KRİZLERİN TURİZM SEKTÖRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Nesrin Suna SARIÇAY Müge ÜNAL Kriz kelimesi olumsuz bir durumu yansıttığından kullanılması çok da arzu edilmeyen bir kelime olarak algılanıyor. Çünkü bu kelime bilimin her alanında farklı bir anlama bürünebiliyor. Tıpta kriz; bir organda birden bire ortaya çıkan fizyolojik bozukluk olarak tanımlanıyor. Kalp krizi, sinir krizi vb. gibi. Ekonomide kriz; bir mal veya hizmetin kıt hale gelmesi, bir ülkenin resmi parasının değer kaybetmesi, borsa endeksinin aniden düşmesi, enflasyon olarak bilinen fiyatlar genel düzeyinin sürekli yükselme eğiliminde olması vb. durumları çağrıştırıyor. Siyasette kriz; ülkede aniden gelişen, siyasi dengeleri sarsan ve istikrarsızlık oluşturan her durum olarak karşımıza çıkıyor. Kriz kelimesi bazen de karşımıza; bir şeye duyulan ani ve aşırı istek olarak da çıkabiliyor. Tatlı krizi, çikolata krizi gibi. Bu noktada; krizin şekli ve çağrıştırdığı algı ne olursa olsun turizm faaliyetleri kitleleri etkileyen her krizden etkilenir, bazen bireysel krizler bile turistlerin rotalarını değiştirmelerine, tatil hayallerinin bir başka bahara kalmasına neden olabilir. Ülkelerin turizm sektörlerini olumsuz yönde etkileyen uluslararası krizleri aşağıdaki şekilde sıralamak mümkün. İkiz Kulelere Yönelik Terör Saldırıları 11 Eylül 2000 tarihi Amerika da ve dünyada bir dönüm noktası olmuştur. Bu olayın ABD turizmine verdiği zararı saptamaya yönelik olarak Hawaii Üniversitesi Ekonomi Profesörü Carl Bonham başkanlığında hazırlanan bir raporda; 15
2000 yılında Amerika da 51 milyon olan uluslararası ziyaretçi sayısının 46 milyona düştüğü, 2004 yılına kadar 27 milyon ziyaretçi kaybı yaşandığı ABD nin bu süreçte turizm kaybının milyar dolarları bulduğu belirtilmiştir. 2004 Hint Okyanusu Depremi ve Tsunami Hint Okyanusu Depremi ve Tsunami sırasında en çok can kaybı yaşanan ülkelerden birisi Tayland olmuştur.felaket sonrasında ülkenin turizm endüstrisinin de büyük zarar gördüğünü belirtmek mümkündür. Aynı şekilde İngiltere de FMD (Ayak ve Ağızda Görülen Bulaşıcı Hastalık), Sars krizi vb. de uluslararası alanda oluşup ülkelerin turizm faaliyetlerini etkilemiştir. Ülkemiz turizmini etkileyen krizleri ise aşağıdaki gibi sayabiliriz. Körfez Savaşı 1990 yılında Ağustos ayında turizm sezonunun bittiği dönemde gerçekleşen Körfez Savaşı savaş bölgesine yakın olan ülkemizin imajını da kötü yönde etkilemiştir. 1990 yılında 3,2 milyon $ olan turizm gelirleri 1991 yılında 2,6 milyon $ a düşmüştür. Ülkemize 1990 yılında AB ülkelerinden gelen ziyaretçi sayısı 2,7 milyon iken 1991 yılında 1,7 milyona, OECD ülkelerinden gelen ziyaretçi sayısı da 1990 yılında 3,3 milyon iken 1991 yılında 2,4 milyona düşmüştür. 1999 Kocaeli Depremi Bu depremden sonra Türkiye nin turizm gelirlerinin bir önceki yıla göre yüzde 40 azalması depremin turizm talebi üzerindeki doğrudan etkisini göstermektedir. Bunların dışında; 2005 yılındaki Katrina Kasırgası, ABD nin en büyük enerji şirketlerinden olan Enron un iflası, Mavi Çarşı nın bombalaması, Güneydoğu da yaşanan terör olayları, Domuz gribi ve 1929 ekonomik krizinden sonra en büyük ekonomik kriz olarak adlandırılan 2009 ekonomik krizi de turizm sektörünü olumsuz etkileyen krizler arasındadır. 16
Ayrıca son dönemde; Küresel Ekonomik Krizin de ülkemiz turizmini olumsuz yönde etkilediğini belirmek mümkündür. Küresel boyutta finans piyasalarında yaşanan kriz dünya ülkelerini ve Türkiye ekonomisini de ciddi boyutlarda etkilemiştir. Çünkü turizm harcaması zorunlu bir harcama olmadığı gerekçesi ile ilk kısılan harcama olarak değerlendirilmektedir. Turizm sektörünün küreselleşmeden önemli ölçüde etkilenmesi sebebiyle de yaşanan krizin en fazla etkilediği sektörlerin başında turizm sektörü gelmektedir. Sonuç olarak; turizm gelirleri ülkelerin ekonomik dengelerine her zaman pozitif yönde katkıda bulunmakla birlikte; en ufak bir krizden etkilenmekte ve toplamda bütçe gelirleri de negatif yönde etkilenmektedir. Bu noktada; ülkelerin sadık müşteri potansiyeli olan turizm türlerini geliştirip pazarlamaları bu suretle de turizm dirençlerini arttırmaları gerekmektedir. Sadık müşteri potansiyeli olan turizm türlerinin başında sağlık, termal, inanç, kültür, iş ve fuar turizmi gelmektedir. Bu noktada; kentimizin kıyı turizmi yanı sıra, alternatif turizm türleri açısından da eşsiz imkanlara sahip olduğu göz önüne alınarak; kruvaziyer, sağlık, termal, kongre, kültür, inanç, spor ve tarih gibi çok çeşitli turizm olanakları değerlendirilmeli bu olanaklar turizme gelir olarak kaydedilmelidir. Bu gerçekten hareketle; Odamız; turizm arzının doğru ve etkin bir şekilde kullanılması, gelir seviyesi yüksek, kent ekonomisine faydası olacak turist profilinin hedef kitle olarak belirlenmesi için turizm vizyonunu YIL 12 AY TURİZM olarak belirlemiştir. Kentimizde turizmin 12 ay canlı kalabilmesi için; turistlerin hayallerine hitap edecek alternatif turizm türleri geliştirilmesi gereğinden hareketle bu vizyon belirlenmiştir. İzmir in Odamızın büyük çabaları ile kruvaziyer turizminde yakaladığı başarıyı kongre turizminde, sağlık turizminde, termal turizmde, inanç turizminde, spor turizminde, kent turizminde de yakalaması gerekmektedir. İzmir de; turizm arzının doğru ve etkin bir şekilde kullanılması ve gelir seviyesi yüksek, kalış süresi uzun, kent ekonomisine faydası olacak turist profilinin hedef kitle olarak belirlenmesi son derece önemlidir. Bu kapsamda; İzmir ve hinterlandına tur düzenleyecek uluslararası tur operatörleri ile iletişime geçilmeli, gerekirse kendilerine uçak ve konaklama garantisi verilmelidir. 40.000 civarındaki konaklama kapasitesi Mermer Fuarı organizasyonu haricinde tam kapasite ile çalışmamaktadır. İzmir de yerli ve yabancı ihtisas fuarlarının düzenlenmesi, sayılarının arttırılması gerekmektedir. Uluslararası standartlarda şehir müzeleri kurulmalıdır. Tarihi, kültürel ve mimari özelliği olan yapılar ve ören yerleri restore edilmelidir. 17
Kentimizin ve bölgemizin meşhur el sanatlarından deri, halı, takı gibi ürünlerin sunulacağı Kapalıçarşı benzeri otantik alışveriş merkezleri, yeni çarşılar yapılmalıdır. Havaalanı-kent merkezi toplu taşım sistemleri kurulmalı, mevcutların iyileştirilmesi gerekmektedir. Belirlenecek ve pazarlanacak turistik yerlere yönelik yön levhaları ve bilgilendirme tabelaları konulmalıdır. İzmir şehir turları kapsamında tur güzergahını ve çekim noktalarını gösterir özel şehir haritaları ve broşürleri basılmalıdır. Rekabet gücü yüksek, çevreye duyarlı, sürdürülebilir gelişen ve değişen tercihleri göz önünde bulunduran turistik ürünler oluşturulup, pazarlanmalıdır. Raporumuzu sonuçlandırmadan önce; henüz kriz haline gelmemiş ama gelecekte turizm açısından risk oluşturabilecek bazı unsurlara da dikkat çekmek istiyoruz. Bu noktada; Turizm arzının kitle turizmi çerçevesinde yoğun kullanılması ve sürdürülebilir turizme önem verilmemesi, Kültürel değerlerin korunmaması, Doğal kaynakların kalitesinin korunup geliştirilmesine dayalı turizm ürün ve hizmetlerinin yeterince üretilmemesi, Turizmden kısa sürede yüksek ekonomik kârlılık sağlama düşüncesi ile hareket edilmesi, Sanayileşmiş tarım faaliyetlerinin yarattığı olumsuzluklar, Kıyılardaki çarpık yapılaşmalar, Türkiye nin ucuz turizm ülkesi olması algısının silinememesi de ileride ülkemiz turizminde krize neden olabilecek riskler arasında sayılabilir. Özetle; turizm dinamik bir sektördür, diğer sektörlere nazaran ulusal ve uluslararası boyutta yaşanan krizlerden daha kolay etkilenebilmektedir. Sektördeki arzın fazla olması, yerli ve yabancı turistlerin tercihlerinde çok kolay ve rahatlıkla değişiklik yapabilmesine olanak sağlamaktadır. Turizm sektöründeki işletmeler her ticari işletmede olduğu gibi talepteki düşüşlerden de önemli ölçüde etkilenmektedir. Krizlerin olumsuz etkilerini azaltmada, kriz yönetiminde etkin ve belirleyici unsur krizin önceden tahmin edilmesi ve doğru kararların zamanında alınmasıdır. Bu kapsamda, özellikle küresel krizlerden mümkün olduğunca az etkilenmek için dünyadaki gelişmeler, ulusal ve uluslararası düzeydeki rakiplerin tepkileri ve uygulamaları yakından izlenmeli, alternatif planlar yapılmalıdır. 18
Kaynaklar: Akademik Araştırmalar Dergisi 2010, Sayı 44, Sayfalar 139-155 Krizlere En Hassas Sektör Turizmde Etkin Kriz Yönetimi Nur ÜNDEY KALPAKLIOĞLU Emel BAHAR, Ferudun KAYA, Ferah KEKLİK, Konaklama Sektöründe Krizle Mücadele Stratejileri Turizm Bakanlığı Turizm Gazetesi 19