CITYGML STANDARDINDA AYRINTI DÜZEYLERİNİN MODELLENMESİ

CITYGML STANDARDINDA AYRINTI DÜZEYLERİNİN MODELLENMESİ Şüheda Özdoğan 1, Melih Başaraner 2 1 Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Harita Mühendisliği Anabilim Dalı, Uzaktan Algılama ve CBS Programı, 34349 Beşiktaş - İstanbul, suhedaozdogan@gmail.com 2 Yıldız Teknik Üniversitesi, Harita Mühendisliği Bölümü, Kartografya Anabilim Dalı, 34220 Esenler - İstanbul, mbasaran@yildiz.edu.tr ÖZET Üç boyutlu (3B) kent modelleri, gürültü yayılma simülasyonu ve haritalaması, kent ve telekomünikasyon planlaması, afet yönetimi, eğitim amaçlı gerçek zamanlı simülasyonlar ve tesis yönetimi gibi çeşitli alanlarda önemi gittikçe artan bir rol oynamaktadır. Bu nedenle pek çok kent ve belediye kendi 3B kent modellerini oluşturmaya başlamıştır. Bu kapsamda, 3B CBS ve sanal coğrafi ortamlar gibi yeni mekansal bilgi teknolojileri halen geliştirilmektedir. CityGML, 3B kent modellerinin gösterimi (temsili) ve değişimi için Açık Mekan Konsorsiyumu (Open Geospatial Consortium - OGC) tarafından geliştirilmiş bir standarttır. Kentsel ya da bölgesel kapsamda, amaca uygun birçok topografik nesnenin üç boyutlu geometrisi, topolojisi, semantiği ve görünümünü (grafik gösterimini) tanımlar. Bu tanımlamalar, farklı ayrıntı düzeyleri biçimindedir. Bu bildiride, CityGML standardı incelenmekte ve bina nesnelerinin farklı ayrıntı düzeylerinde modellenmesi, oluşturulması ve bu kapsamdaki gelişmeler ele alınmaktadır. Anahtar Sözcükler: 3B, Sanal Gerçeklik, Görselleştirme, CityGML, 3B Kent Modelleme. ABSTRACT MODELING LEVELS OF DETAIL IN CITYGML STANDARD 3D city models increasingly play more important role in noise propagation simulation and mapping, urban and telecommunication planning, disaster management, real time simulations for training purposes and facility management. Therefore, many cities and municipalities have started creating their own 3D city models. In this context, new spatial information technologies have still being developed such as 3D GIS and virtual geographic environments (VGEs). CityGML is a standard developed by Open Geospatial Consortium (OGC) for representation and exchange of 3D city models. It describes 3D geometry, topology, semantics and appearance (graphic representation) of many relevant topographic objects in urban or regional context. These descriptions are in the form of different levels of detail (LoDs). In this paper, CityGML standard is investigated as well as modelling and creating different LoDs of building objects and the developments in this context are discussed. Keywords: 3D, Virtual Reality, Visualization, CityGML, 3D City Modeling. 1. GİRİŞ Kentlerin gittikçe büyüyen ve karmaşıklaşan yapısı nedeniyle, yerel yönetimler, kentlerin etkin yönetimi için topografik haritaların yanında 3B kent modelleri de oluşturma gereksinimi duymaya başlamışlardır. Fakat kent modellerinin çoğu tamamen geometrik (istenen parçanın şeklini temsil etmek için çizgiler ve çokgenler kullanımı) olarak tanımlanmaktadır. Bunun anlamı, bu modellerin görselleştirme amaçlı kullanılabilmesidir. Bunun yanında modele semantik (nesnenin anlamı ve nesneler arasındaki ilişki) ve topolojik tanımlamalar eklenerek, daha ileri mekansal analizlerin gerçekleştirilmesine olanak sağlanabilir (Gröger ve Plümer, 2012). DXF, SHP, VRML, X3D, KML, Collada, IFC (bina bilgi modelleme alanında yapı nesnelerini modellemede kullanılan en önemli standart), CityGML ve 3D PDF gibi kabul görmüş ve uluslararası standartlar karşılaştırıldığında her 3B standardın belirli amaçlar için tasarlandığı anlaşılmaktadır. Collada ve IFC, çok farklı türde geometrileri desteklemektedir. VRML, X3D ve Collada, gerçekçi dokuları desteklemede en ileri seviyededir. IFC haricinde tüm bu standartların, semantik ve öznitelik desteği zayıftır. Açıkçası, bu standartlar CAD alanından türemiştir. Bunun aksine, SHP, IFC ve CityGML gibi standartlar, semantik, nesneler, öznitelikler ve nesneler arasındaki ilişkiler hususunda çok güçlü desteğe sahiptirler. Bu nedenle, bu standartlar yalnızca görselleştirme değil, aynı zamanda analiz için de önemli olan bilgileri tutmaktadırlar. Semantik, coğrafi referanslama ve web kullanımı desteği nedeniyle CityGML 3B mekansal veri altyapısı çalışmalarında genel bir standart olarak tercih edilmektedir (van den Brink vd., 2013). Ekonomik bakış açısından, kentlerin semantik modellenmesi, verilerin çoklu uygulamalarda farklı kullanıcılar tarafından kullanılması durumunda anlamlıdır. Bununla birlikte, bu, farklı kullanıcı ve uygulamalara yönelik ortak bir bilgi modeli oluşturulmasını gerektirir. Bu bağlamda geliştirilen CityGML ile 3B kent modeli içindeki temel varlıklar, öznitelikler ve ilişkilere yönelik ortak tanımlama ve anlayışa ulaşılması amaçlanmaktadır (Kolbe, 2009). 3B kent modelleri değişik uygulama alanlarında kullanılmakta ve gün geçtikçe bu modellere duyulan ihtiyaç artmaktadır. Bu amaçla geliştirilmiş olan yeni yöntemler, veri azaltma, farklı ayrıntı düzeylerinde (LoD: Level of Detail) modelleme, akıcı işlem sağlama ve 3B kent modeli ile CBS arasında ilişki kurma özelliklerine sahiptir. CityGML standardı ile farklı

ayrıntı düzeylerinde modellenmiş 3B kent modellerinde, farklı LoD lerdeki sayısal arazi modelleri (SAM) ve 3B bina modelleri eş zamanlı olarak aynı model üzerinde birleştirilebilmektedir. Farklı ayrıntı düzeylerinde modelleme ile karmaşık yapılı ve büyük kapasiteli olan 3B kent modellerin iletişimi, paylaşımı, sunumu ve kullanımı daha verimli bir biçimde sağlanabilmektedir. 3B kent modelleri, tek bir binanın içyapısından (iç mimari) yerleşim alanlarındaki bina gruplarına kadar farklı ayrıntı düzeylerinde oluşturulabilir. Bu düzeyler, genellikle kaba (düşük) olandan hassas (yüksek) olana sırasıyla LoD0 (bölge, peyzaj), LoD1 (kent, bölge), LoD2 (kent, ilçeler, projeler), LoD3 (ilçeler, mimari modeller - dış cephe, kent simgesi)ve LoD4 (mimari modeller - iç cephe, kent simgesi) olarak adlandırılırlar (Yücel, 2009). CityGML standardının odak noktası, tüm detayların semantik olarak tanımlanmasıdır: Binalar ve parçaları (bina bölümleri, duvarlar, çatılar, çatı penceresi, kapılar, pencereler vb.), ulaşım nesneleri, su kütleleri, bitki örtüsü, arazi ve diğer kent detaylarıdır. Dahası, bu detaylar arasındaki ilişkiler (örn. duvar kapı ilişkisi) açık bir şekilde temsil edilmektedir. Geometri (ve topolojiyi) temsil etmek için, CityGML, coğrafya işaretleme dili (GML) nce sağlanan standartlaştırılmış bir model kullanır. Bu da yine geometrik gösterim düzeyinde veri bütünleştirmeyi kolaylaştırır. Teknik olarak, CityGML, GML uygulama şeması olarak tanımlanmıştır ve detayları tanımlamak için GML mekanizmalarını kullanır. Bu nedenle, coğrafi web servisleri aracılığıyla mekansal veri değişimi ve düzenlemesi gittikçe daha önemli olacağından CityGML mekansal veri altyapıları kavramına mükemmel bir şekilde uymaktadır. CityGML, çoğu 3B kent modeli uygulamaları için gerekli olan, semantik nesneleri, öznitelikleri ve ilişkileri tanımlar. Spesifik uygulamalar için mevcut detay türlerine farklı detay türleri ve özellikler ekleyerek genişletilmesi mümkündür (Gröger ve Plümer, 2012). 2. FARKLI AYRINTI DÜZEYLERİNDE MODELLEME 3B sahnelerin doğrudan CityGML den kaplanması, görünüm özellikleri hem dokulara hem de materyallere bağlı olduğu için mekansal görselleştirme ve analizde yükleme süreleri önemli oranda arttığından çok uygun değildir. Bu nedenle, farklı çalışmalara özgü uygulamalar, 3B modellerin farklı özetlenmiş (genelleştirilmiş) 3B sahnelerini gerektirir. Daha düşük ayrıntı düzeyleri, 3B modellerin daha yüksek ayrıntı düzeylerinden binanın başlıca karakteristikleri korunarak birçok işlem ile veri hacmini (uygulama gereksinimlerine göre) indirgeyerek oluşturulur. Verilerin indirgenmesi, genelleştirme işleminin bileşenlerinden biridir. Teknik olarak, farklı ayrıntı düzeylerinin otomatik oluşturulması, oluşturulan ayrıntı düzeylerinin çoklu gösterimi ve belirli bir uygulama ya da kullanıcıya gerekli ayrıntı düzeyini otomatik olarak sağlama işlevsellikleri gibi genelleştirme gereksinimleri kümesi, genelleştirme işlemini otomatikleştirmek için karşılanmak zorundadır. Genelleştirme sonucu elde edilen özet modeller, farklı ölçeklerde etkin olarak görselleştirilebilir ve analiz edilebilir (Biag ve Abdul-Rahman, 2013). Ayrıntı düzeyleri, nesnelerin farklı doğrulukları ve minimum büyüklükler ile de karakterize edilebilir (Tablo 1). Doğruluk, mutlak 3B nokta koordinatlarının standart sapması ile ifade edilebilir. LoD1 de, alan geometrili nesnelerin büyüklüğü en az 6 m 6 m iken noktaların konum ve yükseklik doğruluğu 5 m ya da daha az olması gerekir. LoD2 için önerilen konum ve yükseklik doğruluğu, 2 m ya da daha yüksektir. Bu ayrıntı düzeyinde, alan geometrili tüm nesnelerin büyüklüğünün en az 4 m 4 m olduğu dikkate alınmalıdır. LoD3 için her iki tür doğruluk 0.5 mm ve alan geometrili nesnelerin büyüklüğünün en az 2 m 2 m olmalıdır. LoD4 ün konum ve yükseklik doğruluğu ise 0.2 m ya da daha düşük olmalıdır. Bu şekilde, 3B kent modeli veri setlerinin kalitesi değerlendirilebilir. Ayrıntı düzeyi kategorizasyonu, veri setlerini karşılaştırılabilme ve entegrasyon olanağı sağlar (Gröger vd., 2012). 3. BİNALARIN FARKLI AYRINTI DÜZEYLERİNDE MODELLENMESİ Bina modeli, CityGML in en önemli bileşenidir. Binaların gösterimini ve semantiklerinin yanı sıra geometrileriyle ilgili parçalarının birleşimini sağlamaktadır. CityGML anlaması bazen zor olan UML şemaları tarafından biçimsel olarak belirtilir. Binalar ve parçalar (bina parçaları, odalar, duvar yüzeyleri, çatı yüzeyleri, kapılar, pencereler vb.), CityObject üst sınıfından devralınan ortak özniteliklere sahiptir. Binalar için sağlanan öznitelikler; sınıf, fonksiyon, kullanım, yapım ve yıkım yılı, ölçülen yükseklik, çatı türü ve yer üstünde ve altında tek tek katların sayısı ve yükseklikleridir (Gröger ve Plümer, 2012). CityGML tarafından desteklenen beş farklı ayrıntı düzeyi (LoD) vardır. En düşük düzey olan LoD0, detayların (topografik veri tabanında yer alan) 2.5B (2B geometri + yükseklik özniteliği) temsilidir. LoD1, düz çatılardan oluşan blok modellerini içerir. Bu blok modelleri dokularla eşleştirilmiş olabilir. LoD2, belirli çatı yapıları ve tematik olarak farklılaştırılmış yüzeyler ile binaları tanımlar. LoD3, ayrıntılı duvar, çatı yapıları ve balkonlar vb. ile modelleri tanımlar. Dokular ayrıca bu yapılar üzerine eşleştirilebilir. LoD4, LoD3 teki 3B nesnelere iç yapı eklenerek oluşturulur. LoD0 dan LoD4 e ardışık olarak iyileştirilir. Bu nedenle, her LoD de bina modelinin bileşenleri eşit olarak gösterilmez ve tüm birleştirme düzeylerine izin verilmez. CityGML de her LoD için önceki bölümde kısaca açıklanan doğruluk ve minimum büyüklük kriterlerine göre tüm nesne sınıfları LoD ler ile ilişkilendirilir. Bir nesne, farklı LoD lerde eş zamanlı olarak farklı geometriler ile gösterilir (Gröger vd., 2012).

Tablo 1, bina modelinin farklı geometrik ve semantik temalarının ayrıntı düzeylerindeki karşılığını göstermektedir. LoD 1-4 için bina hacmi, gml:solid geometrisi ve/veya gml:multisurface geometrisi ile ifade edilebilir. Sayısal arazi modeliyle faklı kaynaklı binaları entegre etmekte kullanılan 3B arazi kesişim eğrisi tanımı da LoD 1-4 için mümkündür (Gröger vd., 2012). Tablo 1: AbstractBuilding sınıfının semantik temaları (Gröger vd., 2012) Geometrik / semantik tema Özellik türü LoD0 LoD1 LoD2 LoD3 LoD4 Bina taban alanı ve çatı kenarı gml:multisurfacetype Bina iskeletinin hacimsel parçası gml:solidtype Bina iskeletinin yüzeysel parçası gml:multisurfacetype Arazi kesişim eğrisi gml:multicurvetype Bina iskeletinin kıvrımlı parçası gml:multicurvetype Bina parçaları BuildingPartType Sınır yüzeyleri AbstractBoundarySurfaceType Dıştaki bina tesisatları BuildingInstallationType Açıklıklar AbstractOpeningType Odalar RoomType İçteki bina tesisatları IntBuildingInstallationType 3.1 LoD0 LoD0 da bir bina ya çatı seviyesi yüksekliğinde ya da zemin seviyesi yüksekliğinde (yatay) 2.5B çokgenler tarafından temsil edilir. Semantik, ilgili öznitelik değerlerine sahip bir bina özel nesnesi (Building) ile modellenmiştir (Şekil 1). 3.2 LoD1 Şekil 1: LoD0 da bina gösterimi: geometrik gösterim (2.5B çokgen) ve UML örnek diyagramı (Gröger ve Plümer, 2012) Şekil 2: LoD1 de bina gösterimi: geometrik gösterim (blok model) ve UML örnek diyagramı (Gröger ve Plümer, 2012) LoD1 de bina katı model ya da çok yüzeyli bir blok model olarak temsil edilir. Şekil 2 de LoD1 semantik yapısı gösterilmektedir ve karşılık gelen bina yapısı tasvir edilmektedir. Building farklı bina parçalarına (BuildingParts) ayrıştırılabilir. Bu bina bileşenlerinin geometrik (örn. farklı yükseklik) ve tematik özellikleri (örn. inşaat yılı) ile ilgili olarak farklılık olması mümkündür. Binalar ve bina parçaları, potansiyel olarak aynı mekansal ve mekansal olmayan özelliklere sahiptir. Bir kısmın öznitelik değerleri, sadece o kısım için geçerlidir oysa bir binanın öznitelik değerleri tüm bölümlerine aittir. Parçalar mevcut ise, bina geometrisi sadece parçalar ile temsil edilmelidir. Şekil 2 de görüldüğü gibi bina b, bp1 ve bp2 iki kısımdan oluşur. Her parça kendi çatı tipine sahiptir ve katı cisim olarak gösterilmektedir. Çatı tipi gerçekte binanın şekline yöneliktir, LoD1 de gösterilmez. Bu nedenle LoD1 de gösterimi daima düz, yatay bir çatı olsa bile değeri üçgen çatı (gabled roof) olabilir. Hem bp1 hem de bp2 kısmındaki dokunan yüzey topolojik kavramlar kullanarak gösterilebilir. Her LoD de mevcut olan arazi kesişme eğrisi (TIC- arazi yüzeyinin binanın dış sınır yüzeyine temas ettiği kısımdaki çizgi) açıkça gösterilir. Böylece arazi ile binanın sorunsuz entegrasyonu sağlanır (Gröger ve Plümer, 2012).

3.3 LoD2 LoD2, LoD1 e genelleştirilmiş çatı yapılarını ekler (Şekil 3). Buna ek olarak, bir binanın sınır yüzeyleri, tematik detaylar olarak temsil edilebilir. Dikey duvar yüzeyleri, WallSurface; üst kısımdan binayı örten yüzeyler (çatı yüzeyi) RoofSurfaces ve zeminden bina alt kısmını sınırlayan yatay yüzeyler (zemin yüzeyi) GroundSurfaces olarak tanımlanır. Örneğin, Şekil 3 te UML örnek diyagramında üçgen çatının parçası olarak rs1 çatı yüzeyi ve düz çatıyı tanımlayan rs2 çatı yüzeyi, geometrik gösterimi yüzey olan detaylar olarak tanımlanır. Aynı yaklaşım, ws1 ve ws2 duvar yüzeyleri için de geçerlidir (Gröger ve Plümer, 2012). Şekil 3: LoD2 de bina gösterimi: geometrik gösterim ve UML örnek diyagramı (Gröger ve Plümer, 2012) Uçak hangarları ve barınak gibi tamamen kapalı olmayan binalar için açık kenarları kapatmak için ve kapalı hacimsel nesne gösterimini sağlamak için ClosureSurfaces (kapatma yüzeyleri) kullanılmaktadır. Kapatma yüzeyleri, gerçek dünyada karşılığı olmayan nesnelerdir. Hacim hesaplamalarında dikkate alınırken görselleştirme gibi gereksiz oldukları durumlarda ihmal edilirler. Versiyon 2.0 da iki tür tematik yüzey, OuterCeilingSurface (dış tavan yüzeyi) ve OuterFloorSurface (dış zemin yüzeyi) binanın dış sınırına ilişkin tematik yüzeyler eklenmiştir (Şekil 4). Örneğin, tavan veya sundurma (avlu) zeminini tanımlayan yüzeyler (Gröger ve Plümer, 2012). Şekil 4: Bina modelinin sınırındaki iki ek tematik yüzey türü. Örnekte, OuterCeiling-Surface yukarıdan, OuterFloor-Surface ise aşağıdan sundurmayı sınırlar (Gröger ve Plümer, 2012) 3.4 LoD3 LoD3, LoD2 nin açıklıklar (pencereler, kapılar), ayrıntılı çatı yapıları (çatı pencereleri, bacalar, çatı çıkıntıları) ve ayrıntılı cephe yapılarıyla genişletilmesiyle elde edilir. Bu nesneler, kendi öznitelikleri ve (yüzey) geometrisiyle detay olarak temsil edilir. Şekil 5 te, CityGML de dormer (çatı penceresi) fonksiyonu ile BuildingInstallation (bina tesisatı) olarak gösterilen pencere (w), kapı (d) ve çatı penceresi (bi) ile LoD3 bina örneği tasvir edilmektedir. Örnek diyagramda pencere ve duvarlar, karşılık gelen duvar/çatı yüzeyleri olarak ve çatı penceresi bina parçası olarak atanır. Her bir detay, mekansal özelliklerini temsil eden yüzey geometrisine sahiptir (Gröger ve Plümer, 2012).

Şekil 5: LoD3 de bina gösterimi: geometrik gösterim ve UML örnek diyagramı (Gröger ve Plümer, 2012) 3.5 LoD4 LoD4 te, LoD3 e ek olarak binaların iç yapıları dikkate alınmaktadır. Şekil 6 daki örnekte, b binası (LoD3 te olduğu gibi katı model s1 ile temsil edilen şeklin dış yüzeyi) r1 ve r2 odalarına sahiptir. Her odanın geometrisi bir katı model (s2, s3) ile temsil edilmektedir. r1 odası, (w, d) açıklıklarına sahip olan (iws1, iws2,...) iç duvar yüzeyi detayları ile sınırlandırılmaktadır. Sütun, kendi s3 katı geometrisi ile ib iç bina tesisatı (IntBuildingInstallation sınıfı) ve f masası, gizli geometrili BuildingFurniture (bina mobilyası) olarak temsil edilmektedir (Gröger ve Plümer, 2012). 4. UYGULAMA 4.1 Veri Şekil 6: LoD4 de bina gösterimi: geometrik gösterim ve UML örnek diyagramı (Gröger ve Plümer, 2012) Avusturya nın Klagenfurt kentindeki bir binaya ilişkin veriler farklı ayrıntı düzeylerini oluşturmada kullanılmıştır. 4.2 Yazılım 3B kent modelleme yazılımının gerek geometrik gerekse semantik modelleme olanağına sahip olması gerekmektedir. Bu amaçla çeşitli yazılımlar incelenmiş ve alanının en gelişmiş yazılımlarından UVM Systems GmbH (Avusturya) tarafından üretilen CityGRID TM kullanılmıştır. CityGRID TM yazılımı, Manager, Administrator, Modeler, Builder ve Scout modüllerinden oluşmaktadır (URL 1).

4.3 Gerçekleştirme 4.3.1 Dönüşüm Bir binanın geometrisi en ayrıntılı biçimde CAD ortamında oluşturulabilmektedir. Fakat CAD verileri çoğunlukla bir geometri yığınıdır ve semantik modellemeye elverişli değildir. Nesnelere öznitelik atamak ya çok zor ya da mümkün değildir. CityGRID TM Converter ile CAD verisi semantik yapıda bir bina modeline çevrilmiştir (Şekil 7). Böylece bina modeli artık gerek geometrik gerekse semantik modellemeye hazır hale gelmiştir. Bina modeli, kati modele dönüştürme esnasında CAD verisinden otomatik olarak elde edilmektedir (Şekil 8). Şekil 7: CityGRID de bina modeli hiyerarşisi 4.3.2 Ana çatının modellenmesi Şekil 8: CAD verisinden bina modeli oluşturma 3B mekansal veri toplama yöntemi ve kullanılan yazılıma bağlı olarak binaya ait ana veri, topolojik ve geometrik bazı hatalar içerebilir. Bu hatalardan bazıları Şekil 8 de kısmen görülebilmektedir. Bina modeli bu hatalardan arındırılır. 4.3.3 Çatı detaylarının entegrasyonu, modellenmesi ve çatı payı oluşturma Şekil 8 de ana çatı üzerinde görülen 3B çoklu çizgi (3D polyline) verileri henüz ana çatıya entegre edilmemiş detayları göstermektedir. Detayların modellenmesi çatı modeli hatalardan arındırıldıktan sonra yapılmalıdır. Detayların entegrasyonu hem geometrik hem de semantik anlamda otomatik olarak gerçekleştirilir. Şekil 7 de görüleceği gibi Detailelementcomplex diye adlandırılan detaylar, ana çatının birer alt elemanıdır. 4.3.4 Cephe detaylarının modellenmesi, çatı detaylarınım entegrasyonu ve çatı payı oluşturma Çatı detaylarına benzer bir yöntem ile cephe detayları modellenmiştir. Cephe üzerinde modellenmesi gereken detaylar bina giriş kapısı, pencereler, balkonlar ve cephede önemli yer kaplayan büyük nesneler olarak sıralanabilir. Cephedeki çok ince ayrıntıların modellenmesi CityGML de öngörülmemiştir. Örnek binada, kapı, pencere ve balkonlar, bunlara ait orijinal veri mevcut olmadığı için modellenmemiştir. 4.3.5 Ayrıntı düzeyi (LoD) modelleme CityGRID TM de bina modelleri (ana veriye bağlı olarak) mümkün olan en yüksek ayrıntı düzeyinde modellenmektedir. Alt LoD ler model veri tabanına (Oracle veya SQL Server) aktarıldığında sistem tarafından otomatik olarak oluşturulmaktadır. Kullanıcı istediğinde örneğin LoD3 seviyesindeki binaya ait LoD2, LoD1, LoD0 ayrıntı düzeyini

çağırabilir ya da istenen bir formata (örn. CityGML) dönüştürülebilir. Şekil 9 da gösterilen semantik yapı, binanın çatısı ve cephesine ait objeleri birer detay olarak kaydetmeyi sağlamaktadır. Örneğin ana çatı herhangi bir değişikliğe uğradığında detaylar otomatik olarak yeni ana çatıya göre şekillenirler. Böylelikle, semantik model yapısı binanın geometrisini oluşturmada kullanılabilmektedir. Yazılımın sahip olduğu mevcut fonksiyonlar, LoD4 modeller oluşturmaya uygun değildir. Modellerin CBS ile entegrasyonu ise her binanın taşıması zorunlu olan birincil anahtar (primary key) ile sağlanmaktadır. Bina modellerinin semantik modellemeyi sağlayan hiyerarşik yapısı Şekil 9 da gösterilmektedir. 5. BULGULAR Şekil 9: CityGRID de bina semantigi Örnek binaya ilişkin oluşturulan farklı ayrıntı düzeylerindeki modeller Şekil 10 da görülmektedir. Şekil 10: Örnek binanın LoD0, LoD1, LoD2 ve LoD3 modelleri

6. SONUÇLAR Kentlerin gittikçe karmaşıklaşan yapısı, yönetiminde daha ileri teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir. Bu nedenle, kentlerin gerçeğe yakın olarak 3B ve çeşitli uygulama gereksinimlerine yönelik olarak farklı ayrıntı düzeylerinde modellerinin oluşturulması, bu modellerin mekansal görselleştirmenin ötesinde semantik olarak yapılandırılarak daha ileri mekansal analizlere olanak tanıması ve yaygın kabul görmüş açık standartlar kullanılarak web ortamında paylaşılabilmesi son derece önemlidir. Bu bildiride, bu amaçlarla geliştirilen ve kullanılan OGC CityGML standardı incelenmekte ve farklı ayrıntı düzeylerinde bina nesnelerinin modellenmesi, elde edilmesi ve bu kapsamdaki gelişmeler incelenmektedir. 3B kent modelleme ve görselleştirme yazılımı CityGRID TM ile bir binanın farklı ayrıntı düzeylerinde (LoD0, LoD1, LoD2 ve LoD3) semantik ve geometrik modellenmesine ilişkin adımlara kısaca değinilmekte ve elde edilen bulgular sunulmaktadır. TEŞEKKÜR Yazılım desteği nedeniyle UVM Systems GmbH a ve teknik destek için proje yöneticisi Alpaslan Tütüneken e (MSc. Cartography and Geoinformation, University of Vienna) teşekkür ederiz. KAYNAKLAR Baig S. U., Abdul-Rahman A., 2013, Generalization and Visualization of 3D Building Models in CityGML, J. Pouliot, S. Daniel, F. Hubert, & A. Zamyadi (Eds.), Progress and New Trends in 3D Geoinformation Sciences, Lecture Notes in Geoinformation and Cartography, Berlin: Springer, 63-77. Gröger G., Kolbe T. H., Nagel C., Häfele K. H., 2012, OGC City Geography Markup Language (CityGML) Encoding Standard, versiyon 2.0.0, Open Geospatial Consortium (OGC). Gröger G., Plümer L., 2012, CityGML - Interoperable Semantic 3D City Models, ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing 71, 12-33. Kolbe T. H., 2009, Representing and Exchanging 3D City Models with CityGML. J. Lee, Zlatanova, S. (ed.) 3D Geo- Information Sciences, Lecture Notes in Geoinformation and Cartography, Berlin: Springer, 15-32. van den Brink L., Stoter J. E., Zlatanova S., 2013, Establishing a National Standard for 3D Topographic Data Compliant to CityGML, International Journal of Geographical Information Science, Sayı: 27-1, 92-113. Yücel M. A., 2009, Farklı Ayrıntı Düzeylerinde Üç Boyutlu Kent Modelleme ve Uygulanabilirliğinin Araştırılması, Doktora Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. URL1, UVM (Urban Visualization & Management) Systems şirketinin web sitesi, 12 Ağustos 2013, http://www.uvmsystems.com