YENI BIR ANLAYIS; HAVZA VE KENT YÖNETIMI ÇEKÜL Vakfi, yapi ölçeginde baslatmis oldugu kültürel varliklari koruma ve tanitma çalismalarini, kent ve havza ölçeginde gerçeklestirdigi proje ve programlarla devam ettirme çabasini sürdürmektedir. Bundan 40 yil önce Prof.Dr. Metin Sözen in kisiliginde baslayan hareket; 15 yil önce bir sivil olusum olarak Çekül Vakfi adi altinda kurumsallasmis, bugün ise kurumlar arasi isbirliklerine dönüserek hizla devam etmektedir. Baska bir deyisle, yapi ölçeginde ve kisisel özveri ile olusan bilgi ve birikim, kent ve havza ölçeginde, merkezi ve yerel yönetim, sivil örgütler ile özel sektör arasindaki isbirliklerinin deneyim ve birikimine dönüsmüstür. Hedef ise Yerel kalkinma, Yerel Örgütlenme ve Yerel Planlama anlayisinin uygulanacagi bir sürecin içine girilmesidir. YAPI Birikim KENT Birikim HAVZA Hedef ÖRGÜT Birikim PROJE Birikim KURUMSAL KURUM ORTAKLIGI ORTAKLIK Y E R E L Kalkinma Örgütlenme Planlama Bu süreç içinde, Çekül Vakfi tarafindan 7 Bölge 7 Kent, Kendini Koruyan Kentler, Herkese 7 Agaç, GAP Bölgesinde Kültürel Mirasin Gelisimi bv gibi proje ve programlari gerçeklestirmektedir. Ayrica, Çekül Vakfi öncülügünde Tarihi Kentler Birligi(TKB) ve Kelkit Havza Birligi (KHB) kurulmustur. TKB, kurulusu tamamladigi 2000 yilinda, 54 olan ortak belediye sayisi bugün 150 ye ulasmistir. Hareket hizla tüm kentleri kapsamaktadir. KHB ile baslayan hareket ise bugün, 6 havza projesi ile birlikte örgütlenmesine dogru gitmektedir. Havza Üst Birlikleri Gerek proje ölçekleri gerekse örgütlenme biçimlerinin gelisme süreci, yeni anlayisin iki temel ilkesinin daha belirgin ortaya konulmasini da zorunlu kilmaktadir. Bunlardan birincisi çok aktörlü proje ortakliklari ikincisi ise proje ve/veya yerel odakli program gelistirme. Bu yazi, Çekül Vakfinin yeni anlayis ve yeni ilkeler dogrultusunda, Kelkit Havzasi geneli ile Sivas ve Gümüshane kentleri özelinde yapilan çalismalari ele almaktadir. 1
HAVZA ÖLÇEGI; ÖRGÜTLENME VE YENI KALKINMA MODELI Artik, yillardir sürdürülen, özellikle, klasik planlama ve yönetim anlayisimizin, yalnizca kent ölçeginde ele alindigi bir dönemin sonuna gelinmistir. Kent ve bölge ölçekleri arasindaki iliskilerin, özellikle dogal ve ekonomik esik kriterleri dikkate alinarak, yeniden degerlendirilmesi zorunlu hale gelmektedir. Bölge-Kent iliskisi dikkate alinarak kentlerin vizyonu, stratejileri ve hedefleri dogru belirlenmelidir. Bunun için yeni dogal ve ekonomik esikleri dikkate alan bir bölge planlama anlayisi içinde kentlerimizin gelecegini tartismaliyiz. Özellikle, günümüzde, kit ulusal kaynaklarin kullanimi ve paylasimi dikkate alindiginda, yeni kentsel potansiyeller, üst ölçekte belirlenecek stratejiler sonucunda üretilecek proje ve programlarla ortaya çikarilacaktir. Bu artik kaçilmaz bir zorunluluk haline gelmistir. Bu zorunluluktan hareketle, Gümüshane, Erzincan, Sivas, Giresun, Tokat valilerinin öncülügünde, kamu, özel ve sivil birlikteligi ile olusturulan Kelkit Platformu araciligi ile Gümüshane-Kelkit ten dogan ve Tokat-Yesilirmak ile birlesen Kelkit Irmagi boyunca 5 kent ve 16 belde yerlesim merkezini kapsayan bir ekonomik kalkinma hareketi baslatilmistir. Havza ölçeginde, basta çevre, kültür ve tarihsel degerlerin korunmasi olmak üzere havza boyutunda ekonomik ve toplumsal kalkinmayi da ele alan Kelkit Platformu, yeni planlama ve yönetim anlayisinin, yeni yerel aktörlerin de proje bazinda isbirligi içinde olmalarini öngörmektedir. Havza cografyasi içinde bulunan çesitli ölçekteki kentsel ve kirsal yerlesimlerin, hem ekonomik hem de mekansal olarak sorunlarin tek basina çözümünün zor oldugu günümüzde, havza ölçeginde, bir platform araciligi bir araya gelen kamu, özel ve sivil örgüt temsilcilerinin, Havza Mastir Plani çerçevesinde, ortak vizyon, amaç ve hedefler dogrultusunda ele aldiklari konular, danisma kurulu toplantilari ve yerel forumlarda tartisilmaktadir. Havza programlari; örgütlenme, yöntem ve ürün bazinda ele alinmakta ve özellikle kirsal ve kentsel alan ile yerel ölçekte, fiziksel, ekonomik ve toplumsal boyutlari içeren projeler üretilmeye çalisilmaktadir. Havza ölçeginde, planlama ve örgütlenme konularinda, yukaridan-asagi ve asagidan-yukari karar alma süreçlerinin gelistirilmesi, kararlarin proje bazinda eyleme dönüsmesi, kentlerimizin gelecegi açisindan büyük önem tasimaktadir. Bu süreç, ayni zamanda, proje demokrasisi kavraminin olusturulmasinda, yani yerel halkin planlama ve proje gelistirme karar süreçlerine katilimini da beraberinde getirecektir. 2
KENT ÖLÇEGI; PROJE ORTAKLIGI VE YENILIKÇI YAKLASIMLAR Bugün, kentlerimizin bir çogu ekonomik ve buna paralel olarak ta fiziksel olarak çöküntü sürecine girmektedir. Bunun en önemli nedeni ise son elli yilda yasadigimiz hizli kentlesme ve bunun sonucu olarak gayrimenkul yada rant odakli kentlesme anlayisinin tüm kentlere hakim olmasidir. Bu süre içinde, tarihi ve kültürel degerlerimiz yok asamasina gelmis ve kentlerimizin özgün kimlikleri kaybolmaya baslamistir. Günümüzde, Anadolu kentlerini birbirinden mekansal olarak ayirt etmeniz artik mümkün degildir. Günümüzde, kentlesme hizinin düsmesi ve kentlerimizin içinde bulundugu ekonomik ve toplumsal durum, yeni bir kentsel hareketin gündeme gelmesi için önemli bir firsat yaratmaktadir. Artik, gayrimenkul yada rant odakli büyümenin kent ekonomisini sürdürebilir kilmadigini, tarihi ve kültürel degerlerimizi yok ettigini ve yeni çikisin tarihi ve kültürel degerlerimizin korunmasi oldugu gerçegi, her Tarihi Kentler Birligi toplantisinda belediye baskanlari ve yöneticilerinin konusmalarinda vurgulanmaktadir. Ayrica, TKB liginin koruma ödüllü projeleri ise bunun en önemli göstergesidir. Bu çalismalarin yanisira Çekül Vakfi, Sivas ve Gümüshane kentlerini pilot kent seçerek kentlerimizin geleceklerini belirleyecekleri yeni modelleri gelistirmek üzere birtakim çalismalar baslamistir. Sivas 2010 Vizyonu Sivas 2010 Vizyonu adi altinda bir program, Vali Sn. Hasan Canpolat baskanliginda bu yil baslatilmistir. 2010 Vizyonunun belirlenmesinde 3 temel hedef ortaya konulmustur. Bunlar; 1.Kent merkezini yasanabilir hale getirmek, 2.Sivas i Kizilirmak ile bütünlestirmek, 3.Bilim- Kültür- Spor merkezi yaratmak, olarak belirlenmistir. Kültür Kenti Sivas temasi içinde baslatilan birinci programin amaci kent merkezinde bulunan tarihi ve kültürel degerlerinin korunmasina yöneliktir. Bu çerçevede, Selçuklu Kent Parki projesi kapsaminda; Buruciye medresesi, Çifte minareli medrese, Selçuklu yolu ele alinmistir. Ayrica, Kale ve Çevresi ile Okullar Bölgesi projeleri kent gündemine getirilmistir. Bunlarin yanisira, Osman Aga ve Abdi Aga konaklari restore edilerek Sivaslilarin kullanimina açilmasi yapi ölçeginde yapilmis önemli çalismalardir. Dünya Mirasi Divrigi temasi kapsaminda ise Divrigi Ulu Cami ve Çevre Düzenleme projesi ile Abdullah Pasa konagi, Sancaktar evi, Mühürdarzede evi, Demiralay evi gibi Divrigi evleri restorasyon projeleri de yer almaktadir. 3
Bütün bunlarin yanisira, kültür varliklarin korunmasina yönelik restorasyon çalismalarina yön vermesi amaciyla Tarihi Eserleri Koruma ve Restorasyon Merkezi olusturulmasi ve Tarih ve Kültür Arastirmalari Merkezi nin kurulmasi da konuya bilimsel ve arastirmaci yönü ile bakilmasini saglamasi açisindan önem kazanmaktadir. Sivas i Kizilirmak ile bütünlestirmek, kentin gelecegini kontrol altina almak ise Sivas 2010 Vizyonunun ikinci önemli hedefini olusturmaktadir. Bu kapsamda, Il Özel Idaresi ile belediye is birligi çerçevesinde bir konut programi baslatilmasi düsünülmektedir. Konut Programi; - Sivas ta yasayan farkli gelir gruplarini özellikle de kiracilari, projede bir araya getirmek, - Sivas disinda yasayanlari ise memleketlerinde, arsa ve konut sahibi yapmak, - Üniversite ile merkez arasinda bag kurmak, - Insaat sektörünü canlandirmak ve Kalifiye isçi yetistirmek için egitim programlari baslatmak, hedeflerini kapsamaktadir. Sivas 2010 Vizyonu Projesinin üçüncü hedefin önemli alt projelerini ise Sivas kentine hizmet edecek olan ve içinde kültür ve spor merkezleri ile egitim kurumlarinin yer alacagi bir kültür ve egitim odakli çekim merkezi yaratilmasidir. Kültür Merkezi yapimi ile baslayan ilk uygulama, Ilkögretim Okulu ve Kent Parki projelerinin gerçeklestirilmesi ile devam edecektir. SIVAS 2010 SEMA 4
Çekül Vakfi, Sivas 2010 Vizyon çalismalarinin yanisira, Gümüshane kentinde de Vali Sn. Hasan Basri Güzeloglu nun önderliginde kentsel ölçekte birtakim proje ve programlari da kent gündemine getirmistir. Bu çalismalarin ana temasini ise Proje Ortakligi ve Is Odakli Proje Gelistirme programlari olusturmaktadir. Gümüshane Stratejik Proje Ortakligi (GSPO) GSPO nun amaci, Gümüshane ilinin, basta ekonomik olmak üzere, toplumsal ve fiziksel sorunlarinin çözümüne yönelik olarak Il Özel Idaresi, Belediye, Ticaret Odasi ve Çekül Vakfi olmak üzere dört stratejik ortagin, bir araya gelerek, proje bazinda is ve güç birligi olusturmalaridir. GSPO ligi, yerel ve bölgesel ölçekte; - Issizligin azaltilmasi ve nitelikli isgücü yaratilmasi, - Kentsel ve kirsal yoksullugun azaltilmasi, - Kentsel ve kirsal alanlardaki potansiyelleri dikkate alarak Ekonomik Kalkinma Modellerinin ortaya çikarilmasi, - Kelkit Platformu ilkeleri dogrultusunda, üretilecek model ve stratejilere baz olacak, yerel ölçekte pilot projelerin uygulamaya sokulmasi, - Tesvik kapsami çerçevesinde, ulusal ve uluslararasi yatirimcilar ile isbirligi ortamlarinin arastirilmasi, - Tarihi ve kültürel mirasimizin korunmasi ve halkin bilinçlendirilmesi, vb gibi konularda proje ve fikir üretecek, arastirma yapacaktir. GSPO ligi, en önemli konulardan biri olan issizligin azaltilmasi ile tarihi ve kültürel mirasin korunmasi ve sürdürülmesi için Barisan Kentler ve Kent Atölyeleri ile ÇIT Portföyü adli üç projeyi kentin gündemine getirmistir. Barisan Kentler Barisan Kentler Projesinin amaci ise geçmis ile bugünü yeni proje alanlarinda baristirmaktir. Baristirmanin birinci kosulu hiç süphesiz, tarihi ve kültürel varliklarimizi korumak ve gelecek nesillere aktarilmasini saglamak, ikincisi ise geçmis ile günümüz degerlerinin harmanlandigi yeni proje alanlari yaratmaktir. Bu girisimin ilk uygulamasi Süleymaniye Mahalle Yenilesme Projesidir. Eski Gümüshane olarak bilinen, Süleymaniye yaklasik bir 80 yil kent gündeminden çikmistir. 1900 lü yillarin ilk dönemine kadar Türk, Rum ve Ermeni nüfusun birlikte yasadigi, eski Gümüshane olarak anilan Süleymaniye mahallesinde, bugün, geçmisin izlerini, çok az da olsa ayakta durmaya çalisan evler, cami minareleri, klise kalintilarinda bulunmaktadir. Kisaca, geçmis, Gümüshane ye küs kalmistir. Artik, bu küskünlügün giderilme zamani gelmistir. Eski mahallenin potansiyelini, eski izler, kis turizmi ve gümüs maden ocaklarinda yatmaktadir. Bu birliktelik mahallenin gelisim potansiyeli ve gelecek kimligini ortaya koyacak önemli üç ögedir. O nedenle, potansiyeli harekete geçirecek olan izlerin takip edilmesi olacaktir. 5
Süleymaniye Mahalle Yenileme projesinin amaci; - Geçmis ile bugünü baristirmak, - Mevcut arsa stokunu degerlendirmek, - Kayak merkezi, gümüs madenleri ve mahalle yenileme üçgeni içinde ekonomik ve toplumsal gelisme saglamak, - Yenilikçi örgütlenme ve finans yöntemleri gelistirmek, Projenin hedefleri ise; - Mahalle Yenileme ortakligi kurmak, - Proje Gelistirme, katilim, kent ekonomisi vb gibi konularda yenilikçi yöntemler gelistirmek, - Zanaatkar ve teknik kadro ile birlikteligi proje ve uygulama asamasinda gerçeklestirmek, olarak belirlenmistir. Kent Atölyeleri Yapi ölçeginde elde edilen deneyim sonucunda; geleneksel birikimin projeye ve uygulamaya yansimamasi, teknik eleman yetersizligi, yeterli birikimi olmayan profesyonel isgücü, uygulama konusunda yetersiz insaat firmalari, vb gibi eksikliklerle karsilasilmaktadir. Yapi ölçeginde yasanilan bu eksiklikler, kent ölçeginde ele alinan proje ve uygulamalarda ciddi sorunlari gündeme getirmektedir. Sorunlar ise disiplinler arasi esgüdüm eksikligi, proje ekonomisi saglamama, proje ve uygulama uyumsuzlugu, kamu kurumlari arasindaki iliski zorluklari olarak siralanabilir. Gelistirilecek plan ve programlarin ise yerel ölçekte ve pilot proje bazinda olmasi model olusturma ve sürdürebilirlik açisindan önem tasimaktadir. Kent Atölyeleri nin, - Zanaatkar ile profesyonelleri ve egitim kuruluslarinin birlikte çalismasi, - Usta-çirak iliskisi içinde gelenek ve pratige yönelik egitim ortamlari saglanmasi, - Karar verme süreçlerinin hizlandirilmasi, - Disiplinler arasi esgüdümün saglanmasi, - Proje ekonomisinin yaratilmasi, açisindan önemi bulunmaktadir. ÇIT Portföyü Kent Atölyelerinde, egitim sürecinden sonra sertifika almaya kazananlarin, istihdam edilmelerine yönelik ortamlar saglamak ve hem yerel hem de ulusal ölçekte kullanilabilecek bir Çapraz Isgücü Transferi (ÇIT) Portföyü nün ve veri tabaninin olusturulmasi da ayri bir önem kazanmaktadir. 6
Kastamonu, Mardin, Sivas ve Gümüshane basta olmak üzere çesitli kentlerde, Il Özel Idarelerinin öncülügünde kurulan atölyelerde kalifiye isgücü yetistirilmistir. Ancak, yetisen isgücünün is bulma potansiyeli o kentte üretilen proje ile sinirli kalmaktadir. Projenin amaci, kentler ve projeler arasi isgücünün transferinin yanisira bilgi alisverisini saglamaktir. ÇIT Portföyünde; - Beceri kazanan kursiyerlerin iletisim bilgileri, - Uzmanlik bilgileri, - Çalisma deneyimleri, - Istihdam olanaklari, - Egitim programlari, - Kurs programlari, - Aylik raporlar, - Dokümanlar ve diger bilgiler, vb gibi bilgiler yer alacaktir. Yatirimcilarin, bu kisilerle direkt iliski saglayacaklari bir web ortami yaratilacaktir. Sonuç olarak, yazida ele alinan proje ve programlar ile havza ve kent ölçeginde gündeme getirilen yaklasimlar bir isbirligi sürecinin ürünleridir. Amaç, bu süreç içinde ortaya konulan çalismalar sonucunda, kendimize özgü ve yayginlasabilecek model ve yöntemleri ortaya çikarmaktir. Ayrica, özellikle Anadolu kentlerinde her ölçekte gerçeklestirilen proje ve programlarda ortaya çikan deneyimin de paylasilmasi bu sürecin önemli bir asamasi olmalidir. Tarihi Kentler Birligi ve Havza Birlikleri Deneyim Transferi ortamlarinin yaratilmasi için büyük önemli ortamlardir. Gelecek yil, 15 yil kurulusunu kutlayacak olan Çekül Vakfi ile 5 yilini kutlayacak olan TKB ligin gündeminde yer alacak ana temalardan birinin Deneyim Transferi konusu olmasinda büyük yarar vardir. Ikinci temanin ise, gerek ulusal gerekse uluslar arasi kamu, özel ve sivil örgütlerin bir araya gelerek olusturacaklari bir forumda, TKB ligin öncülügünde, ulusal ölçekte kullanilacak olan Çevre ve Kültürel Degerleri Koruma Ilkeleri ÇEKÜL Ilkeleri olusturulmasinin da zamani gelmistir. Her iki gündem maddesi bugüne gelen sürecin yeniden irdelenmesi ve gelecege yönelik sistematik bir yaklasimin kamuoyuna sunulmasi açisinda çok önemlidir. A.Faruk GÖKSU Sehir Plancisi Çekül vakfi 7