu çoğunlukla emniyetle ilgili bir işarettir. CE işaretlemesi doğru olarak yapılmış bir ürün güvenli bir üründür. Ancak kesinlikle kaliteli bir üründür demek mümkün değildir. 13
3. Makinelerin İşaretlenmesi CE BELGESİ NASIL ALINIR? CE Belgesi alınması esnasında öncelikli olarak ürünün temel gereklere uygun olup olmadığı incelenir. Ürünün hangi risk kapsamına girdiğinin belirlenmesinin ardından ürünle ilgili harmonize standartlar ve üretim koşulları belirlenir. Ürünle ilgili standart ve Fabrika Üretim Kontrol sitemiyle beraber ürünün bir teknik dosyası hazırlanır. Ürünle ilgili ce işaretlemeside yapıldıktan sonra Avrupa Birliği tarafından onaylanmış bir kuruluş tarafından test ve ürün doğrulaması gerçekleştirilir. 14
3. Makinelerin İşaretlenmesi CE BELGESİ ALINMA AŞAMALARI 15
CE İşareti Taşıyacak Ürün Grupları, AB nin İlgili Mevzuatı ve Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar ÜRÜN ADI AB NİN İLGİLİ MEVZUATI UYUMDAN SORUMLU KURULUŞLAR UYUM DURUMU 1.Alçak gerilim cihazları Low voltage equipment (73/23/EEC;93/68/EEC) Sağlık Bakanlığı Yönetmelik 17.5.2002 / 24758 RG de yayımlanmış 17.11.2003 tarihinde yürürlüğe girdi. 2.Basit Simple pressure Sanayi ve Yönetmelik 11.1.2002 ve 24637 RG de basınçlı Ticaret kaplar Bakanlığı vessels (87/404/EEC;90/488/EE C;93/68/EEC) yayımlanmış 11.1.2003 tarihinde yürürlüğe girdi. 3. Oyuncakla r Toys (88/378/EEC;93/68/EEC ) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Yönetmelik 31.3.2002 tarih ve 24712 sayılı RG de yayımlanmış 31.3.2003 tarihinde yürürlüğe girdi. 4.İnşaat malzemele ri Construction products (89/106/EEC;93/68/EEC ) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yönetmelik 8.9.2002 tarih ve 24870 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olup, yayımı tarihinden 18 ay sonra yürürlüğe girdi. 16
CE İşareti Taşıyacak Ürün Grupları, AB nin İlgili Mevzuatı ve Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Ürün Adı AB nin ilgili mevzuatı Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Uyum Durumu 9. Aktif emplante edilen tıbbi cihazlar Active implantable medical devices (l90/385/eec;93/42/eec; 93/68/EEC) Sağlık Bakanlığı Direktifi uyumlaştıran Yönetmelik 12.3.2002 tarih ve 24693 sayılı RG de yayımlanmış olup, 12.9.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 10.Gaz Yakan Gas appliances Sanayi ve Ticaret Aletler (90/396/EEC;93/68/EEC) Bakanlığı tarih ve 24713 sayılı RG de yayımlanmış Direktifi uyumlaştıran Yönetmelik 1.4.2002 olup, 1.5.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 11.Sıcak su kazanları Hot water boilers (92/42/EEC;93/68/EEC) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Direktifi uyumlaştıran Yönetmelik 31.3.2002 tarih ve 24712 sayılı RG de yayımlanmış olup, 31.3.2003 tarihinde yürürlüğe girecektir. 12.Sivil kullanım için patlayıcılar Civil explosives (93/15/EEC) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Uyum çalışmaları devam etmektedir. 17
CE İşareti Taşıyacak Ürün Grupları, AB nin İlgili Mevzuatı ve Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Ürün Adı AB nin ilgili mevzuatı Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Uyum Durumu 13.Tıbbi cihazlar Medical devices (93/42/EEC;98/79/EC) Sağlık Bakanlığı Direktifi uyumlaştıran Yönetmelik 13.3.2002 tarih ve 24694 sayılı RG de yayımlanmış olup, 13.9.2003 tarihinde yürürlüğe girecektir. 14.Patlayıcı Equipment and protective Sanayi ve Ticaret Uyum çalışmaları tamamlandı. ortamlarda systems intended for use Bakanlığı Kullanılan in Potentially explosive Ekipmanlar atmospheres (94/9/EC) 15.Gezi Amaçlı Tekneler Recreational craft (94/25/EC) Denizcilik Müsteşarlığı Direktifi uyumlaştıran Yönetmelik 2.4.2002 tarih ve 24714 sayılı RG de yayımlanmış ve yayımı tarihinde yürürlüğe girmiş olup, 1 yıllık geçiş sürecini müteakiben zorunlu uygulamaya girecektir. 16.Asansörler Lifts (95/16/EC) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Uyum çalışmaları tamamlandı. 18
CE İşareti Taşıyacak Ürün Grupları, AB nin İlgili Mevzuatı ve Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Ürün Adı AB nin ilgili mevzuatı Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Uyum Durumu 17. Dondurucular Household electric refrigerators, freezers and combinations (96/57/EC) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Yürürlüğe girmiştir. 18.Basınçlı Pressure equipment Sanayi ve Ticaret Direktifi uyumlaştıran Yönetmelik kaplar (97/23/EC) Bakanlığı 10.04.2002 tarih ve 24722 sayılı RG de yayımlanmış olup, 1.7.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 19.In vitro diagnostik tıbbi cihazlar In vitro diagnostic medical devices (98/79/EC) Sağlık Bakanlığı Yürürlüğe girmiştir. 20. Radyo ve telekomunikas yon terminal cihazları Radio and telecommunications terminal equipment (99/5/EC) Telekomünikasyon Kurumu Yürürlüğe girmiştir. 19
CE İşareti Taşıyacak Ürün Grupları, AB nin İlgili Mevzuatı ve Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Ürün Adı AB nin ilgili mevzuatı Uyumdan Sorumlu Kuruluşlar Uyum Durumu 21. Yolcu Taşıma Amaçlı Kablo Üzerinde Hareket Eden Araçlar Cableway installations designed to carry persons (2000/9/EC) Belirlenmedi Yürürlüğe girmiştir. 22. Açık Havada Kullanılan Ekipmandan Çevreye Yayılan Gürültü Noise emission in the environment by equipment for use outdoors (2000/14) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Yürürlüğe girmiştir. 23. Floresan Lambalarda Enerji Etkinliği Energy efficiency requirements for ballast for fluorescent lighting (2000/55/EC) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Yürürlüğe girmiştir. 20
4. İşletme Talimatları 4.1. Torna Tezgahlarında Güvenlik Operasyon noktası uygun şekilde korunacak, Kayış kasnağa elle tutularak fren yapılmayacak, Talaş fırlamasına karşı tedbir alınacak, Çubuk halinde dönen uzun malzeme koruyucu içine alınacak, İş parçasının gevşeyip fırlamaması için tedbir alınacak, Etrafındaki boşluklar 60 cm. den az olmayacaktır. 21
4. İşletme Talimatları 4.2. Pres Tezgahlarında Güvenlik Kalıp bağlarken motor durdurulacak, başlık ile tabla arasında takozlar yerleştirilecek, Açık kalıpla yapılan çalışmalarda çift el kumanda tertibatı veya fotosel tertibatı olacak, Ağır preslerde ve enjeksiyon preslerinde sürgülü kapak veya mekanik engelli kapakla parça fırlamasına karşı tedbir alınacak Hidrolik ve pnömatik preslerde manometre ve emniyet supabı olacak Pres kalıplarının köşeleri ve kenarları keskin olmayacak Malzeme koyma ve almada mümkün mertebe maşa kullanılacak Düzenli olarak bakımı yapılacak 22
4. İşletme Talimatları 4.2. Pres Tezgahlarında Güvenlik 23
4. İşletme Talimatları 4.3. Taşlama Tezgahlarında Güvenlik Zımpara taşları, işin ve tezgahın özelliğine uygun olacak Uygun taş mahfazaları olacak, Mahfazaların toz emme sistemi olacak, Fırlayan çapaklar için uygun siper veya gözlük kullanılacak, Gözlük veya maske için ikaz levhası olacak, 24
4. İşletme Talimatları Taşlama ağzı açıklığı uygun olacak. En çok 120 derece, takım bileme tezgahlarında 60 derece, seyyar taşlarda 180 derece olacak, İş mesnetleri ayarlanacak, açıklık 3mm den fazla olmayacak, Taşın yan yüzeyleri kullanılmayacak, Taş yeni takıldığında ve soğuk zamanlarda fazla zorlanmayacaktır. 25
4. İşletme Talimatları 4.4. Matkap ve Freze Tezgahlarında Güvenlik İşlenecek parça uygun şekilde bağlanacak, Döner tablaya bağlanan parçaların çıkıntılı kısımları koruyucu içine alınacak, Parça işlenirken talaş takım ağızlarında talaş temizliği yapılmayacak, Soğutma suyunun sıçramasına karşı tedbir alınacak, Çıkan talaşlar elle süpürülmeyecektir.
4. İşletme Talimatları 4.5. Demir Testere Tezgahlarında Güvenlik Soğutma suyunun sıçramasına karşı tedbir alınacak, Testerenin uygun koruyucusu olacak, Kesilecek parça sağlam olarak bağlanacak, Sıçrayabilecek kıvılcımlara karşı tedbir alınacaktır. 27
4. İşletme Talimatları 4.6. Silindir, Merdane ve Hadde Tezgahlarında Güvenlik Malzeme beslemesi, besleme bandı ile yapılmalıdır. Silindirler arasında kapmayı önleyecek koruyucu olmalıdır. Uygun yerlerde acil durdurma düğmeleri veya Emniyet halatı olacaktır. Bazı tezgahlarda çift el kumanda tertibatı veya fotosel koruma tertibatı yapılabilir. 28
4. İşletme Talimatları 4.7. Konkasör, Değirmen ve Öğütücülerde Güvenlik Kuru ve yanıcı malzeme işleyen makinelerde, öğütücü kısımlar kıvılcım çıkarmayan malzemeden yapılmalıdır. Konkasörde taş fırlamalarına karşı tedbir alınmalıdır. Açık ağızlı döner konkasörlerin üzerinde çalışan işçilerin emniyet kemeri kullanmaları gereklidir. Döner konkasörlerde parça sıkışması durumunda makine durdurulmalı ve uygun çubuklarla sıkışma giderilmelidir. Elle besleme yapılan helezon dişli öğütücülerde, dar boğazlı bir besleme hunisi yapılmalı, bu huninin boğaz çapı 5cm. den fazla olmamalı, Tehlikeli bölgeye elin girmemesi için besleme ağızları yapılmalıdır. 29
4. İşletme Talimatları 4.8. Makas Tezgahlarında Güvenlik Verilen malzemenin kalınlığına göre ayarlanabilen lamalar konmalı, Çift el kumanda veya fotosel emniyet sistemi olmalı, Malzeme fırlamalarına karşı tedbir alınmalı, İki tarafta da çalışma olması durumunda bıçağın iki tarafında da koruyucu olmalıdır. 30
4. İşletme Talimatları 4.9. Ağaç İşleme Tezgahlarında Güvenlik Toz ve talaşa karşı uygun aspirasyon tertibatı olmalı, Planya tezgahlarında bıçağın takıldığı kanal 13mm. den, planya ile bıçak merdanesi arasındaki boşluk 3mm. den fazla olmamalıdır. Bıçak merdanesinin üzerine enine ve yüksekliğine ayarlanabilen koruyucular konmalı, Madeni koruyucuların bıçağa yakın yüzleri ahşap ile kaplanmalı, Katrakların kumanda ve stop tertibatı operatörün bulunduğu platformda olmalı, platformun 120cm yüksekliğinde korkuluğu olmalı, İşlenen malzemeler çalışma ortamından uzaklaştırılmalıdır. 31
4. İşletme Talimatları 4.10. Şerit Testere Tezgahlarında Güvenlik Alt ve üst kasnak arasındaki kısımlar menteşeli kapaklarla kapatılmalı, Şerit testere sürekli gergin tutulmalı, bağlantıları en az ayda bir kere kontrol edilmeli, çatlak testereler kullanılmamalı, Arıza durumunda tezgah durdurularak müdahale edilmeli. 32
4. İşletme Talimatları 4.11. Daire Testere Tezgahlarında Güvenlik Çalışma tablasının yerden yüksekliği 85-90 cm. olmalı, Daire testerenin üstü ve etrafı mafsallı ve kesilecek parçanın dokunması ile açılabilen bir koruyucu ile kapatılmalı, testerenin tabla altındaki kısmı da korunmalı, Malzemenin sıkışmasını önlemek için ayırıcı bıçak bulunmalı, Kısa parçalarda veya malzemenin son kısımları işlenirken kayar takozlar kullanılmalı. 33
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler İş ekipmanında bulunan ve güvenliği etkileyen kumanda cihazları açıkça görülebilir ve tanınabilir özellikte olacak ve gerektiğinde uygun şekilde işaretlenecektir. Kumanda cihazları zorunlu haller dışında, tehlikeli bölgenin dışına yerleştirilecek ve bunların kullanımı ek bir tehlike oluşturmayacaktır. Kumanda cihazları, istem dışı hareketlerde tehlikeye neden olmayacaktır. Operatör, ana kumanda yerinden tehlike bölgesinde herhangi bir kimsenin bulunmadığından emin olabilmelidir. Bu mümkün değilse makine çalışmaya başlamadan önce otomatik olarak devreye girecek sesli ve ışıklı ikaz sistemi bulunacaktır. 34
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler İş ekipmanının çalıştırılması veya durdurulması sırasında doğabilecek tehlikelere maruz kalan işçilerin bu tehlikelerden korunabilmeleri için yeterli zaman ve imkanı olmalıdır. Kumanda sistemleri güvenli olmalıdır. Bunlarda meydana gelebilecek herhangi bir hasar veya kırılma tehlikeli bir duruma neden olmamalıdır. Kontrol sistemleri güvenli olacak ve planlanan kullanım şartlarında olabilecek arıza, bozulma veya herhangi bir zorlanma göz önüne alınarak uygun nitelikte seçilecektir. 35
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler İş ekipmanlarının çalıştırılması, bu amaç için yapılmış kumandaların ancak bilerek ve isteyerek kullanılması ile sağlanacaktır. Bu kural, işçiler için tehlike oluşturmadığı sürece; Her hangi bir sebeple ekipmanın durmasından sonra tekrar çalıştırılmasında, hız, basınç gibi çalışma şartlarında önemli değişiklikler yapılırken de,uygulanacaktır. Bu kural otomatik çalışan iş ekipmanının normal çalışma programının devamı süresindeki tekrar harekete geçme veya çalışma şartlarındaki değişikler için uygulanmaz. 36
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler Bütün iş ekipmanlarında, ekipmanı tümüyle ve güvenli bir şekilde durdurabilecek bir sistem bulunacaktır. Her bir çalışma yerinde, tehlikenin durumuna göre, iş ekipmanının tamamını veya bir kısmını durdurabilecek ve bu ekipmanın güvenli bir durumda kalmasını sağlayacak kumanda sistemi bulunacaktır. İş ekipmanlarının durdurma sistemleri, çalıştırma sistemlerine göre öncelikli olacaktır. İş ekipmanı veya tehlikeli kısımları durdurulduğunda, bunları harekete geçiren enerji de kesilmiş olacaktır. 37
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler İş ekipmanının tehlikesi ve normal durma süresinin gerektirmesi halinde iş ekipmanında acil durdurma sistemi bulunacaktır. Parça fırlaması veya düşmesi riski taşıyan iş ekipmanları, bu riskleri ortadan kaldıracak uygun güvenlik tertibatı ile donatılacaktır. Gaz, buhar, sıvı veya toz çıkarma tehlikesi olan iş ekipmanları, bunları kaynağında tutacak ve/veya çekecek uygun sistemlerle donatılacaktır. İşçilerin sağlığı ve güvenliği açısından gerekiyorsa, iş ekipmanı ve parçaları uygun yöntemlerle sabitlenecektir. 38
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler İşçilerin sağlık ve güvenliği açısından önemli bir tehlike oluşturabilecek, iş ekipmanının parçalarının kırılması, kopması veya dağılması riskine karşı uygun koruma önlemleri alınacaktır. İş ekipmanının hareketli parçalarıyla mekanik temas riskinin kazaya yol açabileceği hallerde; iş ekipmanı, tehlikeli bölgeye ulaşmayı önleyecek veya bu bölgeye ulaşılmadan önce hareketli parçaların durdurulmasını sağlayacak uygun koruyucular veya koruma donanımı ile donatılacaktır. 39
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler Koruyucular ve koruma donanımı: Sağlam yapıda olacak, İlave tehlike yaratmayacak, Kolayca yerinden çıkarılmayacak veya etkisiz hale getirilemeyecek şekilde olacak, Tehlike bölgesinden yeterli uzaklıkta bulunacak, Ekipmanın operasyon noktalarının görülmesini gereğinden fazla kısıtlamayacak, Sadece işlem yapılan alana girişi kısıtlayacak, bunlar çıkarılmadan parça takılması, sökülmesi ve bakım için gerekli işlemlerin yapılması mümkün olacaktır. 40
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler İş ekipmanının çalışılan veya bakımı yapılan bölge ve operasyon noktaları, yapılacak işleme uygun şekilde aydınlatılacaktır. İş ekipmanının yüksek veya çok düşük sıcaklıktaki parçaları, işçilerin teması veya yaklaşması riskine karşı korunacaktır. İş ekipmanına ait ikaz donanımları kolay algılanır ve anlaşılır olacaktır. İş ekipmanı sadece tasarım ve imalat amacına uygun işlerde ve şartlarda kullanılacaktır. 41
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler İş ekipmanının bakım işleri, ancak ekipman kapalı iken yapılabilecektir. Bunun mümkün olmadığı hallerde, bakım işleri yürütülürken gerekli önlemler alınacak veya bu işlerin tehlike bölgesi dışında yapılması sağlanacaktır. Bakım defteri bulunan makinelerde bakımla ilgili işlemler günü gününe bu deftere işlenecektir. 42
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler İş ekipmanlarının enerji kaynaklarını kesecek araç ve gereçler kolayca görülebilir ve tanınabilir olacaktır. Ekipmanın enerji kaynaklarına yeniden bağlanması işçiler için tehlike yaratmayacaktır. İş ekipmanlarında, işçilerin güvenliğinin sağlanmasında esas olan ikaz ve işaretler bulunacaktır. İşçilerin üretim, bakım ve ayar işlemleri yapacakları yerlere güvenli bir şekilde ulaşabilmeleri ve orada güvenli bir şekilde çalışabilmeleri için uygun şartlar sağlanacaktır. 43
5. İş Ekipmanlarında Bulunacak Asgari Gerekler Bütün iş ekipmanı, ekipmanın aşırı ısınması veya yanmasına veya ekipmandan gaz, toz, sıvı, buhar veya üretilen, kullanılan veya depolanan diğer maddelerin yayılması riskine karşı işçilerin korunmasına uygun olacaktır. Bütün iş ekipmanı, ekipmanın veya ekipmanda üretilen, kullanılan veya depolanan maddelerin patlama riskini önleyecek özellikte olacaktır. Bütün iş ekipmanı, işçilerin doğrudan veya dolaylı olarak elektrikle temas riskinden korunmasına uygun olacaktır. 44
6. Makine Koruyucuları 6.1. İşverenin Yükümlülükleri İş kanununun 77. Maddesi gereğince işveren işçi sağlığı ve iş güvenliği için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçilerde İSİG konusunda alınan önlemlere uymakla yükümlüdürler. TBMM de 1967 yılında kabul edilen uluslar arası 119 sayılı sözleşme ile koruyucusu olmayan her türlü makinenin, tezgahın satışı, devredilmesi, kiralanması, ödünç verilmesi yasaklanmıştır. 1983 tarihinde çıkarılan makine koruyucuları yönetmeliğinde koruyucusu bulunmayan makinelerin imal edilmesi, devredilmesi, satılması veya sergilenmesi yasaklanmıştır. 45
6. Makine Koruyucuları 6.2. Tehlike Kaynakları Döner miller Çıkıntılar Açıkta dönen aksam Merdaneler Kayış kasnaklar Dişliler Kapalı yerde hareket eden parçalar Kazan içinde dönen aksamlar Aşındırıcılar Eziciler Vargel hareketi Kesici ağızlar
6. Makine Koruyucuları Makinelerde Tehlikeler Nerelerde Gizli? 47
6. Makine Koruyucuları Makinelerde Tehlikeler Nerelerde Gizli? Elin veya elbisenin takılma tehlikesi 48
6. Makine Koruyucuları Makinelerde Tehlikeler Nerelerde Gizli? Elin veya uzvun sıkışabileceği durumlar 49
6. Makine Koruyucuları Makinelerde Tehlikeler Nerelerde Gizli? İleri-geri hareketli makine aksamının sinsi tehlikesi sonucunda, bunlarla duvar veya diğer makinelerin arasından geçen kimseler araya sıkışabilir. Hareketli parçaların üstüne veya aralarına düşen parçalar makine tarafından fırlatılarak, makinenin çevresinde çalışanlara isabet edebilir. Kayışların birleşme noktalarındaki bindirilmiş veya raptiyeli birleştirmelere el yada elbiseler takılabilir.
6. Makine Koruyucuları Makinelerde Tehlikeler Nerelerde Gizli? Elektrik Çarpması Yüksek Sıcaklık-Basınç Kimyasal Sızıntısı Gürültü- Titreşim 51
6. Makine Koruyucuları 6.3. Makine Koruyucularının Yetenekleri Etkin olmalı, Tehlikeli alana girmeyi önlemeli, Çalışmayı zorlaştırmamalı, Üretimi engellememeli, Kullanışlı olmalı, İşe uygun olmalı, 52
6. Makine Koruyucuları Tezgahın bir parçası konumunda olmalı, tezgahla bütünleşmelidir, Fazla bakım istememeli, bakımı zorlaştırmamalı, Ortama ve çalışma şartlarına uymalı, Karışık olmamalı, az parçalı olmalı, Koruyucu kendisi tehlike oluşturmamalı ve Koruyucuda kullanılan malzeme tehlike oluşturmamalıdır. 53
6. Makine Koruyucuları 6.4. Makine Koruyucu Türleri Sabit koruyucular Kilitlemeli koruyucular Otomatik koruyucular Yaklaşma koruyucuları Ayarlanabilir koruyucular Kendi kendine ayarlanan koruyucular 54
6. Makine Koruyucuları 6.4.1. Sabit Koruyucular Kayış kasnak koruyucuları Dişli-zincir koruyucuları Kaplin-mil-volan koruyucuları Makine gövdesi Zımpara taşı koruyucuları Pervanelere yapılan koruyucular Korkuluklar, siperler 55
6. Makine Koruyucuları 6.4.2. Kilitlemeli Koruyucular Kapaklara takılan emniyet sviçleri (Enjeksiyon preslerinde, helezon taşıyıcılarda, kazan kapaklarında) Çift el kumanda tertibatı Bir makinede birden fazla işçi çalışması durumunda kumanda tertibatı Kaldırma makinelerinde alt ve üst limit sviçleri Tehlikeli bölgeleri sınırlayan emniyet sviçleri Makinelerin hareket alanını sınırlayan emniyet sviçleri Mekanik ve hidrolik kilitleme sistemleri 56
6. Makine Koruyucuları 6.4.3. Otomatik Koruyucular Kişi tehlikeli alana girdiğinde fiziki olarak uzaklaştıran sistemlerdir. (Preslerde ve makaslarda ) 6.4.4. Yaklaşma Koruyucuları Sabit engeller Tel kafesler Emniyet şeritleri, ipleri 6.4.5. Ayarlanabilir Koruyucular Şerit testere koruyucuları Matkap koruyucuları Daire testere koruyucuları
6. Makine Koruyucuları 6.4.6. Durdurma ve Ters Döndürme Sistemi Merdaneli çamaşır makinelerindeki durdurucu çubuk Emniyet telleri emniyet çubukları Kaldırma araçlarındaki sınırlama sviçleri Yürüyen vinçlerdeki alan sınırlama sviçleri Merdaneli ezicilerdeki emniyet çubukları Fotosel presler, makaslar Basınca duyarlı taban ile durdurma 58
6. Makine Koruyucuları 6.4.7. Eylemsizlik Koruyucu Sistem Makinenin hareketi durmadan kapaklarının açılmasını engelleyen sistemdir. Otomatik çamaşır makinesi kapakları Santrifüj makineleri kapakları Kaldırma makinelerinin otomatik fren sistemi
6. Makine Koruyucuları 6.4.8. Mekanik Engelli Aygıtlar Yatay hareketli tabla Düşey hareketli tabla 6.4.9. Besleme Çıkarma Aygıtları Preslerde, kıyma makinelerinde, öğütücülerde, konkasörlerde, ağaç işleme tezgahlarında 60
7. İlgili Mevzuat ve Uygulamaları 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu 11/07/2001 tarihli 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun 30/12/1989 tarihli ve 89/655/EEC sayılı, 5/12/1995 tarihli ve 95/63/EC sayılı, 27/6/2001 tarihli ve 2001/45/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifleri İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği (Resmi Gazete Tarihi: 25/04/2013 Sayısı: 28628) Makine Emniyeti Yönetmeliği (Resmi Gazete Tarihi: 03/03/2009 Sayısı:27158)