Akademik Dizayn Dergisi Journal of Academic Design UZAKTAN EĞİTİM DE MOODLE KULLANIMI VE KURULUMU MOODLE SETUP AND USAGE FOR DISTANCE EDUCATION Mahmut SİNECEN Pamukkale Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, Denizli. Özet Çağımızda ülkelerin gelişmişlik seviyelerini, siyasal duruşlarını ve sosyo-kültürel yapısını etkileyen önemli faktörlerden biride eğitimdir. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler, bilgiye erişim, kullanım ve paylaşım eğitim yöntemleri üzerinde farklı yaklaşımlar oluşmasını sağlamıştır. Günümüzde bilginin hızlı değişimi, eğitimin sürekli etkin olması gereksinimini ortaya koymuştur. Fakat örgün eğitimin ülkemizde ve diğer ülkelerde devamlılığının mümkün olmadığı göz önüne alındığında, eğitim kuruluşlarının farklı yöntemlerle sürekliliği sağlaması gerekmektedir. Bu noktada; bilginin hızlı, kolay, görsel veya işitsel, zaman ve mekandan bağımsız olarak elde edilebileceği ortam olan internet üzerinden eğitim veya diğer bir deyişle uzaktan eğitim karşımıza çıkmaktadır. Uzaktan Eğitim, öğrenci, öğretmen ve eğitim materyallerinin sanal ortamda bir araya geldiği, farklı iletişim araçları kullanılarak erişilebilen bir eğitim modelidir. Bilginin öğrenci açısından sürekli güncel tutulabileceği, hızlı, kolay ve mekandan bağımsız erişebileceği, görsel-işitsel yardımcı kaynakları bulabileceği bir ortam olan uzaktan eğitim modeli için kullanılan birçok farklı yazılım bulunmaktadır. (Akademik Dizayn Dergisi, 2010;1:14-21). Anahtar Kelimeler: Moodle, bilgi, uzaktan eğitim Abstract Education is one of important factors which effects development level, political situation and sociocultural system of countries. Developing of information technologies, access, using and sharing of information provide different approaches on the learning methods. Today, learning always needs to be active because of information changing fast. But, formal education in our country and others don t possible continuously, so, education institutes have to continuity. At this point, we encounter learning on internet, which other means is distance learning, is obtained information with fast, easy, visual or audio, regardless of place and time. Distance Education, students, teachers and educational materials to come together in a virtual environment, which can be accessed using different communication tools, is an educational model. Students in terms of knowledge can be continuously kept up to date, fast, easy and accessible regardless of location, audio-visual environment that can help you find resources in distance education models are used for many different software. In this paper, give information about setup and using of Moodle software that uses for distance learning and has GPL Licence and developed content management system. (Journal of Academic Design, 2010;1:14-21). Key words: Moodle, information, distance learning Giriş Günümüzde eğitim, ülkelerin varlıklarını devam ettirebilmeleri, teknolojik ilerlemeler sağlayabilmeleri, politik etkinliklerini arttırabil-meleri ve sosyal gelişimini sağlayabilmeleri için önem verilmesi gereken sosyal dinamiklerden birisi olarak benimsenmiştir. Bilgiyi üreten, geliştiren ve etkin kullanabilen bireyler yetiştirebilmek için ülkelerin eğitim metotların farklı yöntemler kullanması önemlidir. Bilgiyi ucuz, kolay, hızlı, zaman ve mekandan bağımsız olarak erişim sağlanabileceği ortam olan internet, çağımızın en geniş bilgi portalı olarak görülmektedir. Eğitimcinin, öğrencinin ve eğitim materyallerinin sanal ortamda bir araya getirilerek oluşturulan bu portala genel olarak Uzaktan Eğitim adı verilmektedir [1-3]. Uzaktan eğitim, gelişim sürecinde önceleri posta servislerini, sonra radyo, televizyon gibi iletişim araçlarını kullanarak başlamış fakat eğitimin kalite ve yöntemleri üzerinde çok önemli gelişmeler sağlanamamıştır. Çünkü öğrenci, eğitimci ve materyallerin etkileşimli olarak kullanılması eksik kalmış ve bilgi gerektiği gibi vurgulanamamıştır. Bu ihtiyacı karşılayabilecek en önemli platformu, takip eden süreçteki gelişmeler sayesinde, internet ve uzaktan eğitim sistemleri oluşturmaktadır. Öğrenci istediği Mahmut SİNECEN Pamukkale Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, Denizli. e-posta: msinecen@pau.edu.tr
zaman eğitimci ile görüşebilmekte, ders materyallerine ulaşabilmekte ve sorularını paylaşa-bilmektedir. Eğitimci ise öğrencisinin anlaya-bileceği şekilde görsel-işitsel dokümanlar hazırlayabilmekte, kolayca sınavlar oluşturarak anlık seviye belirlemeler gerçekleştirebilmekte ve bilgisini aynı anda birçok kişinin kullanımına açmaktadır [4]. Uzaktan Eğitim her geçen gün önemini arttırmakta ve güçlenmektedir. Yeni teknolojiler ile etkileşimli veya etkileşimsiz yöntemler ile ders işlenmekte, öğrenci ve eğitimci iletişimi daha aktifleşmekte, öğrenim seviyeleri an ve an tespit edilebilmekte ve daha birçok avantajı ile Eğitim- Öğretim yapılabilmektedir. Bu nedenle çağın özelliklerini bir an önce karşılamalı ve yeni nesil dünya geri planda kalmamalıyız. Bu çalışmada internet üzerinden verilen uzaktan eğitim ile ilgili kullanılan yazılımlar içerisinde en çok kullanılan, ücretsiz, açık kaynak kodlu ve gelişmiş içerik sistemine sahip Moodle hakkında bilgi verilecek ve kurulumu için gerekli aşamalardan bahsedilecektir. Moodle Nedir? Moodle, Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (Modüler Nesneye Dayalı Dinamik Öğrenme Ortamı) kelimelerinin baş harflerinden oluşan açık kaynak kodlu bir yazılım platformudur. Martin Dougimas tarafından oluşturulan Moodle, içerik oluşturma ve etkileşim üzerine odaklanmış internet tabanlı, ücretsiz ve dinamik ders verme amacında olan eğitimcilere yardımcı bir araçtır. Moodle, öğrenim yönetim sistemi veya sanal öğrenme ortamı olarak da adlandırılan, açık kaynak kodlu ders yönetim sistemidir. Öğrenciler açısından dinamik web sitelerini oluşturmak için dünya çapında eğitimciler tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Moodle 213 farklı ülkede 49,674 site ve 35,522,555 kullanıcısı ile sanal öğrenme ortamları içerisinde ilk sıralarda yer almaktadır [4]. Donanım: Disk Alanı: Minimum 160 MB boş alan, teknik materyallerinizi saklayabilmeniz için daha fazla alan ihtiyacınız olabilir. Bellek: Minimum 256 MB, tavsiye edilen 1 GB. Genel kural, Moodle 50 eşzamanlı çalışan kişiyi desteklemek için 1 GB RAM ihtiyacı bulunmaktadır, fakat bu sizin sisteminizin donanım ve yazılım kombinasyonunuza göre çeşitlilik gösterecektir. Bu, dosyalarınızı barındırdığınız hosting servisinizdeki MySQL veya PHP sınırlandırmalarına göre değişir. Kapasite, Moodle sitenizi kullanan kullanıcıların sayısı ile sınırlandırılabilir. Yazılım: Web server yazılımı; Birçok site web server yazılımı olarak Apache kullanır. Fakat Moodle PHP destekleyen herhangi bir web serverda çalışabilmektedir. Örneğin, Windows üzerinde çalışan IIS gibi. PHP dili; PHP4 ve PHP5 olarak bulunan iki versiyon üzerinde de gerekli ayarlamalar yapılarak Moodle çalıştırılabilir. Moodle Kurulumu Moodle kurulumu için öncelikle; http://download.moodle.org/ sitesinden istediğiniz Moodle sürümünü bilgisayarınıza indirmeniz gerekmektedir. Şekil 1 de gösterildiği gibi Moodle ın en güncel ve kararlı sürümü 1.9.8+ dır. Moodle iki farklı dosya sıkıştırma tekniği ile indirme sayfasında bulunmaktadır. İlki,.tgz dosya tipi, bu dosya türü Linux serverlar için hazırlanmış özel komut istemiyle açılabilen bir dosyadır. Bunun yanında Windows içerisinde Winrar, 7Zip gibi çeşitli programlar ile dosyayı açabilirsiniz. Gereksinimler Moodle öncelikli olarak Apache, MySQL ve PHP kullanılarak Linux işletim sisteminde geliştirildi. Ayrıca Windows XP/2000/2003, Solaris 10, Mac OS X ve Netware 6 içinde düzenlendi. PostgreSQL, Oracle ve Microsoft SQL Server veritabanı uygulamalarını da desteklemektedir. Moodle ın ana gereksinimleri şu şekildedir; Şekil 1. Moodle kurulum dosyasına erişim. 15
Moodle için indirdiğiniz paket dosyayı bilgisayarınızda açtıktan sonra size hosting firması tarafından verilen ftp (File Transfer Protocol) adresine ait kullanıcı adı ve şifreyi kullanarak bu dosyaları upload etmeniz gerekmektedir. Dosyaların yükleme işlemi tamamlandıktan sonra web sayfanıza ait domain (alan) adınızı yazarak siteye girdiğinizde Şekil 2 de görülen ekran karşınıza gelecektir. Kurulum için öncelikle Dil seçimi yapmanız gerekmektedir. Kurs Yönetim Sisteminizin hangi dilde olacağını buradan belirleyerek kurulumu yapmalısınız, ayrıca, eğer kurulum sonrası farklı bir dil eklemek isterseniz Moodle içerisinde Dil Paketlerini yükleme arayüzü bulunmaktadır. Bir sonraki aşamada Moodle kurulum için gerekli olan adres tanımlamaları bulunmaktadır (Şekil 4), burada öncelikle Web Sitenize ait adres bilgisini tam olarak girmelisiniz, Moodle dosyalarının yüklendiği dizin bilgisi karşınıza onaylamanız için gelecektir, eğer herhangi bir hata varsa bunu dosyaları yüklediğiniz dizini değiştirerek düzenleyebilirsiniz, bu aşamada herhangi bir değişiklik yapamazsınız, son olarak Moodle kullanımı sırasında yaptığınız etkinliklere ait dosyaların saklanacağı adresi belirtmeniz gerekmektedir. Bu adresin Moodle kurulum için gerekli olan dosyaların bulunduğu dizinde olmaması daha sonradan sistem üzerinde alacağınız yedekler açısından daha kullanışlı olacaktır. Ayrıca bu dizinin yazma yetkisinin olması gerekmektedir. Bunun için ftp adresi üzerinde dizin üzerinde Mouse un sağ tuşuna basıp Özellikler modundan CHMOD adı verilen yetkilendirme penceresinden Okuma (R- Read), Yazma (W- Write), İşlem Yapma (E- Execute) türlerinin hepsini onaylayarak toplamda 777 (yani tüm yetkilerin oluştuğu özelliğinin verilmesi) yetkisinin verilmesi gerekmektedir. Şekil 2. Moodle kurulum dosyasının başlatılması Moodle, dil paket türü seçiminden sonra sunucunuzun düzgün çalışıp çalışmadığı hakkında test yapmaktadır, bu aşamada PHP sürümü, bellek miktarı, scriptler için güvenlik düzeyleri, vb. özellikler kontrol edilmektedir. Eğer testler olumlu sonuç verirse Şekil 3 de gösterildiği gibi bütün testlerden geçti ibaresi çıkacaktır, test sonuçlarından başarısız olanlar varsa bunları sunucu hizmeti veren firma yetkilisi ile görüşmeniz faydanıza olacaktır, çünkü Moodle bu tarz durumlarda etkin çalışamayacaktır. Şekil 4. Moodle dosyalarının kurulum yollarının belirlenmesi Eğer bir ftp programına sahip değilseniz ücretsiz olarak Filezilla programını http://filezillaproject.org/ sitesinden indirip bilgisayarınıza kurabilirsiniz. Sitenize bağlanmak için site adını (ilk kısmına http:// olmaması gerekmektedir) yazınız, size verilmiş olunan kullanıcı adı ve şifreyi girerek siteye bağlanınız, bağlantı sağlandığında karşınıza Şekil 5 deki gibi bir ekran gelecektir. Daha sonra Moodle içerisinde eklediğiniz verilerinizi saklayacağınız klasörün üzerinde mouse un sağ tuşu ile basıldığında gelen ekranda Dosya izinleri seçeneğini Şekil 6 daki gibi seçip, Şekil 7 deki Dosya izinlerini değiştir ekranında Sahip, Grup ve Genel İzinlerin hepsini onaylamanız yeterlidir. Şekil 3. Moodle kurulum için ön şartların kontrolü 16
Kurulum sayfasından sonraki aşamada oluşturma dilini belirtmeniz gerekmektedir. Sistem üzerinde bulunan kurulum dillerinden, size uygun olan, hangisi ile devam etmek istiyorsanız onu seçmeniz gerekmektedir. Şekil 8 de gösterildiği gibi kurulum için Türkçe (tr) olarak Dil seçilmiştir. Sonraki butonu ile kurulumdaki diğer bir ayar bölümüne geçmelisiniz. Şekil 5. FTP Adresine Erişim Şekil 6. Moodle için FTP alanında dizin izinlerinin verilmesi Dil seçimi yaptıktan sonra Moodle uygulamamız için gerekli olan veritabanı ayarları kısmı ekrana gelmektedir. Öncelikle veritabanı türünü seçmeniz gerekmektedir, Moodle, MySQL, Oracle, vb. veritabanı türlerini desteklemektedir. Hizmet sağlayıcınızın size sunmuş olduğu veritabanı türünü mutlaka burada belirtmelisiniz, bunun haricinde veritabanınızın bulunduğu sunucuya ait adres bilgisi gerekmektedir. Eğer dosyalarınızı attığınız dizin farklı sunucuda ve veritabanınız farklı sunucuda olacaksa bu kısmındaki ayarları değiştirmeniz gerekir. Fakat ikisi de aynı sunucuda bulunacaksa özel bir değişiklik hizmet sağlayıcınız tarafından belirtilmedikçe Veritabanı Sunucusu adresine localhost (ip Internet Protokol numarası olarak 127.0.0.1) olarak belirtmeniz yeterlidir. Hizmet sağlayıcınızın size belirtmiş olduğu veritabanı adını, veritabanına erişim için kullanıcı adı ve şifresini burada girmeniz gerekmektedir. Tablo öneki kısmında aynı sunucuda birden fazla veritabanı tablosu bulunuyorsa Moodle veritabanı tablolarını (198 adet) ayırt etmek için önüne bir ek ifade yazmanızda fayda vardır, ama özel olarak siz farklı bir ön ek veya herhangi bir ön ek vermeden Sonraki butonuna basıp diğer aşamaya geçebilirsiniz. Kurulum için bu adımdaki ayarlamalar çok önemlidir yapılan bir hata sonucu Moodle kurulumunu tamamlayamazsınız. Şekil 9 da Moodle Kurulumu ile ilgili kişisel ayarlarınızın yapıldığı örnek bir veritabanı bağlantı ayarları gösterilmektedir. Şekil 8. Dil Paketinin Yüklenmesi Şekil 7. FTP klasör veya dosyalara ait izinlerin değişimi 17
Şekil 11. Moodle İçin Dil Paketinin İndirilmesi Şekil 9. Moodle İçin Veritabanı Kurulumu Moodle kurulumunda veritabanı ayarlamalarını yaptıktan sonra Şekil 10 da gösterildiği gibi Sunucu Kontrolleri yapılacaktır, herhangi bir hata gerçekleşmez ise her seçeneğin yanında yeşil renkte Tamam seçeneği görüntülenecektir, herhangi bir hata ile karşılaşılırsa bu hatanın oluştuğu seçeneğin hizmet sağlayıcınıza bildirilmesi gerekmektedir. Bu aşamaya kadar her şey doğru bir şekilde yapılmış ise Moodle Kurulumu için Yapılandırma ayarlarının bittiği sayfa karşınıza gelecektir. Buraya kadar olan kısımlarda her türlü ayarınızı değiştirebilmeniz için Önceki ve Sonraki butonları bulunmaktadır. Fakat bu son aşamada artık herhangi bir değişiklik yapmadan sadece Devam butonu bulunmaktadır, bundan dolayı buraya kadar istediğiniz bütün değişiklikleri doğru bir şekilde yaptığınıza emin olmalısınız, yoksa geri dönüşümü olmayacağından siteniz hatalı kurulacak ve tekrar bu sistemi baştan kurmanız gerekecektir. Şekil 12 de Yapılandırma ayarlarımızın tamamlandığına dair gösterilen web sayfası gösterilmektedir. Devam butonuna bastıktan sonra Moodle gerekli tüm kurulum işlemlerine başlayacaktır. Şekil 12. Yapılandırma ayarlarının tamamlanması Moodle, açık kaynaklı bir yazılım olmasından dolayı GPL (General Public Licence - Genel Kamu Lisansı) lisans bilgileri Şekil 13 deki gibi ekrana gelecektir. Buradaki şarları okuyup Evet butonuna basmanız gerekmektedir. Şekil 10. Sunucu kontrollerinin gerçekleştirilmesi Sonraki aşamada daha önceden belirlemiş olduğunuz Dil seçeneğinize ait Dil Paketi yükleme ekranı karşınıza gelecektir. Şekil 11 de gösterildiği gibi seçmiş olduğunuz dile göre dil paketini indir seçeneği bulunmaktadır. Bu butona bastıktan sonra dil paketi sunucunuza inecek ve kurulumun sonraki aşamalarında bu dil paketi aracılığı ile Moodle sistemi kurulacaktır. Şekil 13. Yayın haklarının onaylanması 18
GPL bilgilerini onayladıktan sonra Şekil 14 den Şekil 18 e kadar gösterilen resimler Moodle ın veritabanı, eklentileri, vb. dosyalarını kurma işlemine geçecektir. Bu kısımlarda eğer herhangi bir hata bilgisi yoksa ayrıntılı olarak göz gezdirmeden Devam butonuna basmanız yeterli olacaktır. Eğer herhangi bir yerde bir sorun ile karşılaşırsanız bunu hizmet sağlayıcısı yetkilisi ile görüşmeniz gerekmektedir. Şekil 17. Eklenti Tablolarının Ayarlanması Şekil 14. Moodle Tablolarının Oluşturulması Şekil 18: Eklenti tablolarının ayarlanması Şekil 15. Eklenti (plug-in) tablolarının oluşturulması Şekil 19. Eklenti Tablolarının Ayarlanması Şekil 16. Veritabanı Güncelleştirilmesi Bütün işlemleri tamamladıktan sonra Şekil 20 de gösterildiği gibi Kurs Yönetim Sisteminin Yönetici Hesabını ayarlama bölümü karşınıza gelecektir. Moodle içerisinde entegre 7 farklı rol türü bulunmaktadır, her rolün kendine göre bir yetkisi bulunmaktadır. Tablo 1 de bu roller ve tanımlamaları bulunmaktadır. Moodle kurulduktan sonra öncelikle Yönetici hesabına ait ayarlamalar yapılmak zorundadır. 19
Tablo 1: Moodle içerisinde rol tanımlamaları Yönetici Sitede ve tüm derslerde tam yetkilidirler. Ders açıcı Yeni ders oluşturabilir ve bu derslerde eğitim verebilirler. Eğitimci Düzenlemeyen eğitimci Öğrenci Etkinlikleri değiştirme ve öğrencileri notlandırma da dahil, bir derste gerekli değişiklikleri yapabilirler. Derslerde eğitim verebilirler ve öğrencilere not verebilirler ama etkinlikleri değiştiremezler. Öğrenim amacıyla derse katılan kişilerdir. Öğrenciler yetki verilmediği sürece genelde daha az ayrıcalığa sahiptir. Konuk Ziyaret amaçlı derse katılan kişilerdir. Yetkili kullanıcı Sisteme üye olan tüm kullanıcılar. Şekil 20 deki Yönetici hesabı ayarında, Yöneticinin kullanıcı adı, şifresi, Ad, Soyad, elektronik posta adresi, Şehir, Zaman Dilimi, Ülke, Dil, ve varsa özel bir açıklaması girilmelidir. Ayrıca Yönetici kişi isterse Resim bölümünde sisteme kendi resmini veya uygun gördüğü Avatarını ekleyebilir. Buradaki doldurulması zorunlu alanları doldurduktan sonra Profil Güncelle butonuna basarak, Şekil 21 de gösterildiği gibi Moodle site ayarları sayfasına girebilirsiniz. Bu bölümde sitenizin tam adını, kısa adını ve sitenizin giriş sayfası açıklamasını girebilirsiniz. Kendi Kendine Kayıt seçeneğini Aktifleştirirseniz eğer kurs sisteminize dışarıdan herhangi bir kişi bilgilerini girerek kayıt olabilir ve kurs içeriklerinize erişebilir. Eğer herkesin dosyalarınıza ve kurs etkinliklerinize erişebilmesini istemiyorsanız bu seçeneği Pasifleştir seçeneğinde bırakmanızda yarar vardır. Şekil 20. Yönetici Hesabının Ayarlanması 20
Akademik Dizayn Dergisi Journal of Academic Design Bütün kurulum ve ayarlama işlemleri bittikten sonra sitenizin Anasayfa sına gittiğinizde Şekil 22 deki gibi bir ekran karşınıza gelecektir. Bu şekilde tamamlanmış bir kurulum ile sorunsuz bir ders yönetim sistemin elde etmiş olursunuz. Şekil 22. Moodle Web Sayfasının Görünümü Şekil 21. Moodle giriş sayfasına ait ayarların yapılması Kaynaklar 1- Kaya Z, Önder HH, İnternet Yoluyla Öğretimde Ergonomi, TOJET, 2002;1;48-54. 2- http://web.inonu.edu.tr/~makdag/uzakeg.doc, ziyaret tarihi: 05.11.2010 3- Al U, Madran RO, Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemleri: Sahip Olması Gereken Özellikler ve Standartlar, Bilgi Dünyası 2004;5:259-71. 4- Moodle resmi sitesi, http://moodle.org/stats, ziyaret tarihi: 07.07.2010. Mahmut SİNECEN Pamukkale Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, Denizli. e-posta: msinecen@pau.edu.tr