26 ARALIK 2004 HİNT OKYANUSU DEPREŞİM DALGASININ BENZETİMİ Ahmet C. YALÇINER( 1 ), Gülizar ÖZYURT( 2 ), Ceren ÖZER( 2 ), Hülya KARAKUŞ( 2 ), Ilgar ŞAFAK( 2 ) 26 Aralık 2004 Pazar günü Greenwich saati ile gece yarısı 00:58:53 te (Endonezya saati ile 07:58:53) Endonezya Sumatra Adası nın Kuzey doğusunda 3.307 N 95.947 E koordinatlarında meydana gelen meydana gelen 9 şiddetindeki depremin yarattığı Depreşim Dalgası (Tsunami), kendi adına önemli bir tarihsel deprem olarak kalmamış, denizde yarattığı depreşim nedeniyle oluşan dalgalar, kuzey Sumatra kıyılarına yarım saatte ulaşmış, sonraki saatlerde Tayland, Sri Lanka, Hindistan ve Maldivlere ve son olarak da Somali ve Kenya ya varmış, Hint Okyanusu nda ulaştığı her kıyıl bölgesinde kilometrelerce geniş kıyı bandında yapı ve canlı bırakmamacasına zarar vermiş, yüzbinlerce insanın ölümüne yol açmış, insanlığı ve dünyayı en zayıf yerinden vurmuş, acı dersler ve ibret olarak tarihe geçmiştir. Bu acımasızlığı nedeniyle Hint Okyanusu Depreşim Dalgası, dünyada sosyal, psikolojik, politik, bilimsel anlayış, stratejiler ve değer yargılarını da sarsmış ve afet yönetimi konusunda uluslararası ölçekte yeni anlayış ve düzenlemeler gerektiğini de ortaya çıkarmıştır. Hint Okyanusu Depreşim Dalgasını anlamak, depreşim dalgası afeti sonrası ortaya çıkacak sorunların saptanması, çözümlerin geliştirilmesi, korunma konusunda yapılacakların belirlenmesi için çok önemli bilgiler verecektir. Afetten hemen sonra hasar ve kayıpların olduğu bölgelere giden uluslararası araştırma ekipleri tarafından elde edilen bilgiler ve kıyılardaki dalga tırmanma yükseklikleri ile ilgili veriler ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü, Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezinde haritalanmış ve Çizim 1 ve 2 de gösterilmiştir. BENZETİM (MODEL) ÇALIŞMALARI 26 Aralık 2004 afet günü, Hint Okyanusu Depreşim Dalgası nın oluşmasından sonraki saatlerde, dalga ( 1 ) Doç. Dr., ( 2 ) Arş. Gör., ODTÜ, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi, Ankara okyanusta yoluna devam ederken, ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezinde, (Jeofizikçi Uğur Kuran ve Prof. Dr. Tuncay Taymaz ile işbirliği içinde), deprem ve fay çözümleri saptanmış, ilk dalga özellikleri belirlenerek, ODTÜ Araştırma Görevlileri Ceren Özer, Hülya Karakuş, Gülizar Özyurt ve Ilgar Şafak ve Rusya Bilimler Akademisinden Prof. Dr. Efim Pelinovsky ve Araştırma Görevlisi Andrey Zaitsev işbirliğinde TUNAMI N2 bilgisayar modeli işletilmiş ve dalganın Hint Okyanusu nda zaman içindeki hareketi bilgisayarda izlenmiştir. TUNAMI N2 modeli UNESCO TIME projesi çerçevesinde, Tohoku Üniversitesi nden Fumihiko Imamura tarafından yazılmış, ODTÜ den Ahmet Cevdet Yalçıner (ODTÜ AFP ve TÜBİTAK projeleri desteğiyle), Güney Kaliforniya Üniversitesi nde (FEMA ve NSF Projeleri desteği ile) Costas Synolakis ile yapılan ortak çalışmalarda geliştirilmiş olup elde edilen sürümü ABD, Karaipler, Rusya, Hindistan, Malezya, Endonezya, Fransa, Maldivler de kullanılmaktadır. Modelin 26 Aralık Hint Okyanusu Depreşim Dalgasının benzetimi ile elde edilen, okyanus su yüzeyinin çeşitli zamanlardaki durumu Çizim 3 te, 15 saatlik benzetim süresi sonucunda dalga enerjisinin okyanus içinde dağılımı ive kıyılara erişme süreleri Çizim 4 te, ve dalganın tüm hareketi boyunca su düzeyinde oluşturduğu en yüksek su düzeyleri (dalga enerjisinin yoğunlaşması) Çizim 5 te gösterilmiştir. Kuzey Sumatra kıyıları (Endonezya), Tayland da, Endonezyalı, Japon, Rus, Türk ve Amerikalı araştırmacılar tarafından ölçülen kıyılardaki dalga genlik dağılımları ve ölçüm değerlerinin benzetim sonuçları ile karşılaştırılması, Çizim 6 da, Hindistan, Sri Lanka ve Maldivler de Hindistan, Japon ve Amerikalı araştırmacılar tarafından ölçülen kıyılardaki dalga genlik dağılımları ve ölçüm değerlerinin benzetim sonuçları ile karşılaştırılması Çizim 7 de gösterilmiştir. Hint Okyanusu Depreşim Dalgası, antik çağlardan beri insanlığın yaşadığı en yıkıcı depreşim dalga- 58
Çizim 1 - Kuzey Sumatra kıyıları (Endonezya), Tayland, Hindistan, Sri Lanka ve Maldivler de deniz tırmanma dağılımları. Endonezyalı, Japon, Rus, Türk ve Amerikalı araştırmacılar tarafından ölçülmüştür. sıdır. Bu deprem, sadece bahsedilen depreşim dalgasını oluşturmakla kalmamış, dünya üzerinde yaygın biçimde bilimsel, sosyal, psikolojik, kültürel açıdan da durmaksızın devam eden sosyal sarsıntılara neden olmuş ve afetlere hazırlık, tehlikelerin belirlenmesi ve sakınma yöntemlerinin bulunması için uluslararası yeni işbirliklere yol açmış olduğundan afet yönetiminde önemli bir dönemeç olarak tarihteki yerini almıştır. 59
Çizim 2 - Kuzey Sumatra kıyıları (Endonezya), Tayland, Hindistan, Sri Lanka ve Maldivler de deniz tırmanma dağılımları. Endonezyalı, Japon, Rus, Türk ve Amerikalı araştırmacılar tarafından ölçülmüştür 60
Çizim 3 - Çeşitli zaman dilimlerinde dalga hareketi (Şekiller Andrey Zaitsev tarafından yapılan animasyondan alınmıştır.) TEŞEKKÜR Endonezya da gerçekleştirilen veri toplama çalışması UNESCO IOC (Uluslararası Okyanus Komisyonu) adına, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, YP İnşaat A.Ş, Yüksel Proje A.Ş., CESAŞ A.Ş, Mavi Jeans, Lafarge destekleri, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Endonezya Hükümeti katkıları ile gerçekleşmiştir. KAYNAKLAR AFP, (2005), Death toll in Asian Tsunami Disaster http://story.news.yahoo.com/news?tmpl=story2- &u=/afp/20050305/wl_asia_afp/asiaquaketoll Borrero, J. (2005), Learning from Earthquakes, The Great Sumatra Earthquake and Indian Ocean Tsunami December 26, 2005, Field Survey on Northern Sumatra, Report#1 EERI, Special Earthquake Report, March 2005 Fritz H. And Synolakis C., (2005), http://www.gtsav. gatech.edu/cee/groups/tsunami/index.html Gusiakov S., (2005) http://tsun.sscc.ru/tsulab/20041-226.htm Harada and Hiraishi et. al., (2005), 2004 Sumatran open sea earthquake tidal wave Phuket (Thai) field work http://www.drs.dpri.kyoto-u.ac.jp/ sumatra/thailand/phuket_survey.html Kawata Y. et. al., (2005), The December 26, 2004 Sumatra Earthquake Tsunami, 61
Tsunami Field Survey around Galle, Sri Lanka http:// www.drs.dpri.kyoto-u.ac.jp/sumatra/srilanka/ galle_survey_e.html Shibayama T. Et. al., (2005), The December 26, 2004 Sumatra Earthquake Tsunami, Tsunami Field Survey around Southern Part of Çizim 4 - Dalga Enerji Dağılımı ve İlerleme Süreleri Çizim 5 - Depreşim Dalgasının Okyanustaki Hareketi Boyunca Oluşturduğu En Yüksek Su Düzeyleri (Dalga Enerjisinin Yoğunlaşması) Sri Lanka, http://www.drs. dpri.kyoto-u.ac.jp/sumatra/ SriLanka_survey_result/srilanka_survey_ynu_e.html Synolakis C., and Borrero J., (2005) http://www.usc.edu/ dept/tsunamis/2005/index.html Taymaz, T., Tan O., Yolsal S., (2005), Sumatra Earthqake (Mw~9.0) of Deceber 26, 2004, Source Rupture Processes and Slip Distribution Modelling, Preliminary Rupture Model http://www.geop.itu.edu.tr/~taymaz/sumatra/ Tsuji Y., Namegaya Y. and Ito J., (2005), Astronomical Tide Levels along the Coasts of the Indian Ocean, http://www.eri. u-tokyo.ac.jp/namegaya/sumatera/tide/index.htm Tsuji Y. et. al., (2005), Distribution of the Tsunami Heights of the 2004 Sumatera Tsunami in Banda Aceh measured by the Tsunami Survey Team (The Head: Dr. Tsuji), http://www.eri.u-tokyo.ac.jp/ namegaya/sumatera/surveylog/eindex.htm Gusiakov et. al. Report of Field Survey in Sumatra 62
Çizim 6 - Kuzey Sumatra kıyıları (Endonezya), Tayland da, Endonezyalı, Japon, Rus, Türk ve Amerikalı araştırmacılar tarafından ölçülen kıyılardaki dalga genlik dağılımları ve ölçüm değerlerinin benzetim sonuçları le karşılaştırılması Island http://tsun.sscc.ru/tsulab/20041226.htm Yeh K.. (2005), Learning from Earthquakes, The Great Sumatra Earthquake and Indian Ocean Tsunami December 26, 2005 Tsunami Survey along the Southeast Indian Coast., Report#2 EERI, Special Earthquake Report, March 2005 63
Çizim 7 - Hindistan, Sri Lanka ve Maldivler de Hindistan, Japon ve Amerikalı araştırmacılar tarafından ölçülen kıyılardaki dalga genlik dağılımları ve ölçüm değerlerinin benzetim sonuçları ile karşılaştırılması 64