20-26 Ocak 2014 SAYI: 21 GÜNDEM Cenevre 2 Konferansı ve Kürtler Kerry nin Ürdün ve Suudi Arabistan Ziyaretleri Mısır Nil Sorununu Uluslararasılaştırıyor Küresel Riskler 2014 Değerlendirmesinde ve Su Krizi Ortadoğu Güncesi Editör: Dr. Seyfi Kılıç - seyfikilic@orsam.org.tr
Cenevre 2 Konferansı ve Kürtler Suriye de üç yıldır süren iç savaşa siyasi çözüm bulmak amacıyla ABD ve Rusya öncülüğünde başlatılan Cenevre sürecinin 2. konferansı 22 Ocak 2014 tarihinde gerçekleşecektir. Her ne kadar Suriye sorununa siyasi çözüm bulunması ve Cenevre sürecinin tek araç olduğu konusunda mutabakat olsa da Cenevre 2 Konferansı nın kendi başına kalıcı bir çözüm üretmesi beklenmemektedir. Cenevre 2 Konferansı nın en büyük eksikliği sahada en güçlü muhalif grupların temsil edilmiyor oluşudur. Güçlülerin yer almadığı bir pazarlık masasından çıkacak anlaşmanın uygulanabilirliği de tartışmalı olacaktır. Bu çerçevede en önemli eksikliklerden biri 5 cepheli iç savaşın önemli unsurlarından biri haline gelen Kürtlerin temsili konusunda yaşanmaktadır. Aralık 2013 ayı içinde Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Başkanı Mesut Barzani arabuluculuğunda Erbil de bir araya gelen Kürt partileri Cenevre Konferansı na ortak bir heyetle katılma konusunda uzlaşmıştı. En güçlü parti konumundaki PYD, Kürtlerin muhalif çatısı altında değil üçüncü taraf olarak Konferans ta yer almasını savunuyordu. Ancak bu talep büyük güçler, bölgesel aktörler ve Suriye Ulusal Koalisyonu tarafında karşılık bulmadı. Cenevre 2 Konferansı na Barzani tarafından desteklenen bazı Kürt partileri Koalisyon çatısı altında katılırken PYD katılmamaktadır. Dolayısıyla bu durum Kürtlerin temsili açısından sıkıntı yaratacaktır. PYD şu anda toplumsal destek açısından en güçlü ve askeri güce sahip tek Kürt hareketi konumundadır. Dolayısıyla PYD nin yer almadığı Cenevre 2 Konferansı nın Kürtlerin temsili açısından eksik kaldığı söylenebilir. Bu da Cenevre 2 Konferansı nda bir uzlaşı olsa dahi bunun sahada nasıl uygulanacağı konusunda soru işaretleri doğurmaktadır. PYD Konferans a katılmasa da sahada güçlü olduğunu göstermek için Konferans ın hemen öncesinde Cezire Kantonu Özerk Yönetimi'ni ilan etmiştir. Oytun Orhan, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, oytunorhan@orsam.org.tr 2 Kerry nin Ürdün ve Suudi Arabistan Ziyaretleri Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı John Kerry, geçtiğimiz hafta İsrail Filistin barış müzakereleri için Ortadoğu ya onuncu kez ziyaret düzenledi. Kerry bu ziyaretinde
İsrail ile Filistin arasında yaşanan anlaşmazlıkları çözmede desteklerini almak için Ürdün ve Suudi Arabistan Kralları ile görüştü. İlk olarak Kral Abdullah ile görüşen Kerry, Ürdün Kralı nın desteğini aldı. Ürdün Kralı Abdullah, İsrail- Filistin anlaşmazlığına çözüm olacak ya da sona erdirecek barış çabalarına destek vereceklerini yenilemiştir. İki ülke arasındaki sorunun adil bir şekilde çözülmesi gerektiğine vurgu yapmıştır. Ürdün Kralı bu noktada İsrail-Filistin barış görüşmelerinde Kerry nin arabuluculuk çabalarını da desteklediklerini dile getirmiştir. Kerry ise Ürdün Kralı na iki ülke arasındaki sorunların çözülmesi için adil ve eşit çözümler bulunması sözünü verdi. Kerry Ürdün ziyareti sonrası Suudi Arabistan a gitti ve burada Suudi Arabistan Kralı Kral Abdullah bin Abdülaziz ve Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Prens Suud El-Faysal ile görüştü. Kral Abdullah da Ürdün Kralı gibi Kerry nin İsrail-Filistin barış müzakerelerindeki çabalarını desteklediklerini dile getirdi. Kerry bu iki ülkenin desteğinin barış görüşmelerinde önemli rol oynayacağına ve seyrini olumlu yönde değiştireceğine inandığını söyledi. İsrail Filistin barış görüşmelerinde bölge ülkelerinin desteği önemlidir, ama asıl görev İsrail ve Filistin taraflarına düşmektedir. İsrail in son zamanlardaki Filistin politikalarına baktığımız zaman barış görüşmelerinin sekteye uğrayacağını ve sürecin uzun bir zaman alacağını söylememiz mümkün. Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, firuzegokler@orsam.org.tr 3 Mısır Nil Sorununu Uluslararasılaştırıyor Mısır ile Etiyopya arasında 2010 yılından bu yana devam eden Mavi Nil nehrine ilişkin sorunda, üç taraflı görüşmelerin (Mısır Etiyopya ve Sudan) sonuç vermediği gözlemlenmektedir. Tarafların yürüttüğü üçüncü tur görüşmeler de 4 Ocak 2014 tarihinde sonuçlanmış ve kıyıdaş ülkelerin temel sorunlarda anlaşamadıkları ortaya çıkmıştır. Mısır bu aşamadan sonra sorunu uluslararası arenaya taşımaya karar vermiş görünmektedir. Bu amaçla sorunu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nin gündemine taşıma girişimlerinde bulunacağı Mısırlı bir takım yetkililer tarafından ifade edilmeye başlanmıştır. Gerek sınıraşan sulara ilişkin sorunlarda gerek ülkeler arasında ortaya çıkan diğer sorunlarda soruna diğer ülkeleri de dahil etmek esasen görece zayıf tarafın tercihi olmaktadır. Ancak
bu sorunda uzun yıllardan bu yana Mısır ın havzada başat güç olduğu değerlendirilmekteydi. Bu durumda Mısır ın havzada başat güç olma özelliğini kaybettiğini Mısır ın dahi kabul ettiğini ileri sürmek yanlış olmayacaktır. Mısır uluslararası alanda mevcut uyuşmazlık konusunda destek bulacağını düşünmekle birlikte bu konuda istediği desteğe ulaşamama ihtimali yüksektir. Bunun temel birkaç sebebi bulunmaktadır. Bunlardan ilki Mısır uluslararası andlaşmalar hukuku açısından haklı olduğunu ve yukarı kıyıdaş faaliyetlerinin kendisinden izin alınmadan yapılamayacağını ileri sürmektedir. Ancak kolonyal dönemde yapılan andlaşmalar yukarı kıyıdaşları bağlamamaktadır. İkincisi olarak ise Mısır ve Sudan arasında yapılan 1959 Andlaşması, andlaşmalar hukuku açısından sadece taraflarını bağlamaktadır. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nde ise yukarı kıyıdaş ülke olma avantajını sonuna kadar kullanan Çin bulunmaktadır. Güvenlik Konseyinde Çin i ikna etme şansı sıfıra yakın olan Mısır ın, ayrıca Etiyopya daki faaliyetlerdeki Çin faktörünü göz ardı etmemesi gerekmektedir. Görünen o ki Mısır kaybedeceği bir cephe açmak üzeredir. Dr. Seyfi Kılıç, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, seyfikilic@orsam.org.tr 4 Küresel Riskler 2014 Değerlendirmesinde ve Su Krizi Geçtiğimiz günlerde, Dünya Ekonomik Forumu tarafından yayımlanan Küresel Riskler 2014 Raporu, tespit ettiği küresel risklerin birbirleri ile olan bağlantısı ile birlikte, tüm sisteme etkilerini de gözler önüne sermiştir. Küresel Riskler 2014 Raporu, tüm dünyayı ilgilendiren ve endişe yaratan en önemli 10 konuyu sıralamıştır. Bu konular sırasıyla; mali krizler, yüksek işsizlik oranı, su krizi, gelir dağılımımda eşitsizlik, iklim değişimine uyum ve önlem çalışmalarında başarısızlık, doğal afetler, küresel yönetişimde başarısızlık, gıda krizi, finansal mekanizmada başarısızlık, politik ve sosyal istikrarsızlıklardır. Liste incelendiğinde riskler içerisinde sosyal ve ekonomik istikrarsızlıklar yerini korurken, su kaynakları ve iklim değişimi de son birkaç yıldır listede yer almaktadır. Raporda su kıtlığı öncelikle, ekonomik ve sosyal etkileri ile ele alınmıştır. Rapor; 2010 yılında Rusya da meydana gelen kuraklık sonucunda, Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde tahıl fiyatlarında meydana gelen artış ve bu durumun Arap Baharını tetiklediğini ifade ederken,
aynı yıl Pakistan da yaşanan taşkının hem insan hayatını hem de kırılgan bir ekonomiye sahip ülkede büyük bir etkiye sahip olduğuna değinmiştir. Dünya da bir su sıkıntısı yaşandığı artık yadsınamaz bir gerçektir. Rapora göre 20 yüzyılda dünya nüfusu dört kat artarken, tatlı su kullanımı dokuz katına çıkmıştır. Gelecek dönemlerde su kıtlığı devletler arasında ilişkilerde özellikle yoksulluk ve sosyal sonuçları ile önemli bir aktör olacaktır. Raporda, yaşanan su krizi, kaynakların yanlış yönetimi, nüfus artışı ve su kaynakları üzerinde rekabet ve yoğun kullanımına ve tüm bu etkilerle birlikte değişen iklim koşullarına dayandırılmaktadır. Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, temaden@orsam.org.tr Ortadoğu Güncesi 15 Ocak 2014: Mısır, Temmuz ayında seçilmiş sivil yönetimin devrildiği darbenin ardından anayasa referandumu için ilk kez sandık başına gitti. Büyük ölçüde orduyu destekleyen medya oylamaya sunulan anayasanın onaylanması için kampanya yürütürken, anayasayı reddetme çağrısı için propaganda yapılmasına ve afiş asılmasına izin verilmedi. 15 Ocak 2014: İsrail Savunma Bakanı Yaalon'un ABD Dışişleri Bakanı Kerry hakkındaki mesihi ihtiraslara sahip ve "Kerry'ye Nobel Barış Ödülü'nü verin, İsrail'i rahat bıraksın." şeklindeki ifadelerine Washington'dan sert tepki geldi. 15 Ocak 2014: Irak'ın başkenti Bağdat'ta ve Bakuba kentinde meydana gelen bombalı saldırılarda en az 75 kişi hayatını kaybetti. 15 Ocak 2014: Suriye'de radikal gruplar ile Özgür Suriye Ordusu arasında çatışmalar sürerken, Batılı istihbarat birimlerinin Şam'ı ziyaret ettikleri açıklandı. İstihbarat birimlerinin Şam yönetimi ile yaptıkları görüşmede radikal gruplarla mücadele konusunu ele aldıkları kaydedildi. 15 Ocak 2014: İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevat Zarif resmi ziyaret için geldiği Şam'da Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad tarafından kabul edildi. Zarif Cenevre 2 Konferansı öncesi Suriye'yi ziyaret ederek, Şam yönetimi ile dayanışma mesajı verdi. 5
16 Ocak 2014: Birleşmiş Milletlerin (BM) açıkladığı istatistiklere göre, İsrailli yerleşimcilerin Filistinlilere bir yılda yaptıkları saldırılar 8 yıl öncesine kıyasla 4 katına çıktı. 16 Ocak 2014: Avrupalı istihbarat yetkililerinin, Suriye de nüfuzu giderek artan terör örgütü El Kaide yanlısı gruplara karşı işbirliğini görüşmek üzere yakın zamanda Şam a gizlice ziyaretler gerçekleştirdiği iddia edildi. 16 Ocak 2014: Çek Cumhuriyeti'ndeki Filistin elçiliğinde yeni bir patlayıcı bulunduğu ve incelenmesi için kriminal laboratuara gönderildiği açıklandı. 17 Ocak 2014: Suriye de Beşşar Esad rejimi, ülkedeki iç savaşa barışçıl çözüm bulmayı amaçlayan 22 Ocak taki Cenevre-2 konferansı öncesi sürpriz bir adım attı. Esad yönetimi, başkent Şam a bağlı Kabun bölgesinde ateşkes ilan etti. 17 Ocak 2014: Lübnan ın eski başbakanı Refik el Hariri suikastının dokuzuncu yılında olayla ilgili 4 şüphelinin yargılandığı davaya dün Hollanda nın Lahey şehrinde başlandı. 17 Ocak 2014: Mısır da askerî yönetimin kontrolünde hazırlanan yeni anayasa yüzde 90 dan fazla bir oy oranı ile kabul edildi. Müslüman Kardeşler ve bazı küçük partilerin boykot ettiği referandumda katılım oranının da yüzde 55 olarak gerçekleştiği öne sürülüyor. 17 Ocak 2014: Afganistan ın birçok vilayetinde Afgan güçleri tarafından yapılan operasyonlarda 23 Taliban'ın öldürüldüğü ve 33 üyesinin de yaralandığı bildirildi. 17 Ocak 2014: Suriye'nin başkenti Şam yakınlarında bulunan Yarmuk Filistin mülteci kampında yardımların ulaşmaması sonucu en az 50 kişi hayatını kaybetti. 18 Ocak 2014: Avrupa ile İsrail arasında İsrail in Filistin topraklarını işgali üzerinden yaşanan diplomatik kriz tırmanıyor. Dört Avrupa Birliği (AB) üyesinin ülkelerindeki İsrail büyükelçilerini perşembe günü Dışişleri ne çağırarak Tel Aviv in açıkladığı son yasadışı yerleşimleri protesto etmesi, İsrail tarafında Avrupa ya yönelik öfkeyi artırdı. 18 Ocak 2014: Afganistan'ın başkenti Kabil'de bir restorana düzenlenen intihar saldırısı düzenlendi. Saldırıda 21 kişi öldü, 4 kişi de yaralandı. Dışişleri Bakanlığı saldırıyı kınadı. 18 Ocak 2014: Irak'ın kuzeyindeki Kerkük'te Domiz semtinde düzenlenen iki bombalı saldırıda 2 sivil öldü. Saldırılarda 9'u polis 15 kişi de yaralandı. 6
18 Ocak 2014: Yemen'in başkenti Sana'da İran Büyükelçiliği'ne ait bir araca ateş açıldı. Saldırıda İranlı bir diplomat öldü. 18 Ocak 2014: Suriye Milli Koalisyonu, gelecek hafta İsviçre'de yapılacak barış görüşmelerine katılma kararı aldı. 18 Ocak 2014: Mısır'da darbe yönetiminin hazırladığı anayasayla ilgili referanduma 53,4 milyon seçmenin 20,6 milyonunun katıldığı açıklandı. 19 Ocak 2014: Afganistan ın başkenti Kabil de önceki akşam Türk büyükelçiliğinin de bulunduğu cadde üzerindeki bir restorana yapılan terör saldırısında 21 kişi hayatını kaybetti. 19 Ocak 2014: Pakistan'ın Hayber Paktunya eyaletine bağlı Bannu şehrinde askeri konvoya yönelik düzenlenen bombalı saldırıda en az 22 kişi öldü, 38 kişi de yaralandı. 19 Ocak 2014: Irak Bölgesel Kürt Yönetimi Başbakanı Neçirvan Barzani başkanlığında üst düzey bir heyet, Irak'ın başkenti Bağdat'a ulaştı. Bu ziyaretin ana başlıklarını 15 Ocak'ta Irak Bakalar Kurulu'nun Kürtlerin rızası olmadan 2014 bütçesini kabul etmesi ve aynı zamanda Kuzey Irak petrolünün satışı oluşturuyor. 19 Ocak 2014: Çin, Suriye hükümeti ve muhalefetine, soruna çözüm bulmak için görüşmeye başlama çağrısı yaptı. 20 Ocak 2014: İsrail savaş jetleri Filistin'in Gazze Şeridi'nde biri 12 yaşında çocuk, iki kişiyi vurdu. Hava saldırısına hedef olan Filistinlilerin yaralı olduğu belirtildi. 20 Ocak 2014: 22 Ocak ta yapılacak Cenevre-2 uluslararası görüşmeleri öncesi Rusya dan gelen parlamenterlerle görüşen Suriye lideri Beşşar Esad, kendi isteği ile iktidarı bırakmak istemediğini, buna ancak Suriye halkının sandıkta karar verebileceğini söyledi. 20 Ocak 2014: Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Ban Ki-Mun, İran'ı, İsviçre'de yapılacak Suriye barış görüşmelerine katılmaya davet etti. İran, daveti kabul etti. 20 Ocak 2014: Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK), İran'ın dünya güçleriyle vardığı anlaşmaya uyarak uranyumu yüksek oranda zenginleştirme faaliyetini durdurduğunu açıkladı. 20 Ocak 2014: Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad, İsviçre'de bu hafta düzenlenecek barış konferansında 'terörle mücadele' konusunun ele alınmasını istedi. 7
20 Ocak 2014: Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu (SMDK), Esad yönetimi ile masaya oturacakları Cenevre 2 Konferansı'na katılma kararını askıya aldıkları bildirildi. İstanbul'da gerçekleştirilen ve iki günlük toplantılar sonunda Cenevre'ye katılmayı kabul eden SMDK, İran'ın davet edilmesi sebebiyle bu kararı askıya aldığını bildirdi. 20 Ocak 2014: Irak'ın başkenti Bağdat'ta düzenlenen altı ayrı bombalı saldırılarda 24 kişi öldü, 58 kişi de yaralandı. 20 Ocak 2014: Uluslararası savaş suçları komisyonu, Suriye lideri Beşşar Esad güçlerinin sistematik işkence ile katliam yaptığına ilişkin delillere ulaştı. Fotoğrafları İngiltere'de incelettiren komisyon, resimlerle bir oynama olmadığını, gerçek olduğunu duyurdu. 21 Ocak 2014: BM Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, İran ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini askıya aldığını, yüzde 20 oranında zenginleştirilmiş uranyum stokunu da seyreltmeye başladığını duyurdu. Kararın ardından ABD, İran ın dondurulan 4,2 milyar dolarının serbest bırakılacağını, petrol ticaretindeki yaptırımların kalkacağını açıkladı. 21 Ocak 2014: Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Ban ın, Suriye de çatışan tarafların ilk kez aynı masaya oturacağı Cenevre-2 konferansı için İran a yaptığı son dakika daveti krize yol açtı. Suriyeli muhalifler, İran katılırsa biz gelmeyiz. resti çekerken, ABD de BM ye baskı yaptı. Bunun üzerine Ban, daveti geri çekti. 21 Ocak 2014: Suriyeli muhalifler, BM'in İran'a yaptığı daveti geri çekmesinin ardından Cenevre-2 Konferansı'na katılacağını duyurdu. 21 Ocak 2014: Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Suriye krizinin çözümü için Montrö'de 22 Ocak'ta düzenlenecek Cenevre-2 uluslararası konferansına İran'ın davetinin iptal edilmesinin hata olduğunu, ancak büyük bir yıkım olmadığını söyledi. 21 Ocak 2014: ABD Dışişleri Bakanlığı, Birleşmiş Milletler'in (BM) Cenevre-2 konferansı için İran'a yaptığı daveti geri çekmesini memnuniyetle karşıladı. 21 Ocak 2014: Lübnan medyası ve şahitlerden alınan bilgiye göre, Beyrut'un güneyindeki Haret Hreik bölgesindeki Hizbullah karargahında patlama meydana geldi. 8
21 Ocak 2014: Kürt Yüksek Konseyi, ülkenin kuzeyinde, Kürtler'in yoğun olduğu Cezire bölgesinde özerklik ilan etti. Hazırlayan: Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, firuzegokler@orsam.org.tr 9