GEDĠZ DELTASI 5. FLAMĠNGO HALKALAMA RAPORU Fotoğraf: İlker Kül 14-16 Ağustos 2009 Gediz Deltası, Ġzmir
Bu rapor, flamingoların Türkiye üreme popülasyonuyla ilgili bilimsel veriler içermektedir ve ilgili konularda yalnızca kaynak gösterilmek şartıyla kullanılabilir. Kaynak Gösterme: Balkız, Ö., Kartal, E., Parmak, B., Onmuş, O., Sıkı, M. ve Aydın, A. 2009. 5. Flamingo Halkalama Raporu, 44 sf, Doğa Derneği, Ankara, Türkiye. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 2
Ġçindekiler: Flamingo Projesi Hakkında Genel Bilgi... 4 Gediz Deltası nda Üreyen Flamingolar... 4 5. Flamingo Halkalama Çalışması... 6 Çalışma Yöntemi... 8 1., 2., 3. ve 4. Flamingo Halkalama Çalışmalarının Sonuçları...10 Halkalama Çalışmasına Destek Veren Kurumlar...11 İletişim Bilgileri...12 EK 1. Flamingo Halkalama Çalıştayı Programı...14 EK 1. Flamingo Halkalama Çalıştayı Programı...14 EK 2. Flamingo Halkalama Kışkışlama Ekipleri...15 EK 3. Flamingo Halkalama Katılımcılarının Görev Dağılımları...16 EK 4. Flamingo Yavrularını Halkalama Kılavuzu...17 EK 5. Türkiye Ulusal Halkalama Programı Koloni Kreş Halkalamaları Değerlendirme Formu...30 EK 6. Halkalama Verileri...36 Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 3
Flamingo Projesi Hakkında Genel Bilgi Doğa Derneği, Türkiye de 2002 yılı Aralık ayında Flamingo Projesi ni yürütmeye başlamıştır. Flamingo Projesi ne Tour du Valat Biyoloji İstasyonu (Fransa) destek vermektedir. Bu proje, Fransa da 1977 yılından bu yana uygulanan geniş ölçekli bir projenin Türkiye ayağıdır. Proje, İzmir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü ve Tabiat Tarihi Uygulama - Araştırma Merkezi, Ege Doğal Yaşamı Koruma Derneği, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Araştırma Merkezi, Kuş Araştırmaları Derneği ve Kuş Gözlem Toplulukları ile işbirliğiyle uygulanmaktadır. Ayrıca Erciyes Üniversitesi, Adana ve Aydın İl Çevre ve Orman Müdürlükleri ve Mersin Özel Çevre Koruma Müdürlüğü de projeye katkı vermiştir. Proje geçmiş yıllarda, İzmir Kuş Cenneti ni Koruma ve Geliştirme Birliği, TUBİTAK İkili Anlaşmalar Programı (Tübitak Pia 103Y182 numaralı proje), Fransa dan PACA bölgesinin bilimsel ortaklık fonu, Erciyes Üniversitesi ve Kuş Araştırmaları Derneği Küçük Destek Programı çerçevesinde de desteklenmiştir. Flamingo Projesi, Batı Akdeniz Havzası ölçeğinde hareket eden flamingoların (Phoenicopterus roseus) dağılım davranışlarının anlaşılmasını, bu yolla türün kullandığı önemli sulakalanların belirlenmesini ve bu alanların türün devamı için korunabilmesi için gerekli çalışmaların yapılmasını amaçlayan bir projedir. Türkiye de hayata geçirilmeye başlanan projeyle, flamingoların ülkemizde kullandıkları önemli sulakalanları ve bu alanlara yönelik tehditleri ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu proje çerçevesinde her yıl belirli çalışmaların gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir: 1. Her yıl Ocak ayında gerçekleştirilecek halka okuma arazileri yapılması Amaç: Ocak ayı boyunca belirlenen alanlarda kuş gözlemcilerin yardımıyla flamingo popülasyonlarının sayımlarının yapılması ve eğer halkalı birey varsa, bu bireylerin halka kodlarının okunması. 2. Her yıl gerçekleştirilecek halkalama çalıştayı Amaç: Halkalamaya katılacak kişilerin, yavru flamingoların halkalanması öncesinde, halkalamanın neden ve nasıl yapılacağı konusunda ve halkama sırasındaki görevleriyle ilgili bilgi verilmesi amaçlı yapılmaktadır. 3. Her yıl gerçekleştirilecek halkalama çalışması Amaç: Halkalama çalışması; Türkiye de Gediz Deltası nda yumurtadan çıkan flamingoların belirli bir kısmına, bireylere özgü kodlar içeren renkli halkaların takılmasıdır. Böylece Türkiye de flamingoların dağılımlarıyla ilgili bilgi toplanmaya devam edilmesi. Gediz Deltası nda Üreyen Flamingolar Tuz Gölü ve Gediz Deltası - İzmir Kuş Cenneti, flamingoların Akdeniz Havzası ölçeğinde kullandıkları en önemli üreme alanları arasında bulunmaktadır 1. Bu alanların önemi, 2003 den beri her yıl yapılan sayımlar ile doğrulanmıştır. 2003 2008 yılları arasında hem ülkemizde hem de yurtdışında farklı ülkelerde yapılan sayımlar doğrultusunda, Akdeniz Havzası, Güneybatı Asya ve Batı Afrika kolonilerinde yumurtadan çıkan flamingo yavrularının bu yıllar boyunca büyük bir oranının Türkiye de yumurtadan çıktıkları belirlenmiştir (bkz. Tablo 1 ve Şekil 1). Bu bilgiler göz önüne alındığında, flamingoların Akdeniz Havzasındaki varlıklarının sağlıklı bir biçimde devam edebilmesi için Tuz Gölü ve 1 Balkız, Ö., U. Özesmi, R. Pradel, C. Germain, M. Sıkı, J.A. Amat, M. Rendón-Martos, N. Baccetti and A. Béchet. 2007. Range of the Greater Flamingo, Phoenicopterus roseus, metapopulation in the Mediterranean: new insights from Turkey. Journal of Ornithology 148: 347-355. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 4
Gediz Deltası nın çok büyük öneme sahip olan hassas bölgeler oldukları ortaya çıkmaktadır. Tablo 1. 2003 ve 2008 yılları arasında Türkiye de ve Akdeniz Havzası (Türkiye dahil), Güneybatı Asya ve Batı Afrika da yumurtadan çıkan flamingoların sayıları aşağıdaki tabloda bulunmaktadır. Son olarak Türkiye orijinli flamingoların oranı ayrı bir sütunda belirtilmiştir. Yıl Türkiye de yumurtadan Akdeniz Havzası, Güneybatı çıkan Flamingoların sayısı Asya ve Batı Afrika Oran 2003 6300 26000 24,2% 2004 10562 44981 23,5% 2005 7334 25100 29,2% 2006* 7240 48773 14,8% 2007 7882 34364 22,9% 2008** 4910 11330 43,3% *2006 yılında Acıgöl de üreyen küçük bir flamingo kolonisi belirlenmiş ve sayımlara dâhil edilmiştir. Ancak aynı yıl ki sayımlara Tuz Gölü nde yumurtadan çıkan yavru flamingoların sayıları eklenememiştir. Bunun nedeni, Tuz Gölü nde kuluçkaya yatan ergin birey sayısının bilinmesi ancak yumurtadan çıkan yavru sayısının bilinmemesidir. Bu nedenle verilen yüzdenin bir alt eşik değeri olduğu ve gerçek oranın bunun çok üzerinde olması beklendiği bilinmelidir. **2008 yılında Tuz Gölü nde çok küçük bir flamingo kreşi bulunduğu belirlenmiştir. Bunun nedeninin Konya havzasında yaşanan su sıkıntısı olduğu düşünülmektedir. ġekil 1. 2003 ve 2008 yılları arasında Türkiye de (portakalrengi barlar) ve Türkiye dahil olmak üzere diğer kolonilerde (örn. Akdeniz Havzası, Güneybatı Asya ve Batı Afrika yeşil renkli sütunlar) yumurtadan çıkan yavru flamingo sayılarının karşılaştırması (mavi çizgi). Gediz Deltası, flamingoların 1982 den 2003 e kadar düzensiz ve düşük sayılarda, 2003 ten bu yanaysa her yıl yüksek sayılarda üredikleri, Türkiye deki en önemli üreme alanlarından biridir (Sıkı, 1985). Geçtiğimiz dokuz yılda, alandaki flamingo kolonisinin üreme başarısı şöyledir: 2000 yılında 405 yuva sayılmış ancak yavrulama olmamıştır, 2001 yılında 958 yuva sayılmıştır ancak tilkilerin verdigi rahatsizliktan ötürü yavrulama gerçekleşmemiştir, 2002 yılındaysa 768 yuva sayılmış ve yaklaşık 70 yavru gözlenmiştir (M. Sıkı ve Ege Kuş Gözlem Topluluğu nun sayımları). 2003 ten bu yanaysa alanda büyük flamingo üreme kolonileri oluşmakta ve yüksek üreme başarısı gözlenmektedir (2003 te yaklaşık 3.200, 2004 de yaklaşık 3.500, 2005 te 4.025, 2006 da 7.140, 2007 de yaklaşık 3.500 ve 2008 de yaklaşık 3.200 yavru). Bu başarıda, kuşkusuz, alanın korunması için uzun yıllardır çalışan Prof. Dr. Mehmet Sıkı nın yanı sıra, Tekel Çamaltı Tuz İşletmesi nin duyarlı davranışları, İzmir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 5
Şube Müdürlüğü, İzmir Kuş Cenneti görevlileri, İzmir Kuş Cenneti ni Koruma ve Geliştirme Birliği ve Ege Doğal Yaşamı Koruma Derneği nin katkıları büyük rol oynamaktadır. 2003 ten bu yana elde edilen bu başarı 2009 yılında da devam etmiştir. Alanda yapılan çalışmalar sonucunda 2009 yılında 3.000 4.000 yavrunun yumurtadan çıktığı belirlenmiştir. 5. Flamingo Halkalama ÇalıĢması Gediz Deltası nda flamingolar üreme kolonisini, geçen senelerde olduğu gibi Tekel Çamaltı Tuzlası nda bulunan bir tuz tavasında (Şekil 2) oluşturmuştur. ġekil 2. İzmir Gediz Deltası Çamaltı Tuzlası nda flamingo üreme kolonisinin bulunduğu tuz tavası 28 Mart 2009 da flamingoların tüm üreme adalarında yoğunlaşmaya başladıkları gözlenmiştir. Kolonin oluşma tarihinden itibaren alanda Orhan Gül, Ömer Döndüren, Burcu Parmak, Esen Dayıcık, Dr. Ortaç Onmuş ve Prof. Dr. Mehmet Sıkı tarafından gerçekleştirilen gözlemlerle kolonideki çiftlerin en yoğun yuva yapma tarihleri göz önüne alınarak halkalama çalışmasının yapılacağı 16 Ağustos 2009 tarihine karar verilmiştir. Ayrıca bu halkama tarihi konusunda İzmir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Şubesi ile görüşülerek izin alınmıştır. Belirlenen tarih çerçevesinde Türkiye de lisanslı halkacı olarak aktif halkalama yapan ve bu çalışmaya katılabilecek dört kişiyle görüşülmüştür. Ancak bu kişilerin üçünün o tarihte Samsun da bulunan Cernek ve Kars ta bulunan Kuyucuk ötücü halkalama istasyonlarındaki görevleri nedeniyle flamingo halkalama çalışmasına katılamamıştır. Üç ekiple gerçekleştirilecek olan Flamingo yavrularını halkalama çalışması için yeterli sayıda lisanslı halkacının olmaması konusunda, İzmir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü nün gözetiminde bir yabancı lisanslı halkacı ve bir Türk yardımcı halkacı çalışmada metal halkacı olarak görev almıştır. Yabancı lisanslı halkacı, flamingo halkalama çalışmasına destek veren Tour du Valat Biyoloji İstasyonu nun uzmanlarından Antoine Arnaud olmuştur. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 6
Halkalama tarihinin 2,5 ay öncesinde organizasyon ve araştırma çalışmalarına başlanmış ve katılımcılara dağıtılmak üzere sertifika, t-shirtler ve Flamingo Halkalama Kılavuzu hazırlanmıştır (sırasıyla Şekil 3, 4 ve Ek 4). ġekil 3. Sertifika örneği ġekil 4. 2009 T-shirt tasarımı 5. Flamingo Halkalama Çalıştayı, halkalama çalışması öncesinde 14-15 Ağustos 2009 tarihlerinde iki gün süre ile Gediz Deltası nda bulunan Çiğli nin Sasalı Mahallesi nde gerçekleştirilmiştir. Halkalama çalışmasının önemi ve uygulamalar, Gediz Deltası nın doğası, koruma çalışmaları ve flamingo halkalama çalışmasının tekniği konularında sunumlar yapılmıştır. Gediz Deltası nın korunması için tüm çalışmaların deltada yaşayanlarla birlikte yapılması hedeflenmektedir. Bunun için 2007 yılının başından itibaren Seyrek ve Sasalı Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 7
mahallelerinde yerel yönetimlerle birlikte çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Gediz Deltası nın değeri haline gelen ve pek çok doğaseverin ve uzmanın ilgisini çeken Flamingo Halkalama çalışmalarının da deltada yaşayanlarla birlikte düzenlenmesi gerektiğine inanılmaktadır. Bu nedenle 5. Flamingo Halkalama Çalışması nın Çalıştayı ve çadırlı konaklaması Sasalı da, Sasalıların katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın organizasyonuna, Çiğli Belediyesi Sasalı Birim Amirliği ve Sasalı da bulunan Halk Eğitim Merkezi eğitmen, kursiyerleri ve çok sayıda Sasalılı katkı göstermiştir. Çalışma sırasında ve sonrasında Sasalı da yaşayanların İzmir Kuş Cenneti ve kuş gözlemcilerinin çalışmaları hakkında daha fazla bilgiye ve olumlu görüşe sahip oldukları gözlenmiştir. Gelecek yıllardaki flamingo halkalama çalışmalarına Sasalı dan da katılımcıların olması öngörülmektedir. Çalıştayın birinci gününde Flamingo Projesi, Gediz Deltası, Ulusal Halkalama Programı ve halkalama çalışmaları konularında sunuşlar yapılmış, ikinci gün de halkalama yöntemine, katılımcıların görev dağılımlarına ve dikkat edilmesi gereken noktalara yönelik bilgiler verilmiştir. Halkalama çalışması, bu 2 günlük eğitimin ardından 16 Ağustos Pazar günü, planlandığı süre olan yarım günde tamamlanmıştır. Halkalama çalışması, İzmir dışından 49, İzmir den 27 ve yurtdışından da 3 kişi olmak üzere toplam 79 kişinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir (Tablo 2 ve 3). Fransa da bulunan Tour du Valat Biyoloji İstasyonu Flamingo Proje Yürütücüsü Dr. Arnaud Béchet, halkalama çalışmalarını organize eden flamingo proje teknisyeni ve ornitolog Antoine Arnaud ve Flamingolar üzerine genetik doktorası yapan Julia Geraci çalışmaya katılan yabancı uzmanlardır. Bu uzmanlar, Fransa da yürüttükleri flamingo halkalama çalışmalarında edindikleri deneyimleri paylaşmak ve projenin destekçi kurumlarından biri olarak çalışmaya katılmıştır. ÇalıĢma Yöntemi Halkalama iki temel bölümden oluşmaktadır: yavruların önceden hazırlanmış olan çevrik adı verilen düzeneğe yönlendirilmesini sağlayan kışkışlama ve sonraki aşama olan halkalama. Çapı 7 metre ve yüksekliği yaklaşık 1.5 metrelik bir daire şeklindeki çevrik, 2007 yılında olduğu gibi bu yıl da flamingoların ürediği tuz tavasının en doğusunda bulunan büyük adada kurulmuştur. Kışkışlamanın amacı, tüm katılımcıların 4 ayrı ekip olarak tuz tavasındaki yavruları çevriğin bulunduğu noktaya yönlendirmek üzere, planlı bir biçimde hareket etmeleridir. Bunun için de yavru flamingolar, koloninin güneyindeki tavadan kuzeye hareket ettirilerek çevriğin bulunduğu tavaya getirilmiş daha sonra da çevriğe yönlendirilmişlerdir. Her ekibin başında, ekipteki diğer kişilere, planlar doğrultusunda yön veren bir ekip başı bulunmaktadır (Kışkışlama Listesinde (*) olarak işaretli kişiler). Ekip başları daha önceki deneyimleri göz önüne alınarak seçilmiştir. Ayrıca her ekipte, ekip başının komutlarını, ekiplerin geri kalan üyelerine hızlı bir biçimde iletmekle yükümlü kişiler bulunmaktadır (Kışkışlama Listesinde koyu renkle belirtilmiş kişiler). Bu ekiplerin dışında 2 kişi (Özge Balkız ve Arzu Gürsoy) bütün ekiplerden önce çevriğin bulunduğu adaya giderek hem bütün halkalama malzemelerini ekiplerin bulunacağı noktalara yerleştirmek hem de çevriğin içerisine giren yavruları saymaktan görevli olmuştur. Kışkışlama ekiplerinin alana ulaşımları Milli Parkların araçlarıyla ve Ege Üniversitesinin servis aracıyla sağlanmıştır. Ekipler saat 05:01 ile 06:00 arasında değişen saatlerde kamp yerinden ayrılmışlardır. Ekiplerin alandan hareket saatleriyle ilgili ayrıntılı bilgi Ek 5 te verilmektedir. Kışkışlama saat 06:05 de başlamıştır. İlk ekiplerin suya giriş ve harekete geçiş zamanından (06:00) 35 dakika sonrasında (06:35) biten kışkışlamanın ardından ekipler giydikleri t-shirtlerin renklerine göre çevrik çevresindeki yerlerini aldıktan sonra halkalama işlemi 06:45 de başlamıştır. Halkalama çalışmasındaki görev dağılımı aşağıdaki gibidir: Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 8
1. Teslimatçılar tarafından çevriğin içerisindeki flamingo yavrularının taşıyıcılara verilmesi 2. Yavrulara PVC ve metal halkanın takılması 3. Yavruların kanat, tarsus ve gaga uzunluklarının ölçülmesi 4. Yavruların ağırlık ölçümünün yapılması 5. Yavrulardan tüy örneklerinin alınması 6. Belirli yavrulardan parazit örneklerinin alınması 7. Yavruların serbest bırakılması. Halkalama sırasında herkesin belirli bir görevi olup, halkalama boyunca katılımcılar yalnızca o görevlerini yerine getirmekle yükümlüdürler. Ayrıca bir veteriner ekibi, bir denetçi, bir parazit araştırma ekibi ve üç bağımsız kişi de çalışmada görev almıştır. Halkalama sırasında Lisinia Yaban Hayatı Rehabilitasyon Merkezi kurucusu veteriner Öztürk Sarıca bir yardımcıyla birlikte bir yaralanma olması durumunda flamingolara gerekli müdahaleyi yapmak için gerekli ekipmanıyla birlikte hazır bulunmuştur. Çalışmanın Ulusal Halkalama Programı na uygunluğu konusunda gerekli bilgileri toplamakla yükümlü olan denetçi Mine İzmirli de, çalışmanın başından sonuna kadar gözlem yapmış ve gerekli bilgileri toplamıştır. Flamingo yavrularından parazit örneği toplamak için görevli bir kişi (M.Sc. Julia Geraci) ve yardımcısı (Hakan Yılmazyerli) belirli bireylerden örnek toplamak için görevli olmuştur. Bağımsız olarak görev alan Özge Balkız, bütün ekipleri çalışma boyunca takip ederek çıkan sorunlara müdahale etmekle sorumlu olmuştur. Son olarak Mehmet Öztaş ve Okyay Bulut çalışmada bağımsız katılımcı olarak bulunmuşlardır. Halkalama çalışması doğrultusunda bu yıl Çamaltı Tuzlası nda yumurtadan çıkan yavru flamingoların 247 sinin sağ tibialarına birer PVC ve sol tibialarına da birer metal halka takılmıştır. Takılan renkli PVC halkalar beyaz fon üzerine siyah karakterlerden oluşmakta olup, üzerlerindeki kodlar birey bazında değişmektedir: ilk 2 karakter Türkiye ye özgü ve ( T/ ) sabit olup geri kalan 3 karakter 15 harfin kombinasyonlarından oluşmaktadır (A, B, C, D, F, H, J, K, L, N, P, S, T, V, Z; Şekil 5). Bu sene, halkalar yukarıdan aşağıya bakacak şekilde takılmıştır. Takılan halka kodları T HKA T/HTV, T/HZA T/HZZ, T/FDA T/FDF, T/FDK T/FJN, T/HAA THAF, T/HAJ T/HJB arasında değişmektedir. Metal halkaların üzerinde de yine Türkiye ye özgü bir adres bulunmaktadır: ODTU-KAD ANK-TURKEY. Takılan metal halkalar ayrıca yine bireye özgü bir kod içermektedir, bu kodlar F574, F737 F790, F792, F797 F799, F801, F804, F805 F808 - F847, F862 F864, F866 F941, F958 F1024 arasında değişmektedir. ġekil 5. Takılan PVC halkalara bir örnek. Çalışma sonucunda 3 ekip, 247 flamingo yavrusunu halkalamıştır. Halkalama sırasında ekiplerin halkaladıkları birey sayıları aşağıdaki gibidir: Beyaz Ekip: 91, Mavi Ekip: 67, Gri Ekip: 89. Çalışma sırasında toplam 18 yavru flamingodan parazit örneği alınmıştır. Her bireyin iki kanadı ve boyun bölgesinde birer dakika boyunca parazit aranmış ve toplanan parazitler alkolde sabitlenmeleri için tüplere yerleştirilmiştir. Aynı şekilde bireylerden alınan tüy örnekleri üzerinde yapılacak DNA analizi yoluyla bireylerin cinsiyetleri belirlenecektir. Bu analizler tamamlandığında sonuçları, flamingo projesinin ortaklarıyla paylaşılacaktır. Halkalama çalışması 08:20 de bitirilmiş ve alan bütün ekiplerin alandaki malzemeleri toplayarak tuz tavasından ayrılmalarıyla 08:51 de sona ermiştir. Tavalara girildiği andan, alandan çıkıncaya kadarki 3 saat 11 dakikalık sürede (05:40 08:51) halkalama çalışması tamamlanmıştır. Buradan katılımcıların hepsi kamp alanına araçlarla dönmüşlerdir. Çadırlarını toplamalarının ardından öğle yemeği için Tuzla nın Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 9
misafirhanesine gidilmiş ve burada sertifikaların dağıtılmasının ardından program yaklaşık 15:30 gibi sonlandırılmıştır. Halkalama çalışması başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiş, ölen hiçbir birey olmamış ancak bir birey yaralanmış (bacak üzerinde deri kesiği sonucu yaralanma) fakat bu birey de tedavi edilerek serbest bırakılmıştır. Halkalama sırasında katılımcıların fotoğraf çekmesi çalışmanın sağlıklı yürümesi için yasak olup bu nedenle Murat Ataol ve İlker Kül alanda fotoğraf çekmekle görevli olmuştur. Ayrıca kamera çekimi için de bir kişi görevlendirilmiştir. 1., 2., 3. ve 4. Flamingo Halkalama ÇalıĢmalarının Sonuçları 2003, 2004, 2005 ve 2007 yıllarında İzmir de gerçekleştirilen dört Türkiye Flamingo Halkalama Çalışması sonucunda, toplam 933 flamingoya bireylere özgü PVC halkalar takılmıştır. 2003 yılında 66 kişinin katılımıyla gerçekleştirilen çalışmada 200 yavru flamingoya, üzerlerindeki kodlar T/AAA T/AVF arasında değişen PVC halkalar takılmıştır. 2004 yılında, 71 kişinin katılımıyla toplam 247 yavru flamingoya üzerlerindeki kodlar T/AZA T/CAK arasında değişen PVC halkalar takılmıştır. 2005 yılında toplam 77 kişinin katılımıyla gerçekleştirilen çalışmada 270 yavru flamingoya, üzerlerindeki kodlar T/CBA- T/CBZ, T/CDA, T/CFA-T/CSZ, T/CVH, T/CZA-T/DBZ, T/DDA-T/DLZ arasında değişen PVC halkalar takılmıştır. 2007 yılındaysa toplam 75 kişinin katılımıyla 216 flamingoya üzerlerindeki kodlar T/CAL-T/CAZ, T/CCA T/CCZ, T/CDB T/CDZ, T/CTA T/CVF, T/CVJ- T/CVZ, T/DCA T/DCZ, T/DNA T/DVZ, T/DZA, T/DZC T/FCZ, T/FDH-T FDJ aralığında bulunan PVC halkalar takılmıştır. Halkalama çalışmalarının ardından, Türkiye de ve yurtdışındaki kuş gözlemciler tarafından yapılan gözlemler doğrultusunda Türkiye de doğan flamingoların dağılım davranışlarıyla ilgili ilk bilgiler elde edilmeye başlanmıştır. Bugüne kadar Türkiye de halkalanan flamingo yavruları Türkiye dışında 13 ayrı ülkede gözlenmiştir: Moritanya, Slovenya, Birleşik Arap Emirlikleri, Kıbrıs, Libya, Cezayir, Portekiz, İsrail, İspanya, Fransa, Tunus, Yunanistan ve İtalya (Şekil 6). ġekil 6. Türkiye de halkalanan flamingoların bugüne kadar gözlendikleri ülkeler Yurtdışında yapılan çalışmalarda, flamingoların birey bazındaki davranış bilgileri uzun yıllardır elde edilmekteyken bu çalışmalara ülkemizde yakın tarihte başlanmıştır. Bu nedenle Türkiye de yumurtadan çıkan flamingoların halkalanması yoluyla elde edilen bilgiler büyük önem taşımaktadır. Bu davranış verileri, flamingoların Akdeniz Havzası ndaki hareketleri konusundaki araştırmalara yeni bir yön verecektir. Artan halkalı birey sayısıyla birlikte, halka okuma gözlemlerinin ve Türkiye de yumurtadan çıkan flamingoların davranışlarına ait bilgiler de artacaktır. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 10
Halkalama ÇalıĢmasına Destek Veren Kurumlar Halkalama çalışmasına, proje ortağı İzmir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Şubesi, deneyim ve lojistik olarak destek vermiştir. Halkalama çalışmasının öncesindeki ve halkalama sırasında Doğa Koruma ve Milli Parklar Şubesinin tüm çalışanları özveriyle çalışmaya destek vermiştir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Şubesi nin arazi araçlarıyla halkalama görevlileri ve gerekli ekipmanların halkalama yapılacak alana taşınması sağlanmıştır. Projenin ortağı Ege Üniversitesi nin yetkilileri, halkalama öncesinde çevriğin kurulmasına yardımcı olmuş, flamingo halkalama çalışmasının zamanlaması ve sağlıklı yürümesi için teknik ve lojistik destek sağlamıştır. Flamingo halkalama çalışmasının gerçekleşmesi için destek sağlayan Tour du Valat Biyoloji İstasyonu ndaki Flamingo Proje yürütücüsü Dr. Arnaud Béchet, Flamingo proje teknisyeni Antoine Arnaud ve doktora öğrencisi Julia Geraci, halkalama öncesinde çevriğin kurulmasına ve halkalama stratejilerinin belirlenmesine yardımcı oldular. Tekel Çamaltı Tuz İşletme Müdürlüğü, özellikle Savaş Kiriş, kolonide gerçekleştirilen araştırma çalışmalarında ve halkalama çalışmasının gerçekleşmesinde destek sağlamıştır. Tuzla çalışanları yardımıyla halkalama alanına çevrik malzemeleri taşınmış ve çevrik kurulmuştur. Tübitak ikili anlaşmalar (Tübitak Pia 103Y182) çerçevesinde desteklenen Flamingo Projesiyle bu sene çalışmada kullanılan halkaların bedelleri karşılanmıştır. İzmir Kuş Cenneti ni Koruma ve Geliştirme Birliği uzmanları Ömer Döndüren, Hüseyin Çelik ve Okyay Bulut, Gediz Deltası hakkında bilgilerini halkalama katılımcılarıyla paylaşmış, yapılan koruma çalışmaları hakkında bilgi vermiş ve halkalama alanının kurulmasına destek vermiştir. Ege Doğal Yaşamı Koruma Derneği nin birçok üyesi, halkalama çalışmalarının organizasyon aşamasından itibaren büyük destek vermiş ve çalışmanın sağlıklı bir biçimde gerçekleştirilmesini sağlamıştır. Ege Doğal Yaşamı Koruma Derneği üyelerinden Orhan Gül, Esen Dayıcık ve İzmir Kuş Cenneti ni Koruma ve Geliştirme Birliği nden Ömer Döndüren halkalama tarihinin belirlenmesini sağlayan flamingo koloni araştırma çalışmasını gerçekleştirmiştir. Lisinia Yaban Hayatı Rehabilitasyon Merkezi uzmanları, Veteriner Hekim Öztürk Sarıca ve ekibi, halkalama sırasında flamingolara gerekli sağlık müdahalelerini yapmışlardır. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ornitolojik Araştırma Merkezi nden Dr. Arzu Gürsoy, Ayşegül Atalay, Gökçen Demirbaş ve Tuğba Ağırbay halkacı olarak görev almıştır. Mine İzmirli halkalama çalışmasının Ulusal Halkalama Programı na uygunluğunu kontrol etmiş ve daha sonraki yıllarda iyileştirilmesine olanak sağlayacak önemli öneriler getirmiştir. Sevgili Dr. Uygar Özesmi ve Oya Ayman uzaktan da olsa değerli desteklerini Flamingo Halkalama Çalışması için paylaşmaya devam etmişlerdir. Çalışmanın tüm fotoğraflarını büyük bir özveriyle Murat Ataol ve İlker Kül çekmiştir. Sasalı halkı, flamingo halkalama çalışmasına ev sahipliği yapmıştır. Türkiye nin birçok yerinden halkalama çalışmasına katılan Flamingo Koruma Gönüllüleri de çalışmanın her aşamasında üstlendikleri görevleri başarıyla yerine getirmişlerdir. Flamingoların korunması için yola çıkmış herkese çalışmaya verdikleri büyük destek ve duyarlılıkları için sonsuz teşekkürler... Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 11
ĠletiĢim Bilgileri Dr. Özge Balkız, Esra Kartal ve Burcu Parmak Doğa Derneği Hürriyet Cad. No:43/12 Dikmen/Ankara Tel: 0312 481 25 45; Faks: 0312 481 25 09; e-posta: ozge.balkiz@dogadernegi.org esra.kartal@dogadernegi.org burcu.parmak@egedoga.org Ali Aydın Anadolu Caddesi No: 40 Tepekule Kongre ve İş Merkezi Bayraklı / İZMİR Tel: 0 232 4613377 / 4614477 Faks : 0 232 4614443 e-posta: aliaydin09@gmail.com cevre@izmir-cevreorman.gov.tr orman@izmir-cevreorman.gov.tr Prof. Dr. Mehmet Sıkı ve Dr. Ortaç Onmuş Ege Üniversitesi, Tabiat Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Bornova / İZMİR Tel:0 232 3880110-1565 Faks:0232 3882601 e-posta: mehmet.s@ege.edu.tr ortac.onmus@ege.edu.tr Orhan Gül ve Esen Dayıcık Ege Doğal Yaşamı Koruma Derneği Milli Kütüphane Cad. SSK Rant Tesisleri C Blok No: 354 Konak / İzmir Tel/Faks: 0 232 4820818 e-posta:egedoga@egedoga.org organ.gul@egedoga.org esen.dayicik@gmail.com Ömer Döndüren İzmir Kuş Cennetini Koruma ve Geliştirme Birliği Milli Kütüphane Cad. SSK Rant Tesisleri C Blok No: 316 / 355 Konak / İzmir Tel/Faks: 0 232 441 31 77 e-posta: kuscenneti@izmirkuscenneti.gov.tr Dr. Arzu Gürsoy Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ornitoloji Araştırma Merkezi, 55139 Kurupelit Samsun Tel: 0362 3121919 2638e-posta: ornitoloji@omu.edu.tr Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 12
Dr. Arnaud Béchet, Antoine Arnaud ve Julia Geraci Tour du Valat Le Sambuc - 13200 Arles Tel : +33 (0)4 90 97 20 13 Faks : +33 (0)4 90 97 20 19 e-posta: secretariat@tourduvalat.org İlker Özbahar Kuş Araştırmaları Derneği Dr. Mediha Eldem Sokak No: 64/3 Kocatepe / ANKARA Tel: 0 312 432 2567-0 312 432 1879 Faks: 0 312 432 4394 e-posta:kad@kad.org.tr www.kad.org.tr Çiğli Belediyesi, Sasalı Birimi Anadolu Caddesi No: 951 Çiğli / İZMİR T el: 0 232 3769980 Faks: 0 232 3769813 e-posta: halklailiskiler@cigli.bel.tr TTA Çamaltı Tuz İşletmesi Sasalı Çiğli/İZMİR Tel: 0232 327 32 84 Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 13
EK 1. Flamingo Halkalama ÇalıĢtayı Programı 14 Ağustos 2009 09.00 Otogarda buluşma ve hareket 10.30 11.45 Tanışma Burcu Parmak-Ege Doğal Yaşamı Koruma Derneği 11.45 12.00 Akdeniz Flamingo Projesi Arnaud Bechet, Tour du Valat Enstitüsü 12.00 12.45 Türkiye Flamingo Projesi Özge Balkız, Doğa Derneği 12.45 14.00 Öğle Yemeği 14.00 14.30 Ulusal Halkalama Programı Arzu Gürsoy, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Araştırma Merkezi 14.30-15.00 Kuyucuk ve Aras Gölü Halkalama Çalışmaları Fatih Mahmutoğlu, KuzeyDoğa Derneği 15.00 15.30 Ara 15.30 15.50 Gediz Deltası Koruma Çalışmaları ve 5. Flamingo Halkalama Projesi Esra Kartal, Doğa Derneği 15.50-16.10 Gediz Deltası Önemli Doğa Alanı Can Yeniyurt, Doğa Derneği 15.50 16.10 Gediz Deltası Yönetim Modeli Ali Aydın, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 16.10-16.30 Film Gösterimi 17.00 19.00 Kamp Alanına Yerleşme 19.00 20.30 AkĢam yemeği 15 Ağustos 2009 10.30 10.45 Kışkışlama ve Halkalama Görev Dağılımları Özge Balkız, Doğa Derneği 10.45 11.15 Kışkışlama Metodolojisi Özge Balkız, Doğa Derneği 11.15 11.25 Sorular 11.25 12.05 Halkalama Metodolojisi Arzu Gürsoy, Ondokuz Mayıs Üniversitesi 12.05 12.30 Ara 12.30 13.00 Halkalama Etiği Ortaç Onmuş, Ege Üniversitesi 13.00 13.15 Sorular 13.35 14.20 Öğle Yemeği 14.20 14.45 Tshirt Dağıtımı 14.45 15.45 Ölçüm, Ağırlık ve Taşıyıcı Görev ve Sorumlulukları Özge Balkız, Doğa Derneği 15.45 16.45 Yazıcı, Yardımcı, Tüy Örneklemesi ve Teslimatçı Görev ve Sorumlulukları Özge Balkız, Doğa Derneği 17.00 17.30 Değerlendirme ve Sorular 17.30 20.00 Gediz Deltası nda Kuş Gözlemi 20.10-21.00 AkĢam Yemeği 21.00 Serbest Zaman 16 Ağustos 2009 05.30 09.30 Halkalama Çalışması 09.30 10.30 Tüm Ekiplerin Dönüşü 10.30 12.30 Çay Molası ve Toparlanma 13.30 16.30 Öğle Yemeği ve KapanıĢ Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 14
EK 2. Flamingo Halkalama KıĢkıĢlama Ekipleri 1. Ekip: 1. Ömer Döndüren* 2. Antoine Arnaud 3. Nilüfer Araç 4. Özgün Sözüer 5. Cengiz Nigiz 6. Emre Murat Ermiş 7. Gökçen Demirbaş 8. Soner Deli 9. Julia Geraci 10. Kerem Ali Boyla 11. Turan Çetin 12. Ayşegül Atalay 13. Göksel Hızlıkul 14. Derya Yıldırım 15. Mehmet Deli 16. Deniz Güler 17. Hakkı Yerlikaya 18. Süreyya Gönül 19. Hakan Yılmazyerli 20. Orhan Gül 3. Ekip: 1. Burcu Parmak* 2. Tuğba Gökdoğan 3. Ali Aydın 4. Tuğba Ağırbay 5. Seda Önemci 6. Bülent Öztürk 7. Serap Ertüzün 8. Fethi Bengil 9. Pınar Selçuk Genç 10. Lale Aktay 11. Ediz Erol 12. Şerife Yay 13. Melisa Korkmaz 14. Mustafa Korkmaz 15. Hüseyin Kurtulmuş 16. Esma Karaaslan 17. Hüseyin Çelik 18. Semiha Demirbaş 19. Can Yeniyurt 20. SavaĢ KiriĢ 2. Ekip: 1. Mehmet Sıkı* 2. Ercan As 3. Okan Kadir Nohut 4. Tuğba Başaran 5. Remzi Cevher 6. İlknur Çelebi 7. Duygu Tanrıkulu 8. Nezih Ali Genç 9. Tülay Öztürk 10. Naz Aydemir 11. Ceren Ceylan 12. Gökçe Koray 13. Fatih Mahmutoğlu 4. Ekip: 1. Ortaç OnmuĢ* 2. Özlem Yılmaz 3. Demet Peker 4. Öztürk Sarıca 5. Kadir Sarıca 6. Eray Çağlayan 7. Özlem Antalya 8. Haluk Erol 9. İlker Özbahar 10. Arnaud Bechet 11. Cansu Belen 12. Şeref Esin 13. Yağmur Bacanlı 14. Abdullah Yaşar 15. Eser Yoloğlu 16. Nihan Sırıklıoğlu 17. Serkan Eğrilmez 18. Meltem Özfındık 19. Zafer Koray Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 15
EK 3. Flamingo Halkalama Katılımcılarının Görev Dağılımları 1. grup taģıyıcı 2. grup taģıyıcı Halkalama Beyaz Ekip Mavi Ekip Gri Ekip 1) Mehmet Sıkı (Ekip baģı) 1) Tuğba Başaran 1) Savaş Kiriş 2) Ali Aydın 2) Semiha Demirbaş 2) Duygu Tanrıkulu 3) Fatih Mahmutoğlu 3) Remzi Cevher 3) Şerife Yay 4) Can Yeniyurt 4) Emre Murat Ermiş 4) Hüseyin Çelik 5) Abdullah Yaşar 5) Meltem Özfındık 5) Hüseyin Kurtulmuş 6) Arnaud Béchet 7) Nilüfer Araç 8) Özgün Sözüer 9) Lale Aktay 10) Cansu Belen 11) Antoine Arnaud 12) Tuğba Ağırbay 13) Serap Ertüzün (yazman) 14) Şeref Esin (yardımcı) 6) Eray Çağlayan 7) Orhan Gül 8) Burcu Parmak (Ekip baģı) 9) Ömer Döndüren 10) Serkan Eğrilmez 11) Ortaç Onmuş 12) Gökçen Demirbaş 13) Nihan Sırıkoğlu (yazman) 14) Özlem Çelik (yardımcı) 6) Zafer Koray (Ekip baģı) 7) Kerem Ali Boyla 8) Turan Çetin 9) Eser Yoloğlu 10) Arzu Gürsoy 11) Ayşegül Atalay 12) Okan Kadir Nohut (yazman) 13) Yağmur Bacanlı (yardımcı) Ölçümler 15) Bülent Öztürk (gaga) 16) Deniz Güler (kanat ve tarsus) 17) Esma Karaaslan (yazman) 15) İlknur Çelebi (gaga) 16) Süreyya Gönül (kanat ve tarsus) 17) Özlem Yılmaz (yazman) 14) Derya Yıldırım (gaga) 15) Mustafa Korkmaz (kanat ve tarsus) 16) Melisa Korkmaz (yazman) Ağırlık Tüy Örneği 18) Nezih Ali Genç 19) Pınar Selçuk Genç (yardımcı) 20) Fethi Bengil 21) Ediz Erol (yardımcı) 22) Tülay Öztürk (yardımcı) 18) İlker Özbahar 19) Soner Deli (yardımcı) 20) Seda Önemci (tüy) 21) Ceren Ceylan (yardımcı) 22) Ercan As (yardımcı) 17) Demet Peker 18) Tuğba Gökdoğan (yardımcı) 19) Göksel Hızlıkul 20) Naz Aydemir (yardımcı) 21) Cengiz Nigiz (yardımcı) Bütün ekipler için ortak çalıģan gruplar Veteriner Teslimatçılar Fotoğraf Denetçi Bağımsız Parazit Örnekleri Öztürk Sarıca, Kadir Sarıca Haluk Erol, Hakkı Yerlikaya, Mehmet Deli Murat Ataol, İlker Kül Mine İzmirli Özge Balkız, Mehmet Öztaş, Okyay Bulut Julia Geraci, Hakan Yılmazyerli Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 16
EK 4. Flamingo Yavrularını Halkalama Kılavuzu Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 17
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 18
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 19
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 20
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 21
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 22
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 23
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 24
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 25
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 26
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 27
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 28
Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 29
EK 5. Türkiye Ulusal Halkalama Programı Koloni KreĢ Halkalamaları Değerlendirme Formu TÜRKĠYE ULUSAL HALKALAMA PROGRAMI KOLONĠ-KREġ HALKALAMALARI DEĞERLENDĠRME FORMU Çalışmanın adı: Flamingo Yavrularının Halkalanması Çalışma sorumlusu: Doğa Derneği Çalışma ekibi: Çalışma iki bölüm halinde gerçekleşti: 1.Kışkışlama yöntemi ile yavruların çevrik alanına toplanması 2.Halkalama Kışkışlama ekibi 4 gruba ayrıldı.1.ve 2. Gruplar tavanın kuzeybatı köşesinden suya beraber girdiler. 1. Grup tuz tavasının tamamını batı yönüne doğru kat ederek flamingo kreşinin bulunduğu mevkiinin kuzeyinde yer aldıktan sonra güney batıya doğru kavis çizerek ilerledi. 2. grup ise aynı tavanın tavanın doğu ucundan suya girdikten sonra doğu-batı hattını koruyarak güneye yönüne doğru ağır ağır ilerlediler. 3 ve 4. gruplar alanın güney doğu köşesinden suya girdiler. Beraber batı yönüne hareket eden iki gruptan 3 numaralı grup doğu tavasında kalırken 4. Grup batıya doğru hareketine devam etti ve kreşi güney ve güney batı yönlerinden sarmak için kavis oluşturdu. 1. Grup kreşi güney yönüne doğru kışkışlarken 4. Grup tavalar arası geçit yakınlarında bekleyerek 1. Grubun yönlendirdiği flamingoları bekledi. Daha sonra 1. ve 4. Gruplar birleşerek flamingoları batıdan doğuya doğru, üreme adalarına doğru geçirdiler. Bu sırada tuz tavasının güney kenarında hazır bekleyen 3. Grup kışkışlamaya katılarak kreşi çevriğe doğru sürdüler. Doğu tavasının kuzeydoğu ucundan güney yönüne doğru çok yavaş hareket eden 2. Numaralı grup son anda yetişerek 1-3-4 nolu grupları 3 grubun başlattığı çember daraltma hareketine katıldılar, ancak bu esnada kışkışlama sırasında sıkışma ve ezilme riskinin azalması için flamingolardan üzerlerine doğru gelen bir grubun geçmesine izin vererek Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 30
kreşte bulunan flamingoların ayrı gruplara bölünmesini sağladılar. Bu sırada 2. grubun kışkışlamasıyla kreş güneye 3. grubun üzerine doğru kaçışmaya başladı. 3. ve 4. grubun koordinasyonuyla kreşin yönlendirilmesi kontrol altına alındı. Ardından 4 grup çemberi daha da daraltarak kontrolü 1 ve 4. gruptan kişilere bıraktı. Grubun 248 Bireylik kısmı çevrik içerisine sokuldu. Bu işlem sırasında 1. ve 4. Gruptan yeter sayıda kişi çevrik ağzında yönlendirme yaptı. Bu sırada 2 ve 4 grup cevrik kanatlarının arkasında bekledi. Halkalama ekibi ise Beyaz Ekip, Mavi Ekip ve Gri Ekip olarak 3 gruba ayrıldı. Çevrik alanının hemen etrafında toparlanan her bir halkalama ekibi aşağıdaki alt gruplardan oluşmakta idi: *1. ve 2. grup taşıyıcılar *Halka takanlar ve yazıcılar *Ölçüm yapanlar *Tüy örneği alanlar *Ağırlık tartanlar Ayrıca alanda bir veteriner klubesi ve bir de Parazit örneği alım noktası vardı. Halka Takıcılar: Beyaz Ekip: Antoine Arnaud (Metal Halka)- Tuğba Ağırbay (PVC Halka) Mavi Ekip: Ortaç Onmuş (Metal Halka)- Gökçen Demirbaş (PVC Halka) Gri Ekip: Arzu Gürsoy (Metal Halka)- Ayşegül Atalay (PVC Halka) Çalışmaya Toplam 79 Kişi katılmıştır. Çalışma alanı: İzmir Kuş Cenneti, Çamaltı tuzlası Çalışma alanının büyüklüğü (ha): 8000 hektar Çalışma tarihi: 16.08.2009 Halkalanan tür: Flamingo, Phoenicopterus roseus Çalışma alanına ulaşım yöntemi (yürüyerek, botla, motorlu tekneyle vs.): Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 31
Öncelikle Özge Balkız ve Arzu Gürsoy çevrik alanının bulunduğu tuz tavasına araçla ulaştı ve yürüyerek çevriğe vardı. Halkalama ekibi kamp yerinden 4 grup şeklinde hareket etti. 3. 4. gruplar araçlarla çevrik düzeneğinin bulunduğu doğu tavada suya giriş noktasına 3 tava mesafedeki yolda araçlardan inerek kalan mesafeyi yürüyerek tamamladılar. Yaklaşık 15 dakikalık bir yürüyüşten sonra tuz tavasına ulaştı. 1. grup ise ikinci olarak kamptan ayrıldı. Suya girilecek noktaya kadar araçlarla ulaştırıldı. Kamptan en son 2. Grup ayrıldı. Araçların geri dönüşünün uzun sürmesinin dolayı çevrik düzeneğinin bulunduğu tavaya diğer ekipler kışkışlamaya başladıktan sonra ulaştılar. Tüm Gruplar kışkışlama alanına yürüyerek ilerledi. Kuşları yakalama yöntemi: Kışkışlama metodu ile Halkalanan birey sayısı: Mavi Ekip: 67 Flamingo yavrusu Beyaz Ekip: 91 Flamingo yavrusu Gri Ekip: 89 Flamingo yavrusu Toplam 247 flamingo yavrusu başarıyla halkalanmıştır. Halkalama dışında yapılan diğer işlemler (ölçüm, kan örneği alma vs.): 1-Kursak ölçümü: Halkaları takanlar tarafından gerçekleştirildi. 2-Gaga Tarsus Kanat ölçümü 3-Ağırlık: El kantarı ile her 10 ölçümde bir bezin ağırlığı alınarak yapıldı. 4-Tüy Örneklemesi: Göğüs tüylerinden örnekleme alındı ve bunlar ayrı ayrı zarflara konulup halka kodu yazılarak zarflar kapatıldı. 5-Parazit örneği alındı. 18 adet parazit örneği alındı. Örnek alımına 06:50 de başlandı. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 32
Çalışmanın başlangıç ve bitiş saati: (alana ulaşım, yavruların yakalanması, halkalanması ve alanı terkedene kadar harcanan zamanı ayrı ayrı belirtiniz): Tüm Ekip Saat 04.35 te kamp yerinde toplandı ve kışkışlama ile ilgili planlar tekrar ekiplere ve ekip başlarına anlatıldı. Kamptan ayrılış zamanı Çalışma alanına varış zamanı Suya giriş zamanı Kışkışlamanın başlangıç zamanı 1. Grup 05.25 05.40 06.00 06.05 2. Grup 06:00 06.15 06.16 06.25 3. Grup 05.43 06.06 06.15 05:01 4. Grup 05.43 06.05 06.10 Halkalama Başlangıç ve Bitiş zamanı: Halkalama 06:45 te başladı. Mavi Ekip: 08:16 Beyaz Ekip: 08:20 Gri Ekip: 08:15 da halkalamayı bitirdiler. Çevrik alanı içine alınan birey 248 dir. Gri Ekip halkalama yaparken saat 07:13 te T/HLJ Halkası takılan bir bireyin sol ayağında kanama tespit edildi. Çevrik alanı içerisindeyken bir bireyin yorgun düştüğü ve hareketlerinin yavaşladığı fark edildi ve halkalama sürerken 07:44 te bu birey veteriner klübesine getirildi.gerekli müdahaleden sonra bu birey halkalama işlemi uygulanmadan tuz tavasına geri salındı. Halkalamanın sonunda çevrik içinde kalan birey olmadı. Çevriğe giren birey sayısından bir eksik kadar halkalama yapıldı. Halkalama Bitiş: 08:20 Alanı terk etme :08.51 Alanda üreyen kuşlar ne zaman alarm davranışlarına başladılar, ne kadar sürdü? Alarm Davranışları 1. ekibin kışkışlamaya başlamasıyla 06:10 da başladı ve davranışlar 06.30 da kapının kapanmasına kadar devam etti. Çalışma sırasında başka bir aktivite gerçekleştirildi mi? (fotoğraf video çekimi gibi ) Fotoğraf çekimi (2 kişi), kamera çekimi (1 kişi), gözlem (1 kişi) gerçekleşti. Çalışmaya izleyici katıldı mı? Koloniye ve çalışmaya etkilerini değerlendiriniz? Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 33
Çalışmaya gözetmen olarak Doğa Derneği Bilim Koordinatörü Özge Balkız katıldı. Çalışma sırasında tüm gruplara gerekli gördüğü uyarıları yaparak, çalışmanın daha verimli geçmesini sağladı. Çalışma sırasında ölen ya da yaralanan kuş oldu mu? Olduysa nedeni?: Gri Ekip halkalama yaparken saat 07:13 te T/HLJ Halkası takılan bir bireyin sol ayağında kanama tespit edildi. Çevrik alanı içerisindeyken bir bireyin yorgun düştüğü ve hareketlerinin yavaşladığı fark edildi ve halkalama sürerken 07:44 te bu birey veteriner klübesine getirildi. Müdahaleden sonra bu birey halkalama işlemi uygulanmadan tuz tavasına geri salındı. Birey kendiliğinden Tuzlaya yöneldi. Çalışma sırasında ölmüş olan (ölü bulunan)hayvanlardan ya da yuvalardan örnek alındı mı? (yumurta kabugu, ölü yavru, yuva materyali, ölü erişkin vs.) Bu örnekler hangi amaçla alındı? (kimyasal analiz, vs) Hayır alınmadı. Çalışma alanının yakınında üreyen diğer kuş türleri (üreme döneminin hangi aşamasında olduklarını da belirtiniz): Phoenicopterus roseus : erişkin yavru Pelecanus crispus :erişkin Sterna hirundo:erişkin Çalışma sırasında diğer türler nasıl etkilendi?: Çalışma başlangıcında grupların suya girmesiyle beraber erişkin flamingolar etraftaki diğer tuz tavalarına uçtular. Ayrıca çalışma başlangıcında sumru ve tepeli pelikan görüldü. Belirtilmesi gerektiğini düşündüğünüz diğer gözlemler: Halkalama sırasında flamingo yavruları seri şekilde taşındığı ve iki işlem arasındaki zamanlama başarıyla takip edildiği için taşıyıcıların elinde bekletilmedi. Bu duruma istisna olarak çalışmanın sadece ilk dakikalarında mavi ekibin 1. taşıyıcılarının hızla yeni bir yavru alarak halkalamaya getirmeye çalıştığı görüldü. 3-4 halkalama işleminden sonra tempo kendiliğinden ayarlandı. Buna karşın gri ekipte halkacının komut vererek yavru getirme zamanlamasını yönettiği gözlemlendi. Bu yönetimin halkalamanın etkinliğini ve hızını arttırdığı görüldü. Veteriner kulübesinde görevliler hızlı ve etkin biçimde çalıştı. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 34
Yavrular suya bırakılırken problem yaşanmadı. Ortamda yavruları rahatsız edecek düzeyde olmamakla birlikte karşılıklı konuşmaların yarattığı uğultu mevcuttu. Bu diyaloglar daha az seviyeye indirilebilirdi. Halkalama ekibinden hiç kimse, yavrular üzerinde baskı yaratabilecek, çevrik alanı çevresine toplanma tarzı bir davranışta bulunmadı. Formu dolduranın adı ve soyadı: Mine İZMİRLİ Tarih: 16.08.2009 Doldurulan form çalışma sorumlusuna teslim edilir. Çalışma sorumlusu çalışma raporu ve çalışmadan 1-7 gün sonra alanda yapılacak gözlem sonuçlarını içeren rapor ile birlikte değerlendirme formunu Halkalama Yürütme Kurulu na teslim eder. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 35
EK 6. Halkalama Verileri Mavi Ekip Halkalama Verileri SAYI METAL HALKA GAGA KANAT TARSUS AĞIRLIK TORBA GERÇEK AĞIRLIK PVC HALKA KURSAK 1 T/HZA* F958 0 90 142 174 1900 200 1700 2 T/HZB* F959 0 120,6 138 248 3400 200 3200 3 T/HZC* F960 0 101,6 180 174 2100 200 1900 4 T/HZD* F961 1 99,7 199 177 2300 200 2100 5 T/HZF F962 0 85 155 166 1800 200 1600 6 T/HZH F972 0 85,5 150 162 2100 200 1900 7 T/HZJ F963 0 85 112 151 1700 200 1500 8 T/HZK F964 1 110 273 211 3000 200 2800 9 T/HZL F965 1 100,5 178 180 2100 200 1900 10 T/HZN F966 0 100 239 195 2900 200 2700 11 T/HZT F967 1 115 318 231 3600 200 3400 12 T/HZS F968 1 88 165 174 2500 200 2300 13 T/HZP F969 2 109 250 200 2600 200 2400 14 T/HZV F970 2 118,4 355 234 3100 200 2900 15 T/HZZ F971 0 115 282 193 3100 200 2900 16 T/FDB** F973 1 100,7 241 194 2600 200 2400 17 T/FDA F974 0 108,1 294 213 2900 200 2700 18 T/FDC F975 0 109,1 210 190 2300 200 2100 19 T/FDD F976 0 129,4 401 265 3500 200 3300 20 T/FDF F977 0 110,3 272 196 2600 250 2350 21 T/FDK*** F978 3 100,8 230 184 2500 250 2250 22 T/FDL F979 1 121 306 217 2700 250 2450 23 T/FDN F980 1 109,7 240 196 2300 250 2050 24 T/FDP F981 0 102 233 195 2600 250 2350 * 4 bireyin PVC halkaları, diğer bireylerden farklı olarak sol tibiaya takılmıştır. ** Metal halka formunda PVC kodu hatalı olarak girilmiştir (T/HDB- başka bir ekipte kullanılan halka kodu), verilerde bu bilgi düzeltilmiştir. *** Metal halka formunda PVC kodu hatalı olarak girilmiştir (T/FDF iki kez girilmiş), verilerde bu bilgi düzeltilmiştir. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 36
SAYI METAL HALKA GAGA KANAT TARSUS AĞIRLIK TORBA GERÇEK AĞIRLIK PVC HALKA KURSAK 25 T/FDS F982 0 71 93 128 1350 250 1100 26 T/FDT F983 0 102 222 195 2550 250 2300 27 T/FDV F984 0 94 208 174 2200 250 1950 28 T/FDZ F985 0 111 291 209 2700 250 2450 29 T/FFA F986 1 118 295 213 3000 250 2750 30 T/FFB F987 3 123,2 368 239 3450 250 3200 31 T/FFC F988 0 109,1 280 214 2850 250 2600 32 T/FFD F989 1 120 357 217 2900 250 2650 33 T/FFF F990 2 97,1 190 185 2200 250 1950 34 T/FFH F991 0 106,8 251 196 2450 250 2200 35 T/FFJ F992 3 92,5 174 192 2400 250 2200 36 T/FFK F993 2 121 307 232 3450 250 3200 37 T/FFL F994 2 108 254 183 2350 250 2100 38 T/FFN F995 0 121,4 354 227 3000 250 2750 39 T/FFP F996 0 95,8 208 191 2200 250 1950 40 T/FFS F997 1 127,5 380 258 3500 250 3250 41 T/FFV F998 0 97 201 179 2200 250 1950 42 T/FFZ F999 3 115,6 279 203 2700 250 2450 43 T/FHA F1000 1 120,6 247 217 2900 250 2650 44 T/FHB F1001 1 88,7 170 179 2250 250 2000 45 T/FHC F1002 2 96,4 202 202 2700 250 2450 46 T/FHD F1003 1 117,7 320 212 3150 250 2900 47 T/FHF F1004 0 109,6 288 194 2600 250 2350 48 T/FHH F1005 0 119,7 302 215 2550 250 2300 49 T/FHJ F1006 3 89,4 164 165 2300 250 2050 50 T/FHK F1007 3 125 353 234 3350 250 3100 51 T/FHL F1008 2 114,4 291 211 2700 250 2450 52 T/FHN F1009 2 95 195 168 2200 250 1950 53 T/FHP F1010 2 112,2 273 230 3100 250 2850 54 T/FHS F1011 1 110 261 201 2550 250 2300 55 T/FHT F1012 1 121,6 336 234 3200 250 2950 56 T/FHV F1013 1 109,4 276 198 2600 250 2350 57 T/FHZ F1014 0 88,5 150 173 2300 250 2050 58 T/FJA F1015 0 97,5 116 186 2200 250 1950 59 T/FJB F1016 1 100 195 181 2100 250 1850 Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 37
SAYI METAL HALKA GAGA KANAT TARSUS AĞIRLIK TORBA GERÇEK AĞIRLIK PVC HALKA KURSAK 60 T/FJC F1017 1 114,1 290 208 2700 250 2450 61 T/FJD F1018 0 120,7 315 230 3400 250 3150 62 T/FJF F1019 0 114,6 280 187 2400 250 2150 63 T/FJJ F1020 1 106,4 240 181 2500 250 2250 64 T/FJK F1021 3 110,6 255 181 2700 250 2450 65 T/FJL F1022 1 119,4 348 218 3300 250 3050 66 T/FJN F1023 0 123,3 340 216 3200 250 2950 67 T/FJH F1024 1 121 315 213 2750 250 2500 Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 38
Beyaz Ekip Halkalama Verileri SAYI METAL HALKA GAGA KANAT TARSUS AĞIRLIK TORBA GERÇEK AĞIRLIK PVC HALKA KURSAK 1 T/HAA F574 0 72 150 157 1800 200 1600 2 T/HAB F737 1 83,3 137 171 1800 200 1600 3 T/HAC F738 0 104,5 213 251 2300 200 2100 4 T/HAD F739 0 104,6 228 196 2400 200 2200 5 T/HAF F740 0 115 274 211 2800 200 2600 6 T/HAJ F741 1 109,3 247 220 3000 200 2800 7 T/HAK F742 0 86,4 119 161 1500 200 1300 8 T/HAL F743 1 97,2 159 201 2600 200 2400 9 T/HAN F744 1 125,8 359 229 3000 200 2800 10 T/HAP F745 1 114,5 282 203 2600 200 2400 11 T/HAS F746 2 112,2 245 192 3100 200 2900 12 T/HAT F747 3 95 198 176 2500 200 2300 13 T/HAV F748 0 112,2 276 212 3000 200 2800 14 T/HAZ F749 0 94,3 159 184 2200 200 2000 15 T/HBA F750 2 98,3 196 184 2300 200 2100 16 T/HBB F751 0 113 322 221 2900 200 2700 17 T/HBC F752 0 119,5 384 274 3700 200 3500 18 T/HBD F753 3 102,6 223 205 2900 200 2700 19 T/HBF F754 0 87,5 122 141 1800 200 1600 20 T/HBH F755 0 91,6 185 178 2100 200 1900 21 T/HBJ F756 0 112,3 295 212 2700 200 2500 22 T/HBK F758 0 117,3 330 247 3500 200 3300 23 T/HBL F759 2 126,7 358 261 3500 200 3300 24 T/HBN F760 1 98,3 205 197 2300 200 2100 25 T/HBP F761 0 113 294 212 3000 200 2800 26 T/HBS F762 0 98,3 174 189 2100 200 1900 27 T/HBT F763 2 114,3 322 218 3100 200 2900 28 T/HBV F764 0 119,1 305 224 2800 200 2600 29 T/HBZ F765 0 84,5 108 169 2000 200 1800 30 T/HCA F766 2 113,7 290 219 3650 200 3450 31 T/HCB F767 0 119,3 336 236 3900 200 3700 32 T/HCC F768 1 105 231 209 2700 200 2500 33 T/HCD F769 0 123,2 233 236 3000 200 2800 34 T/HCF F770 0 92,7 142 185 2400 200 2200 Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 39
SAYI METAL HALKA GAGA KANAT TARSUS AĞIRLIK TORBA GERÇEK AĞIRLIK PVC HALKA KURSAK 35 T/HCH F771 0 117,3 336 219 2600 200 2400 36 T/HCJ F772 0 109,3 252 219 3000 200 2800 37 T/HCK F774 2 121,9 319 239 3100 200 2900 38 T/HCL F773 0 92,8 143 198 2100 200 1900 39 T/HCN F775 0 83,5 130 182 2300 200 2100 40 T/HCP F776 0 124,9 354 226 3100 200 2900 41 T/HCS F777 0 105,9 272 209 2600 200 2400 42 T/HCT F778 0 116,9 269 234 3500 200 3300 43 T/HCV F779 0 98,3 238 203 2400 200 2200 44 T/HCZ F780 0 115,6 306 221 2700 200 2500 45 T/HDA F781 0 125,1 318 224 3000 200 2800 46 T/HDB F782 1 121 324 226 2900 200 2700 47 T/HDC F783 0 112 281 204 2600 200 2400 48 T/HDD F784 1 121 329 248 3400 200 3200 49 T/HDF F785 0 121,9 331 222 3000 200 2800 50 T/HDH F786 0 92,8 158 186 2200 200 2000 51 T/HDJ F787 0 122,4 352 236 3100 200 2900 52 T/HDK F788 2 111 257 231 3400 200 3200 53 T/HDL F789 0 110 262 210 2700 200 2500 54 T/HDN F810 1 118,6 368 210 3000 200 2800 55 T/HDP F811 0 119,6 325 238 3300 200 3100 56 T/HDS F812 0 101,6 207 207 2900 200 2700 57 T/HDT F813 0 121 347 240 3200 200 3000 58 T/HDV F814 1 110 248 207 2600 200 2400 59 T/HDZ F815 0 130,7 245 230 2900 200 2700 60 T/HFA F816 0 107,8 246 210 2500 200 2300 61 T/HFB F817 1 123,3 306 223 3100 200 2900 62 T/HFC F818 1 121 303 240 3200 200 3000 63 T/HFD F819 0 118 314 222 2900 200 2700 64 T/HFF F820 1 115,7 257 209 2800 200 2600 65 T/HFH F821 0 119,6 277 227 3000 200 2800 66 T/HFJ F822 1 127,8 350 265 3800 200 3600 67 T/HFK F823 1 120,5 276 222 3200 200 3000 68 T/HFL F824 0 108,6 219 214 2300 200 2100 69 T/HFN F825 0 108,6 269 206 2700 200 2500 70 T/HFP F826 2 133,2 237 277 4100 200 3900 Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 40
SAYI METAL HALKA GAGA KANAT TARSUS AĞIRLIK TORBA GERÇEK AĞIRLIK PVC HALKA KURSAK 71 T/HFS F827 0 102,3 227 208 2600 200 2400 72 T/HFT F828 1 130,6 416 258 4000 200 3800 73 T/HFV F829 0 125,5 358 260 3600 200 3400 74 T/HFZ F830 0 123,8 328 228 3400 200 3200 75 T/HHA F831 0 107,5 237 211 2900 200 2700 76 T/HHB F832 0 121 318 252 3200 200 3000 77 T/HHC F833 1 112,4 308 206 2800 200 2600 78 T/HHD F834 0 121,4 329 244 3400 200 3200 79 T/HHF F835 1 101,3 210 192 2500 200 2300 80 T/HHH F836 0 107,6 246 197 2400 200 2200 81 T/HHJ F837 1 101,1 198 209 2700 200 2500 82 T/HHK F838 1 120,9 304 221 3000 200 2800 83 T/HHL F839 1 108 271 216 3000 200 2800 84 T/HHN F840 0 105,4 239 200 2500 200 2300 85 T/HHP F841 0 126,9 340 229 2800 200 2600 86 T/HHS F842 0 105,9 238 194 2300 200 2100 87 T/HHT F843 0 128,9 299 229 3300 200 3100 88 T/HHV F844 1 117,8 328 238 3400 200 3200 89 T/HHZ F845 2 101,9 221 209 2700 200 2500 90 T/HJA F846 1 135,8 396 285 4100 200 3900 91 T/HJB F847 0 118,9 251 223 2800 200 2600 Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 41
Gri Ekip Flamingo Halkalama Verileri SAYI METAL HALKA GAGA KANAT TARSUS AĞIRLIK TORBA GERÇEK AĞIRLIK PVC HALKA KURSAK 1 T/HKA F867 2 81,9 145 130 1700 200 1500 2 T/HKB F866 1 85,9 125 155 2300 200 2100 3 T/HKC F864 1 84,9 95 125 1600 200 1400 4 T/HKD F863 1 96,1 218 170 2150 200 1950 5 T/HKF F862 0 112,1 301 185 2700 200 2500 6 T/HKH F809 0 118,2 314 215 3000 200 2800 7 T/HKJ F808 0 109,1 264 195 3100 200 2900 8 T/HKK F805 0 100,6 245 175 2650 200 2450 9 T/HKL F804 0 123 335 215 3400 200 3200 10 T/HKN F801 0 99,5 191 160 2300 200 2100 11 T/HKP F799 0 82,5 119 190 2000 250 1750 12 T/HKT F798 1 89 160 155 2200 250 1950 13 T/HKS F797 0 88 158 165 2050 250 1800 14 T/HKV F792 0 108 225 180 2400 250 2150 15 T/HKZ F790 1 110,1 247 175 2600 250 2350 16 T/HLA F868 3 129,4 395 255 4300 250 4050 17 T/HLB F869 0 79,1 110 145 1800 250 1550 18 T/HLC F870 1 94,5 190 185 2650 250 2400 19 T/HLD F871 1 109,3 278 195 2850 250 2600 20 T/HLF F872 0 108,3 245 180 2600 250 2350 21 T/HLH F873 1 102,8 195 165 2400 250 2150 22 T/HLJ* F874 1 94,3 210 180 2200 250 1950 23 T/HLK F875 1 121,3 315 215 3250 250 3000 24 T/HLL F876 1 97,4 190 165 2400 250 2150 25 T/HLN F877 1 104,7 230 160 2450 250 2200 26 T/HLP F878 0 112,3 260 200 3050 250 2800 27 T/HLS F879 0 93,2 158 175 2350 250 2100 28 T/HLT F880 0 114,5 281 175 2750 250 2500 29 T/HLV F881 1 108,2 255 165 2650 250 2400 30 T/HLZ F882 0 104,4 240 165 2500 250 2250 31 T/HNA F883 0 73,4 80 125 1650 300 1400 * Tedavi edilip veteriner gözetiminde geri salınan birey. Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 42
SAYI METAL HALKA GAGA KANAT TARSUS AĞIRLIK TORBA GERÇEK AĞIRLIK PVC HALKA KURSAK 32 T/HNB F884 0 104,5 210 165 2150 300 1850 33 T/HNC F885 0 91,5 132 160 2200 300 1900 34 T/HND F886 1 106,3 293 205 3300 300 3000 35 T/HNF F887 0 95,5 194 165 2300 300 2000 36 T/HNH F888 0 87,4 149 160 2150 300 1850 37 T/HNJ F889 2 109,4 282 175 2950 300 2650 38 T/HNK F890 0 89,1 140 138 1850 300 1550 39 T/HNL F891 0 96,3 178 140 2000 300 1700 40 T/HNN F892 1 109,4 263 170 2800 300 2500 41 T/HNP F893 0 96,3 195 155 2100 300 1800 42 T/HNS F894 0 105,4 250 180 2550 300 2250 43 T/HNT F895 0 111,2 260 185 2350 300 2050 44 T/HNV F896 0 114,1 313 195 2750 300 2450 45 T/HNZ F897 0 103,4 255 175 2600 300 2300 46 T/HPA F898 0 87,5 160 160 2350 300 2050 47 T/HPB F899 0 126,4 350 242 4050 300 3750 48 T/HPC F900 1 99,3 223 200 2900 300 2600 49 T/HPD F901 0 75,1 120 140 2750 300 2450 50 T/HPF F902 1 113,2 300 205 2900 300 2600 51 T/HPH F903 0 109,2 235 175 2500 300 2200 52 T/HPJ F904 1 99,1 240 200 3150 300 2850 53 T/HPK F905 1 100,2 201 160 2700 300 2400 54 T/HPL F906 0 108,3 282 190 2550 300 2250 55 T/HPN F907 1 93,2 180 170 2600 300 2300 56 T/HPP F908 0 99,2 197 175 2200 300 1900 57 T/HPS F909 0 119,1 360 210 3200 300 2900 58 T/HPT F910 1 109,5 273 185 3050 300 2750 59 T/HPV F911 1 114,5 290 170 2500 300 2200 60 T/HPZ F912 0 112,4 284 200 2900 300 2600 61 T/HSA F913 0 114,2 307 210 3150 300 2850 62 T/HSB F914 0 87,2 142 120 2000 300 1700 63 T/HSC F915 1 118,2 340 220 3250 300 2950 64 T/HSD F916 0 91,5 180 160 2000 300 1700 65 T/HSF F917 1 118,1 275 200 2750 300 2450 66 T/HSH F918 2 109,5 251 195 2900 300 2600 Doğa Derneği, Ankara, Ekim 2009 43