ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 34, Sayı: 3-4, Sayfa: 5-13, 2010 Farklı Adeziv Sistemlerin Hemostatik Ajanlarla Kontamine Edilen Dentin Yüzeylerine Mikro Gerilim Bağlanma Dayanımlarının Karșılaștırılması Comparison of Micro Tensile Bond Strength of Different Adhesive Systems to Dentin Contaminated with Haemostatic Agents *Prof. Dr. Nimet ÜNLÜ, *Dr. Ali Rıza ÇETİN, **Dt. Mehmet Ata CEBE, *Dt. Sait KARABEKİROĞLU *Selçuk Üniversitesi Diș Hekimliği Fakültesi Diș Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı **Gaziantep Üniversitesi Diș Hekimliği Fakültesi Diș Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı üç farklı hemostatik ajan ile kontamine edilmiş dentin yüzeylerine farklı etch and rinse (asitle pürüzlendirme ve yıkama) ve self-etch (kendinden asitli) adeziv sistemlerin mikro-gerilim bağlanma dayanımlarını (μgbd) değerlendirmektir. Gereç ve Yöntemler: Yüz adet çürüksüz daimi insan molar dişi, iki farklı total-etch (Single bond ve Optibond S Bond) ve üç farklı self-etch (Clearfil SE Bond, Adper SE Plus ve Adhe SE Bond) adeziv sistem uygulanmak üzere rastgele beş gruba ayrıldı. Daha sonra her bir grup kendi içinde biri kontrol grubu olan ve üç farklı hemostatik ajan (Astringedent, Astringedent X ve Viscostat) uygulanmak üzere 4 alt gruba ayrıldı (n= 5). Dişler üzerinde düz dentin yüzeyleri oluşturuldu ve 2 mm kalınlığında kompozit (Clearfil Photo Posterior) ile restore edildi. Daha sonra örnekler 37 o C de 24 saat distile su içerisinde bekletildi. Bütün örnekler, trim yapılmayan tekniğe uygun, 1.00±0.003X1.00±0.003mm kalınlığında kesilerek test çubukları elde edildi (n= 15). Örneklere 1mm/dak hızda kırılma olana kadar kuvvet uygulandı. Örneklerde oluşan kırık tipleri, steromikroskopta X20 büyütmede belirlendi. Veriler Tek Yönlü ANOVA ve Tukey Çoklu Karşılaştırma testleriyle analiz edildi. ( = 0.05). Bulgular: Self-etch adeziv uygulanan gruplarda, hemostatik ajanlarla kontamine edilmiş dentine bağlantı istatistiksel olarak önemli derecede düşük ABSTRACT Aim: The aim of this study was to evaluate the microtensile bond strengths (μtbs) of different etch and rinse and self-etch adhesives to dentin contaminated with three different haemostatic agents. Materials and Methods: A hundred non-carious, permanent teeth were randomly divided into five groups; three self-etch (Clearfil SE Bond, Adper SE Plus and Adhe SE Bond) and two total-etch (Single bond and Optibond S Bond). Then all groups were divided into four subgroups: The control and three different haemostatic agents (Astringedent, Astringedent X and Viscostat) (n=5). Flat occlusal dentin surfaces were prepared and then restored 2mm thickness using the resin composite (Clearfil Photo Posterior). Following water storage for 24 hrs at 37 0 C, specimens were sectioned in sticks (1.00±0.003 1.00±0.003) in accordance with the non-trimming technique (n=15). Sticks were loaded in tension until failure (cross-head speed of 1 mm/min). All subsequent failed specimen surfaces were evaluated under a stereomicroscope at 20X magnification to determine the apparent failure modes. Statistical analysis was made with one-way analysis of variance (ANOVA) and Tukey tests. Results: The bond strength of self etch adhesives to contaminated dentin was significantly lower than that to normal dentin (p<0.05). Bond strength of Adper SE to contaminated dentin was not calculated. ANOVA revealed no significant difference (p>0.05)
6 bulundu (p<0.05). Adper SE bondig sisteminin kontamine edilmiş dentine hesaplanamayacak kadar düşük bağlanma dayanımına sahip olduğu gözlendi (p<0.05). Total-etch adeziv uygulanan gruplarda, Single bond sistem kontrol grubu ile viscostat uygulaması arasında bağlanma dayanımında istatistiksel olarak önemli farklılık varken (p<0.05), kontrol, Astringedent ve Astringedent X grupları arasında istatistiksel olarak önemli farklılık olmadığı gözlendi (p>0.05). Optibond adeziv grupta, kontrol ile Astringedent grupları arasında bağlanma dayanımında istatistiksel olarak önemli farklılık varken (p<0.05), Kontrol, Viscostat ve Astringedent X grupları arasında bağlanma dayanımı açısından istatistiksel olarak önemli farklılık olmadığı gözlendi (p>0.05). Sonuç: Farklı adeziv sistemlerin bağlanma dayanımları üzerine kullanılan hemostatik ajanların farklı etkiler yarattığı gözlenmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre, hemostatik ajan uygulaması self-etch adezivlerin bağlanma performansları üzerine negatif etkiye sahiptir. between control, Astringedent and Astringedent X groups of Single bond. But there is a significant difference between the control and Viscostat groups of Single bond. In Optibond total etch bonding system, no significant difference was found between the bond strengths of normal dentin and dentin contaminated with Viscostat and Astringedent X (p>0.05). Conclusion: Haemostatic agents have a different effect on the μtbs of different adhesive systems. According to the results of this study, we can conclude that the usage of haemostatic agents decrease the bonding performance of the self-etch adhesives. ANAHTAR KELİMELER Hemostatik ajan, bağlanma dayanımı, kontaminaston KEYWORDS Haemostatic agent, bond strength, contamination GİRİȘ Kavite preparasyonu restoratif materyalin yerleştirilmesinden önce tüm enfekte dentinin kaldırılması için uygulanan cerrahi bir prosedürdür 1. Kompozit rezin ile başarılı bir şekilde restorasyon yapılabilmesi için, kavite preparasyonu sırasında kontamine maddelerden olabildiğince temiz bir alan oluşturulmalıdır 2. Nem, tükürük, kan veya döner aletin yağ kontaminasyonu, adeziv ve diş yapısı arasında bağlanma dayanımı üzerinde zararlı etkilere sahiptir 3-5. Bu enfekte maddelerin, kompozit rezinin asit uygulanmış dentin yüzeyine penetrasyonunu ve ıslanabilirliğini engellemesi mümkündür ve rezin monomerin dentin tübülü içine olan akıcılığına engel teşkil edebilirler 6. Bonding sistemler smear tabakasını ve altındaki dentini bir parça demineralize ederler ve böylece demineralize dentin matriks içerisine smear tabakası boyunca, asidik rezin monomerin infiltrasyonu gerçekleşir. Bu da özel bir hibrit tabakası oluşumuna neden olur 7. Ancak enfekte olan dentinde parçacıklar dentin tübülüne penetre olabilir ve hibrit tabakanın gelişimini etkileyebilir 6. Yapay tükürük ve insan plazmasının dentine bağlantıyı % 100 etkilemesi, protein kontaminasyonunun dentin bonding ajanlarının bağlanma dayanımını azaltmasını net olarak destekler 8,9. Kavite preparasyonu boyunca kontamine maddelerin yüzeyden uzaklaştırılmasına yönelik birçok girişim yapılmaktadır. Dental tedavi boyunca izolasyon için rubber dam, pamuk rulolar, emici bezler, tükürük emici ve cerrahi tip yüksek volümlü tükürük emiciler gibi çeşitli yardımcı izolatörler kullanılmaktadır 10,11. Ancak genel pratikte, uygulayıcılar rutin olarak rubber-dam ile çalışamazlar, bunun yerine diğer nem kontrol tekniklerini kullanırlar. Klinikte bazı durumlarda dişeti enfl amasyonu veya diş preparasyonu kaynaklı dişeti travması sonucunda özellikle dişeti alanında, kan ve dişeti oluğu sıvıları sık sık ortaya çıkar. Yaygın olarak bu durumlarda, dişeti sıvılarının azalması ve kanama kontrolü için hemostatik ajanların uygulanmasından sonra kuru bir çalışma alanı elde edilebilir 12,13.
7 Eğer kanama meydana gelirse, başarılı bir bağlanma sağlamak için ilk yaklaşım kanama durdurucu ajanların kullanılmasıdır. Bu hemostatik ajanlar, aluminyum klorid, ferrik klorid, aluminyum sülfat ve ferrik sülfat içeriklidir. Genel olarak % 20 - % 25 yoğunlukta aluminyum klorid kanama kontrolü amacıyla kullanılır. Bir çalışmada % 21.3 lük AlCl 3 ün uygulanan dentin yüzeyinde çeşitli demineralizasyon dereceleri gösterilmiştir 14. Dentinin demineralizasyonla kaldırılmasıyla birlikte smear tabakasının tamamlanması, bu ajanların uygulanmasından sonra 5 dakika içinde gerçekleştiği bildirilmiştir 14. Viscostat ve ViscoStat Plus, kan ve tükürük gibi akışkanların izolasyonunun sağlanmasında etkili olarak kullanılmaktadır. Viscostat % 20 lik ferrik sülfat iken, ViscoStat Plus % 22 lik ferrik klorid solüsyonudur. Bu solüsyonlar kullanılarak, hemostaz, kapiller açıklıklar içinde pıhtının tıkanması ve birleşmesiyle oluşan formasyon tarafından gerçekleştirilir 12. Günümüzde adeziv sistemler, self-etch, etch and rinse ve cam iyonomer esaslı olmak üzere 3 grupta sınıfl andırılabilir. Self-etch adezivlerin bağlantısına smear tabakasının bazı etkilerinin olduğu rapor edildiğinden beri 15 hemostatik ajanlarla smear tabakasının kaldırılması bu adeziv sistemlerin bağlanma mekanizmasını etkileyebilir. O Keefe ve diğerlerinin yaptıkları çalışmada self-etch adezivlerin ferrik sülfat veya AlCl 3 ile kontamine edilmiş dentine bağlanma dayanımlarının düştüğü gösterilmiştir 16. Bu çalışma ile piyasada mevcut olan çeşitli kanama durdurucu ajanlar (ferrik sülfat ve ferrik subsülfat içeren hemostatik ajanlar Astringedent, Astringedent X ve Viscostat) ve taze kan kullanılarak kontamine edilen insan dentininde etch and rinse ve self-etch adezivlerinin μgbd ları üzerine etkilerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEMLER Numunelerin hazırlanması Bu çalışmada üç ay içerisinde çekilerek % 10 luk formalin solüsyonu içerisinde saklanmış 100 adet insan üçüncü molar dişi kullanıldı. Dişler üzerindeki debris ve yumuşak doku artıkları kretuvar ve pomza-lastik yardımıyla uzaklaştırıldı. Dişlerin kaspları, okluzal yüzeyinde düzgün dentin yüzeyi açığa çıkaracak şekilde ve minesement birleşimine paralel olarak elmas separe yardımı ile uzaklaştırıldı. Açığa çıkmış dentin yüzeyi, homojen bir dentin yüzeyi ve smear tabakası elde edebilmek için 600 gritlik su zımparası ile 10 saniye süre ile zımparalandı. Dişler rastgele 5 gruba ayrıldı. Daha sonra her bir grup biri kontrol grubu olmak üzere 4 alt gruba ayrıldı (n= 5). Kontrol grubu haricindeki diğer gruplarda hazırlanan dentin yüzeyleri taze insan kanı uygulanarak kontamine edildi. Daha sonra dentin örneklerinin yüzeyine ayrı gruplar oluşturacak şekilde sırasıyla hemostatik ajanlar (Astringedent, Ultradent, ABD; Astringedent X, Ultradent, ABD ve Viscostat, Ultradent, ABD) üretici firmaların belirlemiş olduğu prosedürlere uygun olarak 2 dakika süre ile uygulandı. Daha sonra dentin yüzeyindeki hemostatik ajanlar bir hava su spreyi ile yıkanarak uzaklaştırıldı. Her bir hemostatik ajan grubu self-etch ve etch and rinse bonding sistemlerin uygulanması için iki alt gruba ayrıldı. İlk gruba üç farklı self-etch bonding sistem [Clearfil SE Bond (CSE), Kuraray, Japonya; Adper SE Plus (ASEP), 3M Espe, Almanya; Adhe SE Bond (ASE), Ivoclar Vivadent, Liechtenstein] üretici firma talimatlarına göre uygulanıp gerekli sürede halojen ışık kaynağı (Hilux 250, Benlioğlu Medikal, Türkiye) ile polimerize edildi. Diğer gruptaki dişlere ise iki farklı etch and rinse bonding sistem (Single Bond (SB), 3M Espe, Almanya; Optibond S Plus (OSB), Kerr, Almanya) yine üretici talimatlarına göre uygulanıp gerekli sürede halojen ışık kaynağı ile polimerize edildi. Bonding ajanı uygulanan yüzeylere 2 mm X 8 mm ebatında tefl on disk kalıp yardımı ile 2 mm kalınlıkta kompozit (Clearfil photo posterior, Kuraray, Japonya) üretici firma talimatlarına göre tek kat uygulanıp 40 sn. polimerize edildi. Örnekler bağlanma dayanımı testi yapılıncaya kadar 37 ºC oda sıcaklığında, distile su içerisinde 24 saat saklandı. Kullanılan materyallerin açıklaması ve uygulama prosedürleri Tablo I de gösterildi.
8 TABLO I Bu çalışmada kullanılan materyaller ve uygulama prosedürleri. Ürün Adı ve Firması Bileșimi Uygulanıșı Lot Numarası Clearfil SE Bond CSE Kuraray Co. Ltd, Osaka, Japonya Clearfil SE Bond: Primer 10- (MDP), 2- (HEMA) Hydrophilic dimethacrylate di-camphorquinone N,N-Diethanol-p-toluidine, Su Clearfil SE Bond: Bond 10- (MDP), (Bis- GMA) 2- (HEMA), Hydrophilic dimethacrylate di-camphorquinone, N,N-Diethanolp-toluidine, Silanated colloidal silica Tüm diș yüzeyine 20 saniye boyunca primer bir fırça yardımı ile uygulanır. Orta siddetli hava ile kurutulur. Tüm yüzeylere bonding ajanı fırça ile uygulanıp, hafif șiddetli hava ile kaviteye yayılır. 10 saniye ıșınlanır. Primer ; 008669A Bonding ; 01276A Adper SE Plus ASEP 3M ESPE, Seefeld, Germany Liquid A Su, HEMA Surfactant Pink colorant Liquid B UDMA, TEGDMA, TMPTMA HEMA phosphates, MHP Bonded zirconia nanofiller, camphorquinone A likidi fırça yardımı ile tüm diș yüzeyine uygulanır. B likiti ile diș yüzeyi 20 saniye ovalanır. 10 saniye hafif hava ile kurutulur. Tekrar B likidi tüm diș yüzeyine uygulanır, hafif hava ile kaviteye yayılır ve 10 saniye ıșınlanır. A sıvısı ; 7AB B sıvısı ; 7AC AdheSE ASE Ivoclar VivadentAG, Liechtenstein AdheSE Primer Dimethacrylate, Phosphonic acid acrylate AdheSE Bond 2-Hydroxyethyl methacrylate (HEMA) Dimethacrylate, Silicon dioxide Tüm kavite yüzeyine 15 saniyeden az olmamak üzere primer uygulanır, hafif hava ile kurutulur, bonding uygulanıp hafif hava ile yayılması sağlanarak 10 saniye polimerize edilir. Primer ; K08200 Bonding ; K05471 Single Bond SB 3M ESPE, Seefeld, Germany BisGMA, HEMA, dimethacrylates, ethanol, su, a novel photoinitiator system and a methacrylate functional copolymer of polyacrylic and polyitaconic acids Tüm diș yüzeyi mineden bașlayarak 15 saniye asitlenir, 10 saniye yıkanır, bir parça pamuk ile fazla su alındı, bonding fırça yardımı ile 15 saniye uygulanır, hava ile beș saniye kaviteye yayılır, 10 saniye ıșınlanır. 20070424 Optibond S OBS Kerr, Orange, CA, Amerika Ethyl alcohol Alkyl dimethacrylate resins, Barium aluminoborosilicate glass, Fumed silica (silicon dioxide) Sodium hexafl uorosilicate Tüm diș yüzeyi 15 saniye asitlenir, 10 saniye yıkanır, hafifçe kurutulur, bonding fırça yardımı ile 15 saniye uygulanır, hafif șiddetli hava ile 3 saniye inceltilir,20 saniye ıșınlanır. 06-1335 μgbd testi Üzerine kompozit uygulanan diş örneklerinin kökleri kronlarından yaklaşık olarak mine- sement birleşiminin 2 mm altından düşük hızda çalışan bir elmas separe ile su soğutması altında ayrıldı. Daha sonra her bir örnek sirkolant mum ile akrilik bloklara (2 X 4 X 1 cm) sabitlendi. Akrilik blok kesme cihazına (Isomet 1000; Buehler, ABD) yerleştirildi ve düşük hızda çalışan elmas bir separe (Isomet; percision saw, Buehler, ABD) ile kompozit ve dişten oluşan örneklerden uzun aksına paralel vertikal olacak şekilde 1.00±0.003 mm 2 lik kare kesitli test çubukları elde edildi. Her bir örnekten elde edilen test
9 çubuklarından 3 tanesi ayrıldı. Böylece her bir grup için toplam 15 adet test çubuğu elde edilmiş oldu (n= 15). Test çubukları elde edilmesi esnasında başarısızlığa uğrayan örnekler kaydedildi, ancak bu örnekler sonuçlara dâhil edilmedi 17. μgbd testi için, test çubukları mikro gerilim test cihazına (Mikrotensile tester, Bisco, Schamburg, ABD) bir siyanoakrilat adeziv (Zap-It, DVA, USA) ile iki uçlarından yapıştırıldı. Test cihazının yükleme hızı (crosshead speed) 1mm/dk ve yükleme kuvveti 100 N olarak belirlenerek test çubukları kırıldı. Bir dijital mikrometre (Mitutoyo, Japonya) ile test çubuklarının kenar uzunlukları ölçülerek bağlanma yüzey alanı hesaplandı. Newton cinsinden elde edilen sonuçlar yüzey alanına bölünerek MPa a çevrildi. MPa= F(Newton) Alan (mm 2 ) Stereomikroskop ile Kırılma Analizleri Mikro gerilim testi uygulanan her bir örneğin kırılma yüzeyleri X20 büyütmede stereo mikroskopta (Olympus SZ4045 TRPT, Osaka, Japonya) incelendi. Başarısızlık tipleri adeziv, dentin içerisinde koheziv, kompozit rezin içerisinde koheziv ve karışık tipte adeziv/koheziv olarak belirlendi 18. Restoratif materyal ve dentin bağlanma yüzeyinde gerçekleşen kırık tipleri adeziv; restoratif materyalin % 80 inden fazlası dentin yüzeyinde kalmışsa kompozit rezin içerisinde koheziv başarısızlık olarak veya bazı sahalarda koheziv kırılma ve diğer sahalarda da adeziv kırılmalar varsa karışık adeziv/koheziv başarısızlık olarak belirlendi 18. Kırılma analiz sonuçları Tablo III de gösterildi. BULGULAR Bu çalışma sonucunda kullanılan bonding sistemlerden elde edilen mikro tensile bağlanma değeri ortalamaları Tablo II de gösterildi. Kanama durdurucu ajanların dentin yüzeyine uygulanması sonrasında en yüksek bağlanma dayanımı, Astrengeten X uygulanan dentine, 22.53±3.55 MPa ile SB etch and rinse bonding sistemde gözlenmiştir. Yapılan istatistiksel analiz sonucunda hem self-etch ve etch and rinse bonding sistemler arasında hem de kanama durdurcu ajanlar ve kontrol grupları arasında istatistiksel açıdan önemli fark gözlenmiştir (Şekil 1) (p<0.05). SB uygulanan grupta, kontrol grubu ile Viscostat kontaminasyonu arasında bağlanma dayanımın açısından istatistiksel olarak önemli farklılık varken (p<0.05), kontrol, Astringedent ve Astringedent X kontaminasyon grupları arasında bağlanma dayanımı açısından istatistiksel olarak önemli farklılık olmadığı gözlendi (p>0.05). SB için Viscostat uygulaması kontrol grupla karşılaştırıldığında önemli derecede daha düşük bağlanma dayanımı oluşturdu (p<0.05). OSB adeziv grupta, kontrol ile Astringedent grupları arasında bond dayanımında istatistiksel olarak önemli farklılık varken (p<0.05), kontrol, Viscostat ve TABLO II Kanama durdurucu uygulanmış ve uygulanmamış dentin yüzeylerine bonding ajanların ortalama bağlanma dayanımları ve standart sapmaları. Aynı harfle gösterilen gruplar arası istatistiksel fark yoktur(p>0.05). n=15 Bonding ajanlar Gruplar Viscostat Astringedent Astringedent X Kontrol CSE 8,28±1,46ae 5,30±1,08b 6,23±2,05ab 22,27±4,54c ASEP 3,93±0,92d 5,29±2,11b 6,86±2,77ab 9,01±2,59ef ASE 0 0 0 8,13±3,43a SB 13,09±5,76g 19,81±7,44h 22,53±3,55c 18,70±1,72h OSB 9,36±2,75ef 16,66±5,65ı 10,79±3,80f 8,84±5,25ae
10 TABLO III μgbd testi sonrası örneklerdeki kırılma modelleri. Gruplar Adeziv Karıșık Koheziv Kontrol 8 1 6 CSE Viscostat 6 1 8 Astringedent 15 0 0 Astringedent X 10 2 3 Kontrol 10 2 3 ASEP Viscostat 12 0 3 Astringedent 14 1 0 Astringedent X 13 2 1 Kontrol 13 0 2 ASE Viscostat 0 0 0 Astringedent 0 0 0 Astringedent X 0 0 0 Kontrol 9 2 4 SB Viscostat 8 2 5 Astringedent 7 2 6 Astringedent X 5 4 6 Kontrol 12 2 1 OSB Viscostat 12 2 1 Astringedent 11 3 1 Astringedent X 6 3 6 Adeziv: Tamamı bağlanma yüzeyinde gerçekleşen kırık. Karışık: Bağlanma yüzeyinden kompozit veya dentin üzerine uzanan kırık. Kompozit-Koheziv: Tamamı kompozit üzerinde gerçekleşen kırık. Dentin-Koheziv: Tamamı dentin üzerinde gerçekleşen kırık. Astringedent X grupları arasında bağlanma dayanımı açısından istatistiksel olarak önemli farklılık olmadığı gözlendi (p>0.05). OSB, Astringedent ile kontamine edilmiş dentine daha yüksek bağlanma dayanımı gösterdi (p<0.05). İstatistiksel değerlendirmelerin sonucunda; Bütün self-etch gruplarında, hemostatik ajanlarla kontamine edilmiş dentine bağlantı istatistiksel olarak önemli derecede düşük bağlanma dayanımı gösterdi (p<0.05). Self-etch bonding sistemler arasında hemostatik ajanlarla kontaminasyon sonrasında CSE ile ASEP arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark gözlenmezken (p>0.05), ASE bonding siteminde hesaplanamayacak kadar düşük bağlanma dayanımı sergilediği gözlendi. Etch and rinse ve self-etch sistemler birbirleri ile karşılaştırıldığında Viskostat ile kontamine edilen grupta CSE ile OSB arasında ve kontrol grubunda ASEP, ASE ve OSB grupları aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark gözlenmedi (p>0.05). Diğer gruplardan elde edilen bağlanma dayanımları istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar gözlendi (p<0.05) (Tablo II).
11 ŞEKİL 1 Gruplardan elde edilen ortalama bağlanma dayanım değerlerinin grafi ksel gösterimi (MPa). TARTIȘMA Kompozit rezinler diş dokularına mikromekanik olarak etch and rinse veya self-etch adeziv sistemler olmak üzere iki farklı teknikle bağlanmaktadırlar 19. Adeziv sitemlerin dentin dokusuna bağlanma dayanımlarının incelenmesinde en sık kulanılan yöntem mikro-gerilim bağlanma dayanım testidir. Bağlanma dayanım testlerindeki problemlerden biri arayüzde değilde materyaller içinde örneklerin kırılmasıdır. Bağlanma testlerinin etkinliğini arttırmak için mikro-gerilim ve mikro-makaslama bağlanma testleri geliştirilmiştir. Bu metodlar dentinde koheziv kırık oluşturulmadan yüksek bağlanma dayanım değerlerinin ölçülmesine izin verir, aynı zamanda bu testle bir dişten çok sayıda ölçüm yapılması mümkündür. Ayrıca bu teknik numune preparasyonunun kolay olması ve dar bir standart sapma gösteren güvenilir sonuçlar gibi avantajlara sahiptir 17. Bağlanma dayanım çalışmalarında adeziv uygulama prosedürü esnasında kanla kontaminasyonun bağlanma dayanımını negatif etkilediği ve kanın ortamdan uzaklaştırılmasının orijinal bağlanma dayanımını sağlayamadığı gösterilmektedir 20,21. Klinik pratikte kanama durdurucu ajan olarak sıklıkla metal solüsyonları içeren kanama durdurucu ajanlar kullanılır 22. Çalışmalarda hemostatik solüsyonlarının demineralizasyon etkisine sahip oldukları vurgulanmaktadır. Bu sebeple gerekli süreden (4 dakidan daha uzun süre) fazla bu solusyonlarla maruz kalan dentin yüzeylerinde smear tabakasının tamamen yok olduğu bildirilmektedir 23. Bunun yanında dentin yüzeyinin 30 saniye ve 2 dakika hemostatik ajanlarla kontaminasyonunun dentin yüzeyinde benzer etkilere sahip olduğu bildirilmektedir 23. Bu çalışmada % 20 lik ferrik sülfat içeren Viscostat, % 15.5 ferrik sülfat içeren Astringedent ve % 12.7 ferrik sülfat ve ferrik subsülfat ın eşit karışımını içeren Astringedent X kanama durdurucu ajanlar kullanılmıştır. Bu çalışmada dentin diskleri, restorasyon yapımından önce yumuşak doku kanamalarını durdurmada kullanılan ortalama süre olan 2 dakika boyunca taze kan, tükürük ve hemostatik ajan karışımı ile kontamine edildi. Kaphusk ve diğerlerinin yaptıkları bir çalışmada AlCl 3 içeren kanama durdurucu ajanların mine ve dentinde demineralizasyon etkisine rağmen kontamine dentin yüzeylerine self-etch primer uygulamasının demineralizasyon etkisini artırmadığını göstermiştir. Bunun aksine kontamine dentinde self-etch primer uygulaması sonrasında kontrol grubuna göre daha az etching etkisinin olduğunu göstermiştir 22. Demineralizasyon solüsyonuna maruz kalan minenin aliminyum konsantrasyonu 0.1 μmol/l.23 den daha az dahi olsa hidroksi apatit demineralizasyonunu engellediği gözlenmiştir 24,25. Ancak yapılan çalışmalarda demir (Fe) solüsyonuna maruz kalan mine yüzeyinin 10μm derinliğe kadar demir (Fe) absorbe ettiği ve ferrik hydroxyapatites bileşiginin oluştuğu ancak hidroksiapatit kristallerinin çözünürlüğünün etkilenmediği gösterilmiştir 26,27. Bu çalışmada self-etch bondinglerin kontamine dentine bağlanma dayanımları kontrol grubundan dramatik olarak daha düşük bulunmuştur. Ancak, self-etch bondingler birbirleri ile karşılaştırıldığında ASE bond da kontamine dentine ölçülemiyecek kadar düşük bağlanma gözlenmiştir. Düşük bağlanma dayanımının sebebi AlCl 3 içeren solüsyonlarda olduğu gibi hidroksiapatitin çözünürlüğünün az olması değil ferrik sülfat ile kontamine olan kollagen fibrilllerin ve dentinal plazma proteinlerin koagülasyonu olabilir 14. Self-etch adeziv sistemlerin dentine bağlanma mekanizmaları
12 smear tabakasının değiştirilmesi ve açığa çıkan kollagen fibrillere bonding ulaşması ile oluşan hibrit tabaka aracılığıyla olur 28. Ancak kullandığımız self-etch sistemlerin primeri zayıf (CSE) ve orta asitliğe (ASE, ASEP) sahip olduğu ve ilave yıkama işlemi içermedikleri için istenilen kalınlıkta hibrit tabakası oluşturacak kadar koagüle ajanları uzaklaştıramadıkları için bağlanma dayanımları düşmüş olabilir. Sonuç olarak self-etch primerin dentini daha az dağlaması bu çalışmada da olduğu gibi bağlanma dayanımını düşürebilir. Prabhakar ve Bedi nin 29 yaptıkları çalışmada dentin yüzeyinin glutaraldehit ve ferrik sülfat ile kontaminasyonu self-etch adezivlerin bağlanma dayanımlarını düşürmüştür. Ancak Kuphasuk ve ark. larının 22 çalışmasında olduğu gibi self-etch primerin uygulama süresinin uzatılması etching etkisinin artırılmasını sağlayarak kontamine dentine bağlantının da artmasına neden olacaktır. Bu çalışmanın sonucunda dentinin kanama durdurucu ajanlarla kontaminasyonu etch and rinse adezivlerin bağlanma dayanımı üzerine ciddi bir etkiye sahip değildir. Kontrol grubu ve kontaminasyon grubu bağlanma değerleri karşılaştırılabilir özelliktedir. Bunun sebebi ph 0.5 olan fosforik asitin belirgin etching etkisi ile ferrik sülfat solüsyonlarından etkilenen dentin ve bütün koagülasyon maddelerini tamamen ortamdan uzaklaştırması olabilir 30. Yapılan bir çalışmada hemostatik ajanların etkin bir yıkama ile ortamdan uzaklaştırılmasının bağlanma dayanımını azaltmadığı gösterilmiştir 31. Kimmes ve ark. 12 yaptıkları bir diğer çalışmada bizim çalışmamızda olduğu gibi hemostatik ajan olarak kullanılan ViscoStat veya ViscoStat Plus ın etch and rinse sistem OSB ın bağlanma dayanımı üzerine belirgin bir etkisinin olmadığı gösterilmiştir 12. Ancak bazı çalışmalarda olduğu gibi bu çalışmada da kontrol gruplarında self-etch bonding CSE etch and rinselerden daha iyi bağlanma dayanımı sergilemiştir. Bunun sebebi etch and rinse sistemlerin teknik hassasiyeti olabilir 32,33. Yaptığımız kontrollü laboratuar çalışmasının sonucuna göre self-etch adezivlerin uygulanmasından önce hemostatic ajan kullanımında dikkatli olunmalıdır. Hemostatik ajan kullanımı zorunlu olan durumlarda etch and rinse sistemleri tercih etmek daha doğru olabilir. SONUÇ Self-etch adeziv kullanıldığında, Ferrik sülfat içerikli hemostatik ajanla kontamine dentine bağlantı normal dentine bağlantıdan belirgin olarak düşüktür. Dentin yüzeyinin hemostatik ajanla kontaminasyonu etch and rinse adeziv sistemlerin bağlanma dayanımı üzerine negatif bir etkisi yoktur. Ancak kullanılacak diğer materyaller bu çalışmanın sonuçlarından farklı bulgular sergileyebilir. Değişik kompozisyondaki kanama ajanlarının diş yapıları üzerine değişik etkileri mevcuttur. Bu sebeple farklı adeziv sitemleri, farklı uygulama şekilleriyle deneyerek yeni çalışmaların yapılmasına ihtiyaç vardır. KAYNAKLAR 1. Gilmore HW, Lund MR, Bales DJ et al. Oper Dent., Mosby Co. 1982 St Louis. 4.th ed. 2. Fischer DE. Tissue management needs for adhesive dentistry now and in the future. Dent Clin North Am 1998; 42: 595-606. 3. Xie J, Powers JM, McGuckin RS. In vıtro bond strength of two adhesives to enamel and dentin under normal and contaminated conditions. Dent Mater 1993; 9: 295-299. 4. Kaneshima T, Yatani H, Kasai T et al. The influnce of blood contamination of bond strengths between dentin and an adhesive resin cement. Oper Dent 2000; 25: 195-201. 5. Abdalla AI, Davidson CL. Bonding efficiency and interfacial morphology of one-bottle adhesives to contaminated dentin surfaces. Am J Dent 1998; 11: 281-285. 6. Sung EC, Tai ET, Chen T et al. Effect of irrigation solutions on dentin bonding agents and restorative shear bond strength. J Prosthet Dent 2002; 87: 628-632. 7. Dönmez N, Belli S. Self-etch adeziv ile elde edilen dentine bağlantı ara yüzeylerinin ve kırılma yüzeylerinin SEM ile incelenmesi: Uzun dönem in vivo çalışma SÜ Dişhek Fak Derg 2009; 18: 293-298. 8. Powers JM, Finger MJ, Xie J. Bonding of composite resin to contaminated human enamel and dentin. J Prosthod 1995; 4: 28-32. 9. Arı H, Dönmez N, Belli S. Effect of Artificial Saliva Contamination on Bond Strength to Pulp Chamber Dentin. Eur J Dent. 2008; 2: 86-90. 10. Pappas M, Burns D, Moon P et al. Influence of a 3-step tooth disinfection procedure on dentin bond strength. J Prosth Dent 2005; 93: 545-550.
13 11. ADA Council on Scientific. Statement on posterior resinbased composites. J Amer Dent Assoc 1998; 129: 1627-1628. 12. Kimmes NS, Olson TL, Shaddy RS et al. Effect of ViscoStat and ViscoStat Plus on composite shear bond strength in the presence and absence of blood. J Adhes Dent 2006; 8: 363-366. 13. Wooddy RD, Miller A, Staffanou RS. Review of the ph of hemostatic agents used in tissue displacement. J Prosth Dent 1993; 70: 191-192. 14. Land MF, Rosenstiel SF, Sandrik JL. Disturbance of the dentinal smear layer by acidic hemostatic agents. J Prosth Dent 1994; 72: 4-7. 15. Koibuchi H, Yasuda N, Nakabayashi N. Bonding to dentin with self-etching primer: the effect of smear layers. Dent Mater 2001; 17: 122-126. 16. O Keefe KL, Pinzon LM, Rivera B et al. Bond strength of composite to astringent-contaminated dentin using selfetching adhesives. Am J Dent 2005; 18: 168-172. 17. Sano H, Shono T, Sonoda H et al. Relationship between surface area for adhesion and tensile bond strengthevaluation of a microtensile bond test. Dent Mater 1994; 10: 236-240. 18. Woronko G, Germain H, Meiers J. Effect of dentin primer on the shear bond strength between composite resin and enamel. Oper Dent 1996; 21: 116-121. 19. Bek G, Eligüzeloğlu E, Deniz Arısu H, Üçtaşlı MB, Ömürlü H, Türköz E.Effect of flowable composıte resın on mıcrotensıle bond strength to dentın. GÜ Diş Hek Fak Derg 2008; 25: 1-6. 20. Soares CJ, Branco CA, Soares PBF et al. Effect of blood contamination during adhesive restorative procedures on dentin-resin cement shear bond strength. Braz J Oral Sci 2007; 6: 1320-1325. 21. Shoei S, Hidetoshi O, Shiho M et al. Influence of hemostatic treatment on the adhesion of bonding material to dentin. Japan J Conserv Dent 2008; 51: 9-15. 22. Kuphasuk W, Harnirattisai C, Senawongse P et al. Bond strengths of two adhesive systems to dentin contaminated with a hemostatic agent. Oper Dent 2007; 32: 399-405. 23. Land MF, Couri CC, Johnston WM. Smear layer instability caused by hemostatic agents. J Prosth Dent 1996; 76: 477-482. 24. Höök M, Christoffersen J, Christoffersen MR et al. Effect of aluminum (III) and fluoride on the demineralization of bovine enamel: A longitudinal microradiographic study. Scand J Dent Res 1994; 102: 198-201. 25. Kleber CJ, Putt MS. Aluminum uptake and inhibition of enamel dissolution by sequential treatments with aluminum solutions. Caries Res 1994; 28: 401-405. 26. Christoffersen MR, Thyregod HC, Christoffersen J. Effects of aluminum (III), chromium (III), and iron (III) on the rate of dissolution of calcium hydroxyapatite crystals in the absence and presence of the chelating agent desferrioxamine. Calcif Tissue Int 1987; 41: 27-30. 27. Selvig KA, Halse A. The ultrastructural localization of iron in rat incisor enamel. Europ J Oral Sci 1974; 83: 88-95. 28. Moszner N, Salz U, Zimmermann J. Chemical aspects of self-etching enamel dentin adhesives: A systematic review. Dent Mater 2005; 21: 895 910. 29. Prabhakar AR, Bedi S. Effect of glutaraldehyde and ferric sulfate on shear bond strenght of adhesives to primary dentin. J Indian Soc Pedod Prev Dent 2008; 26: 109-133. 30. Perdigão J, Gomes G, Lopes MM. Influence of conditioning time on enamel adhesion. Quintes Int 2006; 37: 35-41. 31. Mcnally SJ, Kımmes NS, Barkmeıer WW. Hemostatic agent rinse time effect on composite to dentin bonds. IADR, Toronto 2008; Abstarct number: 3127. 32. De Munck J, Shirai K, Yoshida Y, et al. Effect of water storage on the bonding effectiveness of 6 adhesives to Class I cavity dentin. Oper Dent 2006; 31: 456-465. 33. Senawongse P, Hanirattisai C, Shimada Y et al. Effective bond strength of current adhesive systems on deciduous and permanent dentin. Oper Dent 2004; 29: 196-202. Geliş Tarihi : 03.03.2010 Received Date : 03 March 2010 Kabul Tarihi : 31.08.2010 Accepted Date : 31 August 2010 İLETİŞİM ADRESİ Dr. Ali Rıza ÇETİN Selçuk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı 42100 Selçuklu, Konya/TÜRKİYE Tel: +90 533 616 75 91 E-mail: alirizacetin@selcuk.edu.tr