ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ ilahiyat FAKÜLTESi Yayın Noı3'5 YÜKSEKÖÖRETİMDE DiN BiLiMLERİ ÖÖRETİMİ SEMPOZYUMU 21-23 Ekirtı 1987. 1 ~ SAMSUN. 1988
İL~HİYAT FAKÜLTELERİNDE -HADiS ögretimi I. Gayesi : Dr. Nuri TOPALOGLU Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Fakültelerinde okutulan Hadis derslerinin gayesi kanaatımızca şöylece özetlenebilir : Hadis ilminin mahiyeti 1 İslamdaki yeri ve temel ıstılahlarının l<avratılması; Hadis ilimlerine dair gerekli malumatın verilmesi; Hadis kaynaklarının tanı tılması ve bunlardan faydalanma usuerinin öğretilmesi; Hadis metinlerini doğru anlama ve yorumlama. alışkanlığının kazandırılması; Hz. Peygamberin sünnetini öğrenmek için lazım olan Hadis kültürünün verilmesi. II. Kredisi Hadis Usulü ve hadis derslerinin İlahiyat Fakülteleri programında 1 aşağıdaki şekilde yer almasının daha faydalı olacağına inanıyoruz. III. Yarıyılda Hadis Usulü 14 X 4 56 Kredi-saat IV. Hadis I 14 X 5 = 70 V. Hadis II 14 X 5 70 VI. Hadis III 14 X 5 70 III. Müfredatı : Toplam 266 Bilindiği üzere Hadis Usulü ve Hadis derslerinin 371
müfredatı diğer dersler gü:ıi o dersi okutan öğretim ele- --- manları tarafından hazırlanıp okutulmaktadır. Müşterek bir müfredata ihtiyaç ve zaruret olmamakla beraber şu konuların mutlaka işlenmesi gerektiği kanaatındayız : ı. Hz. Peygamberin Şahsiyeti ' 2. Sünnet ve Hadislerin tan1mı, İslamdaki yeri 3. Hadis ilminin temel ıstılahiarı 4. Hadis ilminin tarihçesi a) Rivayet sistemi b) Hadis ravileri c) Hadislerin tedvini d) Ha9i~lerin tasnifi e) Hadis kitaplarının çeşitleri f) Hadis kitaplarından faydalanma yoarı 5. Hadis ilim daarı a) Cerh- Ta'dil b) Mevzu hadisler c) İhtilafu'l-hadis d) Nasih - Mensuh e) Garibü'l-hadis 6. Hadislerden hüküm çıkarma ve faydalanma usueri 7. Günümüzde Türkiye'de ve Dünyada Hadis çalışma-.. ' lar,ı 8. Metin çalışmaları Hadis Usulü ve Hadis dersleri için ana başlıklar halinde verdiğimiz bu müfredat taslağı hiç şüphesiz sahamızın mütehassısları tarafından daha mufassal ve daha mükemmel hale getirilebilir. Şimdi de müfredatla ilgili bazı görüş ve tekliflerimizi sunmak istiyorum. ı. Mevcut ders dağıtımına göre II. yarıyıldaki Hadis Usulü dersinin nazari_bilgilere, III., IV. ve V. yarıyıardaki Hadis de_rslerinin de tamamen metin okumaya tahsis edilmesint kesinlikle uygun görmüyoruz. Hadis derslerinde de Hadis ilimlerine dair lüzumlu nazari bilgilerin verilmeye devam edilmesi gerektiğine inanıyor ve 372
bu şek_ilde uyguluyoruz. Zira, Hadis Usulü derslerinde bütün nazariyatı işlernek mümkün olmadığı gibi, Hadis ilminde usul denince birtakım teknik bilgilerin kastedildiğini kabul ediyoruz. Aksi takdirde Mustalahu' 1-hadis yerine veya teknik bilgiler için kuanılması gereken Hadis Usulü tabiri, tüm Ulumü'l-hadise teşmil edilmiş olur ki, bunun yanlışlığı malumdur. 2. Hadis ilimlerine dair malumat, tarihi seyri i çinde; sebep-netice münasebeti ve öncelik sırası gözönüne alınarak mantıki bir sistem dahilinde işlenmelidir. 3. Hadis ilimlerinin tali meseleleri, bu sahada ihtisas yapacak olan yüksek lisans ve doktora öğre~cilerine bırakılmalı, lisans seviyesinde,.öğrencilerin meslek hayatında ihtiyaç duyacakları ve kuanacakları en lüzumlu bilgiler veriimelidir. 4. Hadis ki taplarının çeşitleri, özeikleri ve bunlardan faydalanma yoarı ~zerinde yeterince durulmalıdır. Kanaatımızca İlahiyat Fakültelerinde Hadis öğretiminin asıl hedeflerinden birisi bu.dur. Öğrencilerimiz mezun olurken Hadis kitaplarından gerektiği şekilde istifade edebilme becerisi kazanmış olmalıdırlar. Metin çalış~ malar~nda bu gaye dikkate alınmalıdır. 5. Her yarıyılda, ezberlenmesi uygun. ve luzumlu olan kısa hadis metinlerinden bir miktarı, mesela 40 tanesi ezberletilmelidir. IV. Metod : Şüphesiz her öğretim elemanının bilgisi, tecrübesi ve şahsi kabiliyetine göre eği tim-öğretimde değişik metodlar uygulaması tabiidir. Bu farklılığı kabul. etmekl-e beraber, tatbik ettiğimiz bazı usueri meslektaşlarımıza arzetmede fayda mülahaza ediyorum. Her yarıyılda işlertecek konular önceden kaynakları ' 373
.le ilan edilirse, öğrenc lerin kaynak temini ve derslere ıazırlanmaları sağlanabil r. Bir sınıfın şubelar i arasında müfredat, metod ve ieğerlendirme açısından çok büyük farklılıklara meydan 1erilmemesi gerektiği kanaatındayız. Aynı seviyedeki şu )elere derse gi~en hocalar, bu ~onularda'işbirliği yapa )ilir veya her şutieye müştereken girebilirler. Metin olarak birkaç eserden bazı bölümleri tamamen ::ıkutmak yerine, her konudan seçme hadisler okutulursa, ~ğrencilerin geniş bir hadis kültürüne sahip olmaları bakımından, daha faydalı olacağı muhakkaktır. Derslerde. etraflıca işlenen metinler mahdut sayıda kalmaktadır. Bu itibar la ders dışında,_ tercümesi bulunan bir hadis ki tabını öğrencilerin kerıdi başlarına mütalaa etmeleri istenebilir. Ancak bunun kuru bir tavsiye olarak kalmaması için, imtihanlarda uygun sorularla değerlendirilmesi gerekir. İlahiyat Fakültelerinde Hadis Öğretimi konusundaki bazı görüş ve tekliflerimizi arzettikten sonra müsaadelerinizle, Fakültelerimizdeki eğitim-öğretimle ilgili birkaç hususa -önemine binaen- biz de temas etmek istiyoruz. ı. İ lahiyat Fakültelerindeki bölüm sistemi daha rasyonel hale getirilmeli, öğrenciler bir bölüm veya muayyen derslerin mezunu olabilineli, istihdamlarında b.ranşları nazar-ı itibara alınmalıdır. Kanaatımızca.bu sempozyumda üzerinde durulan en önemli konu da budur. Bize göre de, İ lahiyat Fakül telerinde gerçek bir bölüm sistemi uygulanması fevkalade zaruridir. Mevcut programla öğrencilerimizi arzu edilen seviyede yetiştirmemiz mümkün değildir. Çünkü bölümler idari formaliteden öteye geçmemekte ve bütün öğrenciler aynı dersleri almaktadırlar. Bu sistemle acaba onları muhtemel çalışma sahaları için aynı derecede hazırlamamız mümkün müdür? Böyle bir programla bir öğrenciyi hem dini gö~evlere, hem İmam-hatip Liselerinde 9-10 çeşit meslek'dersi okutmaya, hem de orta dereceli okuarda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerini başarı ile akutmaya hazırlamanın 374
mümkün olamayacağını takdir -edersiniz. manada bölümleşmeye gitmek lazımdır. Gerçi, İslami O. halde, gerçek ilimlerin birisinde ihtisas yapabil- rnek için, diğerlerini de muayyen seviyede öğrenmiş olma zarureti vardır. _Mesela yeteri kadar Arapça, Tefsir, Hadis ve Usu-l bilgisine sahip_ olmayan bir araştırmacı, asla fakih olamaz. Bir iiim dalında ihtisas yapma anlamındaki branşlaşma hiç şüphesiz Lisansüstü öğretimle başlar~ Buna rağmen, 3. ve 4. sınıflarda bölümlere ayrılma zaruretine kesinlikle inanıyoruz. Çünkü, öğrencilerimizi, istihdam sahalarının özeiklerine göre yetiştirmek mecburiyetindeyiz. Netice olarak biz, Mustafa Öcal Bey'in teklif ettiği bölüm sistemi içinde, Ekrem Sarıkçıoğlu Hocamızın -önerdiği gibi, öğrencilerimizin istedikleri'.dersleri daha fazla almalarına-imkan sağlayacak bir program uygulanmasını i~tiyoruz. Buna göre, öğrencilerin istihdam sahaları itibarıyla 3 bölüm olacaktır. 1. Din görevlileri yetiştirecek bölüm, 2. İmam-Hatip Liselerine Meslek Dersleri öğretmenleri yetiştirecek bölüm, 3. Orta dereceli oku ara Din Kül türü ve Ahlak Bilgisi öğretmenleri yetiştirecek bölüm. Böyle bir bölüm sistemine geçince, İlahiyat Fakültelerinde bazı derslerin azaltılması veya tamamen kaldi-, r~lması sözkonusu olmayacak, aksine artacaktır. Bugün _programda mevcut olmayan dersler konması gerekecektir. Mesela mevcut programlarda bulunmayan Ahlak, Hitabet gibi dersler gelecektir. Ancak, çalışacakları sahanın öze~ğine göre öğrenciler, bazı dersleri, diğerlerine nazaran ağırlıklı almış olacaktır. İlk iki sınıfta müşterek ve zorunlu dersler görülüp, 3. ve 4. sınıflarda alan dersle- _rine ağır_lık verilecektir. Mesela din görevlisi olmak isteyen öğrenci Kur'an-ı Kerim, Arapaça, Tefsir, Hadis, Fıkıh, Hitabet ve Dini.MOsiki gibi dersleri ağırlıklı göre- cek, buna karşılık, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni olmayı arzulayan bir genç ise İslam Dini Esasları, İslam Ahlakı, Din Psiko;loj isi, Felsefe, Din Eğitimi ve pe- 375
lagojik formasyon derslerini ağırlıklı okuyacaktır. İmam...:Hatip Liselerinde meslek dersleri öğretmeni ılmak isteyenler de, ilgili dersleri daha çok almış ola ~aklardır. Hatta bölüm derslerinden istediğini seçmek ve ) branşın öğretmeni olmak imkanı sağlanacaktır. Bu durumia, seçtiği dersi,_ bölümündeki diğer derslerden fazla. gö- :-ecektir. ~<, 2. Kur'an-ı Kerim ve Arapça dersleri mutlaka artı ve yeterli seviyeye çıkarılmalıdır. rıımalı 3. Bir yarıyıl haftada 2-3 saatlik "Hitabet ve İrşad" veya "Hi tabet ve Halkla İlişkiler" adıyla bir ders konmalı, öğrencilerimiz hitabet sanatını ve halkla münasebetin inceliklerini öğrenmelidir. 4. Son sınıf öğrencileri VII. yarıyılda mutlaka din görevliliği uygulaması yapmalıdır. çalışmalarına 5. Birçok faydalar sağladığına inandığımız diplama gerekli önem verilmelidir. * * * 376