YENİDEN YAPILANMANIN EŞİĞİNDE KUR AN KURSLARI

YECDER KİTAPLARI 4 YENİDEN YAPILANMANIN EŞİĞİNDE KUR AN KURSLARI YECDER IV. ULUSAL DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ (27 NİSAN 2013 - İSTANBUL)

YECDER / YENİDEN YAPILANMANIN EŞİĞİNDE KUR AN KURSLARI Copyright Yecder, 2014 Bu eserin tüm yayın hakları Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği ne aittir. Eserde yer alan metin ve resimlerin Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği nin önceden yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır. Kitabın Sahibi Mehmet Keskin / Sarıgazi Yunus Emre Camii İmam Hatibi Yayına Hazırlayan Şadettin Göksu /DKAB Öğretmeni Redaksiyon Ayşe Umurbek/DKAB Öğretmeni Görsel Tasarım Yüksel Yücel ISBN: 978-605-62091-2-3 Yayın Numarası: 3 Basım Tarihi: Nisan 2014 Basım Yeri: Armoni Nüans Görsel Sanatlar ve İletişim Hizmeti San. ve Tic. A.Ş. Yukarıdudullu, Bostancı Yolu Cad. Keyap Çarşı B- 1 Blk. N.24 Ümraniye/İstanbul Tel.: 0216 540 36 11 pbx Faks : 0216 540 42 72 info@armoninuans.com YECDER Sarıgazi Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği Meclis Mahallesi, Cemal Gürsel Caddesi, Yunus Sk. No: 2 Sarıgazi Sancaktepe / İSTANBUL Tel: 0216 621 17 57 www.yecder.org - yecdermail@gmail.com

II. BÖLÜM SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 1. DİN EĞİTİMİNDE BRANŞLAŞMA VE GEREKLİLİĞİ Şule KARAKULLUKÇU 19 Özet Diyanet İşleri Başkanlığı, Türk halkının dinî bilgileri en doğru kaynaktan alması hususunda yıllardır büyük bir hassasiyet göstermektedir. Bu amaca hizmet etmek için açılmış olan Kur an kursları, Kur an-ı Kerim i ve dinî bilgileri öğreten yaygın eğitim kurumlarından biridir. Günümüzde değişen şartlar ve yaşam koşulları nedeniyle Kur an kurslarının uygulama esaslarında bir dizi değişikliğe gidilmiştir. Buna yönelik İhtiyaç odaklı öğretim programı adında yeni bir uygulama başlatılmıştır. Bu uygulama, özellikle toplumun farklı kesimlerine ve farklı ihtiyaçlarına cevap verme kaygısıyla ortaya çıkmıştır. Bu projenin amaçları arasında, isteğe göre sabah 7 den akşam 11 e kadar eğitim verilmesi yer almaktadır. Peki, bunun pratikte uygulanabilirliği nasıldır? Halk tarafından bu proje doğru anlaşılabilmiş midir? Makalemizde, İzmir merkez ilçelerinde açılan dinî bilgiler ek kurunun Kur an kurslarında talep edilme oranı ortaya konularak, bu programın ihtiyaca ne kadar cevap verdiği belirtilecektir. Kur an-ı Kerim öğretmenin yanı sıra halkın dinî bilgiler içerisinde yer alan ibadet, itikat, siyer ve ahlak gibi konulara ne kadar ilgi duyduğu ve bu ilgiye cevap verilip verilemediği gibi konular ele alınacaktır. 19 İzmir Buca Sultan Fatih Kuran Kursu Yöneticisi/Öğreticisi.

54 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları Anahtar kelimeler: Diyanet, ihtiyaç odaklı öğretim programı, dinî bilgiler kuru, branşlaşma, İzmir. İslam dininin inançları, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili işleri yürütmek, din konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek üzere; Başbakanlığa bağlı kurulmuş olan Diyanet İşleri Başkanlığı, bu görevi en iyi şekilde yerine getirebilmek için son yıllarda yoğun bir çaba içerisine girmiş ve ardı ardına önemli düzenlemeler yapmaya başlamıştır. İhtiyaç Odaklı Kur an Kursları Projesi de bu çabanın en güzel somut örneklerinden biridir. Değişen yaşam koşulları, kadınların çalışma ve eğitim hayatına daha fazla katılması gibi sebeplerle böyle bir projeye fazlasıyla ihtiyaç duyulmuştur. Toplumun tüm kesimine hizmet etme anlayışıyla yola çıkan bu uygulama toplumun tamamını kucaklamaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığı nın yayınlamış olduğu kitapçıkta bu programdan toplumdaki tüm bireylerin faydalanabilmelerinin hedeflendiği belirtilmektedir. 20 Bunun için de Kur an kursu hizmetlerinden faydalanmayı arzuladıkları hâlde, mevcut eğitim-öğretim sisteminin uygun olmayışı nedeniyle, mesai saatleri içinde Kur an kurslarına gelemeyen kamu, özel sektör veya kendi işinde çalışan vatandaşlarımız için, akşam veya hafta sonları iş saatleri dışında İhtiyaç odaklı Kur an Kursları Öğretim Programı hazırlanmıştır. Bu kişilerin talepleri doğrultusunda istedikleri saatlerde yaygın din eğitimi verilebilecektir. 21 Uygulama tüm Türkiye çapında eğitim seminerleri ile öğreticilere anlatılmıştır. Ama her yeni uygulamada olduğu gibi teoride anlatılanların pratiğe geçirilmesi zaman ve sabır gerektirmektedir. Bunun için ilk önce öğreticinin bu yeni programı iyi anlaması ve öğrenciye de rehberlikte bulunması gerekmektedir. Çünkü bu yeni programda temel öğretim ve ek öğretim programları olmak üzere iki temel program vardır. Yeni uygulamada temel öğretim programları ve ek öğretim programları şu şekilde düzenlenmiştir. 20 Bkz. T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü, İhtiyaç Odaklı Kuran Kursları Öğretim Programları(Yüzünden Okuyanlar İçin), Ankara, 2012. 21 Ag.e., s. 5.

Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları 55 Kur an Kursları Temel Öğretim Programları (4 Dönem), Kur an-ı Kerim+Dinî Bilgiler Temel öğretim programları haftalık toplam (Kur an-ı Kerim+Dinî Bilgiler) 18 saattir. Bu programda 18 saatin, 12 saati Kur an-ı Kerim öğretimine, ibadet ve itikata 2 saat, siyer ve ahlaka 1 saat olmak üzere toplam 6 saati de dinî bilgiler öğretimine ayrılmaktadır. 1. Ek Öğretim Programları, Kur an-ı Kerim, Dinî Bilgiler,(s.8) Ek öğretim programlarının her biri 48 ders saatidir. Bu programlar haftada 6 saat olarak uygulanır. Ek programlar kur esasına dayalı olarak yürütülür. Bir dönem 8 haftadır. (6x8=48) Ancak hatim kuru 18 hafta (6x18=108) üzerinden planlanmıştır. Ek Öğretim Programları şunlardır: a. Kur an-ı Kerim; Kur: Öğrenme, Kur: Tecvitli Okuma, Kur: Güzel Okuma ve Ezber, Kur: Ezber ve Anlam Kur: Hatim b. Dini Bilgiler İtikat Kuru İbadet Kuru Ahlak Kuru Siyer Kuru

56 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları Yoğunlaştırılmış Temel Dinî Bilgiler Kuru 22 Görüldüğü gibi dersler yeni başlıklar altında yeniden düzenlenmiştir. Öğretici yeni gelen öğrenciyi seviye tespit sınavına sokarak seviyesini belirleyecektir. Öğrencinin talebi doğrultusunda uygun bir programa alınacaktır. Bu kısımda öğrencilerin aynı seviyeden oluşan sınıflarda ders görmesi öğrencinin dersten sıkılmaması ve dersi daha iyi anlaması için bir zorunluluktur. Dersin işlenişi, öğreticinin mahareti ve bilgisiyle şekillenmekte olup müfredatın uygulanışı öğrencinin seviyesine göre ayarlanmak üzere esnek bırakılmıştır. Tamamen öğrenciye dayalı yeni sistemde öğreticiler, Çerçeve-esnek öğretim programı anlayışına dayalı olarak öğrenenlerin ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda neyi, ne kadar işleyeceklerine karar vererek, ders konularının sınırlarını belirleyebileceklerdir. Peki, bu kadar olumlu gelişmenin yanında çok yönlü ders çeşitliliği, öğretici ve öğrenci tarafından fonksiyonel olarak kullanılabilmiş midir? Öğrencinin ne istediğini ve aslında neye ihtiyacı olduğunu, öğretici değerlendirmeli ve nasıl bir eğitim alması gerektiğine dair öğrenciyle beraber bir karar verilmelidir. Bizim bu çalışmada amaçladığımız, İzmir merkez kurslarında ek öğretim programlarının sayısal verileri göz önünde bulundurularak, ek ders uygulamalarında dinî bilgiler ek kurunun işlerliğini incelemek ve sistemi daha etkin bir hâle getirmek için ne tür uygulamalar yapılabileceği hususunda bazı tavsiyelerde bulunmaktır. Çalışmamızda, kız Kur an kursları ve yüzünden okuma sınıfları dikkate alınmıştır. İlk önce birkaç hususun belirtilmesinin konunun ve çözüm önerisinin anlaşılmasına katkıda bulunacağı kanaatindeyiz: 1. 2010-2011, 2011-2012 yıllarında pilot uygulama ile başlayan, bu yıl tüm Türkiye de uygulanmaya başlanan sistemle birlikte Kur an kurslarının öğrenci sayısı ve öğrencilerin sosyo-kültürel düzeylerinde gözle görülür bir değişiklik olmuştur. 2. Bu değişikliğe bağlı olarak öğrencilerin taleplerinde de bir değişiklik gözlenmektedir. 3. Yeni sistemle birlikte bir kişi başarısız olması hâlinde tekrar kursa 22 A.g.e., s.11.

Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları 57 kayıt yaptırabilmektedir. 4. Kur an-ı Kerim i okumada belirli bir mesafe alıp, dinî bilgiler alanında kendini geliştirmek isteyen bir kesimin varlığı gözlenmektedir. 5. Bunun yanı sıra son alımlarla birlikte oluşan personel portföyü de oldukça çeşitlenmiştir ve bunun daha etkin bir şekilde kullanılması gerekmektedir. İlk olarak, İhtiyaç odaklı Kur an kursları öğretim programının İzmir ilçe müftülükleri tarafından ne kadar anlaşıldığına bakalım. Bazı müftülükler program hakkında detaylı bilgiye sahipken bazı müftülüklerin ise program hakkında pek de bilgileri bulunmamaktadır. Kaç tane temel kurun, kaç tane ek dersin açıldığına dair bir malumatın bulunmayışı, istatistiki bilgilerin oluşturulmasında zorluğa neden olmuştur. İzmir merkez ilçe müftülükleri bünyesinde açılan ek kurlar aşağıdaki tabloda gösterildiği gibidir: Balçova 2 2 0 Bayraklı 35 30 0 Bornova 51 48 9 Buca 75 150 6 Gaziemir 11 12 2 Güzelbahçe 3 3 0 Karabağlar 65 67 8 Karşıyaka 15 20 1 Konak 34 55 7 Narlıdere 5 3 0 Toplam 296 390 33 *Bu veriler, kız Kur an kursları ve yüzünden sınıflarının 2012-2013 1. ve 2. dönemleri dikkate alınarak oluşturulmuştur. Veriler, ilçe müftülüklerinden elde edilmiş olup, yaklaşık değerleri içermektedir. İstatistiki bilgileri yorumlarsak; İzmir merkez genelinde açılan ek öğretim programlarında dinî bilgiler ek programının seçilme oranı oldukça dü-

58 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları şüktür. Özellikle dinî bilgiler ek kurunun çok az açıldığı dikkati çekmektedir. Kur an öğretiminin önemi kesinlikle göz ardı edilmemekle birlikte bu eğitimin bilgi temeli olmaksızın başarıya ulaşmasını beklemek neredeyse imkânsızdır. Bu noktada sorulması gereken soru şudur: Etkili din eğitiminin verilememe nedeni nedir? Kanaatimizce, bu sorunun cevabı sosyo-kültürel düzeyi nispeten yüksek kesimin bu ihtiyaçlarını tatmin edici entelektüel seviyeyi bulamaması, bizlerin Kur an gönüllüsü olarak da nitelendirebileceğimiz kitlenin ise uygun şekilde yönlendirilemeyişidir. Öğretici portföyü incelendiğinde birçok personelin farklı alanlarda kendilerini çok iyi geliştirdiklerini görmekteyiz. Hatta sadece Kur an öğretimi ve dinî bilgiler alanında değil kültürel, sanatsal birçok alanda da yetenekli personelin varlığı inkâr edilemezdir. Sanat yönünden kendini geliştirmiş personelin açabileceği hat, tezhip, ebru vs. kurslarla dinin hem estetik boyutu ki bu boyutun bugün her kademedeki din eğitiminde gözden kaçırıldığı kanaatindeyiz- tanıtılacak hem de daha geniş kitlelere hitap edilecektir. Alanda branşlaşma ile yukarıda saydığımız pek çok problemin çözüleceğini düşünmekteyiz. Peki, branşlaşma nasıl yapılacaktır? Burada önereceğimiz birkaç husus vardır: 1. Din hizmetleri sınıfında ek derslerde yer alacak branşlar belirlenmelidir.

Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları 59 2. Lisans düzeyinden başlanarak branşlaşmayla ilgili eğitimlere başlanmalıdır. 3. D.İ.B. önceden çalışmayı amaçladıkları alanlarda kabiliyet, eğitim ve bilgi birikimine sahip personeli desteklemelidir. 4. Personel Dairesi Başkanlığınca branş komisyonları kurularak esas ve çerçeve belirlenmelidir. 5. Branşlı personel sıfatının kazanılabilmesi için ilgili branş kursunun görülmesi zorunlu olmalıdır. 6. Seçilen branşlara yönelik kurs bitiminde yapılan sınavlarda başarılı olan personele sertifika verilmelidir. 7. Personel politikasının tespiti ve uygulaması ile branşlı personel planlamaları personel dairesi başkanlığı tarafından belirlenerek il müftülüklerince yürütülmelidir. 8. İl müftülükleri ihtiyaca binaen yapacağı görevlendirmelerde her ilçenin kaç tane branş öğretmeni ihtiyacı olacağını tespit etmelidir. 9. Kurslar, müftülükler tarafından sosyo-kültürel açıdan değerlendirilerek, imkânları ölçüsünde sınıflandırılmalıdır. 10. Müftülükler, hazırlayacakları bilgi içerikli afişleri halkın dikkatini çekecek uygun yerlere asmalıdır. 11. Halka yönelik bilgilendirme seminerleri yapılmalıdır. 12. Programlar en az 12 öğrencinin müracaatı ile açıldığı için her kursta dinî bilgiler ek kuruna başvuranların sayısı 12 yi bulamayabilir. Bu nedenle müftülüklerce belirlenen kurslarda dinî bilgiler ek kuru için yeterli sayı oluşturulabilir. 13. Ek kurların müfredat konuları gözden geçirilerek zenginleştirilmeli ve daha verimli bir hâle getirilmelidir. Temel öğretimde, dinî bilgiler dersinin içeriği ile ek öğretim programlarının ders içeriği hemen hemen aynıdır. İhtiyaçlara yönelik, Kur an-ı Kerim meali ve tefsir dersleri konulması gerekmektedir. Özellikle bu sene çalıştığım Kur an kursuna Arapça ve meal sınıfı açılması konusunda yoğun bir talep gelmiştir.

60 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları Yukarıda saydığımız hususlara dikkat edildiği takdirde hem öğretici ve hem de öğrenci açısından şu yararlar ortaya çıkacaktır: a) Yetişmiş personel kendi alanındaki bilgi ve becerisini daha etkin kullanabilecektir. b) Din eğitimi dışında sosyal ve fen alanlarında kendini geliştirmiş insanlara, bilimsel gerçekler ışığında verimli din eğitimi sağlanabilecektir. c) Branşlaşma ile birlikte her personelin en iyi olduğu alanda hizmet etmesi sağlanarak öğreticiler psikolojik bir yükten kurtulacaktır. d) Temel eğitimlerini tamamlamalarına rağmen kurstan kopmak istemeyip, İslam ı daha iyi anlama çabasında olan kişilerin, ilgi alanlarına uygun kanalize edilmesi sonucu, dinî gelişimlerine önemli derecede katkı sağlanmış olacaktır. e) Devletimizin, özellikle kız çocuklarının okutulmasına yönelik başlattığı çalışmalarla, kız çocuklarının okuma oranı bir hayli artmıştır. Bir kesimin hâlâ bazı çekincelerle kız çocuklarını örgün eğitim yerine, açık öğretime yönlendirdiği bilinmektedir. İmam hatip okullarının orta kısımlarının da açılması ile birlikte açık lise ve devamında açık öğretim İlahiyat okuyan büyük bir kesim mevcuttur. Öğrencilerin Kur an kurslarından yararlanabilmeleri için iyi bir yönlendirilmeye ihtiyaçları vardır. Çalışmamızda, Diyanet İşleri Başkanlığı nın daha kaliteli bir hizmet sunması açısından bazı önerilerde bulunmaya çalıştık. Biz, İzmir ilindeki verilerden yola çıkarak bazı tespitlerde bulunduk. Diğer illerde de benzer çalışmalar yapılabilir. Kurum bazında bazı gelişmeler süreç isteyebilir ama en azından bir farkındalık oluşturabilirsek ve insanların farklı bir açıdan bakabilmelerini sağlayabilirsek de amacımıza ulaşmış bulunacağız.