Bu modül, Makine Halıcılığı sektöründe hazırlanmış olan sertifika/kurs müfredat programlarındaki yeterlikleri kazandırmayı amaçlayan bireysel öğrenme materyalidir. Makine Halıcılığı ile ilgili eğitim alan öğrenciler ile sektörde çalışanların faydalanması amacıyla Avrupa Birliği Fonları ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmiş olup PARA İLE SATILMAZ.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... 4 GİRİŞ... 5 ÖĞRENME FAALİYETİ 1... 6 1. POŞETLEME (SHRINK)... 6 1.1. Manuel Poşetleme... 6 1.2. Otomatik Poşetleme... 8 UYGULAMA FAALİYETİ... 11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 13 ÖĞRENME FAALİYETİ 2... 14 2. RULO SARMA... 14 2.1. Rulo Sarma İşlemi... 14 UYGULAMA FAALİYETİ... 17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 19 CEVAP ANAHTARLARI... 20 KAYNAKÇA... 21
AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 Halı Üretim Teknolojisi Halı Barkod Elemanı Halı Ambalajlama Tüm apre ve konfeksiyon işlemleri tamamlanan halıların müşterilere gönderilmek üzere ambalajlanması için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. ÖN KOŞUL YETERLİK Halıyı Rulo Sarma modülünü tamamlamış olmak Halıyı Ambalajlamak MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Bu modül ile gerekli şartlar sağlandığında, emniyet kurallarına dikkat ederek, halıyı poşetleyerek ambalajlayabileceksiniz. Amaçlar 1. Halıyı manuel veya otomatik olarak poşetleyebileceksiniz. 2. Rulo halılarda sarma işlemi yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Halı apre işletmesi veya atölyesi. Donanım: Halı, poşetleme makinesi, rulo sarma makinesi. Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğruyanlış testi, boşluk doldurma vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Poşetleme işlemi, bükme işleminden sonra halının dış etkenlerden (su, toz, vs) zarar görmemesi için, bükülmüş olan halının naylon ile kaplanmasıdır. Bu kaplama işlemi 2 şekilde yapılabilmektedir. Poşetlenmiş olan halı, ısınmış olan tünel içerisinden belirli bir hızla geçirilir. Tünel içerisindeki bu ilerleme esnasında geniş veya fazla olan poşetin, sıcaklığın etkisi ile kendini çekerek halı üzerine tam oturması sağlanır. Rulo halı ve duvardan duvara halıların bükülmesinde kullanılan makineye rulo sarım veya duvardan duvara sarım makinesi denmektedir. Rulo sarım makinesi giriş kısmında bulunan sensör, halının büküm silindirlerine düzgün bir şekilde gelmesini sağlar. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle halıyı poşetleme işlemlerini ve rulo halı sarma işlemini yapabileceksiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek, halıyı poşetleyebileceksiniz. ARAŞTIRMA» Halı poşetleme yöntemleri konusunda araştırma yapınız. 1. POŞETLEME (SHRINK) Poşetleme işlemi, bükme işleminden sonra halının dış etkenlerden (su, toz, vs) zarar görmemesi için, bükülmüş olan halının naylon ile kaplanmasıdır. Bu kaplama işlemi 2 şekilde yapılabilmektedir 1.1. Manuel Poşetleme Halının kendi ebadında naylon kesilir ve halı bu naylona sarılıp 180-220 o C arasındaki fırından geçirilerek naylonun halıyı kaplaması sağlanır. Resim 1.1. Manuel Poşetleme
Halı poşetlemede kullanılan naylon rulo şeklindedir ve ebatları halı enlerine göre değişmektedir. Müşteri tarafından belirtilmediği taktirde naylon kalınlığı için genellikle 80 mikron kullanılmaktadır. Naylon (shrink), sehpa üzerine serilir ve halı naylon üzerine konulur. Halının her iki tarafından biraz fazla kalacak şekilde naylon kesilir ve halı naylona sarılarak sıcak fırın içine gönderilir. Fırın içerisinden geçen naylon halıyı sarar ve kaplamış olur. Resim 1.2. Poşetlenen Halının Sıcak Tünele Gönderilmesi Müşteri taleplerine göre, halı fırın içerisinden geçirilmeyebilir. Bu durumda sadece torba şeklindeki naylonlara konulur ve ağız kısmı bağlanır. Poşetlenen halılar halı arabaları ile depoya transfer edilir. Poşetlenmiş olan halı, ısınmış olan tünel içerisinden belirli bir hızla geçirilir. Tünel içerisindeki bu ilerleme esnasında geniş veya fazla olan poşetin, sıcaklığın etkisi ile kendini çekerek halı üzerine tam oturması sağlanır. Tünel çıkışındaki fan yardımı ile poşet tekrar soğutularak açılmaması sağlanır. Dışa sarım bükülmüş halılar kesinlikle sıcak tünelden geçirilmez. Resim 1.3. Sıcak Fırın Kumanda Panosu
Makine üzerindeki panodan, poşetleme tünelinin sıcaklık ve hız ayarları yapılır. Poşet içindeki halı sıcak tünelden geçerken çalışan tarafından makine çıkışındaki soğutma fanı çalıştırılır. Resim 1.4. Sıcak Fırın Çıkış Fanlarıyla Poşetin Soğutulması 1.2. Otomatik Poşetleme Büküm makinesinden çıkan halı, taşıyıcı bant yardımı ile otomatik poşet makinesine gelir. Poşet makinesinde, bükülmüş olan halının çaplarına göre ayarlamalar yapılmaktadır. Makine panelinden halının makine içerisine girebilecek şekilde yön tuşları ile yükseklik ve genişlik ayarları yapılır. Bu genişlik ve yükseklik ayarlarına göre poşet seçimi yapılır. Panelin ayarlar kısmından kesim bıçaklarının kesim süresi ve kesim mesafesi ile makinenin hızı ayarlanır. Makineye tek tarafı açık olan poşet takılır ve makine hazır konuma getirilir.
Resim 1.5. Otomatik Poşetleme Makinesi Halı genişliğine göre poşet ebadı seçilir ve makinenin yan tarafında bulunan sehpa üzerine yerleştirilir. Halının poşetin içine girebilmesi için, poşet belirli silindirlerden geçirilerek yan U şekli verilir ve makinenin iç kısmına kadar getirilir. Makinenin tüm ayarları yapılarak start düğmesine basıldığı zaman bant hareket ederek halının poşet içerisine girmesine sağlanır. Resim 1.6. Poşetin Halı Sarımına Hazır Hale Getirilmesi Halı, büküm bölgesinden bant yardımı ile poşet makinesinin ön kısmına gelir. Makine girişindeki sensör halıyı algılar ve poşet ile beraber ilerlemesini sağlar. Yan tarafı açık olan
poşet makine içerisinden geçerken ambalajlamadan fazla kalan naylon ucu ultrasonik ısı ile kesilerek yapıştırılır. Poşetin içine girmiş olan halı, makine çıkışındaki sensör tarafından algılanır. Halı otomatik olarak durur ve kesim bıçağı ön kısımdaki fazla poşeti keser veya peş peşe giden halılarda halılar arasını birbirinden ayırır. Daha sonra bant tekrar çalışır ve halının arka kısmı kesim bölgesine geldiğinde halının arka kısmındaki poşet kesilerek halının poşet içine girmesi sağlanmış olur. Resim 1.7. Poşet Fazlalıklarının Otomatik Kesim Bıçaklarıyla Kesilmesi Poşetlenen halı bu şekilde depoya transfer edile bilir veya sıcak fırından geçirilerek poşetin daha sıkı olması sağlanabilir. Resim 1.8. Poşetlenmiş Halıların Sıcak Tünele Gönderilmesi Diğer bir otomatik bükme ve poşetleme sistemi ise, büküm yapılırken, halının arasına streç yerine poşet sarılarak hem büküm, hem de poşetleme işleminin aynı anda yapılmasıdır. Daha sonra halı uçlarında kalan fazlalıklar bıçaklarla kesilerek poşetleme tamamlanmış olur. Bu sistemin dezavantajı, halıya fazla poşet sarılmış olur. Bu da poşet maliyetini artırır.
UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede emniyet kurallarına dikkat ederek, halı sarım makinesi ayarlarını yapınız. İşlem Basamakları» Halı rulosunun ebadına uygun ambalaj naylon ebadını belirleyiniz.» Halı rulo ebadına uygun halı geçiş yerini ayarlayınız. Öneriler Ayarlamayı operatör panelinden yapınız» Halının uç kısmında ambalaj fazlası kısmını makine programında ayarlayınız.» Ambalaj rulosunu tekniğine uygun olarak makineye takınız.» Makineyi çalıştırınız.» Halıyı giriş bantlarına yerleştiriniz
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Halı rulosunun ebadına uygun ambalaj naylon ebadını belirlediniz mi? 2. Halı rulo ebadına uygun halı geçiş yerini ayarladınız mı? 3. Halının uç kısmında ambalaj fazlası kısmını makine programında ayarladınız mı? 4. Ambalaj rulosunu tekniğine uygun olarak makineye taktınız mı? 5. Makineyi çalıştırdınız mı? 6. Halıyı giriş bantlarına yerleştirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Manuel poşetlemede halının kendi ebadında naylon kesilir ve halı bu naylona sarılıp 280-320 o C arasındaki fırından geçirilerek naylonun halıyı kaplaması sağlanır. 2. ( ) Müşteri taleplerine göre, halı fırın içerisinden geçirilmeyebilir. 3. ( ) Poşetlenen halı tünel içerisinde ilerlerken geniş veya fazla olan poşet, sıcaklığın etkisi ile kendini çekerek halı üzerine tam oturur. 4. ( ) Poşet içindeki halı sıcak tünelden geçerken çalışan tarafından makine çıkışındaki ısıtma fanı çalıştırılır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek, rulo halılarda sarma işlemi yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Rulo halılar ve ambalajlanması konusunda bilgi edininiz. 2. RULO SARMA 2.1. Rulo Sarma İşlemi Uzunluğu 15 metreden fazla olan halılara rulo (80x2500, 100x3000), eni 400 cm ve boyu 2000-2500-3000 cm olan halılara da duvardan duvara halı denilmektedir. Rulo halı ve duvardan duvara halıların bükülmesinde kullanılan makineye rulo sarım veya duvardan duvara sarım makinesi denmektedir. Rulo sarım makineleri 2 şekilde kullanılmaktadır. Birincisi, etiketten geçtikten sonra otomasyon makinesinde kenar dikim işlemi yapılan rulo, bükülmesi için rulo sarım makinesine getirilerek burada bükme işleminin yapılmasıdır. İkincisi, rulo sarım makinesinin giriş kısmına otomasyon yaptırılarak, etiket vurulmuş olan rulo halıların direkt buraya getirilmesi ve kenar overloğu dikilerek büküm işleminin yapılmasıdır. Rulo sarım makineleri, giriş kısmında iki adet overlok makinesi (otomasyon kısmı), çekim silindiri, J-Box ve büküm makinesinden oluşmaktadır.
Resim 2.1. Rulo Sarım Makinesi Büküm Silindirleri Rulo sarım makinesi giriş kısmında bulunan sensör, halının büküm silindirlerine düzgün bir şekilde gelmesini sağlar. Kumanda panosu üzerindeki butonlarla büküm silindirleri birbirinden ayrılması sağlanır. Daha sonra, bükülecek olan halı büküm elemanı tarafından silindirler arasından çekilip tekrar silindirlerin kapanması sağlanır. Halı silindirin üzerindeyken, bükümden sonra kırılmaması için, içerisine destek borusu yerleştirilir. Halı borunun etrafında manuel büküm olarak sarılır. Büküm esnasında silindirlerin iki yanında bulunan yanaklar kapatılarak sabitlenir. Büküm makinesi operatör panelinden silindirlerin yönleri ve hızları ayarlanır. Makine üzerinde bulunan 4 adet sensör, rulonun eğri beslenmesi durumunda, rulo sarım makinesinin bir ray üzerinde sağa-sola kaydırılmasını ve bu şekilde rulonun düzgün bir şekilde beslenmesini sağlarlar. Silindirlerin dönme hızları arasındaki fark büküm sıklığını belirler. J-Box ile büküm makinesi arasında bir kontrol bölgesi oluşturularak, bükülmek üzere gelen ruloların yüzeyi ve overlokları bu bölgede kontrol edilir. Düzgün ve temiz bir büküm sağlanmış olur.
Resim 2.2. Rulo Sarım Makinesinde Kontrol Bölgesi Bükülmüş olan rulo veya duvardan duvar halıların poşetlenmesi, açık bir alanda rulo boyunca poşetlerin kesilerek ruloya sarılması ve etrafının koli bantlarıyla yapıştırılması suretiyle yapılır.
UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede emniyet kurallarına dikkat ederek, rulo halılarda sarma işlemini yapınız. İşlem Basamakları» Kumanda panosu üzerindeki butonlarla büküm silindirlerini birbirinden ayırınız.» Bükülecek olan halıyı silindirler arasından çekip tekrar silindirlerin kapanmasını sağlayınız.» Halı silindirin üzerindeyken, bükümden sonra kırılmaması için, içerisine destek borusunu yerleştiriniz.» Silindirlerin iki yanında bulunan yanakları kapatarak sabitleyiniz.» Büküm makinesi operatör panelinden silindirlerin yönlerini ve hızlarını ayarlayınız.» Makineyi çalıştırarak rulo sarmayı gerçekleştiriniz. Öneriler
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Kumanda panosu üzerindeki butonlarla büküm silindirlerini birbirinden ayırdınız mı? 2. Bükülecek olan halıyı silindirler arasından çekip tekrar silindirlerin kapanmasını sağladınız mı? 3. Halı silindirin üzerindeyken, bükümden sonra kırılmaması için, içerisine destek borusunu yerleştirdiniz mi? 4. Silindirlerin iki yanında bulunan yanakları kapatarak sabitlediniz mi? 5. Büküm makinesi operatör panelinden silindirlerin yönlerini ve hızlarını ayarladınız mı? 6. Makineyi çalıştırarak rulo sarmayı gerçekleştirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Rulo sarım makinesinin giriş kısmında bulunan sensör, halının büküm silindirlerine düzgün bir şekilde gelmesini sağlar. 2. ( ) Halı silindirin üzerindeyken, bükümün tam olarak yapılabilmesi için rulonun içi boş bırakılır. 3. ( ) Rulo sarmada silindirlerin dönme hızları arasındaki fark büküm sıklığını belirler. 4. ( ) Bükülmüş olan rulo veya duvardan duvar halıların poşetlenmesi, ayrı bir alanda rulo boyunca poşetlerin ruloya sarılarak etrafının koli bantlarıyla yapıştırılması ve ardından poşetin kesilmesi suretiyle yapılır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 Yanlış 2 Doğru 3 Doğru 4 Yanlış ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 Doğru 2 Yanlış 3 Doğru 4 Yanlış
KAYNAKÇA Bu modülün yazılmasında herhangi bir yazılı kaynaktan yararlanılmamış olup, tamamen halı üretim işletmelerinde gözlem yaparak ve ilgili işletmelerde çalışanların beyanlarına göre modül yazarları tarafından yazılmıştır.