- 1 -- 10. 10.1 Genel lar uçlarında rekorlar bulunan basınca dayanıklı elastik özel hortumlardır. Elastik kısım üç parçadan oluşur: α. İç hortum. Sızdırmazlığı sağlayan kısımdır ve içinden geçen sıvıya göre maddesel özellikleri değişiklik gösterir. β. Hortumun mukavemetini sağlayan ve mukavemetli malzemeden oluşan bir veya daha fazla örgü. Bu örgülerin maddesinden (çelik veya sentetik) ve adedinden hortumun basınç dayanımları ve elastikiyeti belirlenir. γ. Hortumu dış ortamdan ve kimyasal reaksiyonlardan koruyan dış kaplama (metal,plastik ve sentetik kauçuk) Hortumların kategorileri belirlenirken bazı özellikleri göz önüne alınır: 1. çalışma basıncı (örnek olarak yüksek basınçlı hidrolik hortum) 2. örgü adedi( 1, 2, 4 kat) 3. dış kaplama maddesi ( elastik,sentetik) un bağlantı rekoru yüksek basınçlarda kayıp olmaması için hortuma çok sağlam ve hassas bir şekilde takılmış olmalıdır. Bu rekorlar presle bağlanabildiği gibi vidalı da olabilmektedir. Ancak piyasada daha çok presle bağlantı kullanılmakta ve rağbet görmektedir. Çünkü sızdırmazlık ve sağlamlık presle dahi iyi sağlanmaktadır. 10.2 Teknik özellikler Kleemann ın kullandığı hidrolik hortumlar Avusturya malı olan Semperit markadır. R1A (şekil1) ve R2A ( şekil 2) tipleri kullanılmaktadır. Şekil 10.1 Τip SAE 100 R1A (DIN 20022 bölüm 1) Üretim şekli Sentetik kauçuk hortum, tek çelik örgülü ve dış kaplama sentetik lastik Sıvı türü Hidrolik yağlar, bitkisel yağlayıcılar, kalın petrol,soğutucu su, basınçlı hava Sıcaklık aralığı -40C ile +130C Basın. aralığı (dinamik) 40 ile 250 bar
- 2 -- Nominal çap İç çap Örgü çapı Dış çap Çalışma basıncı (dinamik) inch mm (mm) (mm) bar psi Test basıncı Patlama basıncı Büküm yarıçapı (mm) 5 3/16 4,8 9,5 12,7 250 3570 600 1000 90 0,2 6 ¼ 6,4 11,1 15,9 225 3210 540 900 100 0,29 8 5/16 7,9 12,7 17,5 215 3070 510 850 115 0,35 10 3/8 9,5 15,1 19,8 180 2570 435 720 130 0,44 12 ½ 12,7 18,3 23,0 160 2295 385 640 180 0,54 16 5/8 15,9 21,4 26,2 130 1855 315 520 200 0,63 20 ¾ 19,0 25,4 30,2 105 1500 255 420 240 0,76 25 1 25,4 33,3 38,1 88 1255 210 350 300 1,15 32 1 ¼ 31,8 40,5 46,0 63 900 150 250 420 1,40 40 1 ½ 38,1 46,8 52,4 50 715 130 200 500 1,71 50 2 50,8 60,2 66,7 40 570 96 160 630 2,62 Ağırlık (Kg/m) Şekil 10.2 Τip SAE 100 R2A (DIN 20022 bölüm 1) Üretim şekli Sentetik kauçuk hortum, çift çelik örgülü ve dış kaplama sentetik lastik Sıvı türü Hidrolik yağlar, bitkisel yağlayıcılar, kalın petrol,soğutucu su, basınçlı hava Sıcaklık aralığı -40C ile +130C Basın. aralığı (dinamik) 40 ile 250 bar Nominal çap İç çap Örgü çapı Dış çap Çalışma basıncı (dinamik) inch mm (mm) (mm) bar psi Test basıncı Patlama basıncı Büküm yarıçapı (mm) 5 3/16 4,8 11,1 15,9 415 5930 990 1650 90 0,38 6 ¼ 6,4 12,7 17,5 400 5710 960 1600 100 0,43 8 5/16 7,9 14,3 19,1 350 5000 840 1400 115 0,48 10 3/8 9,5 16,7 21,4 330 4710 795 1320 130 0,61 12 ½ 12,7 19,8 24,6 275 3930 660 1100 180 0,72 16 5/8 15,9 23,0 27,8 250 3570 600 1000 200 0,92 20 ¾ 19,0 27,0 31,8 215 3070 510 850 240 1,06 25 1 25,4 34,9 39,7 165 2355 390 650 300 1,56 32 1 ¼ 31,8 44,5 50,8 125 1785 300 500 420 2,19 40 1 ½ 38,1 50,8 57,2 90 1285 220 360 500 2,47 50 2 50,8 63,5 69,8 80 1140 195 220 630 3,72 Ağırlık (Kg/m)
- 3 -- 10.3 Hortum montajı Hortumla ilgili en büyük sorunlar hortumun şantiyedeki yanlış montajından kaynaklanmaktadır. En önemlileri şunlardır: dairesel(burkulma) yükler (şekil 10.3) Hortum montajı esnasında dönük monte edilirse hortumun ömrü önemli ölçüde azalmaktadır. Kısaca bu dönüklükten dolayı oluşacak burkulmadan hortum doğal şeklinde durmayıp zorlanmış bir şekilde durmaktadır. Hortumun elastik doğası itibariyle hortumun normal çalışması esnasında (dinamik yükler oluşmakta) hortumun iç kısımları doğal eksenine dönecek (dönüklük ortadan kalkacak) ancak çalışma kesildiğinde ise tekrar dönük haline gelecektir. Özetlersek 7 derecelik bir dönüklük hortumun ömrünü %80 oranında azaltmaktadır. Bu ömür azalması hortum iç yüzeylerinde oluşan sürtünme artışından ve başlıkların bağlantı kısımlarına gelen fazla yüklerden kaynaklanmaktadır. Minimum bükülme yarıçapı (Şekil 10.4) ëüèï ò Şekil 10.3 Şekil 10.3 un ömrünü azaltan bir diğer etken ise yukarıdaki tablolarda belirtilen hortum bükülme yarıçapından daha fazla bükülerek monte edilmesinden kaynaklanmaktadır. Bükülme yarıçapı aşıldığı zaman hortumun iç kısımlarındaki çelik örgüde çatlaklar ve yırtıklar meydana gelmektedir. Bu yırtıkların etrafında daha yüksek basınlar oluşmaktadır. Bunun yanı sıra artan basıncın etkisiyle bükülmenin olduğu iç kısımda hortumun iç katmanları birbirlerine daha yüksek basınçlar uygulamakta ve hortumun basınca olan mukavemeti azalmaktadır. óù óôü ð ï ëý ì éêñþ áêôßí á êáì ðõëüôçôáò ëüèï ò óù óôü Şekil 10.4
- 4 -- Hortumu başlıktan itibaren dış çapın 1,5 katı kadar sonra bükmeye başlamamız da dikkat etmemiz gereken diğer önemli bir noktadır. (Şekil 10.5). D r 1,5 D ëüèï ò óù óôü Şekil 10.5 Farklı hidrolik başlıklar kullanılarak bükülme yarıçapını büyütmek bazen elimizdedir. Kullanılması tavsiye edilir. (Şekil 10.6). ëüèï ò Şekil 10.6 óù óôü Ayrıca hortumun keskin köşelere temas etmemesine dikkat edilmelidir. (Şekil 10.7). Böyle durumlarda hortumun dinamik basınç farklarının etkisiyle hareket etmesinden dolayı dış yüzeyinin parçalanması ve yırtılması söz konusudur. ëüèï ò óù óôü Şekil 10.7
- 5 -- Gerginlik başlıklarında sorun yaşanmaması için çok gergin bir şekilde bağlanmamalıdır. (Şekil 10.8) Normal çalışma esnasında oluşan dinamik basınçların etkisiyle hortumun boyu az da olsa kısalabileceğinden hortum boyu hesaplanırken bir miktar fazla hesaplanmalıdır. ëüèï ò óù óôü Şekil 10.8 Hortum kelepçeleri Normal çalışma esnasında dinamik basınlardan oluşan hortum hareketlerini önlemeden hortum kelepçelenmelidir. Soldaki şekilde 10.9 kelepçe büküme denk geldiği için hortumun hareketini önlemektedir ve yanlış bir uygulama olduğu gibi kelepçenin olduğu yerde hortumun zara görmesi büyük ihtimaldir. Bu sebepten kelepçeler hortumun mümkün mertebe bükülmemiş yerlerine konmalıdır ëüèï ò óù óôü Şekil 10.9
- 6 -- 10.4 seçimi Hortumun tipini ve adını belirleyen ana ölçüsü iç çapıdır. Hortum seçimi pompanın debisine bağlıdır ve aşağıdaki tablodan seçilir. Pompa debisi (lt/dak) İç çap (inches) 8 75 * ¾ 100 125 1 150 210 1 ¼ 250 300 1 ½ 330 660 2 * 36 lt/dak debi için ve KV (Blain) valf bloğu kullanıldığında ½ hortum da kullanılabilmektedir. Hortum tipinin (R1A veya R2A) seçimi ise sistemin max. basıncına göre değişmektedir. EN81.2 nin 12.3.3.1 nolu paragrafında belirtildiği üzere emniyet katsayısı en az 8 olacak şekilde hidrolik hortum seçimi yapılmalıdır. Kısaca patlama basıcının max..çalışma basıncına oranı sekizden büyük vay eşit olmalıdır : P patlama max 8