Betonda Kalite Denetimleri Selçuk Uçar Türkiye Hazır Beton Birliği KGS İktisadi İşletmesi Direktörü 1
Kaliteli Beton Nasıl Sağlanır? 1. Doğru şartnameproje 2. Şartnamedeki koşulları sağlayan beton üretimi 3. Üretilmiş betonun doğru teslim alınması ve doğru yerleştirilmesi-bakımı Bu süreçlerin tamamının 3. taraf bağımsız kuruluşlarca doğru denetimi, kontrolü!! 2
Kaliteli Beton Nasıl Sağlanır? SORULAR: - Denetim Nerede Başlamalı? - Sadece şantiyede numune alımıyla denetim yapılması yeterli midir? Cevap: Şartnameye-projeye uygun betonun sağlanması için denetim betonun üretiminde başlamalıdır
Beton Üretiminin Denetimi THBB tarafından sektörel özdenetimin ilk örneklerinden biri olarak 1996 da kurulmuştur. Kar amacı olmayan bir oluşumdur. Hedefi beton sektörünün kalite seviyesinin yukarı taşınması, haksız rekabetin önüne geçilmesidir. Ticaret Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, TÜBİTAK, Türkiye Belediyeler Birliği, TMMOB İMO, TMMOB 2004 yılından bu yana tarafsız Mimarlar Odası, Birliği, KGS KURULU nca yönetilmektedir. İTÜ, 4 ODTÜ, YTÜ, Boğaziçi Üniversitesi, İNTES, Türkiye Hazır Beton Birliği, Türkiye Prefabrik Birliği, Agrega Üreticileri Katkı Üreticileri Birliği
Beton Üretiminin Denetimi Betonda sürdürülen belgelendirme için ana üç denetim süreci vardır: 1. Üretim Kontrol Sistemi Denetimi: Hammadde kontrolü, organizasyon, ekipmanlar, beton tasarımı, laboratuvar, üretim süreçleri, beton kontrolü vb. (En az yılda bir yapılır) 2. Ürün Denetimi: Transmikser takibi yapılarak şantiyeden numuneler alınmasıdır (En az yılda altı kez yapılır) 3. Tip Deneyi 5
Beton Standartları ve Mevzuat Beton Standartları: TS EN 206 ve TS 13515 Betonla İlgili Mevzuat: 4703 Sayılı Ürün Güvenliği Kanunu ve Yapı Malzemelerinin Tabi Olacağı Kriterler Hakkındaki Yönetmelik (zorunlu G İşaretlemesi) 4708 Sayılı Yapı Denetimi Kanunu ve Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği 6
Kaliteli Beton İçin Doğru Şartname Şartname hazırlayıcının dikkate Tasarlanmış beton için şartname alması gereken hususlar: içeriği: Taze ve sertleşmiş betonun Betonun basınç dayanım sınıfı, yapımı ile ilgili işlemler, Betonun kıvamı, Kür şartları, Betonun çevresel etki Yapı boyutları (ısı gelişimi için), sınıf(lar)ı, Yapının maruz kalacağı Betonda kullanılabilecek en çevresel etkiler, büyük agrega tane sınıfı, Tasarım hizmet ömrü, Betonun klorür içeriği sınıfı, Beton yüzeyiyle ilgili şartlar, Hafif/ağır betonda betonun Agregaların en büyük tane birim hacim kütlesi, boyutu, TS EN 206 Madde 6.2.3 de Bileşenlerin kullanım belirtilen ilave gerekler. kısıtlamaları. 7
Betonun Teslim Kontrolü İrsaliye kontrolü: Şartnameye uygun mu?? Betonun basınç dayanımı ve kıvamı için numune alınması (Nitelik deneyleri): Sorumlusu yapı denetim kuruluşu TS 13515 Ek B1 e göre yapılmalı Nitelik deneylerinin yapılması ve sonuçların değerlendirilmesinde hala birçok karışıklıkla karşılaşılmaktadır! 8
Betonun Teslim Kontrolü 9
Betonun Teslim Kontrolü Çizelgede verilen her iki kriter birden sağlanmalıdır. Aynı günde tek deney sonucu varsa, kat betonu tamamlandıktan sonraki tüm sonuçlar dikkate alınarak 1. kriter kontrol edilmelidir. Nitelik denetimi amacıyla betonda kıvam tayini için, TS EN 206, Çizelge 21 uygulanmalıdır. 10
Elektronik Beton Takip Sistemi Amaç: Lab.larca uygulamada yapılabilen hata, kayıp ve kaçakları engellemek, hilelerin önüne geçebilmek Sistemin pilot uygulaması yapılıyor. THBB olarak kapsamlı bir rapor hazırlandı. Doğru numune alımı hala tam olarak sağlanabiliyor mu??? Sistemin doğru işlemesi için yapı denetim kuruluşunun bağımsızlığı çok önemli! 11
Betonda Uygulama Kontrolü Beton dökümü, yerleştirilmesi, sıkıştırılması ve bakımı şartnamede belirtilen genel ve özel (örn. döküm hızı vb.) hususlara göre kontrol edilmelidir. Kontrol noktaları: Paspayı elemanlarının gerekli kalınlığı sağlaması Kalıp, derz temizliği Betonun boşaltılması esnasında ayrışma, terleme, şerbet sızması vb. kusurların gözlemi, Su ilavesine kesinlikle müsaade edilmemesi, Anormal hava koşullarında alınması gereken tedbirler, Betonun doğru sıkıştırılması, Soğuk derz oluşumu noktaları, Doğru kürün sağlanması 12
Yapılarda Betonun Yerinde Kontrolü Taze beton deney sonuçları TS 13515 Ek B1 deki kriterleri sağlamıyorsa yerindeki (yapıdaki) beton dayanımı belirlenebilir. Bu denetim, tahribatlı veya tahribatsız (dolaylı) deney yöntemleriyle gerçekleştirilebilir. Basınç dayanımının, tahribatlı deney (karot) kullanılarak belirlenmesi, referans yöntemdir. 13
Yapılarda Betonun Yerinde Kontrolü Sertleşmiş Betonda Dayanımın Yerinde Tayini Tahribatlı Yöntemler Karot Tahribatsız Yöntemler Geri Sıçrama Çekici Ultrasonik Dalga Hızı Batma Direnci Çekip Çıkarma Diğer (Resonant Frekansı; Darbe Ekosu vb.) 14
Yapılarda Betonun Yerinde Kontrolü Karot alınırken dikkat edilmesi gereken hususlar: Mümkün olduğunca az sayıda karot numunesi alınmalıdır! En uygun yerlerden (moment 0 noktaları) ve mümkünse dikey elemanlardan alınmalıdır. 28 günden yaşlı betondan numune alınmalıdır. 15
Yapılarda Betonun Yerinde Kontrolü Karot alınırken dikkat edilmesi gereken hususlar (devam): Karot numunesi görsel olarak incelenmelidir (agregaların durumu, donatı, çatlak, boşluk vb.) ve uygun olan numuneler deneye tabi tutulur. Karot numune, kırımdan en az 3 gün öncesinden itibaren laboratuvar koşullarında saklanmalıdır. Karotun yüzeyine başlık yapılmalı / traşlanmalıdır. 16
Yapılarda Betonun Yerinde Kontrolü Yerindeki beton dayanımının belirlenmesinde ve değerlendirilmesinde TS EN 13791 kullanılmalıdır 17
Yapılarda Betonun Yerinde Kontrolü Beton uygunluğunun şüpheli olma durumu Madde 9 da 3 alternatif ile tarif edilmiştir. TS 13515 Ek B1 bunlardan birine yönlendirmiştir: En az 15 tahribatsız deney verisi elde edilir ve bu deney verilerine göre en düşük dayanıma sahip bölgelerden en az iki adet karot alınır. f is,en düşük 0,85 (f ck 4) şartı sağlanırsa, karot alınan bölgedeki beton dayanımının yeterli olduğuna hükmedilir. 18
Yapılarda Betonun Yerinde Kontrolü TS 13685: TS EN 13791 in tamamlayıcı standardı Standart geniş bilgiler içeren açıklamalarda bulunmaktadır. Standartta karotlar için aşağıdaki düzeltme faktörlerinin kullanılması belirtilmiştir: Boy: çap oranı eşdeğer küp veya silindir dönüşümü Rutubet düzeltimi, Örselenme düzeltimi, Karotta enine olan donatı varlığı, Beton döküm karot alınma yönü düzeltimi 19
Yapılarda Betonun Yerinde Kontrolü Yeni EN 13791 Standardı: Resmi oylamadan geçti, Avrupa düzeyinde yayınlanması bekleniyor. 20
Beton İşleri Teknik Şartnamesi Çok yakında YFK tarafından yayınlanacak ve betonla ilgili tüm işlerde geçerli olacak. İçeriği: Kapsam, Tanım, Beton Tipleri Uygulama Esasları: Nitelikler, Betonun Taşınması ve Teslimi Betonun Dökümü, Yerleştirilmesi ve Sıkıştırılması Betonun Bakımı Uygunluk Kriteri Standartlara Atıflar 21
Yeni Deprem Yönetmeliği Beton ile ilgili önemli hususlar: Projelerde beton dayanım sınıfı ve donatı sınıfı ile birlikte çevresel etki sınıfının belirtilmesi zorunlu, En az beton sınıfı, hazır beton için C25/30, önüretimli beton elemanlar için C30/37, 28 günden farklı yaşlarda basınç dayanımı olabiliyor, C50/60 sınıfına kadar TS 500, daha yüksek beton sınıflarında Eurocode 2 de verilen kabuller kullanılacak, Kullanılabilecek donatılar: B420C, B500C ve S420 (yüksek yapılar hariç ve çekme/akma dayanımı oranı < 1.35 ve eşdeğer karbon oranının < %0.55) 22
İlginiz için teşekkür ediyorum. Selçuk Uçar 23