1 BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNDE OTOMATİK KATILIM & BİLİNMESİ GEREKEN TEMEL HUSUSLAR DOÇ.DR. ERDEM KIRKBEŞOĞLU 1 OTOMATİK KATILIM 2 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda yapılan düzenlemeyle, çalışanların otomatik olarak bir emeklilik planına dâhil edilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Özel ve kamu sektöründe çalışanlardan, Türk vatandaşı olan ve 45 yaşını doldurmamış tüm çalışanların, işverenleri aracılığıyla Bireysel Emeklilik Sistemine işçi sayısına göre kademeli olarak dahil edilmeleri zorunlu tutulmuştur. 1-4 çalışanı olan işletmeler hariç tüm işletmeler için zorunludur. 2 1
OTOMATİK KATILIMDA KATKI PAYI HESABI 3 İşveren tarafından, çalışanların prime esas kazancının %3 ü oranında çalışan katkı payı hesaplanır. Örneğin, aylık prime esas kazancınız, 2 bin liraysa, maaşınızdan aylık 60 lira kesilecek. 3 bin 500 liraysa, aylık 105 lira kesinti yapılacak. 5 bin liraysa, her ay 150 lira kesilecek. 3 OTOMATİK KATILIMDA CAYMA HAKKI 4 Çalışanlar, işverenleri tarafından emeklilik planına dâhil olduğunun kendilerine bildirildiği tarihi takip eden iki ay içinde emeklilik sistemine dâhil olmamayı isteyerek cayama hakkını kullanabilirler. Çalışanın cayma hakkını kullanması durumunda, o tarihe kadar fona ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte, on iş günü içinde işçiye iade edilecektir. 4 2
OTOMATİK KATILIMDA EK DEVLET KATKISI 5 Çalışanlar tarafından ödenen katkı paylarına, mevcut bireysel emeklilik sistemi ile aynı koşullara tabi olarak % 25 oranında Devlet katkısı teşviki verilecektir. Cayma süresi sonrasında sistemde devam etmeye karar veren çalışanlara, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununa göre 1.000,00 TL tutarında ek devlet katkısı sağlanacaktır. 5 OTOMATİK KATILIMDA EK DEVLET KATKISI: GELİR SİGORTASI TERCİHİ 6 Emeklilik hakkının kazanılması ile birlikte birikimlerini en az 10 Yıllık Gelir Sigortası na aktarmak isteyen çalışanlara birikiminin %5 i kadar ek devlet katkısı ilgili tarihteki yıllık brüt asgari ücretin %25 i ile sınırlı olmak üzere ödenecektir. Bu sigortayı yaptırmayı tercih edenler, emeklilik ikramiyesi yerine emeklilik aylığı almayı kabul etmiş olurlar. 6 3
BES HESABI OLANLAR İÇİN OTOMATİK KATILIM 7 Mevcutta bireysel emekliliği olanlar da otomatik olarak sisteme girecek. İsteyen iki BES'i de bir arada devam ettirebilir. Ya da 2 ay sonra zorunlu BES'te cayma hakkı kullanılarak mevcut BES'le devam edilebilir. Başka bir işe geçildiğinde, yeni işyeriniz de otomatik katılım kapsamında ise çalışanın daha önce kazandığı birikim, emeklilik süresi gibi haklar yeni emeklilik planına aktarılacak. 7 OTOMATİK KATILIMDA KESİNTİLER 8 Otomatik Katılım kapsamında çalışanlardan sisteme girerken giriş aidatı, sistemden ayrılma durumunda ise herhangi bir ertelenmiş aidat ya da ücret ödemesi alınamaz. Sistemde bulunduğu sürece çalışanların emeklilik hesabındaki birikimleri üzerinden Fon İşletim Gider Kesintisi dışında bir kesinti yapılmaz. 8 4
BES LE İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKEN ÖNEMLİ HUSUSLAR 9 Çalışan işten ayrılırsa, katkı payı ödemeye devam edebilir veya hesabını sonlandırabilir. Çalışan, iş yeri değiştirdiğinde yeni iş yerindeki bireysel emeklilik planına Hazine Müsteşarlığı düzenlemeleri kapsamında birikim transferi ya da plan değişikliği ile geçiş yapar. Çalışan kesinti oranını işverene bildirerek artırabilir veya varsa artırmış olduğu tutarı yine Kanunda belirtilen kesinti oranından az olmamak kaydıyla düşürebilir. 9 BES LE İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKEN ÖNEMLİ HUSUSLAR 10 Sisteme giriş esnasında, çalışanlardan faiz içeren/faiz içermeyen fon tercihleri alınır. Ancak, çalışanın tercih belirtmemesi halinde, işveren bu tercihi ilgili çalışan adına yapar. Bu kapsamda, katkı payları yapılan tercih doğrultusunda öncelikle 1 yıllık süre boyunca faiz içeren/faiz içermeyen başlangıç fonunda yatırıma yönlendirilir. 1 yılın sonunda ise, yine tercihe göre faiz içeren/faiz içermeyen standart fonlarda yatırıma yönlendirilmeye devam eder. Çalışanın talepte bulunması durumunda katkı payı ödemelerine ara verilebilir. Bu talep, talep tarihinden itibaren azami 3 aylık süre için yapılabilir. Bu sürenin bitiminden önce veya bitimini müteakip tekrar ara verme talebinde bulunulması mümkündür. 10 5
BES LE İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKEN ÖNEMLİ HUSUSLAR 11 Otomatik Katılım Sistemi kapsamındaki sözleşmeler için devlet katkısı üst sınırı bireysel emeklilik sözleşmelerinin devlet katkısı limitinden ayrı hesaplanacaktır. Bu hesaplamada 1.000 TL tutarındaki ek devlet katkısı da limite dahil edilmez. Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri, otomatik katılım sistemi kapsamına değildir. İşverenlerin ödemesi gereken katkı paylarının emeklilik şirketlerine intikal etmesi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından denetlenir. 11 Sayılarla BES 12 11.05.2018 Katılımcıların Fon Tutarı: 70.8 milyar TL Devlet Katkısı Fon Tutarı: Şirketlerin Katılımcılarının Toplamı: Katkı Payı Tutarı: Sistemde Ortalama Kalış Süresi: BES e dahil olan nüfusun yaş ortalaması 10.4 milyar TL 6.968.087 kişi 55.4 milyar TL 3,4 yıl 39,4 yaş 12 6
Sayılarla BES 13 Katılımcılara ait toplam fon büyüklüğünün %56 sına erkek, %44 üne kadın katılımcılar sahiptir. Otomatik katılımdan cayma oranı yaklaşık %55 tir. Emeklilerin ortalama birikimi 81.000 TL dir. 13 14 14 7
15 15 Emeklilik Şirketi Katılımcı Sayısı Katılımcıların Fon Tutarı (TL) Avivasa Emeklilik ve Hayat 874.627 13.955.559.337 Anadolu Hayat Emeklilik 1.146.319 13.122.891.818 Garanti Emeklilik ve Hayat 1.207.398 10.583.227.758 Allianz Yaşam ve Emeklilik 769.500 9.714.393.875 Vakıf Emeklilik ve Hayat 508.665 5.472.117.520 Ziraat Hayat ve Emeklilik 604.306 3.145.429.510 Halk Hayat ve Emeklilik 519.175 2.895.499.588 NN Hayat ve Emeklilik 264.617 2.602.754.660 Allianz Hayat ve Emeklilik 106.630 2.323.896.282 BNP Paribas Cardif Emeklilik 186.124 1.891.003.082 Fiba Emeklilik ve Hayat 97.228 1.370.838.607 Metlife Emeklilik ve Hayat 189.073 1.359.966.583 Katılım Emeklilik ve Hayat 210.424 947.854.137 Cigna Finans Emeklilik ve Hayat 101.025 652.789.046 Bereket Emeklilik ve Hayat 106.992 333.180.715 Axa Hayat ve Emeklilik 35.719 326.109.837 Aegon Emeklilik ve Hayat 40.265 137.744.745 Sektör Toplamı 6.968.087 70.835.257.099 16 Şirketlere göre katılımcı sayısı ve fon tutarı 16 8
Katılımcıların yaş aralıklarına göre aylık ortalama düzenli katkı payları 17 17 Sayılarla BES 18 Emeklilik Gözetim Merkezi verilerine göre, bireysel emeklilik sisteminde 31 Aralık 2016 tarihine kadar 44.350 katılımcı birikimlerini düzenli ya da toplu ödeme olarak almak suretiyle emeklilik hakkını kullanmıştır. Bu katılımcılar, 31 Aralık 2016 tarihi itibarıyla emeklilik hakkını kazanmış katılımcıların yaklaşık olarak yüzde 45 ini oluşturuyor. Bir başka anlatımla yüzde 55 lik bir kesim de emeklilik hakkını elde etmesine rağmen sistemde birikim yapmaya devam etmektedir. 18 9
BES Temel Kavramları 19 Ara Verme : Emeklilik sözleşmesine göre vadesinde ödenmeyen katkı payının ödeme tarihini müteakip üç ay içinde, ilgili hesaba herhangi bir ödeme yapılmaması. Asgari Katkı Payı : Hedef kitlenin gelir durumu ile emeklilik planının yönetim ve fon işletim giderleri dikkate alınarak, aylık brüt asgari ücretin yüzde beşinden az olmamak üzere belirlenen tutar. Bireysel Emeklilik Hesabı : Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde katılımcı ad ve hesabına ödenen katkı payı ve bu katkı paylarına ilişkin her türlü getirinin katılımcı bazında izlendiği hesap. Cayma Hakkı : Emeklilik sözleşmesi yürürlüğe girmeden önce (teklif formunun imzalanmasından itibaren altmış günlük süre içinde) katılımcının sözleşmeden vazgeçebilmesi durumu. 19 BES Temel Kavramları 20 Emeklilik Gelir Planı : Birikimlerini bireysel emeklilik sistemi içinde kalarak programlı geri ödeme şeklinde almak isteyen katılımcıların plan değişikliği yoluyla dahil olacakları ve emeklilik şirketince oluşturulacak plan. Emeklilik Nedeniyle Hesap Birleştirme : Birden fazla sözleşmesi olan katılımcılardan emeklilik hakkını kullanmak isteyen katılımcıların emekli olabilmesi için tüm sözleşmelerini tek hesapta toplaması işlemi. Emeklilik Sözleşmesi : Emeklilik şirketi nezdinde bireysel emeklilik hesabı açılması, hesaba katkı payı ödenmesi, ödenen katkı paylarının tercih edilen fonlarda yatırıma yönlendirilmesi ve hesapta biriken paraların hak sahiplerine ödenmesine ilişkin esas ve usuller iletarafların bu kapsamdaki diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen sözleşme. Emeklilik Sözleşmesi Teklif Formu : Katılımcının planın genel esaslarını kabul ettiğini gösteren, katılımcıya ilişkin bilgilerin oluşturulması için gerekli alanların yer aldığı ve katılımcının plana dahil edilmesine ilişkin kabul usulünü belirleyen form. 20 10
BES Temel Kavramları 21 Fon Dağılımı : Katılımcının, emeklilik planı kapsamında sunulan fonlardan tercih etmiş olduğu fon karması ve bunların kendi içlerindeki dağılımı. Fon İşletim Gideri Kesintisi : Fon toplam gider kesintisi içinde yer alan ve fon portföyünün giderlerini karşılamak üzere yapılan, fon net varlık değeri üzerinden yapılan kesinti. Hesap Bildirim Cetveli : Katılımcılara hesap dönemlerini takip eden on işgünü içinde emeklilik şirketleri tarafından gönderilmesi gereken ve katılımcının hesabı ile ilgili bilgilerin bulunduğu belge. 21 BES Temel Kavramları 22 Katılımcı : Emeklilik sözleşmesine göre ad ve hesabına bireysel emeklilik hesabı açılan fiil ehliyetine sahip gerçek kişi. Katkı Payı : Emeklilik sözleşmesine göre şirkete ödenen tasarrufa yönelik tutar. Lehdar : Katılımcının emeklilik sözleşmesi devam ederken vefatı halinde ödemenin yapıldığı, Medeni Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, katılımcı tarafından tayin edilen ve kimliği sözleşmede belirtilen kişi veya kişiler. 22 11
BES Temel Kavramları 23 Portföy Yönetim Şirketi: Özel olarak portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunmak üzere sermaye piyasası mevzuatında belirlenen şartları yerine getirerek Sermaye Piyasası Kurulu ndan yetki belgesi almış anonim şirket. Saklayıcı: Emeklilik yatırım fonu portföyündeki varlıkların saklandığı, Sermaye Piyasası Kurulu nca uygun görülen saklama kuruluşu. Takasbank : SPK kanununa göre kurulmuş, para sermaye piyasalarında işlem gören varlıkların müşteri adına saklamasını yapan kurum. 23 BES Temel Kavramları 24 Takasbank : SPK kanununa göre kurulmuş, para sermaye piyasalarında işlem gören varlıkların müşteri adına saklamasını yapan kurum. Yatırıma Yönlenen Katkı Payı : Katkı paylarından kesintiler yapıldıktan sonra yatırıma yönlendirilen tutar. Yıllık Hesap Bildirim Cetveli : Katılımcılara hesap dönemlerini takip eden on işgünü içinde emeklilik şirketleri tarafından gönderilmesi gereken ve katılımcının hesabı ile ilgili bilgilerin bulunduğu belge. 24 12