Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 EKONOMİ NOTLARI Akım Verilerle Tüketici Kredileri Defne Mutluer Kurul Özet: Akım kredi verileri, kredilerin dönemsel dinamiklerini daha net ortaya koyabilmektedir. Bu doğrultuda, bu çalışmada 27ç1-212ç2 döneminde akım tüketici kredilerinin farklı özellikleri incelenmiştir. Çalışma, yeni açılan tüketici kredilerinin toplam tüketimle olan ilişkisi açısından, akım tüketici kredilerin takip edilmesinin önemli olduğunu göstermektedir. Abstract: Flow data on loans may have a potential to reflect the bank lending dynamics more clearly. In this respect, this study explores the different aspects of flow data on consumer loans in 27q1-212q2 period. The relationship between newly opened loans and total consumption suggests that flow data is worth to be exploited for a better assesment of the dynamics of economic activity. 1. Giriş Türkiye Bankalar Birliği (TBB), üyesi olan bankalardan tüketici kredisi veren otuz beş bankanın verilerinden derlenmek suretiyle üç aylık bazda Tüketici Krediler ve Konut Kredileri adı altında bir rapor yayınlamaktadır. Söz konusu veriler içinde tüketici kredilerine ilişkin stok bilgilerin yanı sıra bankaların ilgili üç aylık dönemde kullandırdıkları akım tüketici kredileri de yer almaktadır. Diğer yandan, tüketici kredilerinin dönemsel gelişmeleri tür, vade, meslek grupları, yaş grupları ve gelir grupları gibi pek çok ayrımda da sunulmaktadır. Bu Ekonomi Notları 1
37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 doğrultuda bu çalışma, akım kredi verilerinin dönemsel kredi hareketlerine ilişkin bilgi içeriğini incelemektedir. 2. Tüketici kredileri: Stok ve akım verileri TBB verilerine göre, tüketici kredileri bakiyesi 212 yılı ikinci çeyreğinde 168 milyar TL seviyesine ulaşmıştır (Grafik 1). Bu verilerin eğiliminin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası verilerinde gözlenen eğilimler ile tutarlı bir görünüm sergilediği görülmektedir 1. Üç aylık bazda açıklanan TBB verileri haftalık TCMB verilerine göre oldukça gecikmeli bir şekilde açıklansa da, TBB verilerinin önemli bir avantajı kullanıcıya kredilerin dönemsel hareketini izleyebilme imkanı vermesidir. Kredilerin eğilimi genelde kredi stoğundaki değişim olarak hesaplanmakta ve yorumlanmaktadır. Buna göre Grafik 2, stoktaki değişimden hesaplanan (üç ay önceye göre) kredi büyümesi ile (üç aylık dönemde) kullandırılan kredi miktarlarını göstermekte olup her iki serinin hareketinin benzer olduğu görülmekte ancak kriz sonrası dönemde yaşanan hızlı kredi genişlemesi akım kredi verilerinde daha net biçimde gözlenebilmektedir. Küresel kriz sonrası hızlı bir büyüme sergileyen akım tüketici kredilerinin alınan makroihtiyati tedbirler sonrasında yılı ikinci yarısında düşüş eğilimine girdiği görülmektedir. 212 yılı ikinci çeyreğinde ise 27,17 milyar TL tutarında tüketici kredisi kullandırıldığı gözlenmiştir. Kredi bakiyelerinden hesaplanan kredi değişimleri ilgili döneme kadar kullandırılan kredi ile aynı dönem içinde geri ödemesi yapılan kredi miktarları arasındaki farktan oluşan netleştirilmiş bir miktara dayandırılmaktadır. Grafik 3 akım ve stok verilerini kullanmak suretiyle açılan ve kapanan kredileri ayrıştırmaktadır. Diğer yandan, açılan yeni kredilerin toplam kredi stokuna olan oranı incelendiğinde, kriz sürecinde 1,8 e kadar düşen oranın yılı sonunda yüzde 26,3 e kadar çıktığı, 212 yılı ikinci çeyreği itibarıyla ise yüzde 16,1 seviyesinde olduğu görülmektedir (Grafik 4). 18 16 14 12 1 8 6 4 Grafik 1: Tüketici Kredileri Stok Değerleri 4 3 3 2 1 - Grafik 2: Tüketici Kredileri Akım Verileri 4 3 3 2 1-4 3 3 2 1 - Grafik 3: Tüketici Kredileri Açılan ve Kapanan Krediler Tüketici Kredileri Stoku - TBB Tüketici Kredileri Stoku - TCMB Değerler milyon TL olarak gösterilmektedir. Kaynak: TCMB, TBB Tüketici Kredileri Akım Verileri - TBB Tüketici Kredileri Stoğundaki Değişim - TCMB (Sağ eksen) Değerler milyon TL olarak gösterilmektedir. Stoktaki değişim ise üç ay önceye göre yüzde değişim olarak hesaplanmıştır. Tüketici Kredisi Stoğundaki Fark Giriş: Verilen Tüketici Kredisi Miktarı Çıkış: Ödenen Tüketici Kredisi Miktarı Değerler milyon TL olarak gösterilmektedir. 1 Aynı tutarlılık farklı kredi türlerinde (konut, taşıt ve diğer) de görülmektedir. Ekonomi Notları 2
37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 Grafik 4: Yeni Açılan Kredilerin Oranı Grafik : Yeni Açılan Kredi Adetleri Grafik 6: Ortalama Kredi Miktarları 3 2 1 24,4 1,8 26,3 16,1 3 3 2 1 3, 3 2, 2 1, 1, 16 14 12 1 8 6 4 2 Açılan Kredilerin Toplam Kredi Stokuna Oranı Kaynak: TCMB, TBB Miktar (milyon TL) Adet (milyon adet, sağ eksen) Ortalama Tüketici Kredisi Miktarı (bin TL) TBB verileri verilen kredi miktarının yanı sıra dönemler itibarıyla tüketici kredisi kullanan kişi sayısını da göstermektedir. Bu bağlamda kredi adetlerine ilişkin hareketler kredi tabanına ilişkin bir gösterge olarak kullanılabilir (Grafik ). 212 yılı ikinci çeyreğinde 2 milyon bin 672 adet tüketici kredisi kullandırıldığı görülürken bu tarih itibarıyla tüketici kredisi kullanan bakiye kişi sayısı 13 milyon 231 bin olarak açıklanmıştır. Grafik 7: Takipteki Krediler Stok ve Akım Verileri Grafik 8: Takibe Düşen Kredilerin Toplam Takipteki Kredilere Oranı (%) 1 4 4 4 7 3 3 3 2 2 1 1 Değerler milyon TL olarak gösterilmektedir. Takipteki Krediler (Bakiye, Sağ eksen) Takipteki Krediler (Akım) Takibe Düşen Kredilerin Toplam Takipteki Kredilere Oranı Öte yandan takipteki tüketici kredilerine ait stok ve akım verileri incelendiğinde, takibe yeni düşen kredilerin toplam takipteki kredilere oranının 212 yılı ikinci çeyreği itibarıyla yüzde 13,7 seviyesinde olduğu görülmektedir. Kredi türlerine göre akım kredi miktarları incelendiğinde (Grafik 9), kriz sonrası dönemde özellikle ihtiyaç kredilerindeki hızlı artış dikkat çekicidir. Tüketici kredilerinin büyük bölümünü oluşturan konut ve ihtiyaç kredileri söz konusu olduğunda, akım kredi verilerinin yılı ikinci yarısında durağan bir seyir izlediği, 212 ikinci çeyreğinde ise eğilimin yukarı yönlü olduğu görülmektedir. Toplam içinde göreli olarak daha düşük paya sahip olan taşıt kredileri incelenen tüm dönemlerde daha dalgalı bir seyir izlemiştir. Grafik 1 farklı tüketici türleri için sisteme yeni giren kredilerin ilgili krediler içindeki payını göstermektedir. 212 yılı ikinci Ekonomi Notları 3
37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 37 67 97 127 38 68 98 128 39 69 99 129 31 61 91 121 311 611 911 312 612 Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 çeyreğinde yeni açılan ihtiyaç kredilerinin toplam ihtiyaç kredilerine oranı yüzde 21,2 olurken, aynı oran konut kredileri için yüzde 9,3 seviyesindedir. 12 1 8 6 4 2-2 Grafik 9: Tüketici Kredileri Alt Kalemleri Açılan ve Kapanan Krediler Konut Taşıt İhtiyaç 3 2 1 - -1 3 2 1 - Kredi Stokundaki Fark Giriş (Verilen Kredi Miktarı) Çıkış (Ödenen Kredi Miktarı) Kredi Stokundaki Fark Giriş (Verilen Kredi Miktarı) Çıkış (Ödenen Kredi Miktarı) Kredi Stokundaki Fark Giriş (Verilen Kredi Miktarı) Çıkış (Ödenen Kredi Miktarı) Değerler milyon TL olarak gösterilmektedir. Değerler milyon TL olarak gösterilmektedir. Değerler milyon TL olarak gösterilmektedir. Grafik 1: Tüketici Kredileri Alt Kalemleri - Yeni Açılan Kredilerin Oranı (%) Konut Taşıt İhtiyaç 3 4 2 1 4 3 2 1 3 2 1 8 7 7 6 6 4 4 Açılan Kredilerin Toplam Konut Kredisi Stokuna Oranı Açılan Kredilerin Toplam Taşıt Kredisi Stokuna Oranı Açılan Kredilerin Toplam İhtiyaç Kredisi Stokuna Oranı Grafik 11: Tüketici Kredileri Alt Kalemleri - Ortalama Kredi Miktarları Konut Taşıt İhtiyaç 4 4 3 3 2 1 8 6 4 2 Ortalama Konut Kredisi Miktarı (bin TL) Ortalama Taşıt Kredisi Miktarı (bin TL) Ortalama İhtiyaç Kredisi Miktarı (bin TL) Son olarak Grafik 12-14, tüketici kredileri ile yurt içi tüketim arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Buna göre, genel olarak tüketim ve tüketici kredilerinin eğilimleri arasında pozitif bir ilişki göze çarpmaktadır. Diğer yandan, akım kredilerindeki dalgalanmaların tüketimdeki hareketlerle stok verilere göre daha uyumlu olması, akım tüketici kredilerinin iktisadi faaliyetle olan ilişkisi açısından önemli bilgi değeri taşıdığını ima etmektedir. Ekonomi Notları 4
37 97 38 98 39 99 31 91 311 911 312 37 97 38 98 39 99 31 91 311 911 312 37 97 38 98 39 99 31 91 311 911 312 Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 Grafik 12: Stok Tüketici Kredileri ve Toplam Tüketim 1 8 6 4 2-2 -4 2 1 - -1 Grafik 13: Akım Tüketici Kredileri ve Toplam Tüketim 2 1 - -1 2 1 - -1 Grafik 14: Akım İhtiyaç Kredileri ve Toplam Tüketim 2 1 - -1 2 1 - -1 Bakiye tüketici kredileri Tüketim (sağ eksen) Yıllık değişimleri göstermektedir. Toplam tüketim, hanehalklarının yurt içi tüketimi (cari) olarak alınmıştır.,tcmb Akım tüketici kredileri Tüketim (sağ eksen) Yıllık değişimleri göstermektedir. Toplam tüketim, hanehalklarının yurt içi tüketimi (cari) olarak alınmıştır. Akım ihtiyaç kredileri Tüketim (sağ eksen) Yıllık değişimleri göstermektedir. Toplam tüketim, hanehalklarının yurt içi tüketimi (cari) olarak alınmıştır. 3. Gelir, meslek ve vade gruplarına göre tüketici kredileri 2 TBB verilerinden yeni açılan tüketici kredilerini gelir gruplarına göre nasıl değiştiklerini görmek mümkün olmaktadır. Buna göre çalışmanın bu bölümünde gelir gruplarına göre akım tüketici kredileri incelenmiştir. Grafik, beş alt gelir grubundan sınıflandırılan tüketici kredilerini yılından bu yana nasıl bir gelişim sergilediklerini göstermektedir. Buna göre, tüketici kredilerinin (miktar olarak) yaklaşık yarısını düşük (-2 TL arası) gelirlilerin oluşturduğu görülmektedir. Gelir gruplarına göre tüketici kredilerinin payları incelendiğinde, dikkat çeken bir başka sonuç en yüksek gelir grubunu gösteren alt grubun (1 TL üzeri ın) payının yıllar bazında bir miktar düşüş göstermesidir. Küresel kriz sonrası süreçte kredilerde tüm gelir gruplarında genişleme görülürken, en düşük gelir grubundaki artışın daha sınırlı olduğu gözlenmiştir. Aşırı kredi artışını kontrol altına almaya yönelik makroihtiyati düzenlemelerin etkisiyle, kredilerde tüm alt gruplarda ayrışma olmaksızın bir azalma görülmüştür. 2 Analiz, kısa dönem hareketlerden arındırmak amacıyla dört çeyreklik ortalamalara dayandırılmıştır. Bu ayrımlarda sınıflandırma yapılmayan şeklinde bir kategori de mevcut olup analizlere bu sınıf dahil edilmemiştir. Ekonomi Notları
Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 1 8 6 4 2 Grafik : Gelir Gruplarına Göre Akım Tüketici Kredileri 1 4 8 6 4 2 3 2 1-1. TL 1.1-2. TL Miktar 2.1-3. TL 3.1-. TL Adet (sağ eksen) Miktarlar milyon TL, adet ise bin adet olarak gösterilmektedir. 3 3 2 1.1 TL ve üstü geliri olanlar -1-2 - 1. TL 1.1-2. TL Miktar (değişim) 2.1-3. TL Dönemsel değişimleri göstermektedir. 4 3 2 1 3.1-. TL.1 TL ve üstü Adet (değişim) - 1. TL 1.1-2. TL 2.1-3. TL Pay (miktar) 3.1-. TL.1 TL ve üstü - 1. TL 1.1-2. TL 2.1-3. TL Ortalama Miktar 3.1-. TL.1 TL ve üstü TBB verilerine göre tüketici kredileri ücretli, serbest meslek ve diğer olmak üzere üç farklı kategoride derlenmektedir. Meslek gruplarına göre tüketici kredileri incelendiğinde (Grafik 16), kredi kullanımlarının çoğunlukla ücretli çalışanlar tarafından yapıldığı gözlenmektedir. Tüketici kredilerinin değişimi söz konusu olduğunda ücretli ve serbest meslek grupları için ayrışma olmadığı gözlenmektedir. 2 1 Grafik 16: Meslek Gruplarına Göre Akım Tüketici Kredileri 4 11 7 2 37 Ücretli Serbest Meslek Diğer Miktar Adet (sağ eksen) Miktarlar milyon TL, adet ise bin adet olarak gösterilmektedir. 6 4 2-2 Ücretli Serbest Meslek Diğer Miktar (değişim) Adet (değişim) Dönemsel değişimleri göstermektedir. 3 2 1 Ücretli Serbest Meslek Diğer Pay (miktar) Ücretli Serbest Meslek Diğer Ortalama Miktar Ekonomi Notları 6
Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 Diğer yandan veri setinde tüketici kredileri, 3-12 ay, 13-18 ay, 19-24 ay, -36 ay, 37-48 ay, 49-72 ay ve 73 ay ve üstü olmak üzere yedi farklı vade grubunda sınıflandırılmıştır. Söz konusu vade gruplarının sınıf aralığının eşit olmaması yapılacak analizleri zorlaştırabilmektedir. Yeni açılan tüketici kredilerinin yarısından biraz fazlasının üç yıldan uzun vadeli olarak kullandırılması gözetilerek, bu veri 36 aya kadar ile 37 ay ve üstü olmak üzere iki kategoride toplulaştırılmıştır (Grafik 17). Buna göre, kriz sonrası dönemde uzun vadeli (37 ay ve üstü) tüketici kredilerinin payının arttığı buna karşın kısa vadeli kredilerin payının azaldığı gözlenmektedir. Son dönemlerde bu durumun tersine dönmesi ise, yeni açılan tüketici kredileri vadesinde bir miktar kısalma olduğunu ima etmektedir. Nitekim yılı ortasından itibaren tüketici kredilerinin genelinde görülen daralmanın uzun vadeli kredilerde daha keskin şekilde gerçekleştiği görülmektedir. Ancak yine de, payı biraz gerilemekle birlikte yeni açılan uzun vadeli kredilerinin toplam tüketici kredileri içindeki payının yüzde den fazla olmaya devam ettiği gözlenmektedir. Grafik 17: Vadeye Göre Akım Tüketici Kredileri 2 1 2 1 6 4 2 8 6 4 2 3 2 1 36 aya kadar 37 ay ve üstü Miktar Adet (sağ eksen) Dört çeyreklik ortalama kullanılarak hesaplanmıştır. Miktarlar milyon TL, adet ise bin adet olarak gösterilmektedir. -2 36 aya kadar 37 ay ve üstü Miktar (değişim) Adet (değişim) Dört çeyreklik ortalama kullanılarak hesaplanmıştır. Dönemsel değişimleri göstermektedir. 36 aya kadar 37 ay ve üstü Pay (miktar) Dört çeyreklik ortalama kullanılarak hesaplanmıştır. 36 aya kadar 37 ay ve üstü Ortalama Miktar Dört çeyreklik ortalama kullanılarak hesaplanmıştır. 4. Sonuç Bankaların kredi bakiyelerinden derlenen kredi rakamları, ilgili döneme kadar kullandırılan kredi miktarı ile ilgili dönem içinde geri ödemesi yapılan kredi miktarı arasındaki farktan oluşmaktadır. Bu noktada, kredi stoğunun içinde daha önceki dönemlerde kullandırılan kredilerin de olması, sadece belli dönemde gerçekleşen kredi hareketlerinin söz konusu verilerle takibini güçleştirebilmektedir. Öte yandan, dönem içinde yeni açılan kredi rakamları kredi dinamiklerinin ve kredilerin iktisadi faaliyetle ilişkisinin daha iyi anlaşılması açısından önemli potansiyel faydalar sağlamaktadır. Bu noktadan hareketle, bu çalışma da TBB tarafından yayınlanmakta olan tüketici kredileri akım verileri farklı kesitleriyle birlikte incelenmektedir. Elde edilen en önemli sonuçlardan biri, genel olarak akım kredilerindeki dalgalanmaların toplam tüketim talebindeki hareketlerle daha uyumlu olduğu olmuştur. Bu Ekonomi Notları 7
Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 anlamda, akım tüketici kredilerinin, kredilerin iktisadi faaliyetle ilişkisine ilişkin önemli bilgi değerine sahip olduğu da düşünülmektedir. Ekonomi Notları, ekonomik gelişmelere dair tartışmalara zamanlı bir katkıda bulunmak ve TCMB bünyesinde Türkiye ekonomisi ve para politikası üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarını kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan bir yayındır. Burada sunulan görüşler tamamıyla yazarlara aittir, dolayısıyla TCMB nin ya da çalışanlarının görüşlerini temsil etmeyebilir. Bu seri Yusuf Soner Başkaya nın editörlüğünde yayımlanmaktadır. Burada yer alan metnin tamamının başka bir yerde yayımlanabilmesi için TCMB den yazılı izin alınması gerekmektedir. Görüş ve öneriler için: Editör, Ekonomi Notları, TCMB İdare Merkezi, İstiklal Cad, No: 1, Kat:, 61, Ulus/Ankara/Türkiye. E-mail: ekonomi.notlari@tcmb.gov.tr Ekonomi Notları 8