Karbon Borsası Prof. Dr. Cengiz TÜRET Anadolu Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji BölümüB Ekoloji Anabilim Dalı
Problem: Başta karbondioksit olmak üzere atmosfere salınan çeşitli sera gazı salınımlar mlarından kaynaklanan küresel k ısınma ve iklim değişiklikleri. iklikleri.
Artan CO2 emisyonları ile sıcakls caklık k artışı arasında anlamlı bir ilişki olduğu u görülmektedir. g Küresel K ortalama yüzey y sıcaklıklarında gelecek yirmi yıl y l içinde i inde 0,4 C C oranında nda bir artış olacağı öngörülmektedir. Japonya nın n Kyoto kentinde Aralık k 1997 de gerçekle ekleştirilen Taraflar Toplantısında nda sanayileşmi miş ülkelerin emisyonlarını 2008-2012 2012 arasında 1990 yılına y göre en az yüzde y 5 oranında nda azaltmaları oybirliği i ile kabul edilmiştir.
Yıllık k Ortalama Karbon Salınımı
Karbon Borsasının n işlemesinin i en önemli koşulu Karbon Ayak İzinin belirlenmesidir. Karbon ayak izi: bir kişinin, inin, kurumun ya da herhangi bir ürünün n doğaya saldığı sera gazlarının genel toplam içindeki indeki payıdır. Türkiye de kişi i başı şına ürettiği i CO2 miktarı : 3,14,ABD 20,4, UK 9,8, Almanya 9,8, Yunanistan 8,7 tondur.
Bu kapsamda oluşturulacak Karbon Piyasasına na 190 ülke ve Avrupa Birliği i (AB) taraf olmuştur. TürkiyeT rkiye de, ülke koşullar ulları çerçevesinde evesinde iklim değişikli ikliği i ile mücadeleye önem veren ve küresel k iklim sisteminin korunması gerektiğini ini kabul eden bir ülkedir.
Türkiye, bu kapsamda 2004 yılında y Birleşmi miş Milletler İklim Değişikli ikliği Çerçeve eve SözleS zleşmesi (BMİDCS) DCS) ye ve 2009 yılında y Kyoto Protokolü (KP) ne taraf olmuştur. Avrupa Birliği, i, üye ülkelerin izlediği i iklim değişikli ikliği i ile mücadele m politika ve tedbirlerini aday ülkelerin de izlemesini beklemektedir. Bu nedenle, TürkiyeT rkiye nin Çevre Faslı altında sera gazı emisyonları ve Emisyon Ticareti Sistemi konularında nda uyumlaştırma yapması gerekmektedir. Türkiye nin de sera gazı emisyonlarını kayıt t altına alması,, izlemesi ve raporlaması beklenmektedir. Avrupa Birliği, i, emisyon ticareti konusunda TürkiyeT rkiye nin AB çevre müktesebatm ktesebatını uyumlaştırmas rmasını talep etmektedir.
Kirleten Öder İlkesi..
Karbon Borsası (Emisyon Ticareti) Nedir? Ülkelerin ve şirketlerin uygun sera gazları emisyonuna ulaşabilmeleri abilmeleri için i in emisyon tahsisatları almaları ve satmaları sonucunda oluşan piyasadır. Bu kapsamda her üye ülkeye karbon emisyon kotası tahsisi edilmekte ve üye ülkelerin bu kotaları kendi ülkelerindeki üreticiler arasında paylaştırmas rması beklenmektedir. Tasarıma göre g herhangi bir ülke ya da üretici kendi kotasını aşarsa,, daha az üreten ülke yada üreticiden karbon kotası satın alabilecektir.
Zorunlu ve GönüllG llü karbon Borsası bireylerin, kurum ve kuruluşlar ların, firmaların, sivil toplum örgütlerinin faaliyetleri sonucu oluşan sera gazı emisyonlarını gönüllü olarak azaltımlar mlarını ve denkleştirmelerini kolaylaştırmak amacıyla oluşturulan bir pazardır. r.
Pratikte, gelişmekte olan ülkelerin lkelerin sera gazı sınırlamalarına tabi olmadıklar klarını, ama sera gazını azaltan bir projenin uygulanması durumunda elde ettikleri karbondioksit kredisini gelişmi miş ülkelere satabileceğini ini anlatmaktadır.
Bu karbon kotaları bir kez tahsisi edildikten sonra dünya d pazarında oluşacak fiyatlardan çok kirleten ülkeler tarafından satın alınacakt nacaktır. Bu kapsamda kurulan AB Emisyon Ticaret Sistemi 2005 yılında 25 ülke ve13.000 kuruluşu u kapsayacak biçimde imde işletilmeye başlam lamıştır. Bu sistemin 2005 yılındaki y işlem i hacmi 362 Mt CO2, finansal değeri eri ise 7.2 milyar Euro olmuştur.
Karbon ticareti pazarının büyüklüğü nedir? Emisyon işlemleri i Avrupa'nın n yanında nda Avustralya'da New South Wales'de ve ABD'de Şikago İklim Borsası'nda gerçekle ekleştiriliyor. Perakendecisi ve toptancısı da olan karbon pazarı diğer borsalar gibi işliyor. i Sektörün n en önemli araştırma rma şirketlerinden Point Carbon'un verilerine göre g küresel k pazar 2010'da önceki yıla y göre g yüzde y 33 büyüyerek b yerek 121 milyar euroluk bir hacme ulaştı. İşlem hacmi ise yüzde y 5 artarak 8.4 milyar tona (8.4 Gigaton) çıktı.
Fiyatı nedir? Londra ve Şikago Borsası'nda çeşitli karbon endeksleri ve fiyatları var. Burada arz talebe göre fiyatlar sürekli s değişiyor. iyor. Fiyatların n bu yıl y 2010'a göre g yüzde y 19 artarak 20 euro civarında olması bekleniyor. GönüllG llü pazarda talep daha düşük k olduğu u için i in karbon fiyatı diğer piyasalara göre daha ucuz. GönüllG llü piyasada karbonun tonu 2.5-3 euroya kadar düşüyor. d
ABD: Şikago İklim Borsası Ton başı şına US $15 AVUSTRALYA: New South Wales İklim Borsası Ton başı şına AUD $16 AB: Avrupa Emisyon Ticaret Sistemi Ton başı şına 10 JAPONYA: Tokyo Emisyon Ticaret Sistemi Ton başı şına 1 644 Japon Yeni Yeni Zelanda Emisyon Ticaret Sistemi Ton başı şına NZ$12.50
Karbon ticaretinde Türkiye'nin T durumu nedir? Karbonda aslında tek bir pazar ama değişik ik sistemler var; zorunlu ve gönüllg llü. Dünya gönüllg llü karbon pazarı Türkiye'de hızla h büyümekte. Kapasite artırımı hem kamu kuruluşlar ları hem de özel sektör r için i in çok önemli. Örnek: Bilgin Enerji, 72 bin ton karbon salınmas nmasını engellediği i için i in 300 bin euroluk bir satış yapmış ıştı.
2012 sonrası iklim rejimine hazırl rlık k yapılmas lması ve dünyada büyüyen b yen yeni bir emtia borsası olan karbon borsalarının n da TürkiyeT rkiye de oluşturulmas turulması gerekmektedir. Bu konuyla ilgili olarak İstanbul un un uluslar arası bir finans merkezi olması doğrultusunda hazırlanan İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı nda nda karbon ticareti borsalarının kurulması hedefi belirlenmiştir. Böylece büyüyen b yen nüfusu n ve gelişen en ekonomisine paralel olarak artan sera gazı emisyonları ile maliyet/etkin mücadelede için i in TürkiyeT rkiye nin emisyon ticareti mekanizmalarından ndan (Karbon Borsası gelirlerinden) azami ölçüde yararlanması önem arz etmektedir.
Türkiye nin 2008 yılıy Sera Gazı Emisyonları sektörel dağı ğılımına göre g birinci sırada s % 76 lık oran ile enerji sektörü yer almaktadır. TürkiyeT rkiye nin 1990-2008 yıllary lları arasında sera gazı emisyon artış oranı % 95 olarak gerçekle ekleşmiştir. Bunun temelinde yer alan nedenler arasında başta TürkiyeT rkiye nin artan nüfusu, n ekonomik kalkınmas nmasına na bağlı olarak artan enerji talebi ve sanayi üretimi gelmektedir.
Türkiye de Sektörlere Göre G Sera Gazı Salınımı
Türkiye de 2005 yılından y beri faaliyet gösteren g Future Camp yetkilileri son yıllarda y şirketlerin gönüllg llü karbon piyasasına olan ilgisinde ve farkındal ndalığında olağan anüstü artış olduğunu unu gözlemlediklerini g belirtmekteler. Şunu da rahatlıkla söyleyebiliriz s ki, gelecekteki durumuna yönelik y bir çok belirsizlik ve riskleri barınd ndırmasına rağmen karbon gideri/geliri,, artık k her türlü enerji yatırımında dikkate alınan önemli bir parametredir.
Bu kapsamda Ulusal Karbon Yönetim Y Kurumunun (UKYK) kurulması önerisi desteklenmektedir. Bu, Türkiye nin yaşayan ayan gönüllg llü karbon piyasasındaki karbon kredilerinin güvenilirlig venilirliğini ini ve şeffaflığını arttırırken, rken, aynı zamanda ülkeyi gelecekte zorunlu piyasaya geçiş için in hazırlayacakt rlayacaktır. r. Böylece ilk olarak ülkenin ulusal karbon stokunu ve gelecekteki karbon tutulum potansiyelini tahmin etmek ve ikinci olarak ulusal çerçeveyi eveyi uygun bir şekilde ulaşı şılabilecek mekanizmalar yoluyla ve etkin ve tek parça a bir ulusal karbon yönetim y modeli oluşturarak küresel karbon piyasasına bağlamak zorunludur.
Türkiye 2005 yılıy toplam sera gazı emisyonları acısından 27. sırada, s 1990-2004 toplam sera gazı emisyonları acısından 23. sırada yer almaktadır. Türkiye T kişi i başı şına GSYH bazında yapılan sıralamada s ilk 30 ülke arasına girmezken, kişi i başı şına ve GSYH başı şına sera gazı emisyon bakımından da ilk 30 arasında bulunmamaktadır. Türkiye, emisyon ticaretine yönelik usul ve esasların belirlenmesi ve 2003/87/AT sayılı Emisyon Ticareti Direktifinin uyumlaştırılması amacıyla Emisyon Ticaretine Yönelik Düzenleme yapmayı Müktesebat Uyum Programına (2007-2013) almıştır.
GSYH ile ilişkilendirilen emisyonlara göre g Türkiye T 2003 yılında 1 ABD Doları milli gelir oluştururken 0,467 kg CO2 salımı yapmış ıştır. Bu değer er ile Türkiye T Ek-1 ülkeleri arasında 14. sırada s yer almaktadır. TUİK K verilerine göre, g 1990 yılında y 170 milyon ton CO2 eşdee değer er sera gazı emisyonu olan TürkiyeT rkiye nin 2007 yılına y kadar emisyonları yüzde 119 oranında nda artarak 372 milyon tona yükselmiy kselmiştir. Türkiye Ulusal Sera Gazı Emisyon Envanterindeki verilere dayanılarak hazırlanan tabloda, CO2 emisyonlarının n yüzde y 90 ından fazlasının enerji üretiminden,, kaynaklandığı görülmektedir.
Bu kapsamda şu u anda zorunlu olmamakla birlikte enerji üretimi ve tüketiminde t payı olan tüm t m kurum ve kuruluşlar ların n karbon ayak izlerini belirleyerek, enerji portföyünün n belirlenmesinde kurumsal stratejilerini ortaya koymaları gerekmektedir.
Halen dünyadaki d toplam karbon emisyonunun % 0,4 ü ünün n (ABD % 30, AB ülkeleri % 27) kaynağı olan ülkemizin, 2012 yılından y itibaren Kyoto Protokolü çerçevesinde evesinde karbon emisyonunu azaltma yükümly mlülüğü ile karşı karşı şıya kalması durumunda, ülkemizde faaliyet gösteren g ve karbon emisyonları belirlenen sınırıs aşan an işletmeler de, karbon piyasasında alıcı olarak görülmeye başlayacaklar layacakları ve hem yurt içi i i hem de yurt dışıd ışında faaliyet gösteren g işletmelerden i karbon sertifikası satın n almak zorunda kalacakları öngörülmektedir.
Türkiye de Karbon ticaretinde şirketlerin durumu nedir? Türkiye'de karbon ticaretine danış ışmanlık k yapan birkaç şirket var. Şirketler proje geliştiriyor, 'broker'lık yapıyor. yor. Bankalar da karbon kredileri için in hazırl rlıklarını sürdürüyor. Karbon fonu ve portföyü oluşturuyorlar.
Türkiye de yeni oluşmakta olan bu pazar başta özel sektör r olmak üzere önemli bir kapasite geliştirme imkânı sağlam lamıştır. Karbon piyasalarının n geleceği i hakkında kesin olan hususlardan bir tanesi, AB ülkelerinin emisyonlarını kontrol altına almak üzere tasarlanmış Avrupa Birliği i Emisyon Ticaret Sistemi (AB ETS) olan ve 2012 sonrası dönemde de devam edecek olan emisyon ticareti sistemidir.
Karbon Ayak İzi ve Eko-Eğitim Bu alanda ülkemizin başar arısı önce bireysel sonra kurumsal düzeyde d karbon ayak izimizin küçük üçültülmesi lmesi ile mümkün n olacaktır. Bu süres reçte başar arı,, başta enerji tüketimindeki t bilinçlenme lenme ve alternatif enerji kaynaklarının n yaygınla nlaşmasının toplumsal düzeyde d talep edilir hale getirilmesine bağlıdır.
Acaba sizin ya da öğrencilerinizin Karbon Ayak İzi ne kadar? Paratik olarak kişisel isel karbon ayak izimizi nasıl ölçebiliriz? Karbon salınımını dengelemek için i in kaç tane ağaça dikmeliyiz? Bu sorunun cevabını öğrencilerimizle birlikte, bireysel ya da aileleri düzeyinde d hesaplayarak onların n dikkatini çekebilirsiniz. Bunun için i in aşağıa ğıdaki internet adresinden yararlanabilirsiniz http://www.cevreciyiz cevreciyiz.com/.com/cevreciyiz/karbonmet re.html
Bu alanda oluşacak bilinç,, düşük d k karbon salınıml mlı teknolojilerin geliştirilmesi ve daha temiz bir dünya d için i in büyük önem taşı şımaktadır. Siz eko-öğretmenlerimiz kendinize özgü öğretim yetenek ve yaratıcılıklar klarınızı kullanarak karbon ayak izi ve karbon ticaretine yönelik yapacağı ğınız z yeni projelerle öğrencilerinizin farkındal ndalıklarının artmasına ve ekolojik zekalarını kullanmalarına na önemli katkılar sağlayabilirsiniz.
Sabrınız İçin Teşekk ekkür r Ederim..