AKARYAKIT İSTASYONLARINDA YANGIN EMNİYETİ 1. Giriş istasyonları ile ilgili olarak iki önemli mevzuat bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, İstasyonları-Emniyet Kuralları isimli TS 12820 Standardı olup, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı isteği üzerine 20 Mayıs 2007 tarih ve 26527 sayılı Resmi Gazete de tebliğ olarak yayınlanarak mecburi standart kapsamına alınmıştır. İkincisi ise Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik olup Resmi Gazete de 19.12.2007 tarih ve 26735 sayı ile yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin Tehlikeli Maddelerin Depolanması ve Kullanılması isimli sekizinci kısmında akaryakıt istasyonlarında alınacak yangın güvenlik önlemleri sıralanmaktadır. Benzin, yakıt nafta, gaz yağı, jet yakıtı, motorin (dizel), fuel oil, biyodizel ve biyoyakıt (etanollü benzin) akaryakıt grubu altında toplanmaktadır. istasyonları ise esas itibariyle karayolunda seyreden araçların akaryakıt, yağ, basınçlı hava gibi ihtiyaçlarının sağlandığı ve taşıtlarla ilgili bazı basit teçhizat parçaları ile hizmetlerin verildiği yerlerdir. TS 12820 ye göre akaryakıt istasyonları; akaryakıtların depolandığı ve sabit olarak tesis edildiği, cihaz, donanım ve teçhizatla motorlu kara ve deniz taşıtlarının yakıt depolarına veya yakıt kaplarına doldurulduğu ve/ veya isteğe bağlı olarak oto lastiği, akümülatör ve bazı diğer ihtiyaçlarla ilgili satış ve servis hizmetlerinin verildiği yer olarak tanımlanmaktadır. İçerisinde akaryakıtla birlikte LPG de satılan akaryakıt istasyonları ayrıca TS 11939 a, sıkıştırılmış doğalgaz (CNG) veya sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) satılan akaryakıt istasyonları ise ayrıca ilgili mevzuata uygun olmalıdır. Akarya- 357
kıt istasyonları içerisinde kurulmuş ve kurulacak olan LPG otogaz istasyonlarının TS 11939 Standardına uygun olmaları zorunludur. 2. Tehlikeli Bölgeler ve Sınırlamalar istasyonlarında yangın önlemleri tehlike bölgelerine göre belirlenir. Tehlikeli bölgeler, patlama ihtimallerine göre 3 gruba ayrılır. Patlayıcı gaz-hava karışımının devamlı surette veya uzun süre mevcut olduğu boru ve kap içleri gibi bölgeler 0. Bölge, patlayıcı gaz-hava karışımının normal çalışma sırasında oluşma ihtimalinin olduğu dolum borusu civarı ve armatürler gibi bölgeler 1. Bölge, patlayıcı gaz-hava karışımının normal çalışma sırasında oluşma ihtimalinin olmadığı ve fakat olması halinde yalnız kısa bir süre için mevcut olduğu, tankların yakın çevresi gibi bölgeler 2. Bölge olarak gruplandırılmaktadır. Ayrıca, elektrik ve her türlü mekanik tesisatının projelendirilmesi, tesisi, işletilmesi, bakım/onarımı ve gerekli cihazların seçilmesinde patlayıcı ortamların dikkate alınmasına ihtiyaç duyulmayan bölgeye Emniyetli Bölge denilmektedir. doldurma ağzının herhangi bir kısmı ile 1. Bölgeye giren zemin kodunun altındaki çukurlar ve boşluklar 0. Bölgedir. Gevşek bir doldurma bağlantısından yatay düzlemde 3 m lik bir yarıçap ve sıkı bir doldurma bağlantısından 1 m lik bir yarıçap dahilinde, zemin seviyesinden 50 cm ye kadar 1. Bölge kabul edilir. Tahliye borusunun açık ucundan, bütün yönlerde 1 m mesafede 0. Bölge kabul edilir. Diğer taraftan, parlama noktası 37,8 ºC ve daha yüksek olan sıvılara yanıcı sıvı denir ve parlama noktası 37,8 ºC nin altında olan sıvılara parlayıcı sıvılar denilirr. Yanıcı ve parlayıcı sıvıların, Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmeliğe göre, sınıflandırması Tablo 1 de verilmiştir. Parlama noktasının üzerinde ısıtılan Sınıf II ve Sınıf IIIA sıvılar, Sınıf I olarak kabul edilir. istasyonlarında bulunan sıvıların yanıcılık sınıfları Tablo 2 de görülmektedir. Tehlike bölgeleri belirlenirken bu tabloda verilen sınıflandırma esas alınır. 3. Depolama ları tankları, TS 8993 e veya TS EN 976-1 e uygun olmalıdır. lar, imalâtçının talimatlarına göre yer altına tesis edilmeli, sağlam bir zemin üzerine oturtulmalı ve her tarafından en az 15 cm kalınlığında, temiz, yıkanmış, tane büyüklüğü 0,3 cm yi aşmayan ve korozyon yapma etkisi olmayan kum ile 358
Tablo 1. Yanıcı Sıvıların Sınıflandırılması [1,2] PS (Parlama Sıcaklığı ) Sınıfı Yanıcı Sıvılar Parlayıcı Sııvılar PS 37.8 0 C PS< 37.8 0 C Buhar Basıncı Pb< 276 kpa 37.8 0 C PS < 60 0 C Sınıf II 60 0 C PS < 93 0 C Sınıf IIIA 93 0 C PS Sınıf IIIB Parlama Noktası < 22.8 0 C ve Kaynama Sıcaklığı < 37.8 0 C Parlama Noktası < 22.8 0 C ve Kaynama Sıcaklığı 37.8 0 C Parlama Noktası 22.8 0 C ve Kaynama Sıcaklığı <37.8 0 C Sınıf IA Sınıf IB Sınıf IC Tablo 2. İstasyonlarında Bulunan Sıvıların Yanıcılık Sınıfları [2] Sıvı Parlama noktası her 15 cm lik kalınlık için sıkıştırma yapılarak, hava boşluğu bırakmayacak şekilde doldurulmalıdır. lar, düşürüldüğü veya yuvarlandığı zaman kaynak yerinin veya herhangi bir kısmının zarar görmemesi, delinmemesi ve koruyucu tabakasının sıyrılmaması için, çukura dikkatli bir şekilde indirilmelidir. Yeni açılacak akaryakıt istasyonlarında, akaryakıt sadece yer altı tanklarında depolanmalıdır. Yeraltı tankı, yer altına tamamen gömülü, üzerindeki toprak tabakası en az 60 cm olan ve ayrıca üstü en az 10 cm lik bir beton tabakası ile örtülen tankı ifade eder. Yeraltı tankı üzerinde araç trafiği olacak veya olma ihtimali Sınıf Kaynama noktası Havadaasgari tutuşma sıcaklığı 0 C 0 C 0 C Antifriz 110 IIIB 149 - Fren sıvısı 149 IIIB 282 - Şase gresi 204 IIIB > 427 > 427 Karter yanık yağı - IIIB - - Motorin (dizel yakıt) > 55 II - - Biyodizel > 93 IIIB 180 ilâ 340 - Biyoyakıt (% 85 etanollü benzin) < 13 IB Yak. 450 Benzin -40 ilâ -46 IB 38 ilâ 204 Yak. 441 Dişli yağı 202 IIIB > 427 > 427 Gaz yağı > 38 II 151 ilâ 301 227 Lityum-moli gres 193 IIIB > 427 > 482 Yağlama yağları 149 ilâ 232 IIIB - - Hidrolik direksiyon sıvısı 177 IIIB > 288 - Beyaz gres 241 IIIB > 427 > 427 Cam yıkama sıvısı (metanol/su karışımları) % 100 metanol 12 IB 64 385 % 50 metanol / % 50 su 27 IB - - % 20 metanol / % 80 su 48 II - - % 5 metanol / % 95 su 97 IIIB - - 359
var ise, üzerinden geçecek araçların vereceği zararı önlemek üzere, tankın üzerinin en az 60 cm kalınlığında sıkıştırılmış dolgu malzemesi ile ve dolgunun üzerinin de 15 cm kalınlığında demir takviyeli beton plaka ile kapatılması şarttır. Beton plaka kullanıldığında, plakanın yatay düzlemde her yönde, tankın oluşturduğu alanın kenarlarından en az 50 cm taşması gerekir. Beton plaka ile üzeri kapatılmayan tankların üzerinden araç geçişini önlemek üzere, tankın gömülü olduğu alanın etrafı en az 180 cm yüksekliğinde tel örgü ile çevrilir. larının depo sahasına ait olmayan arsa ve araziden uzaklığının en az 1 m olması şarttır. ların meskûn yerlere olan uzaklığı ile kendi aralarındaki uzaklık için Tablo 3 teki değerler esas alınır. Mesafeler tank dış cidarlarından ölçülen en kısa mesafedir. Yeraltı tankları mekanik etkilerden korunmalı ve yangın hâlinde sızdırmaz kalabilmelidir. Korozyona dayanıklı olmayan malzemeden yapılmış yeraltı tankları, korozyon tehlikesine karşı, bir yalıtım tabakası ile korunmalıdır. ların kapatılmaz bir havalandırma borusu bulunmalı ve bu borunun doldurma sırasında gaz sıkışmasına meydan vermeyecek ebatta olması şarttır. Bu şart, bölmeli tanklarda her bölme için geçerlidir. Havalandırma borularının kapalı hacimlere açılmaması ve ze- Tablo 3. Yeraltı ları ile İlgili Asgari Emniyet Mesafeleri [1] Hacmi (m 3 ) Yeraltı tanklarının komşu arsa sınırına, ana trafik yollarına veya demir yollarına uzaklıkları (m) ların Birbirinden Uzaklığı (m) 0,5 veya daha az 0 0 0,5 3 3.0 1.0 3 10 5.0 1.0 10 50 7.5 1.0 50 120 10.0 1.5 120 250 15.0 250 600 15.0 600 1.200 15.0 1.200-5.000 15.0 5.000 den büyük 15.0 Birbirine komşu tankların çaplarının toplamının ¼ ü 360
minden en az 4 m yüksekte açık havaya çıkması gerekir. Boru uçları, yağmur ve yabancı madde girişine karşı korunmalıdır. lar, uygun şekilde topraklanmalı ve periyodik olarak denetlenmelidir. Katodik koruma yetkili teknik elemanlarca en az yılda bir defa olmak üzere periyodik olarak kontrol edilmelidir. taki sıvı seviyesinin kontrolü için uygun bir donanım bulunmalı ve doldurma operatörü bu donanıma kolaylıkla ulaşabilmelidir. doldurulurken sıvı seviyesi tank kapasitesinin % 90 ına ulaştığında duyulabilir şiddette sesli ikaz veren bir alarm sistemi veya sıvı seviyesi tank kapasitesinin % 95 ine ulaştığında tanka olan akışı otomatik olarak kesen donanım olmalıdır. Bu donanımlar normal veya acil havalandırma sistemlerinin uygun şekilde çalışmasını engellememeli veya sınırlamamalıdır. 4. Servis İstasyonları Servis istasyonları kurulurken Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik ve bu yönetmelikte yer almayan hususlar hakkında TS 12820 Standardı hükümlerine uyulur. Servis istasyonları için yönetmelikte belirtilen uyulması gereken mesafeler Tablo 4 te verilmiştir. Yönetmelikte, tankların betonarme havuz içerisine yerleştirilmesi gerektiği, tank başına 45.000 litreyi geçmemek şartı ile, bir istasyonda 250.000 litre akaryakıt depolanabileceği belirtilmektedir. servis istasyonunun tamamı, merkezi ve gelişmiş bir topraklama sistemine bağlanmalı, topraklama hattından bir seyyar uç, dolum ağzı muhafazası içine alınarak boşaltım yapan tankerlerin topraklanmasında kullanılmalıdır. erler dolum işlemine başlamadan önce statik yükten arındırılmalı, doldurma ve boşaltma esnasında tank ile tanker arasında statik elektrik yükü dengesini sağlayacak bağlantı yapılmalı ve tanker topraklanmalıdır. Bütün elektrik tesisatı ve elektrikli cihazlar, tesis edildikleri yerler için uygun olmalı ve ana panolara kaçak akım koruma rölesi konulmalıdır. Bir koruma bölgesi, dışarısı ile irtibat noktası olmayan bir zemin, duvar, çatı veya diğer yapının ötesine geçmemelidir. Yakıt hortumu ve tabancasının bir parçası olan bütün elektrik tesisatı ve elektrikli cihazlar Bölge 0 da kullanım için uygun olmalıdır. Sınıf I yakıtların 361
Tablo 4. Servis İstasyonlarında Asgari Emniyet Mesafeleri (m) [1] ı Yeraltı (1) Pompası Adası Havalandırma Borusu Doldurma Ağzı İdari Bina (2) Komşu Arsa Sınırı Karayolu (Şehiriçi) Sınırı Karayolu (Şehirlerarası) Arsa Sınırı Topluma Açık Yerler (3) Hastane Okul Arsa Sınırı (4) ı 0,5 2 7,5 5 15 25 50 Yeraltı Pompası (Dispenser) 0 6 6 6 6 7,5 6 6 25 50 Adası Havalandırma 0 6 1 5 (5) 5 3 6 25 50 Borusu Doldurma 0 6 6 5 5 5 6 25 50 Ağzı (1) dış cidarlarından ölçülen en kısa mesafedir. (2) İstasyonun idari, ticari ve sosyal faaliyetlerinin yürütüldüğü, istasyona ait makine ve donanımların bakımlarının yapıldığı, istasyonun ihtiyacı olan, elektrik, basınçlı hava ve su temin ünitelerinin bulunduğu yapılardan meydana gelen idari bürolarda bodrum katı bulunamaz, Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihinden önce inşa edilmiş istasyonlarda bodrum kat mevcut ise, bodrum kat girişi ve bodrum katın herhangi bir açıklığı havalandırma borusu çıkış ucu, doldurma ağzı, tank ve dağıtım birimleri ile aksi cephede (girişi arkadan) olması ve girişte eşik ve eşikten sonra dışarıya doğru bir meyil bulunması şarttır. (3) Topluma açık yerler: Konaklama, tören, ibadet, eğlence, yeme, içme, ulaşım, araç bekleme, alışveriş gibi sebeplerle 50 veya daha fazla kişinin bir araya gelebildiği bütün binalar veya bunların bu amaçla kullanılan bölümlerini kapsar. (3), (4) Bu sütunlardaki mesafeler mevcut binalar ve mevcut akaryakıt istasyonları için % 60 azaltılır. Bu sütunlardaki mesafeler istasyonda sadece motorin tankı olması hâlinde mevcut ve yeni istasyonlarda % 50 azaltılabilir. (5) istasyonlarında, binaların pencere, kapı, klima, aydınlatma sistemi gibi herhangi bir açıklığı olmayan cephesine 0 metre olabilir. Nefeslik ağzı, çatı veya elemanlarından en az 3,6 m yüksekte olmalıdır. Toplam yükseklik 9 m yi aşmamalıdır. depolandığı, doldurulup boşaltıldığı veya satıldığı yerlerdeki elektrik tesisatı ve elektrikli cihazlar Bölge-0 veya Bölge-1 şartlarına uygun olarak tasarımlanmalı ve tesis edilmelidir. Acil durumlarda bütün dispenserlere giden gücü kesmek için, dispenserlerden uzakta ve kolaylıkla ulaşılabilen bir yerde açıkça fark edilen devre kesici olmalıdır. İkmal kolonları ve ikmal sistemleri, devrilmeye ve araç çarpmalarına karşı emniyete alınmalı, bunlar zemin seviyesinin altına ve özellikle bodrumlara konulmamalıdır. İkmal kolonunun 5 m yarıçaplı çevresinde, daha alt kotlardaki hacimlere giden kanal, boru ve tesisat açıklıklarının bulunmaması gerekir. Boru ve kabloların geçtiği kanallarda yanıcı buhar karışımlarının meydana gelmesi, kum doldurulması gibi yöntemlerle önlenmelidir. Boşaltma ünitesi, depo dolduğunda otomatik olarak kapanan bir vana ile donatılmalı veya vananın açma kolunda sabitleştirme düzeni bulunmalıdır. sahasındaki akaryakıt sızıntıları bir toplanma çukurunda toplanma- 362
lı, iki kademeli taşımalı bir sızdırma şebekesinden geçirilip uygun şekilde yapılmış bir foseptiğe verilerek mekanik temizleme yapılmalıdır. İstasyonda, her dispenser adasının yanında ve her binanın içerisinde, TS 862-EN 3 e uygun en az 1 adet 6 kg lık kuru kimyevi tozlu, ilave olarak istasyon içerisinde farklı yerlerde ve doldurma ağzına 7 m den yakın ve 25 m den uzak olmayacak şekilde, asgari 89 B söndürme etkisi olan en az 2 adet 50 kg lık kuru kimyevi tozlu tekerlekli yangın söndürme cihazı olması şarttır. Seyyar yangın söndürücülerin yanında, özellikle araç ve dağıtım birimi yangınlarında kullanılmak üzere en az 1 adet 2 m x 2 m lik yanmaz örtü bulunmalıdır. İstasyonda, yıldırım tehlikesine karşı TS 622 ye uygun bir paratoner sistemi olmalıdır. Dolum ve nefeslik bölgelerine Sigara ve benzerleri içilmez, Aracınızın motorunu durdurunuz, Cep telefonu kullanılmaz veya eşdeğer uyarı işaretleri dikkat çekici biçimde asılmalıdır. İstasyonda çalışanlar, ana dağıtım firması tarafından işleri ile ilgili sağlık, emniyet ve yangına müdahale eğitimine tabi tutulmuş olmalıdır. Ayrıca alarm ve tahliye eğitim ve tatbikatları yapılmalıdır. Kaynaklar 1. Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik, 2007. 2. TS 12820 İstasyonları - Emniyet Gerekleri, 2002. 3. NFPA 30-Flammable and Combustible Liquids Code, 2008. 4. NFPA 30A-Code for Motor Fuel Dispensing Facilities and Repair Garages, 2008. 5. NFPA 52 -Vehicular Fuel Systems Code, 2006 6. Gök, Y.; İstasyonlarında Yangın Tehlikeleri, Yangın Güvenlik (84), 2005. 7. Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik, 1997. 363