AFYON MERMER SEKTÖRÜ VE TÜRKİYE MERMER SEKTÖRÜNDEKİ YERİ

TÜRKİYE IV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KİTABI 89 Aralık 00 AFYON MERMER SEKTÖRÜ VE TÜRKİYE MERMER SEKTÖRÜNDEKİ YERİ Mustafa KUŞÇU*. Metin BAĞCI** * S.D.Ü. Mühendislik Mimarlık Fakültesi. Jeoloji Müh. Bölümü, Çünür/ISPARTA mkuscu@mmf.sdu.edu.tr ** A.K.Ü İscehîsar Mes. Yük. Ok.. Mermer Teknolojisi Prg.. İscehisar/ AFYON. mbagci@aku.edu.tr ÖZET Afyonİscehisar mermerleri Afyon'un km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Mermerler yaklaşık olarak. km 'lik alanda yaydım sunarlar. Afyonİscehisar mermerleri. Paleozoik yaşlı Afyon metamorfitlennin üst seviyelerini oluşturmaktadırlar. Bölge mermerleri, mineralojik bileşim, renk ve dokularına göre çeşitlilik sunmaktadırlar. Kaplan postu mermeri, Afyon gri mermeri, Afyon kaymak mermeri ve Afyon menekşe mermeri şeklinde isimlendirilen ticari türleri vardır. Afyon İscehisar mermerlerinin yaklaşık olarak 70 milyon m 'lük toplam mermer rezervi bulunmaktadır. Afyon İscehisar bölgesinde 7 adet mermer ocak işletmesi faaliyet göstermekte olup, bu ocaklardan 00 yılı verilerine göre 7.00 m blok mermer üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretim Türkiye blok mermer üretiminin %'sini karşılamaktadır. Bölge ocaklarında toplam 0 personel çalışmaktadır. Bu personelin tanesi mühendis, 7 tanesi tekniker, 8 tanesi ustabaşı ve 00 tanesi ise işçi olarak çalışmaktadır. Afyon ve İscehisar 'da en az katrak'ı veya estesi olan 0 adet mermer fabrikası faaliyet göstermektedir. 00 yılı itibarıyla bu fabrikalardan..080 m' 'lik plaka mermer üretimi gerçekleştirilmiştir. Afyon bölgesi plaka mermer üretimi Türkiye plaka mermer üretiminin % 9 'unu karşılamaktadır. Bu fabrikalarda mühendis. tekniker, 60 ustabaşı ve işçi olmak üzere toplam 678 personel istihdam edilmektedir. Afyon bölgesi mermer ihracatı 00 yılı verilerine göre 7.00 milyon dolardır. Bu rakam Türkiye mermer ihracatının % I'ini karşılamaktadır. Anahtar Kelimeler: Afyon mermer sektörü, mermer üretimi. İscehisar mermerleri, mermer ihracatı, AFYON MARBLE SECTOR AND ITS PLACE IN TURKISH MARBLE SECTOR ABSTRACT Afyonİscehisar's marbles take places İn the NorthEast side of Afyon at adisiance km. Marble reserves approximately spread out over. square kilometer area, Afyon İscehisar's marbles constitute Paleozoic aged upper layers of Afyon metamoıphics In 7

TÜRKİYE IV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KİTABI 89 Aralık 00 this region, marbles shows variation according to mineralogical composition, color and texture. There are tiger lily marble, Afyon gray marble, Afyon white (cream) marble and Afyon violet marble which are to be named as commericial sample. Total reserves of Afyonİ seen i sar's marbles amounts to about 70 million cubic meter. In the region of Afyonİscehisar, there exists 7 marble quarry works in the operation, according to the figures as of 00 year 7.00 cubic meter block marble production was realized. This production accounts for per cent of Turkish block marble production. At the quarry operations of this region, totally 0 personal work, from whom engineer, 7 technician, 8 foreman and 00 worker. In Afyonİscehİsar, 0 marble sawmill factory are operating with at least one marble gang saw or one orthogonal saw. As of 00 year, the plaque marble production of these factories were..080 square meter. The plaque marble production of Afyonİscehisar region consists of 9 per cent of Turkish plaque marble production. This factories employ totally 678 personnel and breaking down of them is engineer, technician, 60 foreman and worker. According to 00 year's figures, marble export of Afyon region amounts to $ 7.00 million. This figure accounts for cent of marble exports. Key Words: Afyon marble sector, İscehİsar marbles, marble export, marble production.. Giriş Ülkemizde mermercilik 980 'li yılların sonlarına doğru gelişmeye başlamıştır. 980 yılında işlenmemiş olarak ihraç edilen mermerlerden sadece milyon dolar elde edilirken 00 yılı sonunda bu rakam %80 işlenmiş olarak ihraç edilen aynı ürünlerden 0,9 milyon dolar elde edilmiştir [l].topiam maden ihracatımız 68 milyon dolar düzeyindedir. Bu rakam tüm maden ihracatımızın % ini oluşturmaktadır. Buradaki artışın en önemli nedeni, sayıları her geçen gün artan mermer entegre tesisleridir. Türkiye'de herhangi bir mermer sahasından elde edilen mermerlerin hiçbiri Afyonİscehisar mermerleri kadar geniş bir kullanım alanına sahip değildir. Afyon İscehisar yöresinde ilk mermer çıkartılması M.Ö. 900 yıllarında başladığı belirtilmektedir (Erguvanh vd 97). Afyonİscehisar yöresinden elde edilen mermerlerden binaların iç ve dış cephe kaplamaları, döşemelik plaka, mutfak bankosu, merdiven basamağı, paledyen vb. kullanımlarda inşaat sektöründe yararlanılırken, moloz ve takoz boyutundaki artık mermerler torna atölyelerinde işlenerek turizm sektöründe hediyelik eşya (vazo, saat, kalemlik, isimlik vb.) yapımında da kullanılmaktadır. Son yıllarda dekorasyon amaçlı yapılan mozaiklerin çok büyük ilgi görmesi neticesinde işletmeler kendi bünyeleri içersinde mozaik üniteleri kurarak bu 8

TÜRKlYE IV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KITABI 89 Aralık 00 sayede Ürün çeşitlerini artırmışlardır. Hazır beton üretiminde ve mikronize kalsit üretiminde de mermer ocak işletmelerinden çıkan mermer atıkları kullanılarak bölge ekonomisine büyük katkılar yapmaktadır. Afyon ve İse eh i s ar' da bulunan mermer fabrikalarında sadece İscehisar mermer ocaklarından elde edilen bloklar istenmemekte bunun yanı sıra Türkiye'nin değişik yerlerinden çıkartılan mermer, traverten, oniks, andezit vb. kayaçlarda işlenmektedir. Afyon ve İscehisar' da yer alan mermer fabrikalarına Uşak beyaz, Uşak yeşil), Denizli traverten, Akşehir siyah, Kütahya menekşe, Kütahya beyaz, Muğla beyaz, Muğla leylak, Muğla sedef, Muğla limon, Antalya limra, Bilecik bej, Bursa bej mermerleri, bunun dışında Afyon ilinde İscehisar' dan başka Köprülü ve Karakaya köylerinden çıkartılan trakiandezit, andezit ve Emirdağ ilçesi Tabaklar köyünden çıkartılan traverten işlenmektedir. Bütün bunlarla birlikte İscehisar ilçesinde sayıları her geçen gün artan atölyelerde işlenmek üzere Manisa Demirci oniks'i ve Bilecik Söğüt oniks'i getirilmektedir. Çalışmada, ülkemizin bilinen blok mermer üretimi, plaka mermer üretimi ve plaka mermer ihracatında Afyon mermer endüstrisinin ne kadar paya sahip olduğunun belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, Afyon bölgesindeki mermer ocakları ve mermer fabrikalarının yetkilileriyle yapılan kişisel görüşmeler neticesinde çalışmanın temelini oluşturan sayısal veriler elde edilmiştir. Çalışmaya dahil edilen işletmelerin belirlenmesinde başlıca kriterler işletmelerin sahip oldukları makine ve ekipman kapasiteleridir. Buna göre en az bir katrak veya bir S/T 'si olan işletmeler çalışmaya dahil edilmişlerdir. Tablo ve şekillerde verilen değerler 00 yılı sonu i ti barıyladır. Çalışma, Afyon mermer endüstrisinin üretimi, ihracat ve makine ekipman durumunun ortaya çıkartılması, Afyon'un, Türkiye mermer sektörüne sağladığı katkıların incelenmesi ve zamana bağlı olarak Afyon mermer endüstrisindeki değişimin belirlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.afyon ve çevresinde bölge jeolojisini aydınlatmak ve ekonomik öneme sahip mermer yataklarının özelliklerinin ortaya koymak amacıyla farklı zamanlarda değişik araştırmacılar tarafından çalışmalar yapılmıştır. Sümer vd., 997, Güleç, 97, Metin vd., 987 ve Kibicı vd., 000, Kuşçu vd., 00 bölgede araştırma yapanlardan bazdandır. 9

TÜRKİYE IV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM '00) BİLDİRİLER KİTABI 89 Aralık 00. Afyon İscehisar Bölgesi Mermer Ocakları Afyonİscehisar mermerleri, Afyon metamorfitleri olarak tanımlanan başkalaşım geçirmiş kayaç serilerinin en üst seviyesinde iki yapısal mercek konumunda yer almaktadır. Afyon ili ve çevresinde Afyonİscehisar mermerlerine değişik yerlerde rastlanılmaktadır. Ancak yörede ekonomik olarak işletilebilen mermerler İscehisar ilçesinin güneydoğusunda yer almaktadır. İscehisar mermerleri metamorfık temelin en üst birimini oluşturmaktadır. Kökeni kireçtaşı olan mermerler jeolojik olarak farklı renk, tane boyutu, mineralojik bileşim göstermekte ve bu Özellikler açısından üç farklı birime ayrılmaktadır. Yörede ticari olarak Afyon kaplan postu ve Afyon gri şeklinde adlandırılan mermerler alt birimi, Afyon bal, Afyon şeker ve Afyon kaymak orta birimi ve Afyon menekşe ismiyle anılan bu tür mermerler ise üst birimi oluşturmaktadırlar (Sümer vd,, 997). Mermerlerin mineralojik özelliklerinin mikroskop altında incelenmeleri sonucunda kalsit minerallerinden başka klorit, serizit, kuvars, manyetit mineralleri saptanmıştır. Kristaller mozaik dokulu, rombohedral dilinimli ve bol ikizlidir, lcm mermer içersinde 000700 adet kristal bulunmaktadır (Güleç, 97). İscehisar mermerlerinin fızikomekanik test sonuçlan Tablo l'de verilmiştir. Bu değerlerin T.S.E. standart değerlerine uyduğunu görmekteyiz. Tablo. İscehisar Mermerlerinin FizikoMekanik Özellikleri [] Mermer Adı Afyon Beyaz Afyon Menekşe Afyon Kaplanpostu Afyon Bal T.S.E.699.. Üretim Yoğunluk (gr/cm ).7.7,7,7,7,0 Su Emme 0.0 0.0 0,0 0,0 <l,8 Porozite (%) 0,0 0,8 0.0 0,0 0,0000, Basınç Mukavemeti (kg/cm ) 70,00 9,00 68,00 70,00 > 00,00 İscehisar bölgesi mermer ocaklarında 00 yılı verilerine göre çalışan ocak sayısı 7, kapatılmış ocak sayısı ise dır. Bu ocaklarda, mühendis, 7 tekniker 8 ustabaşı ve 00 işçi olmak üzere toplam 0 kişi çalışmaktadır. İscehisar bölgesi mermer ocaklarında, 8 lastikli loder, 0 ekskavatör, 6 adet elmas tel kesme makinesi, 9 adet monolama makinesi, adet kompresör ve 6 adet delici yer almaktadır.bunun yanı sıra yıllık.000.000 KW elektrik tüketimi ile.000.000 İt mazot tüketimi yapılmaktadır. 0

TÜRKİYE IV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM '00) BİLDİRİLER KİTABI 89 Aralık 00 iscehisar bölgesi mermer ocak işletmelerinden 7.00 m 80.000 m moloz mermer üretimi yapılmıştır (Tablo ). blok mermer, Tablo. iscehisar mermer ocaklan 00 yılı blok mermer üretimi (m ), eleman ve makine sayılan Ocak Adı Alimoğlu Mer Başoğlu Mer Demi relier Mer Ender Mermer İlik Mermer Kalkınma kop. Mehmet Çak. Mercan Mer. Oğuz Mermer özmer Mermer Reis Mermer Reisoğlu Mer. Sinoplu Kar Şenler Mermer Tetik Mermer Turan Bekşİoğ. a I Eleman Sayısı b c I I 8 d 0 9 9 8 0 9 6 e l 8 f Makine Sayılan 8 7 7 8 8 h 6 6 7 I i 7 Yıllık Üretim (m*>.000.000.00.000 0.000.000 6.000.000.00.000 6.000.000.000.000.000.000 Yıldırım Mer. 6 6 6 6.000 TOPLAM 7 9 6 7 9 67 66 0.000 Not: a: Mühendis, b: Teki liker. c: Ust abası, c :l«i. e: I.astîkl Loa< er. f: E Ikskav atör, g: Tel Kesme Makinesi, h: Monolama Makinesi, ı: Kompresör, i.sondaj Mak. (Delici).

TURKIYEIV MERMER SEMPOZYUMU(MERSEM'00) BİLDİRİLER KÎTAB 89 Aralık 00 Şekil. Türkiye Afyon blok mermer üretiminin yıllara göre değişimi 00 yılı itibarıyla Türkiye blok mermer üretimi.00.000 m civarındadır (DPT, 00). Yapılan çalışma sonucunda Iscehısar mermer ocaklarında 00 yılı blok mermer üretimi 7.00 m olduğu görülmüştür. Bu değerin Türkiye mermer üretiminin % 'sine karşılık geldiği Şekil 'de görülmektedir. Şekil. Türkiye blok mermer üretiminde Afyon'un payı.. Afyonİscehisar Bölgesi Mermer Fabrikaları

TÜRKİYEIV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KİTABI 89 Aralık 00. Afyonİscehisar Bölgesi Mermer Fabrikalan Afyon bölgesinde 00'den fazla mermer fabrikası bulunmaktadır. Bu fabrikalarda mühendis, 8 tekniker, ustabaşı ve 9 işçi olmak üzere toplam 7 kişi istihdam edilmektedir. 00 yılı toplam plaka + fayans mermer üretimi..080 m dir. Fabrikaların üretimdeki paylarını incelediğimizde üretimde ilk 0 'e giren fabrikanın Afyon toplam üretiminin % 6' lük kısmım gerçekleştirdiği Şekil de görülmektedir. Bu 0 fabrikanın 00 yılına ait eleman sayılan, makine sayıları, yıllık üretim ve yıllık ihracat rakamları Tablo *de verilmiştir. Buna göre, bu mermer fabrikalarında mühendis, teknisyen, 60 ustabaşı, işçi olmak üzere toplam 678 eleman çalışmaktadır. Fabrikalarda ise 0 katrak, 89 este, 7 silim makinesi, 6 fayans hattı bulunmaktadır. Bu makine gücüyle yıllık 9.69.00 m plaka,.06.080 m ise fayans olmak üzere toplam..80 m işlenmiş mermer üretilmektedir. Bu üretimin.80.000 m 'si yurt dışına ihraç edilmektedir Afyon bölgesi plaka mermer üretiminde geçen 7 yıla baktığımızda 996 yılında plaka mermer üretiminin.67.000 m, 997 yılında 7.7.000 m,998 yılında 6..000 m, 999 yılımda 7.6.000 m ve 000 yılında 6.6.000 m (Kuşçu vd., 00). 00 yılında 8..000 m, 00 yılında ise üretimin..80 m olduğu görülmüştür. Bu yıllar arasındaki en fazla üretim 00 de gerçekleştirilmiştir (Şekil ). 00 yılı itibarıyla Türkiye işlenmiş mermer üretimi 8.670.70 m dir. Afyon bölgesi işlenmiş mermer üretimi ise..80 m dir. Bu değer Türkiye toplamının %9 'unu karşılamaktadır (Şekil ).

TÜRKİYE IV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KİTABI 89 Aralık 00 Tablo. Afyon bölgesinde üretim ve ihracat yapan 0 firma( m /yıl). * a: Mühendis, b: Tekniker, c: Ustabaşı, d: İşçi, e: Katrak, f: S/T, g: Köprülü Kesme, h: Dikey Yarma, ı: Yatay Yarma, i: Kenar İşleme, j:poiisaj, k; Fayans Hattı, : Anıma Tesisi, Ü: Yıllık Üretim, (m ). (x 000). İ: Yıllık İhracat, (m ), (x 000).

TÜRKYEIV MERMER SEMPOZYUMU(MERSEM'00j BİLDİKLER KİTABİ 89 Aralık 00 Şekil. Afyon bölgesi plaka mermer üretiminin yıllara göre değişimi. Şekil.Türkiye mermer üretiminde Afyon bölgesi mermer üretiminin payı.. İhracat Türkiye mermer ihracatma baktığımızda son yılda işlenmiş mermer ihracatının devamlı bir artış trendi yakaladığı görülmüştür. Afyon bölgesi

TÖRKİYEIV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KİTABI 89 Aralık 00 mermer ihracatı 00 yılı verilerine göre yaklaşık olarak 7 milyon dolar dolayındadır ( Şekil ). Şekil. Afyon bölgesi mermer ihracatının yıllara göre değişimi. 00 yılı ihracat verilerine göre Afyon mermer endüstrisi Türkiye toplam mermer ihracatının % 'ünü karşıladığı görülmüştür. (Şekil 6). Şekil 6. Türkiye mermer ihracatında Afyon 'un payı.. Sonuçlar ve Öneriler. Afyonİscehisar bölgesinde toplam 7 adet mermer ocak işletmesi faaliyet göstermekte olup bunların yıllık blok mermer üretimleri 7.00 m 6

TÜRK/YE IV. MERMER SEMPOZYUMU (MERSEM'00) BİLDİRİLER KİTABI 89 Aralık 00. Sonuçlar ve öneriler. Afyonİscehisar bölgesinde toplam 7 adet mermer ocak işletmesi faaliyet göstermekte olup bunların yıllık blok mermer üretimleri 7.00 m" dolayında olduğu görülmüştür. Bu değer Türkiye blok mermer üretiminin % 'sini karşılamaktadır.. Afyon bölgesinde toplam 0 adet mermer fabrikası faaliyet göstermekte olup, bunların yıllık plaka mermer üretim değerleri..080 m 'dir. Bu değer Türkiye plaka mermer üretiminin % 9 'unu karşılamaktadır.. Afyon bölgesinde bulunan tüm fabrikaların yıllık üretimlerinin % 6'ini üretimde ilk 0 'e giren fabrikaların karşıladığı görülmüştür. Bu durum, geri kalan fabrikaların çoğunun küçük üretim kapasiteli ve iç piyasaya dönük olarak çalıştığını göstermektedir.. Afyon bölgesi plaka mermer ihracatı 7. milyon dolar seviyesinde olup bu değer Türkiye plaka mermer ihracatının % 'üne karşılık gelmektedir. Katkı Belirtme Yazarlar bu çalışmaların yürütülmesi sırasında yardımcı olan Afyontscehisar bölgesindeki ve Afyon organize sanayisindeki tüm mermer ocak ve fabrika yetkililerine teşekkür ederler. Kaynaklar. Mermer dergisi, sayı,,lzmir,(00). Sümer, E., Tolluoğlu A.Ü., ve Erkan, Y., Mermer Üretiminde Jeolojik Verilerin önemi ve Afyonİscehisar Mermerlerinde Üç Boyutlu Modelleme, Türkiye II. Mermer Sempozyumu, S, Afyon, (997).. Güleç, K., Afyonİscehisar Mermerlerinin Jeolojik Yapısı ve Mühendislik özellikleri. Doktora Tezi, t.t.ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, (97).. Metin, S., Genç, Ş. ve Bulut, V., Afyon ve yakın dolayının jeolojisi, M.T.A. Rap. No: 80, Ankara, (987).. Kibici, Y., Yıldız, A. ve Bağcı, M., Afyon ve Dolayının Jeolojisi, A.K.Ü. Afyon İl Envanteri, 8 s. Afyon, (000). 6. Kuşcu.M., Bağcı.M., ve Yıldız,A., Afyon mermer endüstrisi ve Türkiye mermer sektöründeki yeri, Türkiye III. Mermer sempozyumu, Afyon,(00) 7. Anonim, D.P.T. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, (00). 8. Erguvanlı.K., Yüzer.E, Güleç.K., Zambak.G, Türkiye mermerlerinin fizikomekanik özellikleri ve mermerlerin sınıflandırılmaları hakkında düşünceler, TJK Bülteni.s., XV,.Ankara,(I97). 7