Unternehmensnachfolge

I AY ABE S EL USG Z Ö RA E D N SO 0800-12 45 444 www.istebilgi.de Nr. 22 Juni Juli August 2013 ERSTES DEUTSCH-TÜRKISCHES MAGAZIN FÜR DIE WIRTSCHAFTS- UND ARBEITSWELT Kendi patronunuz olmanın bir başka yolu: Unternehmensnachfolge EXPERTENINTERVIEW GASTBEITRAG Prof. Dr. Frank Wallau Hans-Peter Beyer Mittelstandsforschung Bonn Wirtschaftsministerium NRW BEISPIELE AUS DER PRAXIS Bekir Sunman Gülcan Balcı

Önsöz Vorwort Değerli Okurlarımız, İşte Bilgi dergisinin bir önceki sayısında dile getirdiğimiz üzere şirket devralma (Unternehmensnachfolge) ATİAD ve İŞTE BİLGİ nin üzerinde yoğun olarak çalıştığı en önemli konulardan biri haline gelmiştir. edecektir. Alınan ortak kararla birlikte 17.09.2013 de Düsseldorf Kongre Merkezi nde düzenleyeceğimiz 4. Almanya Türk Ekonomi Günü nde yetkili eyalet ve federal kuruluşlular fuar standlarıyla temsil edilecek ve şirket devralma konusuyla ilgili özel çalıştayda yer alarak ziyaretçilere birebir bilgi vereceklerdir. Şirket devralmayla ilgili olarak ATİAD bir başka girişimde daha bulundu ve Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Recep Keskin Mayıs 2013 de Berlin de yapılan 6. Uyum Zirvesi nde konuya ilişkin görüşlerini Başbakan Angela Merkel ile birlikte katıldığı basın toplantısında dile geitrdi: Başta devlet teşviklerinin kullanımı olmak üzere göçmen girişimcilerin önündeki tüm engellerin kaldırılması gerektiği yapılan ortak çagrılar arasında yer aldı. Dergimizin elinizde tuttuğunuz sayısını tamamen bu konuya ayırmış olmamız bunun göstergelerinden sadece bir tanesidir. Amacımız, sizleri şirket devralma ile ilgili temel konular hakkında bilgilendirmektir. Bunu yaparken bir taraftan ana kaynak olarak ve Federal Ekonomi Bakanlığı tarafından yayınlanmış olan Unternehmensnachfolge: die optimale Planung kılavuzunu kullandık. Diğer taraftan konunun uzmanlarından olan Prof. Dr. Frank Wallau ve bir şirketi başarıyla devralmış olan Bekir Sunman ile birer söyleşi yaptık. Başka bir röportajda ise, şirket devralma için ilk adımları atmış olan, ancak halen uygun şirket arayışını sürdüren Gülcan Balcı sizlerle bu süreç içirisinde yaşamış olduğu deneyimlerini paylaşıyor. ATİAD, Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti ve Federal Ekonomi Bakanlığı temsilcileri ile görüşerek, şirket devralma konusunda daha yakın bir işbirliği için ortak çalışma kararı aldı. Bu bağlamda ATIAD, KRV Eyaleti Ekonomi Bakanlığı bünyesinde görev yapan Netzwerk Unternehmensnachfolge ağının üyesi olarak bu çerçevede düzenlenen tüm toplantıları katılmış ve bundan sonra da katılmaya devam Birçok konuda olduğu gibi şirket devralma konusunda da ilk adımı atmak süreç içerisinde belkide en zor olanıdır. Bunu, Bekir Sunman kendisiyle yapmış olduğumuz söyleşide çarpıcı bir şekilde dile getirmektedir. Şirket satın almakta kararlısınız, ama size uygun şirketi bulmakta zorlanıyorsunuz veya şirketi buldunuz ama sahibiyle irtibata geçmekten çekiniyorsunuz. ATİAD olarak son haftalarda bu durumda olan üç ayrı girişimciye destek olduk ve şirket sahipleriyle randevu yaparak ilk görüşmelere katıldık. Görüşmelerin sonuncunda Almanya da yetişmiş olan Türklerin en az iki dilli ve iki kültürlü olmalarının kendilerine büyük avantaj sağladıgına bizzat yerinde tanık olduk. Herşeyden önce asıl önemli olanın satıcı ile alıcı arasında sağlıklı bir iletişimin kurulabilmesi olduğunu gördük. Elinizde tuttuğunuz bu özel sayıdan en iyi şekilde faydalanmanızı temenni eder, saygılar sunar, işlerinizde başarılar dileriz. İŞTE BİLGİ ekibi adına Ömer Sağlam ATİAD Genel Sekreteri ve İşte Bilgi Proje Yöneticisi 2

L iebe Leser, das Thema Unternehmensnachfolge bleibt eines der zentralen Themen unter den Aktivitäten von ATİAD und İŞTE BİLGİ. Dies ist nicht nur dem ökonomischen Stellenwert des Themas geschuldet, das es im Wirtschaftleben inzwischen eingenommen hat, sondern auch den vielen Anfragen, die wir in den letzten Wochen und Monaten aus der türkischen Community in Deutschland zu diesem Handlungsfeld erhalten haben. Um Übernahmewilligen grundlegende Informationen zum Thema Unternehmensnachfolge zu geben, haben wir diese Sonderausgabe des Işte Bilgi-Magazins vorbereitet. Dazu haben wir als wichtigste Quelle die Veröffentlichung des Bundeswirtschaftsministeriums Unternehmensnachfolge: die optimale Planung herangezogen. Außerdem finden Sie in dieser Sonderausgabe ein Interview mit dem Experten Prof. Dr. Frank Wallau sowie Berichte über die Erfahrungen des Unternehmers Bekir Sunman und der Unternehmerin Gülcan Balcı, die sie bei erfolgreichen Übernahmen bzw. Übernahmeversuchen gemacht haben. Das Thema Unternehmensnachfolge steht auch im Mittelpunkt des zum vierten Mal stattfindenden Tag der türkischen Wirtschaft in Deutschland, den ATİAD am 17.09.2013 im Congress Center Düsseldorf durchführen wird. Bereits auf der Pressekonferenz, die im Anschluss an den 6. Integrationsgipfel Ende Mai in Berlin veranstaltet wurde, haben der ATIAD-Vorstandsvorsitzender Prof. Recep Keskin und die Bundeskanzlerin Angela Merkel dazu aufgerufen, alle Hindernisse für Unternehmer und Unternehmerinnen mit Migrationshintergrund wie z.b. bei dem Thema Finanzierung einer Unternehmensnachfolge zu beseitigen. Wir wünschen Ihnen viel Spaß beim Lesen und hoffen mit diesem Heft erfolgreiche Übernahmen zumindest anstoßen zu können! Für das İŞTE BİLGİ-Team Ömer Sağlam ATIAD-Geschäftsführer und Projektleiter İşte Bilgi İçerik Inhalt 02 Önsöz Vorwort Ömer Sağlam 04 Uzman Konuk Gastbeitrag Hans-Peter Beyer (Wirtschaftsministerium NRW) 06 Uzman Reportajı Experteninterview Prof. Dr. Wallau (Mittelstandsforschung Bonn) 08 İş dünyasından pratik örnek I Praxisbeispiel I : Gerd Wolff - Maschinenfabrik 12 Bölgenizde danışmanlık hizmetleri Ihre Ansprechpartner vor Ort 14 Der Unterschied: Neugründung Nachfolge 15 Das richtige Unternehmen: Gesucht und gefunden 16 Das nötige Kleingeld : Die Übernahme finanzieren 17 Reden und handeln 18 Was Verkäufer von Unternehmen beachten sollten 19 İş dünyasından pratik örnek II Praxisbeispiel II: CURAyeni 22 Sıkça sorulan sorular Häufig gestellte Fragen 23 Eğitim ve danışmanlık hizmetleri 24 Künye Impressum 3

Uzman konuk Gastbeitrag Şirket devralmada göçmen girişimci potansiyeli Bir şirket kurulurken doğası gereği kalıcı olması tasarlanır. Şirket devretme her zaman var olan doğal bir süreçtir ve var olmaya devam edecektir. Günümüzde yeni olan şey bu süreçteki aktörlerin hayat planlarının değişmesidir. Günümüz koşullarında yeni nesil, aile işletmelerini devralmak istemeyebiliyor. Bunun yerine kendi tercih ettiği işte çalışmak isteyebiliyor. Bonn KOBİ Araştırma Enstitüsü (IfM) verilerine göre, demografik değişime paralel olarak devredilmeyi bekleyen şirket sayısı 2020 yılına kadar sürekli artarak devam edecek. Buna paralel olarak doğum oranı azaldığı için şirket devralacak kişi potansiyeli de azalacak. Bu demek oluyor ki şirket devri için her potansiyel kullanılmalıdır. Göçmen kökenli girişimciler bu durumda kilit öneme sahip bir gurup oluşturuyor. Göçmenler kendi kültürlerel özelliklerinden ileri gelen girişimci ruhu katarak, Almanya da girişimci dünyasını zenginleştiriyor. Göçmen kökenli girişimcilerin oranı, Alman toplumunda ki girişimci oranının çok üstünde seyrediyor. Örneğin 2012 yılında kurulan işletmelerin % 44.8 i yabancı kökenli girişimciler tarafından kuruluyor. Bu sayı yıllardır artış kaydediyor. Şirket devralma girişimciler için yeni iş kurmaya göre ciddi bir alternatif oluşturuyor. Kuzey Ren Vestfalya eyaleti, şirket devralma konusunda hem danışmanlık hizmeti, hem de teşvik imkanları sunuyor. Kuzey Ren-Vestfalya eyaletinde, Netzwerk Unternehmensnachfolge NRW adı altında şirket kurmayla ilgili bir çalışma gurubu oluşturuldu. Bu gurubun içinde yerel ekonomik kalkınma ajansları, sanayi ve ticaret odaları ile esnaf ve zanaatkar odaları yer alıyor. Çalışma gurubu, şirket devretmek veya almak isteyenler için uzmanlar eşliğinde ücretsiz temel danışmanlık hizmetleri veriyor. Daha detaylı bilgi için www.unternehmensnachfolge.nrw. de sayfasına bakabilirsiniz. Hans-Peter Beyer, Kuzey Ren-Vestfalya Ekonomi, Enerji, Sanayi, Ticaret ve Zanaat Bakanlığı, Șirket devralma Uzmanı. Detaylı Bilgi: Daha geniş bilgi için 0800 12 45 444 nolu ücretsiz bilgi hattımızdan bize ulaşabilirsiniz. 4

Uzman konuk Gastbeitrag Unternehmensnachfolge: großes Potenzial bei Migranten Unternehmen sind grundsätzlich auf Dauer angelegt. Nachfolgesituationen hat es deshalb immer schon gegeben und es wird sie weiter geben. Neue Herausforderungen gibt es allerdings durch veränderte Lebensplanungen der handelnden Personen. Heute ist es beispielsweise nicht mehr selbstverständlich, dass der eigene Nachwuchs den elterlichen Betrieb übernimmt. Nach vorliegenden Schätzungen des Instituts für Mittelstandsforschung in Bonn (IfM) wird die Zahl der zur Übergabe anstehenden Unternehmen in Deutschland bis 2020 aufgrund der demografischen Veränderungen kontinuierlich steigen. Gleichzeitig sinken seit Jahren die Geburtenraten, so dass das Potenzial an möglichen Nachfolgern abnimmt. Deswegen wird es zukünftig von noch größerer Bedeutung sein, alle Möglichkeiten auszuschöpfen, um Nachfolger zu gewinnen. Ein großes Potenzial bilden hier insbesondere Migranten. in Nordrhein-Westfalen das landesweite Netzwerk Unternehmensnachfolge NRW eingerichtet. Dieses Netzwerk steht potenziellen Betriebsübergebern und -übernehmern mit kompetenten Beratern für kostenlose Basisberatungen zur Verfügung. Nähere Informationen gibt es im Internet unter: www. unternehmensnachfolge.nrw.de Mit ihrer häufig gelebten Kultur der beruflichen Selbständigkeit bereichern Migranten das Unternehmertum in Deutschland. Bei den Gründungen übertrifft der Anteil der durch Menschen mit Migrationshintergrund gegründeten Unternehmen bei weitem ihren Anteil in der Bevölkerung. So wurden beispielsweise im Jahr 2012 44,8% der Einzelunternehmen von Personen ohne deutsche Staatsangehörigkeit gegründet und der Anteil ausländischer Gründer nimmt schon seit Jahren zu. Für potenzielle Gründer ist die Unternehmensnachfolge eine echte Alternative zur Neugründung eines Betriebs. Die Förderprogramme des Landes Nordrhein-Westfalen behandeln Unternehmensnachfolger genauso wie Unternehmensgründer. Ihnen stehen also Hilfen für Beratungsleistungen und Förderdarlehen offen. Hans-Peter Beyer, Referent für Unternehmensnachfolge im Ministerium für Wirtschaft, Energie, Industrie, Mittelstand und Handwerk des Landes Nordrhein-Westfalen Gemeinsam mit unseren Partnern der kommunalen Wirtschaftsförderungen, der Industrie- und Handelskammern sowie der Handwerkskammern haben wir 5

Uzman görüșü Experteninterview Şirket devralma konusuna akademik bir bakış Prof. Dr. Frank Wallau Paderborn / Bielefeld Ekonomi Yüksekokulunda öğretim görevlisidir. Şirket devri konusunda uzman olan az sayıda bilim adamlarından biridir. Şirket devralma konusu akademik dünyada ihmal edilmiş olsada son yıllarda önemi siyaset ve ekonomi dünyası tarafından keşfedilmiştir. Prof. Wallau yaptığımız söyleşide özetle aşağıdaki konuları vurguladı: Almanya da piyasada aktif olan 3,7 milyon civarında şirketin 3.5 milyon kadarı aile şirketi. Almanya da nüfus yaşlandığı ve çok sayıda işletmeci yaş ya da hastalık dolayısıyla emekli olacağı gözönüne alındığında konunun önemi daha iyi anlaşılır. Ancak her şirket aile ve akraba çevresinde devir için uygun veya istekli birini bulamıyor. İşletme sahipleri bu sorunu uzun yıllar ertelemekte böylece devir süreci gecikmekte ya da yapılamamaktadır. Göçmen girişimcilerin şirket devri konusunda sorun yaşayıp yaşamadıklarına dair bir çalışma yok, ancak aile dışından bir kişiye devir işletme sahiplerine zor gelmektedir. Göçmen girişimciler şirket devri konusunda daha çok teşvik edilmelidir. Bunun yanında başarılı olmuş göçmenlerin şirket devirleri ön plana çıkarılarak bu konuda olumlu sinyal verilebilir. Şirket devralmada göçmenlerin oranı hakkında bilimsel bir çalışma yok ancak yeni işyeri kurma konusunda göçmenlerin oranı %40 civarındadır. Şirket devralma oranı muhtemelen bu oranın bir hayli altında olmalıdır. Şirket devri hakkında 55-60 yaş arası çalışma başlatılabilir. Şirketin yapısına göre farklılık gösterse de şirket devralma aile içinde 5 yılı bulabilmektedir. Dışarıdan birine devretme ise 6 ay ile 2 yıl arasında zaman alıyor. Işyeri sahipleri şirket devri için fiyatları genelde yüksek değerlendiriyor. Özellikle alıcı, aile dışından biriyse fiyat yükseliyor. 150 firma arasında yapılan bir çalışmaya göre firmalar için ortalama 750 bin Euro satış fiyatı düşünülürken, satış ortalaması 470 bin Euro olarak gerçekleşiyor. Şirket sahiplerinin yaklaşık %39 u düşündükleri fiyatı %50 oranında düşürmek zorunda kalıyor. Bir şirketin tam nesnel değerini saptamak mümkün değildir. Şirketin değeri öznel (subjektiv) saptanmaktadır. Satıcı ve alıcılar fiyat hakkında farklı fikirlere sahip oluyor. Ancak buna rağmen bu fiyat görüşmeler için bir temel sağlayabilir. Şu kesindir ki iş devri bir girişimci için muazzam bir organizasyon başarısı gerektirir. Unternehmensnachfolge: aus einer akademischen Perspektive Professor Wallau, Sie sind einer der wenigen Wissenschaftler, die sich mit Thema Unternehmensnachfolge wissenschaftlich beschäftigen. Glauben Sie, dass das Thema unterschätzt wird? Auf dem ersten Blick mag dies so sein. Zumal wenn man betrachtet, dass sich eine Vielzahl von Lehrstühlen und Institutionen mit dem Thema Existenzgründung beschäftigten, aber nur wenige mit dem Thema Unternehmensachfolge. Die Politik unterschätzt dieses Thema aber nicht. Dort ist bekannt, wie viele Arbeitsplätze von einer erfolgreichen Unternehmensnachfolge abhängig sind. Wie viele Unternehmen sind in den nächsten Jahren von einer Nachfolgeregelung betroffen und wie viele Arbeitsplätze stehen auf dem Spiel? In Deutschland sind derzeit rund 3,7 Millionen Unternehmen am Markt aktiv. Die Mehrheit, genauer gesagt 3,5 Millionen dieser 3,7 Millionen Unternehmen, sind eigentümer- oder familiengeführt. In diesen Familienunternehmen stellt sich die Nachfolgefrage in der Regel dann, wenn der Eigentümer aus der Führung alters- oder krankheitsbedingt ausscheidet oder stirbt. Aber nicht jedes Familienunternehmen verfügt über die wirtschaftlichen Voraussetzungen für einen erfolgreichen familieninternen oder -externen Generationswechsel. Neuerdings zugängliche Datenquellen der Bundesbank erlauben eine sachgerechtere Eingrenzung sogenannter übernahmewürdiger Familienunternehmen. Diese verfügen über einen hinreichenden Ertrag von rund 50.000 Euro p.a., der sie für einen Nachfolger wirtschaftlich attraktiv macht. Hierauf aufbauend schätzt das IfM Bonn, dass in etwa 110.000 Unternehmen mit rund 1,4 Millionen sozi- 6

Uzman görüșü Experteninterview alversicherungspflichtig Beschäftigten im betrachteten Fünfjahreszeitraum 2010 bis 2014 die Übergabe des Unternehmens ansteht. Erwartet wird, dass rund die Hälfte der zur Nachfolge anstehenden Unternehmen eine familieninterne Nachfolge anstrebt. Bei den anderen Fällen erfolgt eine familienexterne Nachfolgelösung, z.b. durch den Verkauf des Unternehmens an einen oder mehrere leitende Mitarbeiter. Was sind die Schwierigkeiten, die im Rahmen einer Unternehmensnachfolge immer wieder anzutreffen sind? Das Hauptproblem ist, dass die derzeitigen Unternehmer und Unternehmerinnen sich sehr ungern mit diesem Thema auseinandersetzen und versuchen dieses Thema möglichst lange zu verdrängen. Somit kann der Nachfolgeprozess erst gar nicht beginnen, d.h. es fällt keine Entscheidung wer wann usw. das Unternehmen fortführen soll. Stimmt es, dass Übernahmewillige mit Migrantenhintergrund auf Argwohn bei Alt-Eigentümern stoßen? Hierzu liegen mir keine Erkenntnisse vor, hier muss die Wissenschaft derzeit passen. Sicherlich kann aber gesagt werden, dass es den Übergebern grundsätzlich sehr schwer fällt, ihr Lebenswerk in fremde Hände unabhängig von der Nationalität - zu geben. Wie könnte man evtl. bestehende Ressentiments gegenüber potenziellen Nachfolgern mit Migrationshintergrund auf Verkäuferseite abbauen? Wenn diese überhaupt bestehen, ist es eine sehr gute Möglichkeit über die Industrie- und Handelskammer bzw. Handwerkskammer vor Ort im Rahmen von Veranstaltung über Best-Practice Beispiele, d.h. gelungene externe Nachfolgen, zu berichten. Ich selbst durfte an einer Veranstaltung der S Hagen teilnehmen und war begeistert von den Nachfolgern. Ich habe diese Beispiele direkt in meine Vorlesung eingebaut. Den Unternehmern, die eine Nachfolge suchen, kann ich nur empfehlen, offener und weiter zu suchen. Damit ist nicht nur gemeint überregional, sondern auch innerhalb der Firma, falls eine externe Nachfolgelösung angestrebt wird. Wie hoch ist der Anteil von Migranten bei Übernahmen? Auch hier kann die Wissenschaft derzeit leider keine präzise Antwort geben. Wir wissen weder, wie viele der oben angesprochenen 110.000 Übergeber, noch, wie viele Übernehmer einen Migrationshintergrund haben. Um Ihnen doch eine erste, grobe Einschätzung zu geben: Unter den Existenzgründern in Deutschland beträgt der Anteil von Personen mit Migrationshintergrund rund 40 %. Im Bereich Unternehmensnachfolge dürfte dieser Anteil deutlich niedriger sein. Wann sollte man sich um die Nachfolge kümmern? Optimal wäre sicherlich zwischen dem 55 und 60. Lebensjahr. Wie viel Zeit nimmt eine Übernahme bzw. Übergabe durchschnittlich in Anspruch? Grundsätzlich ist jede Unternehmensnachfolge ein Einzelfall. I.d.R. dauert eine familieninterne Nachfolge bis zu fünf Jahre, da oftmals auch eine gemeinsame Einarbeitungszeit erfolgt. Die erfolgreiche Suche nach einer externen Nachfolge dauert i.d.r. zwischen 6 Monaten und zwei Jahre. Stimmt es, dass viele der Unternehmenseigentümer den Preis für das Unternehmen zu hoch ansetzen und sollte es so sein, was glauben Sie woher diese Überschätzung herrührt? Insbesondere bei der familienexternen Nachfolge ist neben dem Finden eines Nachfolgers, die Einigung auf einen Kaufpreis ein großes Problem. Aus einer meiner Untersuchungen weiß ich, dass die untersuchten rund 150 Unternehmen im Durchschnitt einen Verkaufspreis von ca. 750.000 Euro anstrebten. Der tatsächliche Verkaufspreis lag mit ca. 470.000 Euro aber deutlich darunter. Etwa 39 Prozent dieser Unternehmer mussten ihre Preisvorstellung sogar um mehr als 50 Prozent senken, damit der Kauf und die Nachfolge zustande kommen konnten. Gibt es Kennzahlen an denen man den Wert eines Unternehmens vor einer Übernahme besser einschätzen kann? Es gibt keinen objektiven Unternehmenswert. In jedem der gängigen Unternehmensbewertungsverfahren sind subjektive Aspekte zu berücksichtigen, so dass es fast normal ist, dass Verkäufer und Käufer unterschiedliche Kaufpreisvorstellungen haben. Trotzdem können diese Verfahren eine solide Grundlage für die Verhandlungen bieten. Abschließend möchte ich sagen, dass die Unternehmensnachfolge eine der größten Managementaufgaben des Unternehmers ist und bleibt. Prof. Dr. Frank Wallau ist Dozent an der Fachhochschule der Wirtschaft Paderborn/Bielefeld und Wissenschaftlicher Mitarbeiter am Institut für Mittelstandsforschung Bonn. 7

İş dünyasından pratik örnek I Praxisbeispiel I Azimle, kararlılıkla ve disiplinle başardım! B Firmanızın verdiği hizmetlerden kısaca bahseder misiekir Bey kendinizi bize biraz tanıtırmısınız? Adım Bekir Sunman, 1961 Adapazarı Hendek niz? doğumluyum. Evli ve 3 çocuk babasıyım, as- 1954 Yılında Gerd Wolff firmayı kurmuş ve lokal çelik enlen Rize liyim. Sekiz kardeşli bir ailenin çocuğu olarak düstrisi için makine parçaları üretmiştir. 1954 yılından bu 19 yaşında Almanya ya geldim. Türkiye de Liseyi bitirip güne kadar yurtiçi soğuk hadde sanayi (Kaltwalzindustrie) Almanya da 3 yıllık ön hazırlığı tamamlayıp 1983 te Du- için parçalar üretililiyor. BKM Makine Tasarım Bant Konveisburg Üniverstesi nde Makine Mühendisliği bölümüne yör Sistem üretiminde 30 yıllık bir tecrübeye sahip. 44 yıl başlayıp 1991 de tamamladım. Henüz öğrencilik yıllarım- sonra 1998`de ortağım Klaus Konrad ile birlikte büyümekda part-time işlerle eğitim masraflarımı karşıladım. O yıl- te olan firmanın yetkilerini devraldık. Ürünlerimizin hem larda bir makine temizlik şirketi kurdum. Şirket halen var- dizaynını yapıyoruz hem üretimi gerçekleştiriyoruz. Solığını sürdürüyor. Daha sonra mühendislik alanında teknik guk hadde, asitleme, boy kesme ve elektro galvaniz tesisve satın alma bölümlerinde yönetici konumunda çalıştım lerimiz, yüksek teknoloji ve uzmanlık gerektiren ürün yelpazemiz var. Yıllık 100 bin ton civarinda üretim yapabilen ve büyük tecrübeler edindim. tesislerimiz var. Aynı zamanda makinaların kullanılmasına 8

İş dünyasından pratik örnek I Praxisbeispiel I yönelik danışmanlık ve eğitim hizmeti, makinelerin çalışması, imalat veya kulanılmış yükseltme ve dönüşüm tesisleri sunduğumuz hizmetler arasında. Firmanızda kaç kişi çalışıyor, hangi şehirlerde veya ülkelerde faaliyet gösteriyorsunuz? Firmamızda yaklaşık olarak 40 kişi çalışıyor. Türkiye de ise 25 çalışanımız mevcut. Çalışanlarımız nitelikli ve iyi yetişmiş elemanlardan oluşuyor. Mühendislerimiz ve teknikerlerimiz alanlarında uzmanlaşmış ve yıllarca firmamızın verdiği eğitimlerle kendilerini geliştirmiştir. Dünya çapında müşterilerimiz mevcut. Çelik ve haddehaneler alanında faaliyet gösteren pek çok şirketle beraber çalışıyoruz. Avrupa da pek çok ülkede faaliyet gösteriyoruz. Brezilya da montaj, Almanya da Siegen ve Plattenberg te iki tesisimiz mevcut. Türkiye de soguk hadde alanında buradaki firmanın Know-how ını kullanarak aynısını kurduk. Konya da iki yeni tesis kuruyoruz. Şirket devralma, kendi işyerinizi kurma fikri nasıl gelişti? Ben girişimci ruha sahip biriyim. Daha öğrencilik yıllarımda makine temizleme alanında şirket kurup bu alanda işçi çalıştırmıştım. Bu şirket faaliyetini halen sürdürüyor. Ancak devralacağım şirketin durumu iyi değildi. Sahibi Gerd Wolff ile oturup durumu değerlendirdik. Şiketin devredilmesi sözkonusu olduğunda çalışanlarla beraber oturup konuştuk. Makine temizliği alanında da ortak olduğum ekonomi mühendisi Klaus Konrad ile beraber şirketi devralmaya karar verdik. 1998 yıldında da Gerd Wolff şirketini satın aldık. Amacımız şirketi daha ileriye taşımaktı. 15 yıl içerisinde ciroyu dörde katladık. Önemli olan bir adım atmak, sonrası kendiliğinden geliyor. Şirket devralma sürecinde nerelerden bilgi aldınız? Ortağım Klaus Konrad ekonomi uzmanı olduğu için şirket analizini ve bilanço değerlendirmelerini iyi yaptı. Şirketin sahibiyle de uzun soluklu konuşmalarımız ve değerlendirmelerimiz oldu. Ayrıcaca şirketle ilgili son 5 yılın bilançosunu istedik. Şirketin kayıtlı bulunduğu sanayi ve ticaret odasından da bilgi ve tavsiye aldık. Benim avantajım devraldığım sektörde yönetici ve mühendis olarak iş deneyimim olmasıydı. Şirket sahibinin çalıştığı Hausbank firmayı çok iyi tanıyordu. Bu da önemli bir avantaj sağladı. Hangi zorluklarla karşılaştınız? Önyargılarla karşılaştınız mı? Şirket devralmada Türk olup olmamanın hiç bir etki- Man muss nur den ersten Schritt wagen, der Rest kommt von alleine! Bekir Sunman kam 1961 in Adapazarı (Türkei) auf die Welt. Er ist verheiratet und Vater von 3 Kindern. Als Teil einer Familie mit 8 Kindern reiste er mit seinen jungen 19 Jahren nach Deutschland ein. Nach einer 3-jährigen Vorbereitungsphase am Studienkolleg, begann er 1983 sein Maschinenbaustudium an der Gesamthochschule in Duisburg, welches er 1991 erfolgreich abschloss. Seinen Lebensunterhalt und das Studium finanzierte er mit diversen Nebenjobs. Bereits während seiner Zeit als Student machte sich sein ausgeprägter Unternehmergeist bemerkbar: Er gründete eine Reinigungsfirma, speziell für Maschinen und führte diesen in Partnerschaft mit dem Wirtschaftsingeneur Klaus Konrad. Diese Firma gibts noch immer, was wiederum beweist, wie bedacht und zielstrebig Sunman die Dinge angeht. Nach seinem Studium war er bei unterschiedlichen Unternehmen als Produktions- und Einkaufsleiter tätig. Die Firma Gerd Wolff Maschinenfabrik GmbH wurde 1954 durch Gerd Wolff gegründet. Seit 1954 stellt sie Maschinenbauteile für die Stahlindustrie (Kaltwalzindustrie) in Deutschland her. Die Gerd Wolff GmbH machte vor der Übernahme durch Sunman in einer schwierigen Lage. Sunman und der ehemalige Eigentümer Gerd Wolff setzten sich zusammen und bewerteten die Situation. Anschließend beschlossen Herr Sunman und sein Geschäftspartner Klaus Konrad die Gerd Wolff Maschinenfabrik GmbH zu übernehmen. Mit der Übernahme im Jahr 1998 konnten der Betrieb fortgesetzt und Arbeistplätze gesichert werden. 2003 wurde dann die Firma BKM, die auf eine mehr als 30 jährige Erfahrung bei der Herstellung von komplexen Bandanlagen zurückblicken konnte, in die Gerd Wolff GmbH integriert. So war man viel breiter aufgestellt und konnte eine größere Produktund Dienstleistungspalette anbieten. In den letzten 15 Jahren konnte das Unternehmen den Umsatz vervierfachen. Mann muss nur den ersten Schritt wagen, der Rest kommt von alleine! ist sich Bekir Sunman sicher. Vor der Übernahme war vor allem der studierte Wirtschaftingenieur und Geschäftspartner Klaus Konrad in der Lage den Unternehmenswert und die Geschäfts- 9

İş dünyasından pratik örnek I Praxisbeispiel I si olmadı. Daha çok kişinin devralabilecek yeterliliğinin olması, niteliği, iletişim becerisi önem taşır. Belki burada Türk yatırımcıların dikkat etmesi gereken şey, devralmak istedikleri şirketin Türkiye ile ilişkisi olup olmadığı, üretim ve ticari kapasitesinin Türkiye pazarında değerlendirilip değerlendirilemeyeceği. Şu an karşılaştığımız en büyük zorluk pek çok firmada da olduğu gibi kalifiye eleman eksikliği. Ama yenilmeyecek bir zorluk yoktur. zahlen angemessen zu analysieren. Dazu schaute man sich die Bilanzen der letzten 5 Jahre an und informierte sich bei der zuständigen Industrie- und Handelskammer. Von Vorteil war auch, dass Sunman bereits Erfahrung in der Branche hatte. Die Verhandlungsgepspräche mit dem ehemaligen Eigentümer waren zwar langwierig, aber letztendlich erfolgreich. Şirket devrini nasıl finanse ettiniz? Finans konusunda KfW Bank ın teşviklerinde yararlandık. Yatırımımız % 100 oranında finanse edildi. İş kurma konusunda tecrübemize, eğitim ve kalifikasyonlarımıza bakarak bizi desteklediler. Şirketin çalıştığı Hausbank şirketin durumunu iyi biliyordu. Hangi değere sahip, faiz ve ana para ödendikten sonra makinelerin yenilenmesi, bakim masrafı ve ücretler ne kadar. Faiz ve ana para ödemelerinden sonra garanti için %5 kar kalmalı. Yenileşme ve teknoloji yatırımları dikkate alınmalı. Sizce başarınızın sırrı nedir? Kazandığımız parayı çarçur etmek yerine yatırıma dönüştürdük, yeni makineler aldık. Yeniliklere açık, esnek ve innovatif hareket ediyoruz. Tecrübeli mühendislerimiz var. Müşterilerimiz için yerinde bilgi ve ihtiyaca göre üretim yapıyoruz. Türkiye de Düzce de paralel olarak kurduğumuz fabrika ile de orada ikinci ve önemli bir ayak oluşturmuş olduk. Almanyada seçenek çok, bu yüzden uzmanlaşmanız gerekir. İyi bir yapılanma ve personel gerekli. İşler şirketin sahibi olmadan da yürümeli, iyi bir görev paylaşımı olmalı. Burada çalışanlar anahtar konumda. Ortağımla beraber birbirimizi tamamlıyoruz. Uzun yıllar üst düzey yöneticilik yaptım ve firma olarak 4 patentim var. Şirket devralmak isteyen girişimcilere ne gibi önerilerde bulunmak istersiniz? İşe atılmaktan korkmasınlar. Yeniliklere açık olup kazançlarını yatırıma çevirsinler. Mümkün olduğunca bir devir planı çerçevesinde, firmanın teslim zamanı, sözleşmelerin düzenlenmesi, ödeme koşullarını bir sistem içerisinde planlasınlar. Analizler yapıp son 5 yılın bilançolarını mutlaka incelesinler. Yönetme kabiliyeti ve çalışanlarla iyi iletişim kurmak çok önemli. Yöneticiliği önce dışarda öğrenip tecrübe edinsinler. Her firmanın kendi sistemi var, bunu birden değiştirmeye kalkmasınlar. Bazı sirketler tamamen sahibinin yönetimindedir. Sahibi giderse iş durmamalı. Bu yüzden iyi organize olunması çok önemli. Bekir Sunman übernahm "Gerd Wolff" - Maschinenfabrik 1998 Die Finanzierung der Übernahme konnte mit Hilfe der Förderprogramme der KfW-Bank gewährleistet werden. Das Vorhaben wurde zu 100% finanziert. Ausschlaggebend für die Unterstützung durch die KfW-Bank waren dabei u.a. die persönlichen Erfahrungen sowie das Bildungs- und Qualifkationsniveau von Sunman und seinem Geschäftspartner. Wichtig für den nachhaltigen Erfolg ist Sunman s Ansicht nach, dass man regelmäßig in die Modernisierung des Unternehmens und in die Fortbildung der Mitarbeiter investiert. Seit 2007 gibt es auch eine Produktionsstätte in Düzce (Türkei). Dort sind 25 Mitarbeiter beschäftigt. Das Werk trägt inzwischen einen wesentlichen Teil zum Gesamtumsatz bei. Geplant sind zwei weitere Produktionsstätten in der Stadt Konya (ebenfalls in der Türkei). 10

ankündigung tdw 2013 Ayın girişimcisi Unternehmer des Monats Girişimcilik ve iş dünyası sizi bekliyor! ankündigung tdw 2013 ÎÎ Hazır kurulu ve karlı bir şirket devralarak kendi patronunuz olmayı hedefliyorsanız ÎÎAlman piyasasında yeni sahibini bekleyen 110.000 şirketin sahipleriyle irtibata geçmenin en kısa ve doğru yollarını öğrenmek istiyorsanız ÎÎUygun bir şirket buldunuz ama finansman konusunda sorun yaşıyorsanız ve devlet teşvik programları hakkında birinci elden ve birebir bilgi edinmeyi hedefliyorsanız ALMANYA TÜRK EKONOMİ GÜNÜ 2013 TAG DER TÜRKISCHEN WIRTSCHAFT bütün bu soruların cevaplarını bulabileceğiniz ortamı size sunmaktan büyük mutluluk duyar! ÎÎAralarında işkadınlarının, işadamlarının, üst düzey yöneticilerinin, genç liderlerin, üniversite öğrencilerinin, ekonomiden sorumlu resmi kuruluş temsilcilerinin bulunduğu 1000 e yakın katılımcı ile ikili görüşme fırsatı ÎÎUluslararası başarıya sahip işadamları ve bilim insanlarının yer aldığı interaktif oturumlar ÎÎ Deneyimli uzmanların katıldığı çalıştaylar ÎÎ40 ın üzerinde şirkete ait fuar standı Peki siz neyi bekliyorsunuz?! Tarih: 17.09.2013 Saat: 9.30 Yer: Congress Center Düsseldorf Daha geniş bilgi ve kayıt için: www.atiad-wirtschaftstag.de Organisation: ATIAD e.v., Wiesenstrasse 21, 40549 Düsseldorf Avrupa Türk Türk İşadamları ve Sanayicileri ve Sanayicileri Derneği Derneği Ansprechpartner: Ömer Sağlam Verband Türkischer Unternehmer und Industrieller und Industrieller in Europa in Europa Association of of Turkish Turkish Businessmen Businessmen and Industrialists and Industrialists in Europe in Europe Kontakt: Tel. 0211-506534-23, Fax. 0211-507070, E-Mail. info@atiad.org 11

Ihre Ansprechpartner vor Ort STADT INSTITUTION BERATER In dieser Liste finden Sie die passgenauen Kontaktdaten der Ansprechpartner in Ihrer Nähe, wenn es um das Thema Unternehmensnachfolge geht. Dabei bieten die Kammern neben vielen kostenlosen Dienstleistungen auch erweiterte, kostenpflichtige Angebote an. In der Angebotspalette finden sich u.a. folgende Hilfestellungen: Erstberatung zum Thema Unternehmensnachfolge Beratung bezüglich der Rechtsformwahl Markt und Standortbeurteilung Investitionsplanung Betriebsbörse mit Einspeisung in die Internet Unternehmensbörse nexxt-change Beratung zu Fragen der Nachfolgeregelung Erstellung von Unternehmensprofilen und Entwicklung von Übergabekonzepten Abschätzung des erzielbaren Kaufpreises Begleitung und Moderation des Nachfolgeprozesses Gutachten zum Unternehmenswert Existenzgründerworkshop Aktive Hilfe bei der Suche nach Nachfolgern / abgebende Unternehmen Welche unter den Hilfeleistungen zum kostenlosen Angebot gehört und welches kostenpflichtig ist, kann sich dabei von Kammer zu Kammer grundlegend unterscheiden. So bieten die s Düsseldorf und Karlsruhe kostenlose Begleitung und Moderation des Nachfolgeprozesses an. Bei den meisten der anderen Kammern ist dieser Service kostenpflichtig. Aus Platzgründen waren wir gezwungen uns auf die in der Liste aufgeführten Städte zu beschränken. Weitere Städte und Ansprechpartner zum Thema Unternehmensnachfolge finden Sie aber unter: www.istebilgi.de Gerne können Sie auch unsere kostenlose Hotline anrufen : 0800-12 45 444 Augsburg Bielefeld Berlin Bremen Dortmund Duisburg Düsseldorf Essen Frankfurt Hagen Hamburg Hannover Karlsruhe Köln Mannheim München Münster Nürnberg Stuttgart Wiesbaden Erwin Mangold Barbara Klause Angela Rehorst Thomas Mikulsky Manfred Schiller Susanne Schmitt-Wollschläger Angelika Pfeifer Brigitta Rydzy Sabine Matuschowski Joachim Odenell Hubert Kersting Markus Nacke Dietmar Kölker Christiane Kubny Hubert Kersting Josef Grabenzeh Martina Schickel Marie-Christine Behrend Sabine Matuschowski Albert Kajdan Niels Weidner René Grothkopp Andrea Weber-Lages Nicole Bokelberg Matthias Hermsdorf Sonja Smasal Dirk Hecking Mathias Härchen Rolf Koch Team Startercenter Christoph Molocher Team Existenzgründung Britta Schulz Arnold Isken Michael Finster Alexander Fortunato Thilo Trautwein Team Existenzgründung Michael Steinert Aline Rohrbach 12

TELEFON xxxx FAX E-MAIL Erstberatung ANGEBOTE Businessplan Einspeisung in nexxt-change 0821 / 3259-1513 0821 / 3259-1526 e-mangold@hwk-schwaben.de k.a. k.a. 08331 / 8361-19 08331 / 8361-14 barbara.klause@schwaben.ihk.de k.a. k.a. 0521 / 5608-444 0521/ 5608-199 angela.rehorst@handwerk-owl.de k.a. 0521 / 554239 0521 / 5545239 t.mikulsky@bielefeld.ihk.de k.a. 030 / 25903-360 030 / 25903-235 k.a. k.a. k.a. 030 / 31510-285 030 / 31510-114 schmitt-wollschlaeger@berlin.ihk.de k.a. k.a. 0421 / 30500-310 0421 / 30500-319 pfeifer.angelika@hwk-bremen.de k.a. k.a. 0471 / 92460-17 0471 / 92460-92 rydzy@bremerhaven.ihk.de k.a. k.a. 0231 / 5493-417 0231 / 5493-425 sabine.matushowski@hwk-do.de gegen Entgelt 0231 / 5417-111 0231 / 5417-105 j.odenell@dortmund.ihk.de gegen Entgelt 0208 / 8205535 0208 / 8205533 kersting@hwk-duesseldorf.de 0203 / 2821435 0203 / 285349 435 nacke@niederrhein.ihk.de k.a. 0211 / 8795327 0211 / 8795334 koelker@hwk-duesseldorf.de 0211 / 3557-414 0211 / 3557-398 kubny@duesseldorf.ihk.de k.a. 0208 / 8205535 0208 / 8205533 kersting@hwk-duesseldorf.de 0201 / 1892-288 0201 / 1892-172 grabenzeh@essen.ihk.de gegen Entgelt 069 / 97172-159 069 / 97172-5159 schickel@hwk-rhein-main.de k.a. k.a. 069 / 2197-1327 069 / 2197-1383 m.behrend@frankfurt-main.ihk.de k.a. k.a. 0231 / 5493-417 0231 / 5493-425 sabine.matushowski@hwk-do.de gegen Entgelt 02331 / 390-291 02331 / 390-362 kajdan@hagen.ihk.de gegen Entgelt 040 / 35905258 040 / 3590544258 nweidner@hwk-hamburg.de k.a. k.a. 040 / 361 38-370 040 / 36138-309 service@hk24.de k.a. k.a. 0511 / 34859-14 0511-34859-32 weber-lages@hwk-hannover.de k.a. k.a. 0511 / 3107-336 0511 / 3107-435 handel-dienstleistung@hannover.ihk.de k.a. k.a. 0721 / 1600-164 0721 / 1600-59164 hermsdorf@hwk-karlsruhe.de 0721 / 174-138 0721 / 174-240 sonja.smasal@karlsruhe.ihk.de k.a. 0221 / 2022-229 0221 / 2022-413 hecking@hwk-koeln.de k.a. k.a. 0221 / 160-430 0221 / 1640-439 uternehmensfoerderung@koeln.ihk.de k.a. 0621 / 18002-156 0621 / 18002-159 koch@hwk-mannheim.de k.a. k.a. 06221 / 917-688 6222 / 917-617 startercenter@rhein-neckar.ihk24.de k.a. k.a. 08161 / 92241 08161 / 5579 christoph.molocher@hwk-muenchen.de k.a. k.a. 089 / 5116-1762 089 / 5116-1764 meb@muenchen.ihk.de k.a. k.a. 0251 / 5203-205 0251 / 5203-235 britta.schulz@hwk-muenster.de gegen Entgelt 0251 / 707-219 0251 / 707-324 isken@ihk-nordwestfalen.de gegen Entgelt 0911 / 5309-227 0911 / 5309-181 michael_finster@hwk-mittelfranken.de k.a. k.a. 0911 / 1335-377 0911 / 1335-332 alexander.fortunato@nuernberg.ihk.de k.a. k.a. 0711 / 1657-201 0711 / 1657-867 thilo.trautwein@hwk-stuttgart.de k.a. k.a. 0711 / 2005-1677 0711 / 2005-601464 existenz@stuttgart.ihk.de k.a. k.a. 0611 / 136-146 0611 / 136-8129 michael.steinert@hwk-wiesbaden.de k.a. k.a. 0611 / 1500-124 612 / 1500-124 a.rohrbach@wiesbaden.ihk.de k.a. k.a. 13

Şirket devralıyorum Ich übernehme ein Unternehmen Şirket devralmak mı şirket kurmak mı? Bunun kararını vermeden önce bazı sorulara cevap bulmak, avantaj ve dezavantajları değerlendirmek gerekir. Şirket devralama işi yatırımcılar için önemli bir kapı olabilir. Birikmiş az veya çok sermayesiyle yeni bir şirket kurmak isteyenler, hazır bir şirketi devralabilirler. Almanya da kendisinden sonra şirketi devralacak çocuğu veya yakın akrabası bulunmayan binlerce iş yeri sahibi şirketini uygun fiyata devredecek yatırımcı aramakta. Almanya da yaklaşık 80 bin şirket devredilmeyi bekliyor. Bunların ciddi bir kısmı karlı şirketler. Kendisinden sonra şirketi devralacak çocuğu veya akrabası olmayan ya da yaşlılığından dolayı emekli olup bir kenara çekilmek isteyen birçok Alman şirketini ya devrediyor yada işyerini kapatmak zorunda kalıyor. Elinde sermayesi bulunan ve şirket kurmayı düşünenler için önemli bir alternatif olan Almanya da şirket devralma hazır bir sistem, müşteri kitlesi, marka ve pazar payı mevcut olmasından dolyaı cazip olabiliyor. İyi bir araştırma, iş analizi yapıldıktan ve danışmanlık hizmeti alındıktan sonra bu fırsatlar yatırım düşüncesi olanlar tarafından değerlendirilebilir. Almanya da bir şirketi kurma ya da satın almak için yasada belirtilen tüzel kişi yeterliliğine sahip olma yeterlidir. Bu işin yasal kısmı. Tabii bu girişimde bulunacak yatırımcının şirket kurma yeterliliğinin olması, şirket kurma, yönetme yetisi ve iş bilgisi gereklidir. Şirket devralabilmek için herhangi bir yasal sınırlandırma yok. 18 yaşını doldurmuş ve iş kurma yetkisine sahip her Alman vatandaşı ve bunlara ek olarak çalışma müsaadesine sahip yabancı kökenli vatandaşlar herhangi bir şirket satın alabilir, kurabilir ya da ortak olabilirler. Doğru şirketi nasıl bulabilirim? Bonn KOBİ Araştırma Enstitüsü nün (IFM) yaptığı son hesaplamalara göre 2014 e kadar devir için başvuru yapacak olan aile işletmelerinin sayısı 110.000 civarında olabilir. Bu da yılda 22.000 işletmenin devri anlamına gelmektedir. Bu işletmelerin devirlerinden yılda yaklaşık olarak 285.000 çalışan etkilenecektir. Satın alma için doğru şirketi bulmak için, şu sorulara yanıt aramak yardımcı olabilir Neugründung oder Nachfolge? Ob man ein Unternehmen neu gründet oder sich durch eine Übernahme in die Unternehmerschaft wagt, hängt von vielen Fragen ab, die man besser im Vorfeld beantwortet haben sollte. Es ist keineswegs leichter, ein bereits bestehendes Unternehmen zu übernehmen, als ein neues zu gründen. Bei der Übernahme, muss der Existenzgründer auf den bestehenden Vorgaben aufbauen. Von Anfang an muss er sein Können auf allen Schauplätzen eines bereits gewachsenen Betriebes gleichzeitig unter Beweis stellen. Mittelständische Unternehmen sind in vielen Fällen sehr stark durch die Persönlichkeit des Übergebers geprägt, wodurch eine Übernahme zusätzlich erschwert ist. So haben sich langjährige Mitarbeiter, Kunden und Lieferanten auf diese Persönlichkeit eingestellt. Der neue Chef muss dieses Vertrauen erst erarbeiten. Die Übernahme eines bestehenden Unternehmens bringt gegenüber einer Neugründung aber auch Vorteile mit sich: Das Unternehmen ist auf dem Markt bereits etabliert Beziehungen zu Kunden und Lieferanten sind aufgebaut Die Dienstleistung bzw. das Produkt des Unternehmens ist eingeführt Die Mitarbeiter sind ein eingespieltes Team Der Nachfolger kann auf die Erfahrungen des Vorgängers aufbauen Die Vorteile kommen aber nur dann zum Tragen, wenn der Nachfolger die besonderen persönlichen, unternehmerischen und fachlichen Anforderungen an eine Unternehmensnachfolge erfüllt. Jeder Nachfolge- Kandidat sollte sich für die Unternehmerlaufbahn aus freien Stücken entscheiden und davon überzeugt sein, dass er der Richtige ist, um diese Aufgaben zu meistern. Nur so kann ein Unternehmer in spe die Belastungen, die auf ihn zukommen werden, optimal verkraften. Keine Nachfolgerin und kein Nachfolger sollte diesen Weg allein aus Traditionsbewusstsein wählen oder weil die Familie es von ihm erwartet. Allein die Tatsache, künftiger Erbe oder künftige Erbin eines Familienbetriebes zu sein, qualifiziert nicht automatisch zur Unternehmensnachfolge. 14

Şirket devralıyorum Ich übernehme ein Unternehmen 1. Ben hangi branşta şirket arıyorum? Kişi yeterince deneyim sahibi olduğu bir alanda iş kurmalıdır. Ayrıca bir işi yürütmek için gerekli önkoşulları gerçekleştirdiğinizi kontrol etmelisiniz. Bazı meslek dallarında el zanatları, doktor, avukat veya serbest meslekte belli bir takım belge ve diplomalara sahip olmalısınız. 2. Devralacağınız şirketin yer seçimi çok önemlidir. Size ve ailenize en fazla ne kadar uzak olmalı? 3. Kuracağınız şirketin maliyeti ne kadar olmalıdır? Ne kadar risk alabilirsiniz, ne kadarlık öz sermaye ve teminat gösterebilirsiniz. Bunları açıklığa kavuşturmak gerekir. 4. Şirket ne büyüklükte olmalıdır? Ne kadar büyük olmalı sorusuna gelince 5-10 çalışanı olan bir şirket doğal olarak 50 veya daha fazla çalışanı olan bir şirkete göre maliyeti daha azdır. Kişi sırf kendisi ve ailesi için değil, aynı zamanda gelecekteki çalışanları içinde sorumluluk alacaktır. Şirketin değeri doğru tespit edilmelidir. 5. Nerede karlı ve iyi şirket bulabilirsiniz? Yaygın olarak bilinen ve günümüzde kullanılması kolay olan internet üzerinden şirket devralma platformları mecuttur. Nexxt işyeri devri insiyatifi Alman ekonomi ve ticaret kuruluşlarının; Federal Ekonomi ve Teknoloji Bakanlığı(BMWi), Alman Teşvik Bankalar Grubu (KfW), Alman Sanayi ve Ticaret, Odaları Birliği (D), Alman Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği (ZDH), Alman Halk Bankaları Birliği (BVR) ve Alman Mevduat Bankaları Birliğinin (DSGV) ortaklaşa kurdukları ve KfW nin yönettiği web sitelerinde firmaların satışına, devrine ve ortaklığına ilişkin ilanlar, alıcı ve satıcılara yönelik müşavirlik, hizmetleri sunulmaktadır. Federal düzeyde en büyük şirket borsası olan nexxt-change, şirket devri sürecine aktif destek sağlar ve bu nedenle Nexxt işyeri devri insiyatifinin önemli bir parçasıdır. Bu sitelerde sektörüne, konusuna, cirosuna, işçi sayısına ve bölgesine göre arama yapılabilmektedir. Ayrıca; bu siteye satın veya devir alınması düşünülen şirkete ilişkin satın alma ilanı yerleştirebilmektedir. Kapsamlı veri tabanı ve hizmetler Nexxt-change, işyeri devrini aktif olarak desteklemek için, KOBİ lerde nesil değişimini desteklemeyi hedefleyen, devredilecek işletmeler ile girişimcileri bir araya getirmeyi amaçlayan bir insiyatiftir. Hedeflenen kitle: Bir şirket devralmak isteyen girişimciler ve işadamları Şirketlerini devretmek isteyen ve bunun için uygun alıcı arayan işletme sahipleri Wie findet man das richtige Unternehmen? Um das passende Unternehmen für die Übernahme zu finden, könnte man sich an folgenden Fragen orientieren: 1. In welcher Branche suche ich ein Unternehmen? Es sollte sich um eine Branche handeln, in der man sich auskennt und bereits Erfahrungen gesammelt hat. Prüfen sollte man auch, ob man die notwendigen Zulassungsvoraussetzungen hat, um einen Betrieb zu führen. Das könnte z.b. der Meisterbrief im Handwerk, eine bestandene Fachkundeprüfung im Überwachungsgewerbe oder auch eine spezielle Kammerzulassung für Freiberufler wie z.b. Ärzte oder Rechtsanwälte sein. 2. Wo soll der Standort für das Unternehmen sein? Soll sich das Unternehmen in unmittelbarer Nähe des Gründers befinden oder ist der Gründer bereit seinen Wohnort zu verlagern. Das sollte vorher geklärt werden, um sich gezielt auf die Suche begeben zu können. 3. Wie viel darf das Unternehmen maximal kosten? Um diese Frage beantworten zu können, müsste man sich bereits einen ungefähren Überblick über die Finanzierungsmöglichkeiten verschafft haben und wissen wie viel Eigenkapital und welche Sicherheiten man einbringen möchte. Die Frage welches Risiko man in Kauf nehmen möchte sollte ebenfalls durchdacht sein. 4. Welche Größe soll das Unternehmen haben? Wie viel das Unternehmen kosten darf hängt natürlich auch mit der Frage der Größe zusammen. Ein Unternehmen mit fünf bis zehn Mitarbeitern stellt naturgemäß geringere Anforderungen an einen Nachfolger als ein Unternehmen mit 50 oder mehr Mitarbeitern. Dabei sollten die eigenen Fähigkeiten realistisch eingeschätzt werden, denn Verantwortung trägt der Nachfolger nicht nur für sich und seine Familie, sondern auch für die künftigen Mitarbeiter. 5. Wo findet man übernahmewürdige Unternehmen? Dafür gibt es sog. Unternehmens- oder Nachfolgebörsen: Eine der bekanntesten und größten ist die nexxt-change die unter www.nexxt.org erreichbar ist. Übernahme- und Übergabewillige sollten sich aber auch die Nachfolgebörsen der s und s näher anschauen! 15

Şirket devralıyorum Ich übernehme ein Unternehmen Her kullanıcı, mevcut veri tabanında arama yapma ve listelerde ki sorulara anonim bir şekilde cevap verme imkanına sahiptir. Alternatif olarak, ayrı bir liste ile bir online form oluşturulabilir. İşyeri Borsası nın avantajları Nexxt-change borsası, devir yapmak isteyen işletmeler ile işletmeleri devralmak isteyen girişimcileri bulmak için, ülke çapında bir pazar oluşturur. Şirket alımı ile ilgilenen girişimciler ve şirketlerini devretmek isteyenler için ücretsiz bir internet platformu sağlanmıştır. Bu hizmet çeşitli avantajlar sağlamaktadır: Aracı şirketler için geniş bir bilgi deposu 700 den fazla bölgesel ortakla beraber nitelikli danışmanlık ve aracılık hizmet Uygun eşleşmelerde otomatik olarak bildirim (abonelik özelliği) Şirket profillerinin kolay ve anlaşılır bir şekilde yeralması İşyeri borsası bunlara ek olarak, konu ile ilgili olarak geniş çapta bilgi ve önemli adresleri sunmaktadır. Şirket devirlerinde finansman destekleri KfW Bankası şirket devirlerinin önemine dayanarak devirlerde girişimcilere finansman imkanları sunmaktadır. Kamu finansman araçlarının amacı öncelikle KOBİ lerin ve girişimcilerin şirket devir almalarında kolaylık sağlamak ve büyük firmalara göre mevcut olan dezavantajlarını gidermektir.ağırlıklı olarak kullanılan finansman enstrümanların arasında başta düşük faizli teşvik kredileri gelmektedir. Bu teşvik kredileri genellikle KfW Bankasının % 80 garantörlüğünde girişimcinin kendi bankasından veya diğer bankalardan verilmektedir. Şirket devir veya satın almadaki verilen devlet destekleri ülke, eyalet ve bölgesel düzeylerde sunulmaktadır. Bunların dışında ortak olma ve firmalar arası yeni kurulacak ortaklıklar için de değişik teşvik programları ve kredileri mevcuttur. Ayrıca, eyaletlerde de şirket devir veya satın almalarla ilgili danışmanlık ve finansmanın desteği için kredi programları bulunmaktadır. Şirket devralmak için ne kadar bir bütçe gerekli? Tam olarak ne kadar sermayenin gerekli olduğunu tespiti için iyi bir yatırım planlaması şart. İş ve yatırım planı çerçevesinde likidite hesaplaması ve 3 yıllık plan yapılması gerekir. Die Finanzierung einer Übernahme Zu welchen Konditionen ein Betrieb übernommen werden kann, hängt nicht zuletzt auch von den finanziellen Möglichkeiten ab. Gibt es eine ungefähre Vorstellung darüber wie viel investiert werden soll? Wie viel Eigenkapital ist man in der Lage aufzubringen? Eine ausführliche Beratung hinsichtlich der Klärung dieser Fragen ist unabdingbar. Vor allem sollte man sich über die öffentlichen Förderprogramme, insbesondere bei der KfW Mittelstandsbank erkundigen. Diese können von Neugründern und Unternehmensnachfolgern gleichermaßen in Anspruch genommen werden. Dass der Kapitalbedarf bei der Übernahme eines Unternehmens häufig unterschätzt wird und meist sogar höher eingestuft werden sollte, als bei Neugründungen zeigen die Zahlen der Unternehmenszusammenbrüche. Einer Studie der Mittelstandsforschung Bonn zufolge liegt der Investitionsbedarf bei Übernahmen ca. 60% höher als bei Neugründungen. Häufige Gründe für den Mehrbedarf sind: Notwendige Modernisierung der Technik Überzogene Preisvorstellung des Verkäufers Erbansprüche anderer Familiennachfolger als zusätzliche Kosten Deshalb sollte zur Ermittlung der wirtschaftlichen Verhältnisse zwingend ein Finanzplan erstellt werden, der sämtliche Eigen- und Fremdkapitalmittel, z.b. Barmittel und Bankkredite sowie öffentliche Fördermittel, Kosten der privaten Lebensführung usw. enthält. Aus dem vollständigen Finanzplan kann ersehen werden, ob der Betrieb zu den geforderten Konditionen überhaupt übernommen werden kann und welche Übernahmemodalität die geeignetste ist. Für die Erstellung eines Finanzplanes muss zunächst ermittelt werden, welcher Kapitalbedarf kurz-, mittel- und langfristig erwartet wird. Die Differenz von Kapitalbedarf und Eigenkapital ergibt den Betrag, den man durch Drittmittel finanzieren muss. Oftmals ist die Finanzierung der zentrale Aspekt einer Unternehmensnachfolge. Beachten sollte man, dass öffentliche Fördermittel des Bundes und der Länder grundsätzlich über die Hausbank beantragt werden müssen. Şirket devralmanın riskleri neler? Şirket devralmayla ortaya çıkabilecek riskleri saptamak için şirket değer analizi yapmak gerekir. Esas risk şirket 16

Şirket devralıyorum Ich übernehme ein Unternehmen sahibinin iç ve dış ilişkilerinden kaynaklanabilir. Bazı durumlarda şirket sahibi şirketle ilişkisini kestiğinde şirketin değeri bir anda kaybolabilir. Eğer bu şirket sahibi bütün işlemleri kendi şahsı ile bağlantılı olarak yürütmüş ise onun olmaması sorun yaratabilir. Eğer müşteri çevresi şirket sahibi ile iyi bir güven ilişkisi içerisinde ise, şirketi devralacak kişinin bu ilişkiyi takip ettirebilmesi gerekir. Orta ölçekli şirketler genellikle sahipleri tarafından karakterize edilir, bu yüzden zaman zaman firmanın iş konseptni de değiştirmek gerekebilmektedir. Çünkü firmanın sahibinin değişmesi işletme için de çok şeyin değişmesi anlamına gelebilir. Bunun dışında devir sürecinde şu sorulara da cevap vermek gerekir: Şirketin değeri ne kadardır? Şirketi satın alma fiyatı nasıl finanse edilebilir? Hukuk ve vergi konularında dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir? Şirketin devir süreci ne şekilde yönetilir? Her devir süreci farklılıklar gösterse de, mümkün olduğunca bir devir planı çerçevesinde, firmanın teslim zamanı, sözleşmelerin düzenlenmesi, ödeme koşulları ve işletmenin yasal şekli belli bir sistem içerisinde planlanmalıdır. Türk yatırımcı olmanın şirket devralmada bir dezavantajı var mı? Şirket devralmada aday kişinin Türk olup olmaması bir etken değil. Daha çok kişinin devralabilecek maddi gücünün olması, niteliği, iletişim becerisi önem taşır. Belki burada Türk yatırımcıların dikkat etmesi gereken diğer bir konu, devralmak istedikleri şirketin Türkiye ile ilişkisi olup olmadığı, üretim ve ticari kapasitesinin Türkiye pazarında değerlendirilip değerlendirilemeyeceği olabilir. Bu noktayı göz önünde tutmak gerekir. Önemli avantajlar sağlayıp rekabet şansını arttırabilir. Şirket kurmak yerine devralmanın ne gibi avantajları var? Bir defa hazır bir yapı mevcut oluyor. Hazır bir altyapı, şirketi ve müşterileri iyi tanıyan nitelikli personel söz konusu. Yine pazarda bulunduğu süreye göre farklılık arz eden, şirketin bilinilirlik derecesi var. Markayı yeniden oluşturmuyorsunuz. Dolayısıyla bütün bunlar, yeni bir şirket kurmada, başlangıç aşamasında yaşanabilecek zorlukların büyük oranda aşılmış olması anlamına gelebilir. Reden und Handeln: Konflikte erkennen und klären EEs gibt kein Erfolgsrezept für eine ideale Unternehmensübertragung. Jeder Fall bedarf einer individuellen Lösung. Ob Nachfolger und Alt-Inhaber eine gemeinsame Übergangsphase gestalten wollen oder lieber das Unternehmen von einem Tag auf den anderen übertragen ist eine von vielen wichtigen Fragen die geklärt werden wollen. Eine Unternehmensübertragung bietet den nicht zu unterschätzenden Vorteil, dass der Nachfolger sich über einen gewissen Zeitraum in das Unternehmen einführen lassen kann, um sich die Erfahrungen des Alt-Inhabers zu Nutze zu machen. Dieser kennt den Markt und die Risiken, kann vor Kunden warnen und weiß wie man mit unzuverlässigen Lieferanten umgehen muss. Der Nachfolger hat in dieser Zeit die Möglichkeit das Unternehmen aus nächster Näher kenn zu lernen, ist mittendrin im Geschehen und kann eigene Erfahrungen sammeln, die dringend erforderlich sind, um das Unternehmen später in eigener Verantwortung steuern zu können. In dieser Phase kann der angehende Nachfolger auch den Unternehmenswert besser einschätzen. Sind die Auftragsbücher tatsächlich so voll, wie vom Alt-Inhaber behauptet? Ist die Gewinnmarge wirklich so hoch? Gibt es ausreichend Puffer, um schwierige Zeiten zu überstehen? Wie sieht es um die Konkurrenz aus? Muss man immer wieder um jeden einzelnen Kunden kämpfen oder gibt es eine Stammkundschaft auf die man sich verlassen kann? Wie ist die Motivation unter der Belegschaft? Jemand der vor der Übernahme ein Teil des Betriebs war, kann all diese Fragen natürlich besser beurteilen und so zu einer gesünderen Bewertung und dementsprechend besseren Verhandlungsposition gelangen. Quelle: Unternehmensnachfolge - Die optimale Planung (BMWi) Zielgruppenorientierte Aufbereitung: İŞTE BİLGİ-Team Bir firmanın devri söz konusu olduğunda, hazır kurulu olan ve işleyen bir firma devralınır ve yürütülür. Bu şirketlerde iş fikri, müşteriler ve tedarikçiler hazırdır. Ayrıca şirket piyasada belli bir yer edinmiş ve çalışanlar da işe hakim bir konumdadır. Bunun yanında şirket ilk günden 17

Şirket devralıyorum Ich übernehme ein Unternehmen itibaren kâr elde edebilmektedir. En azından asgari ciro garanti edilmiş olur. Elinize müşterileri ve bağlantıları hazır bir firma geçmiş olur. Ancak bu durum, işletmenin uygun koşullarda, çalışmaya devam edebilecek bir durumda olması gerektiği anlamına gelir. Bu durumda şu hususlara dikkate almak önemlidir: Hizmetlerin geliştirilmesi, müşteri memnuniyeti, çalışanların idare edilmesi ve istihdamın korunması. Burada girişimcilik becerileri ile faaliyet alanında bilgi sahibi olmak çok önemlidir. Devir ile beraber, yeterli düzeyde danışmanlık hizmeti almak, ilk etapta şirkete uzun zaman ayırmak gerekecektir. Devredilmesi düşünülen şirketlerle ilgili bilgiler nereden alınabilir? Genel bir bilgiye sahip olmak için www.nexxt.org internet sayfası üzerinden devredecek olan firmalar incelenebilir. Diğer bilgi kaynakları ise şirketlerin kayıtlı bulunduğu ticaret odaları ve birlikler. Şirketlerin kendi internet sayfalarından da bilgi temin edinilebilir. Ancak bu konuda uzman bir danışmandan yararlanmak daha sağlıklı olur. Bir şirket devri sürecinde satıcının dikkat etmesi gereken önemli noktalar şöyle sıralanabilir 1. Şirket devrine zihinsel olarak hazır olmak: Şirketi devreden kişi iyi bir İş planı hazırlamalı ki hedef, zaman ve fiyat belli olsun. Böylece devir süreci gereksiz yere uzatılmamış olur. 2. İş Planı bir mali müşavir, vergi veya hukuk danışmanı tarafından hukuki ve ekonomik yönleriyle gözden geçirmelidir. 3. Danışmanlar şirketi pazarlanabilirlik ve kar açısından kontrol etmelidir. Sonuçta şirket pazarlanmak istenen bir metadır. 4. İş planının analitik değerlemesi yapılmalıdır. Böylece firmanın gerçek değeri ortaya çıkmalıdır. 5. Satılacak firmanın satış ilanları, sunduğu üretim veya hizmet konusunda bilgilendirici ve profesyonel hazırlanmış olmalıdır. Böylece alıcı firmalara daha kolay ulaşılmış olur. 6. Muhtemel alıcı firma ile gizlilik anlaşması yapmak gerekir: Böylece çalışanlar, müşteriler ve tedarikçiler, devir öncesi firmaya zarar verebilecek durumlar engellenebilir. Was Verkäufer von Unternehmen beachten sollten: Auch für Verkäufer gibt es wichtige Punkte die vor einer Übergabe bedacht werden sollten: 1. Übergabe schriftlich vorbereiten: Jeder Verkäufer eines Unternehmens sollte einen schriftlich verfassten Basisplan haben, in dem Ziel-, Zeit- und Preisvorgaben definiert sind. Dies verhindert, dass sich der Prozess der Unternehmensnachfolge unnötig in die Länge zieht. 2. Vorhaben durch Spezialisten checken lassen: Ein Wirtschaftsprüfer Steuer- oder M&A-Berater sollte das Vorhaben auf steuerliche, rechtliche und betriebswirtschaftliche Aspekte überprüfen. Schwachstellen werden so frühzeitig identifiziert. 3. Marktfähigkeit prüfen: Der Berater sollte prüfen, ob die Konditionen des Verkaufsangebots als Gesamtpaket in den Markt passen. Schließlich ist das Unternehmen eine Ware, die verkauft werden soll. 4. Unternehmen analysieren und bewerten: Auf Basis einer schriftlichen Analyse von Substanz- und Ertragswert kann das Thema Preis realistisch angegangen werden. Damit kommt es nicht zu Bauchentscheidungen, bei denen der verkäuferseitig festgelegte Preis oft deutlich zu hoch ist. 5. In informative Verkaufsanzeigen und Verkaufsexposès investieren: Die Unternehmensdaten sollten für die Ansprache gut qualifizierter Käufer aufbereitet und die kaufrelevante Zielgruppe klar definiert sein. Nur so werden potenzielle Firmen-Käufer erreicht. 6. Vertraulichkeitsregelungen mit dem potenziellen Käufer treffen: Eine schriftliche Absprache stellt sicher, dass die Verkaufspläne bei Mitarbeitern, Kunden und Lieferanten, nicht vorzeitig öffentlich bekannt werden, was sich geschäftsschädigend auswirken könnte. *Vgl.: Hans-Peter Gemar auf: http://www.dub.de/news_/tipps-fuerdie-unternehmensnachfolge-und-den-unternehmensverkauf (10. Juni 2013) 18

İş dünyasından pratik örnek II Praxisbeispiele I I Hayallerimin peşinden gittim, yeniliklerden korkmadım! Gülcan Hanım kendinizi bize biraz tanıtırmısınız? Adım Gülcan Balci, 1971 Türkiye doğumlu, lise mezunuyum. Hayalimde herzaman spor doktoru olmak vardı. 1988 de aile birleşimi yoluyla Almanya ya geldim ve Almanya da tıp okumak istedim. 6 yıllık aile sürecinden sonra eğitimime devam etme karar aldım fakat önce Almanca öğrenmem gerekiyordu. 3 yıllık hemşirelik okulunu bitirdikten sonra Almancam ilerledi ve ben çalısmaya başladım. Çalışma sürecinde Türklerin sağlık sektöründe malesef yeteri kadar aydınlanmadığının farkına vardım. Kendimi onlara faydalı olacak şekilde; elimdeki bilgileri kullanarak Dortmund taki DRK ya sundum ve projemi gerçekleştirdim. Ilk projemi 2004 yılında 16 kişiye hizmet için hazırlattım ancak 28 kişinin talep etmesi gösterdi ki yüksek derecede ilgi var. Yer araştırmasını tamamladıktan sonra Hagen için karar aldım ve 01.08.2009 da orada iş yerimi kurdum. Firmanızın verdiği hizmetlerden bahseder misiniz? Firmamız, evde hasta bakımı, Tümör ve kanser hastalarının özel bakımı, multiple sklerose, diyabet ve demans hastaların özel bakımı, aile bakımı, özel tıbbi ayak bakımı ve ev hizmetlerinde yardım yapmaktadır. Bunun yanı sıra gönüllü çalışan arkadaşlarımız tarafından yalnız yaşayan hastalar için ziyaret günleri organize ediyoruz. Ayrıca hastalara ve onların aile fertlerine hastalıkları ve onların bakımı ile alakalı Türkçe kurslar veriyorum. 19

İş dünyasından pratik örnek II Praxisbeispiel II Şirket devralmayı halen düşünüyor musunuz? Bunun ne gibi avantaj ve dezavantajları var? Evet biz büyümek istiyoruz ve devralacak yeni şirket arıyoruz. Bu konuda ATİAD ında tavsiyelerini almak istiyoruz. Kurulu bir şirketin yasal prosedürleri tabiki daha az. Belli bir yapısı, kalifiye elemanları ve ulaştığı bir kitle var. Ancak her firmanın belli bir çalışma biçimi ve çalışma kültürü var. Mevcut yapı sizin çalışma anlayışınıza uymayabiliyor. Kaç kişilik ekiple çalışıyorsunuz? Ekibinizde hangi milletlerden insanlar çalışıyor? Şu an 12 kişilik bir ekiple çalışmaktayız, bu sayıyı artacak olan kapasitimizle beraber yükseltmeyi hedefliyoruz. Ekibimizde Türk, Alman, Faslı, Polonyalı ve Tunuslu çalışanlarımız var. Değişik milletlerden insanları bünyemizde bulunduruyoruz. Faaliyet gösterdiğiniz bu sektörü neden seçtiniz? Yukarda da bahsettigim gibi, gönlümde herzaman insanlar ile çalışma isteği vardı. Ayrıca işimiz çok yönlü ve heycanlı. Devamlı değişiklikler ve yenilikler gerektiren bir alan. Kendi işyerinizi kurma fikri nasıl gelişti? Çalışma döneminde Türklerin bu tür hizmetlerden yeteri kadar yararlanmadığını gördüm ve kendimce araştırmaya başladım. Bu araştırmanın sonunda yeteri kadar bilgili olmadıklarını gördüm ve sorularıma aldığım tüm yanıtlar beni haklı çıkardı. Bir Türk sağlık şirketinin olmasını coğu tercih ediyor. Bu arastırmalar içinde tesadüfen internette Essen de Businesswettbewerb Startbahn MedEcon Ruhr rastladım ve yeteneklerimi orada yıllarca ticaret ile uğrasan uzmanlar tarafından değerlendirilmesini istedim. 168 kişi arasında Top 10 arasına girmeyi başardım. Ve ondan sonra da kendimden emin bir şekilde bu işe adım atmayı planladım. Şimdi şirket devralmak için arama yapıyoruz. Şimdiye kadar iki şirketle devir konusunu görüştük. Şirket devralmak için girişimde bulunurken nasıl davrandınız? Ne tür zorluklarla karşılaştınız? Şirket devralma hususunda hasta bakımı ve huzurevi olmak üzere iki kere firma almaya kalkıştık. Ancak alacağımız şirketlerin ekonomi verileri sorunlu çıktı. Bize sunulan bütçede yanlışlıklar ortaya çıktı. Almak istediğimiz firma 20 kişilikti. Ama şirketin borçları, yapılmamış ödemeleri sorun teşkil etti. Çaılşanların sigorta, emeklilik ve işsizlik parası ödemelerinde aksaklıklar olduğunu tespit ettik. Şimdi daha dikkatli bir şekilde başka bir firma almak için çaba gösteriyoruz. Hangi dallarda meslek eğitimi imkanı sunuyorsunuz? Eğitim dallarımız şunlar: Hemşirelik, yaşlı bakımı, aile bakimi ile büro hizmeti ve sekreterlik üzerine eğitim veriyoruz. Şu an 2 tane hemşire ögrencimiz ve birde sekreter ögrencimiz var. Çalışanlarınızı, kendilerini mesleki açıdan geliştirebilmeleri için ne şekilde teşvik ediyorsunuz? Çalışanlarımızı BPA, Egitim Merkezleri ve benzeri kurumların sunduğu meslek geliştirme kurslarına göndererek mesleklerini geliştirmelerine imkan sunuyoruz. Ayrıca kendim eğitimci olduğum için çoğu seminerleri ben düzenliyorum. Ayda iki defa ekibimiz ile toplanıp hangi konuları ele almamız gerektiğine karar veriyoruz ve kimin hangi konu için ilgisi varsa o kişiyi eğitimi için seminerlere gönderiyoruz. Kendi işyerinizi kurarken ve şirket devralma sürecinde nerelerden bilgi aldınız? Bu konuda kendi deneyimlerimin yanında, Wirschaftsförderungsamt, Medizinwirtschaft Essen ve Medizinwirtschaft Essen in bana tayin ettigi bir Mentor, Wirschaftsförderungsamt ve benzeri kurumlardan bilgi aldım ve iş planımı hazırlayıp onu uzmanlar tarafından kontrolden geçirttim. Ayrıca hizmet kalitesi bizim icin büyük önem taşıyor. Ayrıca markalaşma bizim hedefimiz. İşimizi kurarken iş yeri kurma ve geliştirme alanı ile ilgili Medizinwirtschaft Essen tarafindan değerli tavsiyeler aldık. Şirketin işleyişi için işinin ehli profesyonel insanlarla çalışıyoruz. Böylece ben de şirketimizin temel işlerine odaklanabiliyorum. Ayrıca girişimcilere yönelik olan İşte Bilgi yayınlarını takip ediyor ve tavsiyelerini merakla dinliyorum. Şirket 20