Türkiye'de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bauhaus Sempozyumu Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, İstanbul, 14-16 Mayıs, 2008

YİRMİNCİ YÜZYILIN İLK YARISINDA BAUHAUS FİKİRLERİNİN AMERİKA KITASINDAKİ YOLCULUĞU Derya Yorgancıoğlu ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Doktora Adayı ODTÜ Mimarlık Fakültesi Araştırma, Tasarım, Planlama ve Uygulama Merkezi (MATPUM) Eğitim ve Araştırmada Strateji Geliştirme ve Veritabanı Birimi, Proje Asistanı 2008 1. Düşünce olarak Bauhaus un yolculuğu Edward W. Said, Yolculuk Eden Kuram isimli makalesinde şöyle demektedir: İnsanlar ve eleştiri okulları gibi, fikirler ve kuramlar da yolculuk ederler- bir kişiden diğerine, bir durumdan diğerine, bir dönemden diğerine. Kültürel ve düşünsel yaşam, çoğu zaman bu şekilde fikirlerin dolaşımı ile beslenmekte ve desteklenmektedir. İster bilinçli ya da bilinç dışı bir etkilenme olsun, isterse yaratıcı bir ödünç alma ya da kendine mal etme şeklinde olsun, fikirlerin ve kuramların bir yerden başka bir yere hareketi, düşünsel aktiviteyi mümkün kılan yararlı bir koşul olmaktadır. 1 Said in makalesinde çizmekte olduğu kavramsal çerçeve, Bauhaus un yirminci yüzyılda sanat, tasarım ve mimarlık eğitimi alanlarında tüm dünyada yaratmış olduğu etkiye dair önemli bir perspektif sağlamaktadır. Bauhaus fikirleri, kavramları ve pedagojik yaklaşımlarının dünyanın farklı pek çok yerine yapmış olduğu yolculuk, böyle bir etki alanının oluşmasına ve Bauhaus düşüncesinin beslenmesine yardımcı olmuştur. Bu çalışma, Bauhaus fikirlerinin yirminci yüzyılın ilk yarısında Amerika kıtasını kapsayan etki alanına dair bir yakın okuma yaparak, mimarlık eğitimi alanında varlık gösteren Bauhaus mirası nı, fikirlerin farklı düşünsel bağlamlar arasındaki yolculuğu çerçevesinde yeniden keşfetmeyi amaçlamaktadır. Bauhaus un 1919 1933 yılları arasında Almanya da faaliyet göstermiş olan bir tasarım, mimarlık ve uygulamalı sanat okulu olarak kurumsal kimliğinden söz etmek mümkündür. Bauhaus un konu alındığı çok geniş bir yazın alanına bakıldığında, Bauhaus un dünyadaki pek çok sanat, tasarım ve mimarlık okulu için bir model oluşturması ve modern eğitim hareketleri için güçlü bir referans ve ilham kaynağı teşkil etmesinin altında yatan Bauhaus düşüncesi ne dair bir vurgu öne çıkmaktadır. Ludwig Mies van der Rohe ye göre, Bauhaus un dünyadaki tüm ilerici okullarda bu denli etkili olmasının nedeni, Bauhaus un bir düşünceye temelleniyor olmasıydı ve böylece Bauhuas düşüncesi herhangi bir organizasyon ya da propaganda aracılığıyla gerçekleştirilebilecek etkinin ve sürekliliğin çok daha fazlasını yaratabildi. 2 Dolayısıyla, bu düşüncenin asıl gücünün, sistematik bir eğitim anlayışına dönüşmüş olmasından kaynaklanıyor olduğu söylenebilir. 1 Like people and schools of criticism, ideas and theories travel-from person to person, from situation to situation, from one period to another. Cultural and intellectual life are usually nourished and often sustained by this circulation of ideas, and whether it takes the form of acknowledged or unconscious influence, creative borrowing, or wholesale appropriation, the movement of ideas and theories from one place to another is both a fact and a useful enabling condition of intellectual activity. Edward W. Said, Traveling theory. The World, the text and the critic, London, Vintage, 1983, p. 226. [çev. Yazar] 2 Ludwig Hirschfeld-Mack, The Bauhaus: An introductory survey, Australia, Longmmans, 1963, p. 8-9. 1

2. Fikirlerin Yolculuğunun Farklı Araçları: Yayınlar, Sergiler, Kişisel Temaslar Fikirlerin farklı düşünsel bağlamlar arasındaki yolculuğu, sergiler, organizasyonlar, yazılı, sözlü, görüntülü, kaydedilmiş her türlü belge aracılığı ile olabileceği gibi, kişisel temaslar sonucunda insanlar aracılığı ile de gerçekleşebilmektedir. Yirminci yüzyılın ilk yarısında dünyanın değişik yerlerinde gerçekleştirilmiş pek çok sergi ve konferans, yayınlanmış çok sayıda çalışma Bauhaus fikirlerinin geniş bir alanda paylaşılması ve yayılmasında etkili olmuştur. Bu fikirlerin Amerika kıtasına yapmış olduğu yolculukta özellikle iki sergi öne çıkmaktadır. Bunlardan ilki, 1932 yılında, New York Modern Sanat Müzesinde, Henry- Russell Hitchock, Alfred Barr ve Phillip Johnson tarafından gerçekleştirilen Modern Mimarlık: Uluslararası Sergi [Modern Architecture: International Exhibition] dir. 3 Walter Gropius ve Mies van der Rohe gibi Bauhaus üyelerinin çalışmalarının da yer aldığı bu sergi bir yandan Avrupa modernizminin örneklerini Amerika ya taşımış, bir yandan da Bauhaus un modern mimarlık anlayışı çerçevesindeki yerine dair önemli ipuçları sunmuştur. Ikinci olarak, 1938 yılında, yine New York Modern Sanat müzesinde, Amerika da gerçekleştirilmiş en geniş kapsamlı Bauhaus sergisi olma niteliğini taşıyan Bauhaus 1919 1928 başlıklı sergiye referans verilmelidir. 4 Resim. 1. Modern Mimarlık: Uluslararası Sergi sinde yer alan Walter Gropius un çalışmaları, New York Modern Sanat Müzesi, 1932. Resim. 2. Bauhaus 1919 1928 sergisini konu alan New York Modern Sanat Müzesi Bülteni kapağı, cilt 5, sayı 6, 1938. Ancak kimi zaman fikirlerin farklı düşünsel bağlamlar arasında yolculuk etmesi ve düşüncelerin paylaşılması sürecinde, kişilerin anahtar roller oynadığı gözden kaçırılmamalıdır. İşte böyle bir perspektifte, Bauhaus fikirlerinin Amerika da varlık göstermesi ve bir etki alanı yaratmasında, özellikle 1930 lu yıllarda Amerika ya göç eden Bauhaus üyelerinin katkılarını irdelemek mümkündür. 3 Built in USA: 1932-1944, Ed. Elizabeth Mock, New York, The Museum of Modern Art, 1944; Henry Matthews, The Promotion of Modern Architecture by the Museum of Modern Art in the 1930s, Journal of Design History, Volume: 7, No: 1, 1994, pp. 43-59. Retrieved in February 8, 2008 from: http://links.jstor.org/sici?sici=0952-4649%281994%297%3a1%3c43%3atpomab%3e2.0.co%3b2-u 4 Bauhaus Exhibition [The Bulletin of the Museum of Modern Art by Herbert Bayer], Retrieved in February 8, 2008 from: http://www.modernism101.com/bayer_moma.php 2

Resim. 3. Bauhaus binası çatısı üzerinde Bauhaus ustaları, Dessau. Soldan sağa: Josef Albers, Hinnerk Scheper, Georg Muche, László Moholy- Nagy, Herbert Bayer, Joost Schmidt, Walter Gropius, Marcel Breuer, Vassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Gunta Stölzl and Oskar Schlemmer Said in fikirlerin yolculuğunun farklı aşamalarına dair söylemi, böyle bir perspektifte önem kazanmaktadır. 5 Said, ilk aşama olarak, fikirlerin ortaya çıkmasını sağlayan belli koşulların varlığına dikkat çekerken, ikinci aşamayı fikirlerin ortaya çıktığı bağlamdan başka bir zaman ve mekân bağlamına hareketiyle kat ettiği mesafe ve bu mesafenin kat edildiği geçiş süreciyle ilişkilendirmektedir. Üçüncü aşamada, yolculuk ettiği bağlamda fikirlerin kabul görme durumuyla olduğu kadar, dirençle de karşılaşabileceği tartışılmaktadır. Son aşamada, yeni bağlamlarında fikirlerin tamamen içselleştirilebileceği ya da kısmi olarak kapsanabileceği gibi, belli ölçüde dönüşebileceğine vurgu yapılmaktadır. Bauhaus fikirlerinin yirminci yüzyılın ilk yarısında, ortaya çıkmış olduğu Almanya dan Amerika kıtasına gerçekleştirdiği yolculuk bir süreç olarak ele alınacak olursa, bu sürecin Said in tanımlamakta olduğu aşamalara benzer aşamaları olduğu görülmektedir. 3. Bauhaus Fikirlerinin Amerika Kıtasına Yolculuğu: Entelektüel Göç Bu noktada 1930 lu yıllar, Bauhaus düşüncesinin Amerika kıtasına hareketinin ve burada sanat, tasarım ve mimarlık eğitimi alanları üzerindeki etkisinin ivme kazandığı yıllar olarak önem kazanmaktadır. Özellikle 1933 ten İkinci Dünya Savaşının sonuna kadarki dönemde, pek çok Avrupalı sanatçı, bilim adamı, tasarımcı ve akademisyenin, Birinci Dünya Savaşı sonrasında yoğunlaşan politik ya da ırkî baskılar sonucunda Amerika ya göç ettikleri ve dönemin Amerikan entelektüel çevrelerinde etkili oldukları gözlemlenmektedir. Yirminci yüzyılda Amerika da mimarlık eğitimi alanında varlık gösteren Bauhaus mirası nın [Bauhaus legacy] önemli bir ölçüde, bu kıtaya göç eden Bauhaus üyeleri aracılığı ile şekillendiğini söylemek mümkündür. Donald Fleming ve Bernard Bailyn nin Entelektüel Göç. Avrupa ve Amerika, 1930 1960 isimli kitabı ve benzer şekilde Laura Fermi nin Ünlü Göçmenler: Avrupa dan Amerika ya Entelektüel Göç, 1930 1941 isimli kitabı, Avrupalı aydınların Amerika kıtasına göçünü ve burada yaratmış oldukları etkileri çeşitli yönleriyle ele alan önemli çalışmalar olarak karşımıza çıkmaktadır. 6 Fleming, Bailyn ve Fermi Avrupalı aydınların Amerika ya gelişini entelektüel göç olarak nitelendirmektedirler. Bu entelektüel göç, pek çok alanda Avrupa kökenli fikirlerin, kavramların, felsefi ve pedagojik yaklaşımların Amerika da yer bulabilmesi için önemli bir kanal sağlarken, bu kanalda bireylerin oynadığı etkin roller önem kazanmaktadır. Lewis A. Coser Amerika daki Mülteci Âlimler: Etkileri ve Deneyimleri kitabında farklı bağlamlar arasında karşılıklı bir düşünsel mübadelenin [intellectual 5 Op. cit. Said, 1983, pp. 226-227. 6 The intellectual migration. Europe and America, 1930-1960, Eds., Donald Fleming and Bernard Bailey, Cambridge, Mass., Harvard University Press; Fermi, 1969; Laura Fermi, Illustrious immigrant: The intellectual migration from Europe 1930-1941, Chicago and London, The University of Chicago Pres, 1968. 3

exchange] gerçekleşmesi sürecinde insanların birbirleriyle olan etkileşimlerinin büyük rol oynadığını savunmaktadır. 7 Amerika ya göç eden Avrupalı aydınların böyle bir düşünsel mübadelenin gerçekleşmesindeki rolü büyüktür. Literatürde mülteci entelektüeller 8 [refugee intellectuals] ya da Hitler dönemi göçmenleri 9 [Hitler- era emigrants] olarak da adlandırılan bu aydınlar arasında, politik bilimler ve politik kuram alanlarında Frans Neumann ve Hannah Arendt, beşeri bilimler alanında Erwin Panofsky ve Felix Gilbert, psikoloji ve psiko- analiz alanlarında Erik Homburger Erikson, Kurt Lewin ve sanat, tasarım ve mimarlık alanlarında Walter Gropius, Ludwing Mies van der Rohe, Joseph Albers ve Johannes Itten gibi isimler sıralanabilir. 4. Bauhaus Fikirlerinin Amerika Kıtasındaki Etki Alanı: Kabul Görme ve(ya) Dirençle Karşılaşma Coser, Avrupalı aydınların Amerika kıtasındaki çalışmalarını şekillendiren etmenleri incelerken, bir yandan mülteci entelektüellerin gelmekte olduğu kültürel ve sosyal yapı ile kendi disiplinleri çerçevesinde Amerika ya getirmiş oldukları yeni kavramlar arasındaki ilişkiye dikkat çekerken, bir yandan da 1930 lu yıllarda Amerika da sosyal ve düşünsel bağlamlarda yaşanmakta olan dönüşüm sürecinin, bu kıtada yeni fikirlere açık ve istekli bir ortam hazırlamış olduğuna işaret etmektedir. 10 Coser a göre böylece karşılıklı bir fikir iletimi ve etkileşim ortamı doğabilmiştir. Öte yandan Barry Katz, Düşüncenin Kültürel Etkileşimi: Amerika daki Mültecilerin Dönüşümleri makalesinde, böyle bir karşılıklı fikir iletimi ve etkileşim ortamının, Avrupalı ve Amerikalı aydınlar arasında yaşanan düşünsel gerilimlerden bağımsız olamayacağına vurgu yapmaktadır. 11 Aralarında Walter Gropius, Ludwig Mies van der Rohe, Marcel Breuer, Joseph Albers ve Laszlo Moholy- Nagy nin de bulunduğu önde gelen Bauhaus tasarımcı, mimar ve sanatçısının Amerika ya göç etmiş olduğu 1930 lu yıllar, aynı zamanda, Amerika daki mimarlık eğitimi bağlamında, geleneksel yaklaşımların sorgulanmaya ve yeni kavramsal ve pedagojik yaklaşımların tartışılmakta olduğu bir dönüşüm sürecine rastlamaktadır. Bauhaus fikirlerinin, Amerika da sanat, tasarım ve mimarlık eğitimlerinde yarattığı etki alanı, bu kıtada böyle bir düşünsel bağlamın varlığıyla doğrudan ilişkilidir. Ancak Bauhaus fikirleri yeni bağlamlarında kimi zaman kabul görmüş, kimi zamansa dirençle karşılaşmıştır. Bauhaus un Amerika da karşılaştığı direnç kimi zaman bu kıtada yabancılara gösterilen dirençle ilişkili olabilmektedir. New York lu bürokrat ve politikacı Robert Moses ın 1944 yılında New York Times da yayımlanan Bay Moses Uzun Saçlı Planlamacıları Çözümlüyor makalesi bunun çarpıcı bir örneğidir. 12 Eliel Saarinen, Walter Gropius ve Eric Mendelsohn gibi göçmen mimarların sadece kendi 7 Lewis A. Coser, Refugee scholars in America. Their impact and their experiences, New Heaven and London, Yale University Press, 1984, p. xi. 8 Lewis A. Coser, Refugee scholars in America. Their impact and their experiences, New Heaven and London, Yale University Press, 1984; Wilferd M. McClay, Historical research on the refugee intellectuals: Problems and prospects, International Journal of Politics, Culture and Society, Spring 1994, Volume: 7, No: 3, p. 513-524. Retrieved in October 8, 2007 from: http://www.springerlink.com/index/q822611263654401.pdf 9 Wilferd M. McClay, Historical research on the refugee intellectuals: Problems and prospects, International Journal of Politics, Culture and Society, Spring 1994, Volume: 7, No: 3, p. 513-524. Retrieved in October 8, 2007 from: http://www.springerlink.com/index/q822611263654401.pdf 10 Op. cit. Coser, 1984, p. x-xi and p. 15. 11 Barry Katz, Review article: The acculturation of thought: Transformations of the refugee scholar in America, The Journal of Modern History, December 1991, Volume: 63, No: 4, p. 740. Retrieved in October 8, 2007 from: http://links.jstor.org/sici?sici=00222801%28199112%2963%3a4%3c740%3ataotto%3e2.0.co%3b2-e 12 Robert Moses, Mr. Moses Dissects the Long-Haired Planners : The Park Commissioner Prefers Common Sense to Revolutionary Theories, The New York Times, June 25, 1944, pp. 16-18, 38-39.[Cited in Joan Ockman, Architecture Culture 1943-1968: A documentary Anthology, New York, Rizolli International Publications, 1993 (reprinted in 1996,2000), p. 57.] 4

ülkelerinde her şeyin daha iyi ve düzenli olduğu savunmakla kalmayıp, Avrupa daki tasarım ve planlama deneyimlerini Amerika ya uygulama yoluna gittiklerini söyleyen Moses, bu uygulamaların çoğu zaman Amerika koşullarını dikkate almayan, hatta eskiyi bir kenara bırakıp yeni bir başlangıç yapma çabasına dayanan uygulamalar olduğunu tartışmaktadır. Amerika da mimarlık çevrelerinde önemli bir figür olarak Walter Gropius un özellikle Harvard Tasarım Yüksek Okulu ndaki çalışmalarını eleştiren Moses a göre Gropius buraya [Amerika ya] ait olmayan bir felsefeyi savunarak mimarimizi incitmektedir. 13 Öte yandan, Jill Pearlman ın da dikkat çektiği gibi, ne ilginçtir ki, Moses ın Amerika daki yabancılara karşı tutumunu eleştirenler arasında, Harvard Tasarım Yüksek Okulu nun kurucusu ve Gropius un 1937 yılında Harvard a gelmesinde etkin bir rol oynamış olan Dekan Joseph Hudnut bulunmaktadır. 14 Moses un eleştirilerinin kuramsal temelleri olmadığı görüşünü bildirmiş ve Amerikan ve Avrupa şehir planlama yaklaşımları arasında tarihsel bağlar olduğuna dikkat çekmiş olan Hudnut, Gropius un Harvard a gelmesinden birkaç yıl sonra onula fikir ayrılığına düşmüş ve Harvard Tasarım Yüksek Okulu nun bir dönemine damgasını vurmuş olan Gropius- Hudnut tartışması baş göstermiştir. Resim. 4. Harvard Üniversitesi Tasarım Yüksek Okulu Dekanı Joseph Hudnut Pearlman Joseph Hudnut s Harvard Bauhaus taki Diğer Modernizmi makalesinde, Harvard Tasarım Yüksek Okulu nda 1930 lu ve 1950 li yıllar arasındaki dönemde eğitim programında bir reform gerçekleştirilerek Beaux- Arts geleneğinden uzaklaşılmış ve modern mimarlık ve modern tasarım anlayışının benimsenmiş olduğunu belirtirken, bu okulun, böylece, bir yandan dönemin önde gelen mimarlık okulları için bir model oluşturmuş, bir yandan da mimarlık pratiği alanında modern mimarlık ve kentleşmenin yönünü tayin etme rolünü üstelenmiş olduğuna dikkat çekmektedir. 15 Pearlman a göre, Harvard Tasarım Yüksek Okulu nda modern mimarlık anlayışının gelişmesinde Gropius un katkısı azımsanamaz, ancak bununla birlikte yaygın görüşün aksine bu okulda yaşanan dönüşümün tekil bir Bauhaus tasarım anlayışına temellendiğini söylemek doğru olmaz. Pearlman, Dekan 13 Ibid. p. 57 14 Jill Pearlman, Joseph Hudnut s other Modernism at the Harvard Bauhaus, Journal of the Society of Architectural Historians, December 1997, Volume: 56, No: 4, pp. 452-477. 15 Jill Pearlman, Joseph Hudnut s other Modernism at the Harvard Bauhaus, Journal of the Society of Architectural Historians, December 1997, Volume: 56, No: 4, pp. 452-477. 5

Hudnut ın hümanist ilkelere temellen modern pedagojik yaklaşımının ve eğitim felsefesinin Harvard Tasarım Yüksek Okulu nda tasarım ve mimarlık eğitiminde bir dönüşümün gerçekleşmesindeki rolünün çoğu zaman ihmal edildiğini düşünmektedir. Joseph Hudnut, Walter Gropius ve Harvard da Bauhaus Mirası: Amerikan Modernizmini Keşfetmek kitabında Pearlman, Hudnut ve Gropius arasındaki fikirsel mücadelenin, bir yandan Harvard Tasarım Yüksek Okulu nun kontrolünü kimin üsteleneceğinin mücadelesiyken, bir yandan da okul sınırlarını aşarak, yirminci yüzyılın ilk yarısında Amerika da modern mimarlık ve planlama alanların yönünü tayin etme konusunda bir mücadeleye dönüştüğüne işaret etmektedir. 16 Resim. 5. Walter Gropius Harvard Tasarım Yüksek Okulunda stüdyoda öğrencileriyle Pearlam a göre bu mücadelenin galibin Gropius olduğu, görevinden ayrılmasından çok sonra dahi, Harvard Tasarım Yüksek Okulu unda Gropius un öngördüğü modern mimarlık ve tasarım anlayışının benimsenmesi ve 1930-50 li yıllar arasında Amerika da yapılı çevrenin oluşumunda büyük ölçüde Gropius- dönemi mezunlarının etkin olması ile ortaya konmaktadır. Bunun yanında, Bauhaus mirasının 20. yüzyılda Amerika da hem mimarlık eğitimi, hem de mimarlık pratiği alanlarında etkin olarak varlık göstermeye devam etmiş olması da bu mücadelenin sonuçları açısından önemlidir. 17 Gropius un yanı sıra, pek çok Bauhaus üyesi özellikle Kuzey Amerika daki yüksek öğretim kurumlarında görev almış ve beklide bu şekilde sanat, tasarım ve mimarlık alanlarında Bauhaus ilkelerini geniş kitlelere aktarma şansı bulabilmişlerdir. Carl Burns ün de ifade ettiği gibi, bir okul olarak Bauhaus aslında Almanya yı hiç terk etmemişse de, modern mimarlık eğitiminin özü, Amerika ya göç eden Bauhaus ustaları tarafından bu kıtaya taşınmıştır. 18 16 Jill Pearlman, Inventing American Modernism: Joseph Hudnut, Walter Gropius, and the Bauhaus Legacy at Harvard, Virginia, University of Virginia Press, 2007. 17 Op. cit, Pearlman, December 1997, p. 452. 18 Carol Burns, Review: Bauhaus in America by Judith Pearlman, The Journal of the Society of Architectural Historians, Volume: 55, No: 2, Jun., 1996, p. 182. Retrieved in March 28, 2008 from: http://links.jstor.org/sici?sici=0037-9808%28199606%2955%3a2%3c182%3abia%3e2.0.co%3b2-%23 6

Türkiye'de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bauhaus Sempozyumu Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, İstanbul, 14-16 Mayıs, 2008 Resim. 6. Marcel Breuer Harvard Tasarım Yüksek Okulu nda stüdyoda öğrencileriyle Resim. 7. Ludwig Mies van der Rohe Ilinois Teknoloji Enstitüsü nde öğrencilerin çalışmalarını değerlendirirken Resim. 8. Joseph Albers Black Mountain Yüksekokulu nda renk üzerine ders verirken Resim. 9. Laszlo Moholy- Nagy Yeni Bauhaus ta öğrencilerin çalışmalarını değerlendirirken. Amerika da akademisyen olarak görev alan Bauhaus ustaları arasında 1937 1946 yılları arasında Harvard Tasarım Yüksek Okulunda mimari tasarım dersleri vermiş olan Marcel Breuer; 1938 de Şikago da Armour Teknoloji Enstitüsü nde Mimarlık Bölümü Başkanlığını üstlenmiş ve Ludwig Hilberseimer ve Walter Peterhans gibi iki Bauhaus ustasının daha bu okula gelmesini sağlamış olan Mies van der Rohe; 1933 1949 yılları arasında Black Mountain Yüksek Okulu nda sanat, 1936 1940 yılları arasında Harvard Üniversitesi Tasarım Yüksek Okulu nda tasarım ilkeleri ve renk kuramı konularında dersler vermiş olan ve daha sonra Yale Üniversitesi Sanat Okulunu nda Tasarım Bölümü Başkanı olarak görev almış olan Joseph Albers ve 1937 de Şikago Enstitüsünün bir parçası olarak kurulan ve Yeni Bauhaus adını alan okulun kurucu başkanı olan Laszlo Moholy- Nagy sıralanabilir.19 5. Bauhaus Fikirlerinin Yeni Bağlamlarındaki Dönüşümü Öte yandan, Bauhaus un Amerika da sözü edilen dönemde sanat, mimarlık ve tasarım eğitimi alanlarındaki etkisinin bir boyutu da Said in makalesinde değinmekte olduğu gibi, fikirlerin yolculuk ettiği yeni zaman ve mekân bağlamlarında dönüşüme uğraması durumuyla ilişkilendirilebilir. Bauhaus fikirlerinin yeni bağlamlarındaki dönüşümü, Bauhaus üyelerinin bu kıtadaki eğitimsel ve mesleki faaliyetleri ile olduğu kadar, fikirlerinin Amerika da nasıl algılandığı ile de doğrudan ilişkilidir. 19 Gabriele Diana Grawe, Continutity and Transformation: Bauhaus Pedagogy in North America, Teaching at the Bauhaus. Ed., Rainer K. Wick, Germany, Hatje Cantz Publishers, 2000, pp. 338-365. 7

Wilferd McClay Mülteci Entelektüeller: Problemler ve İhtimaller makalesinde Avrupa dan Amerika ya gerçekleşen entelektüel göç ü tekil bir durum olarak açıklamanın mümkün olup olamayacağını sorgularken, bireylerin belli fikirleri anlatma, tartışma ve etki yaratmadaki başarısının bu entelektüel göçte önemli bir payı olduğunu savunmaktadır. 20 McClay, Avrupalı aydınların Amerikan düşünsel hayatına kattıkları kolektif bir miras olmasının yanı sıra, bu aydınların bireysel özellikleri ve başarıları aracılığıyla, bu kıtada kendi alanlarında varlık gösterdiklerine işaret etmektedir. 21 Sanat, tasarım ve mimarlık alanlarında Bauhaus fikirlerinin Avrupa düşünsel ve kültürel bağlamından Amerika ya bireyler aracılığı ile gerçekleştirmiş olduğu yolculuk, böyle bir çerçeveden bakıldığında, bir yandan kaynaşma ve bütünleşme unsurları gösterirken, bu süreçte bir yandan da fikirlerin değişime uğramış olduğu tartışılmaktadır. Bauhaus bu kıtaya tekil bir düşünce olarak değil, bir fikirler topluluğu olarak hareket etmiştir. Bu fikirler topluluğunda çekirdek teşkil eden fikirler ve bu çekirdek fikirlerle ilişkili, ancak birbirinden farklılaşabilen fikirler olduğunu ve Amerika kıtasında göçmen olarak varlık gösteren Bauhaus üyelerinin belli noktalarda farklılaşabilen konumlara sahip olduklarını söylemek mümkündür. Süreklilik ve Dönüşüm: Kuzey Amerika da Bauhaus Pedagojisi makalesinde Gabriele Diana Grawe, Almanya da Bauhaus okulunda, Bauhaus üyelerini tek bir çatı altında toplayan ortak bir Bauhaus düşüncesi varken, bu düşüncenin Amerika ya yolculuğunda daha çok bireysel fikirler ve pedagojik yaklaşımların ön plana çıkmakta olduğunu tartışmaktadır. 22 Amerika da tekil bir Bauhaus Pedagojisi nin varlığından söz edilemeyeceğini savunan Grawe e göre bu kıtadaki entelektüel alan Gropius, Mies van der Rohe, Moholy- Nagy ve Albers gibi Bauhaus üyelerinin bireysel yetenekleri ve bağımsızlıklarını ortaya koymalarını teşvik eder bir niteliktedir. Çoğu zaman Bauhaus üyelerinin her birinin Amerika da kendi alanlarında ortaya koydukları yaklaşımlar çerçevesinde algılandığı ve önem atfedildiği görülmektedir. Grawe Bauhaus üyelerinin Amerikan entelektüel çevrelerinde yer bulabilmesini, büyük ölçüde yeni ortamlarına adapta olabilme başarılarıyla ilişkilendirmekte ve dolayısıyla, Bauhaus un Amerika ya nakil edilmesi [transplantation] gibi bir durumun söz konusu olamayacağını düşünmektedir. 23 Amerika da Bauhaus tan sonrası: Gropius, Mies ve Breuer makalesinde, Amerika da mimarlık alanında varlık gösteren Bauhaus mirasını daha geniş bir çerçevede ele almakta olan William H. Jordy, bu mirası şekillendirmiş olan iç ve dış dinamiklerin varlığına işaret etmektedir. 24 Jordy ye göre, Avrupa Modernizm anlayışının Amerika daki uzantılarının gözlemlendiği 1920 li ve 1930 lu yıllarda, Avrupa Modernizmi kendi içinde de bir dönüşüm yaşamaktaydı. Politik diktatörlüğün güç kazanmasıyla birlikte, Alman kültürünün en güçlü değerlerini oluşturan sosyal demokrasi anlayışının yara almasını bu dönüşümün nedenleri arasında görmekte olan Jordy ye göre, aynı dönemde Amerika da yaşanan Buhran ın mimarlık alanında yaratmış olduğu olumsuz etkiler, Frank Lloyd Wright ın öncülük ettiği modern mimarlık anlayışı ve Avrupa Modernizmi nin bu kıtada algılanış biçimlerindeki değişim ise, Amerika bağlamı açısından önemli iç dinamikleri oluşturmaktadır. 25 Jordy, bu iç ve dış dinamiklerin etkisi altında, yirminci yüzyılın ilk yarısında Amerika daki Bauhaus mirasını, Bauhaus un devamı 20 Op. cit. McClay, Spring 1994, p. 513-514. 21 Ibid, p. 518. 22 Gabriele Diana Grawe, Continutity and Transformation: Bauhaus Pedagogy in North America, Teaching at the Bauhaus. Ed., Rainer K. Wick, Germany, Hatje Cantz Publishers, 2000, pp. 356-359. 23 Ibid, p. 343. 24 William H. Jordy, The aftermath of the Bauhaus in America: Gropius, Mies and Breuer, The intellectual migration. Europe and America, 1930-1960, Eds. Donald Fleming and Bernard Bailey, Cambridge, Mass., Harvard University Press, 1969, p. 492-93. 25 Ibid, p. 502-503. check 8

olmaktan çok, Bauhaus tan sonrası [legacy of the Bauhaus- not its continuation, but its postscript] olarak nitelendirmektedir. 26 6. Sonuç Çağın gereksinimleri ve teknolojik imkânlarıyla uyumluluk, aynı anda bireysel yaratıcılık ve deneysellik ile disiplinler arası işbirliğinin teşviki, sanat ile zanaatın, yaratıcı çaba ile tekniğin birlikteliği ilkelerini bütünleştiren Bauhaus düşüncesinin eğitim boyutu öne çıkmaktadır. Bauhaus görsel sanatlar, tasarım ve mimarlık alanlarında yeni bir eğitim yaklaşımı öngörmektedir. Bauhaus un dünyanın farklı pek çok yerinde yaratmış olduğu etkiyi, öngördüğü eğitimsel fikirler, eğitim felsefesi ve pedagojik yaklaşımlar çerçevesinde, farklı eğitim kurumlarının müfredatlarında yer bulması şeklinde görmekteyiz. Bauhaus fikirlerinin, farklı düşünsel bağlamlardaki etkilerinin irdelendiği bu makalede, Edward W. Said in Yolculuk Eden Kuram makalesinde tartışmakta olduğu gibi, fikirlerin ortaya çıkması için belli koşulların varlığına ihtiyaç duyulurken, fikirlerin çeşitli vasıtalarla yolculuk edebildiği ve yolculuk ettikleri farklı bağlamlarda anlaşılabilmeleri ve etki yaratabilmeleri için belli düşünsel ortamların varlığına ihtiyaç duyulduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak yeni fikirlere açık düşünsel ortamlarda dahi, bu fikirler belli bir yorum süzgecinden geçmekte ve kimi zaman bulundukları özgün koşullara adapte olarak, kimi zamansa dönüşerek varlık gösterebilmektedirler. Bauhaus fikirlerinin yirminci yüzyılın ilk yarısında Amerika kıtasındaki yolculuğunun, işte böyle bir süreci betimlediği düşünülmektedir. KAYNAKÇA: Bauhaus Exhibition [The Bulletin of the Museum of Modern Art by Herbert Bayer], Retrieved in February 8, 2008 from: http://www.modernism101.com/bayer_moma.php Built in USA: 1932-1944, Ed. Elizabeth Mock, New York, The Museum of Modern Art, 1944 Burns, Carol: Review: Bauhaus in America by Judith Pearlman, The Journal of the Society of Architectural Historians, Volume: 55, No: 2, Jun., 1996, pp. 182-185. Retrieved in March 28, 2008 from: http://links.jstor.org/sici?sici=0037-9808%28199606%2955%3a2%3c182%3abia%3e2.0.co%3b2- %23 Coser, Lewis A.: Refugee scholars in America. Their impact and their experiences, New Heaven and London, Yale University Press, 1984, p. xi. Fermi, Laura: Illustrious immigrant: The intellectual migration from Europe 1930-1941, Chicago and London, The University of Chicago Pres, 1968. Grawe, Gabriele Diana: Continutity and Transformation: Bauhaus Pedagogy in North America, Teaching at the Bauhaus. Ed., Rainer K. Wick, Germany, Hatje Cantz Publishers, 2000, pp. 356-359. Hirschfeld- Mack, Ludwig: The Bauhaus: An introductory survey, Australia, Longmmans, 1963, p. 8-9. 26 Ibid, p. 485. check 9

Jordy, William H.: The aftermath of the Bauhaus in America: Gropius, Mies and Breuer, The intellectual migration. Europe and America, 1930-1960, Eds. Donald Fleming and Bernard Bailey, Cambridge, Mass., Harvard University Press, 1969, pp. 485-527. Matthews, Henry: The Promotion of Modern Architecture by the Museum of Modern Art in the 1930s, Journal of Design History, Volume: 7, No: 1, 1994, pp. 43-59. Retrieved in February 8, 2008 from: http://links.jstor.org/sici?sici=0952-4649%281994%297%3a1%3c43%3atpomab%3e2.0.co%3b2- U M. McClay, Wilferd: Historical research on the refugee intellectuals: Problems and prospects, International Journal of Politics, Culture and Society, Spring 1994, Volume: 7, No: 3, p. 513-524. Retrieved in October 8, 2007 from: http://www.springerlink.com/index/q822611263654401.pdf Katz, Barry: Review article: The accumulation of thought: Transformations of the refugee scholar in America, The Journal of Modern History, December 1991, Volume: 63, No: 4, p. 740. Retrieved in October 8, 2007 from:http://links.jstor.org/sici?sici=00222801%28199112%2963%3a4%3c740%3ataotto%3e2.0.co %3B2- E Moses, Robert: Mr. Moses Dissects the Long- Haired Planners : The Park Commissioner Prefers Common Sense to Revolutionary Theories, The New York Times, June 25, 1944, pp. 16-18, 38-39. Pearlman, Jill: Joseph Hudnut s other Modernism at the Harvard Bauhaus, Journal of the Society of Architectural Historians, December 1997, Volume: 56, No: 4, pp. 452-477. Pearlman, Jill: Joseph Hudnut and the unlikely beginnings of post- modern urbanism at the Harvard Bauhaus, Planning Perspectives, 2000, No: 15, pp. 201-139. Pearlman, Jill: Inventing American Modernism: Joseph Hudnut, Walter Gropius, and the Bauhaus Legacy at Harvard, Virginia, University of Virginia Press, 2007. Said, Edward: Traveling theory. The World, the text and the critic, London, Vintage, 1983, p. 226. Said, Edward W.: Traveling theory. The World, the text and the critic, London, Vintage, 1983, pp. 226-247. The intellectual migration. Europe and America, 1930-1960, Eds., Donald Fleming and Bernard Bailey, Cambridge, Mass., Harvard University Press; Fermi, 1969. RESİM KAYNAKÇA: Resim. 1. Terence Riley, The International Style: Exhibition 15 and The Museum of Modern Art, New York, Rizzoli, 1992, p.71. Resim. 2. Bauhaus Exhibition [The Bulletin of the Museum of Modern Art by Herbert Bayer], Retrieved in February 8, 2008 from: http://www.modernism101.com/bayer_moma.php Resim. 3. Bauhaus- Archiv / Museum für Gestaltung, Retrieved in February 8, 2008 from: 10

http://www.bauhaus.de/english/bauhaus1919/index.htm Resim. 4. Jill. Pearlman, Joseph Hudnut and the unlikely beginnings of post- modern urbanism at the Harvard Bauhaus, Planning Perspectives, 2000, No: 15, p. 203. Resim. 5. Jill Pearlman, Joseph Hudnut s other Modernism at the Harvard Bauhaus, Journal of the Society of Architectural Historians, December 1997, Volume: 56, No: 4, p. 465. Resim. 6. Jill Pearlman, Inventing American Modernism: Joseph Hudnut, Walter Gropius, and the Bauhaus Legacy at Harvard, Virginia, University of Virginia Press, 2007, p. 111. Resim. 7. Blaser, Werner: Mies van der Rohe, Continuing the Chicago School of Architecture, Basel and Boston, Birkhäuser Verlag, 1981, p.20. Resim. 8. Gabriele Diana Grawe, Continuity and Transformation: Bauhaus Pedagogy in North America, Teaching at the Bauhaus. Ed., Rainer K. Wick, Germany, Hatje Cantz Publishers, 2000, p.352. Resim. 9. Alain Findeli, Moholy- Nagy's Design Pedagogy in Chicago (1937 46), Design Issues, Volume: 7, No: 1, p. 17. Retrieved in March 15, 2008 from: http://www.jstor.org/stable/1511466 11