NARENCİYE DOSYASI Kökeni Güneydoğu Asya olan turunçgillerin, çağdaş anlamda üretimi 19. yüzyılda ABD`de başlamış ve hızla yayılmıştır. Turunçgil yetiştiriciliği dünyada 40 derece kuzey enlemi ile 40 derece güney enlemi arasında yapılmaktadır. Turunçgiller dünyada en çok yetiştirilen ve tüketilen meyve grubudur. Turunçgiller (narenciye); portakal, limon, mandarin ve greyfurt (altıntop) gibi "Citrus" cinsine ilişkin türleri içermektedir. Bu bitkilerin meyvelerinden gıda olarak yararlanıldığı gibi kabuklarından, yapraklarından ya da çiçeklerinden parfümeride koku vermekte kullanılan uçucu yağlar da elde edilmektedir. Dünyada yıllara göre turunçgil üretimi Tablo 1`de verilmiştir. Tablodan da görüleceği gibi 2000-2012 yılları arasında dikim alanları %18, üretim ise %24 oranında artmıştır. Tablo 1- Dünyada Yıllara Göre Turunçgil i Yıllar (Bin ha) (Bin ton) 2000 7.440 105.714 2001 7.492 105.379 2002 7.696 107.869 2003 7.757 106.802 2004 7.965 113.732 2005 7.907 111.910 2006 8.240 118.090 2007 8.590 116.081 2008 8.602 125.908 2009 8.826 126.577 2010 8.929 127.337 2011 8.702 131.412 2012 8.786 131.283 Kaynak: FAO FAO verilerine göre 2012 yılı itibariyle dünyada yaklaşık 9 milyon hektar alanda, 131 milyon ton turunçgil üretilmekte olup, toplam üretimin %52`si portakal, %21`i mandarin, %12`si limon ve %6`sı greyfurttur (Tablo 2). Tablo 2- Dünyada Türlere Göre Turunçgil i Türler (ha) (ton) Payı (%) Portakal 3.816.692 68.223.759 52,0 Mandarin 2.345.020 27.060.756 20,6 Limon 980.949 15.118.462 11,5 Greyfurt 289.126 8.040.038 6,1 Diğer 1.353.762 12.840.318 9,8 Toplam 8.785.549 131.283.333 100,0 Kaynak: FAO Dünya turunçgil üretiminde Çin, Brezilya ve ABD ilk üç sırada olup, Türkiye 104 bin hektar alanda 3,6 milyon ton üretimiyle 9. sırada yer almaktadır.
Tablo 3- Dünyada Ülkelere Göre Turunçgil i Sıra Ülkeler (ha) (ton) Payı (%) 1 Çin 2.420.000 31.700.000 24,1 2 Brezilya 833.073 20.258.507 15,4 3 ABD 325.489 10.619.510 8,1 4 Hindistan 766.600 8.000.000 6,1 5 Meksika 553.260 6.750.161 5,1 6 İspanya 318.700 5.501.500 4,2 7 Mısır 175.139 3.980.151 3,0 8 Nijerya 800.000 3.900.000 3,0 9 Türkiye 104.239 3.556.407 2,7 10 İtalya 146.294 2.904.946 2,2 2012 Dünya Toplamı 8.785.549 131.283.333 100,0 Kaynak: FAO TÜRKİYE`DE TURUNÇGİL YETİŞTİRİCİLİĞİ Ülkemizde turunçgil yetiştiriciliği Cumhuriyetten sonra hızla gelişmiştir. Türkiye turunçgil yetiştiriciliği için ekolojik koşullar açısından oldukça uygundur. Yetiştirilen çeşitlerin büyük bir kısmı İtalya üzerinden gelmiştir. Türkiye dünya turunçgil üretim alanının en kuzey sınırındadır. Bu nedenle, turunçgil yetişen tüm bölgelerde zaman zaman dondurucu düşük sıcaklık zararları görülmektedir. Bu nedenle bahçeler don tutmayan ya da çok az don tutan yörelerde kurulmalı; bahçelerin soğuk hava ve rüzgârlara açık yönlerde olmamasına dikkat edilmelidir. Türkiye`de yıllara göre turunçgil üretimi Tablo 4`de verilmiştir. Tablodan da görüldüğü gibi son 25 yıllık dönemde ülkemizde turunçgil üretimi 1,5 milyon tondan 3,8 milyon tona yükselmiştir (Toplam %150 oranında artmıştır). Tablo 4- Türkiye`de Yıllara Göre Turunçgil i (Bin ton) Yıllar Toplam Portakal Mandalina Limon Greyfurt Turunç 1990 1.474 735 345 357 33 4 1995 1.782 842 453 418 65 4 2000 2.222 1.070 560 460 130 2 2005 2.913 1.445 715 600 150 3 2006 3.220 1.536 791 710 180 3 2007 2.989 1.427 744 652 163 3 2008 3.027 1.427 756 672 168 3 2009 3.514 1.690 846 784 191 3 2010 3.572 1.711 859 787 214 2 2011 3.614 1.730 872 790 219 2 2012 3.475 1.661 875 710 227 2 2013 3.681 1.781 942 726 229 3 2014* 3.787 1.774 1.056 725 229 2
Türkiye`de 2013 yılı itibariyle en fazla portakal üretilmekte (%48,4), onu mandarin (%25,6), limon (%19,7) ve greyfurt (%6,2) izlemektedir (Tablo 5) Tablo 5- Türkiye`de Türlere Turunçgil i (2013) Hektar Payı (%) Ton Payı (%) Portakal 54.759 43,0 1.781.258 48,4 Mandarin 38.692 30,4 942.226 25,6 Limon 27.425 21,5 726.283 19,7 Altıntop 6.420 5,0 228.799 6,2 Diğer 47 0,0 2.592 0,1 Toplam 127.343 100,0 3.681.158 100,0 Türkiye`de turunçgil üretiminin %95`inin sağlandığı Ege ve Akdeniz kıyıları üç ana bölüme ayrılabilir. Bu bölümlerin her biri farklı bir turunçgil çeşidinin yetiştiriciliği bakımından uzmanlaşmıştır. Toplam turunçgilin yaklaşık %72`si Çukurova Bölgesinde üretilmektedir. Greyfurtun %96`sı, limonun %86`sı, portakalın %62`si, mandarinin ise %75`i bu bölgeden sağlanmaktadır. Aşağıdaki tablolardan da görüleceği gibi 2013 yılı itibariyle Antalya portakal üretiminde ilk sırada iken (Tablo 7); Hatay mandarin üretiminde (Tablo 8), Mersin limon üretiminde (Tablo 9), Adana ise greyfurt üretiminde ilk sırada yer almaktadır (Tablo 10). İkinci büyük turunçgil üretim bölgesi Antalya`dır. Toplam turunçgil üretiminin %17`si bu yöreden sağlanmaktadır. Antalya yöresinde en çok üretilen turunçgil çeşidi portakaldır. 2013 yılı verilerine göre Türkiye`de yetiştirilen portakalın %28`i Antalya yöresinde üretilmektedir. Turunçgil üretimi yapılan üçüncü yöre İzmir olup; toplam turunçgil üretiminin %4`ü bu yöreden sağlanmaktadır. İzmir yöresinde en çok üretilen turunçgil çeşidi mandarindir. 2013 yılı verilerine göre Türkiye`de yetiştirilen mandarinin %16`sı bu yöreden karşılanmaktadır. Tablo 6- Türkiye`de e Göre Turunçgil i (2013) Dekar Payı (%) Ton Payı (%) Adana 390.011 30,6 955.903 26,0 Mersin 275.467 21,6 835.514 22,7 Hatay 205.835 16,2 643.533 17,5 Antalya 159.729 12,5 619.317 16,8 Muğla 105.682 8,3 310.900 8,4 Toplam 1.273.426 3.681.158 Tablo 7- Türkiye`de e Göre Portakal i (2013)
Dekar Payı (%) Ton Payı (%) Antalya 130.762 23,9 506.588 28,4 Adana 132.987 24,3 370.616 20,8 Hatay 75.275 13,7 302.473 17,0 Mersin 93.622 17,1 272.392 15,3 Muğla 69.003 12,6 233.227 13,1 Toplam 547.587 1.781.258 Tablo 8- Türkiye`de e Göre Mandarin i (2013) Dekar Payı (%) Ton Payı (%) Hatay 107.380 27,8 277.468 29,4 Adana 134.640 34,8 270.842 28,7 İzmir 45.951 11,9 148.713 15,8 Mersin 38.998 10,1 132.301 14,0 Antalya 8.697 2,2 34.347 3,6 Toplam 386.920 86,8 942.226 91,7 Tablo 9- Türkiye`de e Göre Limon i (2013) Dekar Payı (%) Ton Payı (%) Mersin 135.634 49,5 407.401 56,1 Adana 74.281 27,1 142.591 19,6 Antalya 18.109 6,6 72.668 10,0 Muğla 26.895 9,8 61.779 8,5 Hatay 18.063 6,6 38.241 5,3 Toplam 274.252 726.283 Tablo 10- Türkiye`de e Göre Greyfurt i (2013) Dekar Payı (%) Ton Payı (%) Adana 48.001 74,8 170.414 74,5 Hatay 4.751 7,4 25.126 11,0 Mersin 7.213 11,2 23.320 10,2 Antalya 2.161 3,4 5.714 2,5 Muğla 1.399 2,2 3.621 1,6 Toplam 64.195 228.799
DÜNYADA TURUNÇGİL İHRACATI Dünya turunçgil ihracatı 2012 yılında bir önceki yıla göre %1,2 oranında azalarak 11,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İlk 5 sırada yer alan ülkeler toplam dünya ihracatının %60`ından fazlasını gerçekleştirmektedir. Küresel turunçgil ihracatında ilk sırada İspanya yer almakta ve 3,5 milyar dolarlık ihracat hacmiyle toplam turunçgil ihracatından yaklaşık %30 pay almaktadır. Bu ülkeyi %8,8`lik pay ve 1 milyar dolarla ABD, %8,2`lik pay ve 971 milyon dolarla Çin ve %7,6`lık pay ve 896 milyon dolarla Güney Afrika izlemektedir. FAO verilerine göre Türkiye 2012 yılında 898 milyon dolarlık turunçgil ihracatıyla dünyada beşinci sırada yer almıştır. Tablo 11- Dünya Turunçgil İhracatı (Bin $) Sıra Ülkeler 2010 2011 2012 1 İspanya 3.386.693 3.461.032 3.494.619 2 ABD 954.114 1.059.397 1.039.474 3 Çin 615.797 726.457 971.902 4 Güney Afrika 896.913 944.199 901.874 5 Türkiye 862.251 1.065.186 898.312 6 Hollanda 630.859 604.169 670.002 7 Mısır 518.410 568.303 489.906 8 Fas 381.453 491.609 358.725 9 Arjantin 367.399 328.485 313.778 10 Meksika 258.806 290.302 289.717 Dünya Toplamı 11.296.649 11.955.562 11.815.345 Kaynak: International Trade Center DÜNYADA TURUNÇGİL İTHALATI Dünya turunçgil ithalatı 2012 yılında bir önceki yıla oranla %1,2 oranında azalarak ve 11,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İlk 5 sırada yer alan ülkeler toplam dünya ithalatının %40`ından fazlasını gerçekleştirmektedir. Tablo 12- Dünya Turunçgil İthalatı (Bin $) Sıra Ülkeler 2010 2011 2012 1 Rusya 1.280.251 1.571.169 1.512.139 2 Fransa 1.094.411 998.455 1.058.628 3 Almanya 1.057.855 1.092.468 998.607 4 Hollanda 945.017 886.698 928.329 5 İngiltere 659.840 692.019 678.506 6 ABD 610.989 628.061 598.861 7 Kanada 444.584 452.838 467.041 8 Japonya 415.451 426.173 445.322 9 İtalya 316.695 338.180 372.091 10 Ukrayna 269.486 267.869 366.344 Dünya Toplamı 11.296.649 11.955.562 11.815.345 Kaynak: International Trade Center
2012 yılı itibarıyla küresel turunçgil ithalatında ilk sırada Rusya Federasyonu yer almakta, ülkemiz turunçgil ihracatında da ilk sırada yer almakta olan bu ülkeye 1,5 milyar dolarlık ihracat hacmiyle toplam ithalattan %12,8 pay almaktadır. Bu ülkeyi %9`luk pay ve 1,1 milyar dolarla Fransa, %8,5`lik pay ve 1 milyar dolarla Almanya, %7,9`luk pay ve 928 milyon dolarla Hollanda izlemektedir. Bir diğer önemli ithalatçı olan İngiltere`nin ithalatı ise 679 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Hollanda ve ABD`nin gerek küresel ihracatta gerekse de küresel ithalatta üst sıralarda oldukları dikkat çekmektedir. Dünya turunçgil pazarında büyük rekabet yaşanmaktadır. Türkiye 15 yıl öncesine kadar turunçgil ihracatının yarısını Batı Avrupa ülkelerine yapmaktaydı, İspanya gibi ülkelerin yeni turunçgil çeşitleriyle pazara arz sezonunu uzatması; daha kaliteli, iri ve çekirdeksiz çeşitlerle pazarlara girmesiyle ülkemiz zaman içerisinde Batı Avrupa pazarından çekilmek zorunda kalmıştır. Ülkemiz şu anda turunçgil ihracatının yaklaşık %6`sını Batı Avrupa`ya, %94`ünü ise Doğu Avrupa ülkelerine (özelikle Rusya, Ukrayna, Romanya, Polonya ve Bulgaristan) ve Ortadoğu ülkelerine (Irak, Suudi Arabistan ve İran) yapmaktadır (Doğan, 2014). TÜRKİYE`NİN TURUNÇGİL İHRACATI Türkiye`nin yıllara göre turunçgil ihracatı Tablo 13`de verilmiştir. 2000-2013 yıllarını kapsayan dönemde ihracat miktar bazında 1,7 kat; değer olarak 5,4 kat artmıştır. 2000 yılında üretimin %22`si ihraç edilirken 2013 yılında bu oran %37`ye yükselmiştir. Yıllar Tablo 13- Türkiye`de Yıllara Göre Turunçgil İhracatı (Ton) İhracat Miktar (Ton) İhracat/ (%) İhracat Değer (Bin Dolar) 2000 2.222.200 491.596 22,1 173.064 2001 2.478.000 630.067 25,4 212.367 2002 2.493.000 811.950 32,6 257.940 2003 2.487.650 637.493 25,6 259.426 2004 2.707.500 683.545 25,2 298.326 2005 2.913.000 894.502 30,7 404.844 2006 3.220.435 1.023.520 31,8 458.905 2007 2.988.664 846.856 28,3 514.583 2008 3.026.936 815.154 26,9 576.482 2009 3.513.772 1.180.302 33,6 788.610 2010 3.572.376 1.241.365 34,7 859.984 2011 3.613.766 1.482.299 41,0 1.065.177 2012 3.475.024 1.266.029 36,4 897.411 2013 3.681.158 1.358.395 36,9 931.213 Türkiye`nin turunçgil ihracatı 2013 yılında 2012 yılına göre %4 oranında artış göstererek 897 milyon dolardan 932 milyon dolara yükselmiş ve sektör yaş meyve sebze ihracatı içerisindeki lider konumunu sürdürmüştür. Turunçgil ürünlerinde mandarin 357 milyon dolarla birinci sırada yer almakta, bu ürünü sırasıyla limon (300 milyon dolar), portakal (184 milyon dolar) ve greyfurt (92 milyon dolar) izlemektedir (Tablo 14). Turunçgil ürünlerinden mandarin ve limon ihracatında 2013 yılında artış kaydedilmişken, portakal ve greyfurt ihracatında düşüş yaşanmıştır.
Tablo 14- Türkiye`nin Ürün Bazında Turunçgil İhracatı Ürün Adı 2012 2013 Ton Bin $ Ton Bin $ Mandarin 405.853 292.674 532.062 356.533 Limon 367.302 266.533 410.328 299.764 Portakal 326.663 229.925 281.474 184.353 Greyfurt 65.708 107.938 137.231 92.210 Genel Toplam 1.265.525 897.069 1.361.094 932.860 2013 yılında Bağımsız Devletler Topluluğu ve Ortadoğu ülkelerine yönelik ihracat toplam turunçgil ihracatımız içerisinde önemli pay almayı sürdürmüştür. Nitekim 2013 yılı itibarıyla %4`lük bir artış kaydederek 933 milyon dolara ulaşan turunçgil ihracatımız içerisinde Rusya Federasyonu 297 milyon dolar ile ilk sırada yer almakta ve sektörün vazgeçilmez pazarı olma niteliğini sürdürmektedir. Öte yandan Irak`a olan turunçgil ihracatımız aynı dönemde %22,3 oranında azalmış ve 236 milyon dolardan 183 milyon dolara gerilemiştir. Ukrayna pazarı da narenciye ihracatındaki önemini 2013 yılında korumuştur. Bu dönemde Ukrayna`ya yönelik turunçgil ihracatı %57 oranında yükselerek 157 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. SORUNLAR VE ÖNERİLER Yapılan bir araştırmada; üreticiler pazarlamada karşılaşılan en önemli sorunları alıcı sayısının azlığı, alıcılara güven duyulmaması, paketleme ve işleme tesislerinin sayılarının azlığı ve nitelik olarak yetersiz olmaları, dereceleme-standardizasyon olanaklarının yetersizliği, depolama olanaklarının yetersizliği ve üreticilerin piyasa hakkında yeterince bilgi sahibi olmamaları şeklinde sıralamışlardır (Seçer, 2012). Bu sorunların aşılabilmesi için; den pazarlamaya kadar olan tüm aşamalarda örgütlenme, eğitim ve yayım faaliyetlerine ağırlık verilmelidir. Üreticilerin pazarlama sorunlarının çözümü için üretici birlikleri finansman yönünden güçlendirilmelidir. Dış pazarda rekabet gücünün artırılması ve üreticilerin rekabet edebilmesi için maliyetler düşürülmelidir (Gübre, mazot gibi üretim girdilerinin yanı sıra ilaçlama, depolama, ambalajlama, nakliye gibi öğelerin de desteklenerek girdilerdeki KDV oranları indirilmesi), Günümüzde Türkiye önemli turunçgil ithalatçısı konumunda olan pek çok ülke pazarına ulaşamamıştır. Turunçgil üretiminin ancak %37`si ihraç edilebilmektedir. Bu nedenle kapsamlı dış pazar araştırmaları yapılarak bu araştırmaların sonuçları tüm sektör paydaşlarına ulaştırılmalıdır. Dış pazar bilgileri (üretim, arz, talep, fiyat vb) günlük, haftalık ve aylık olarak derlenerek sektörün paydaşları tarafından kolay şekilde kullanımına olanak sağlayacak bir veritabanı oluşturulmalıdır.
Turunçgillerde yaygın olan Akdeniz meyve sineği ve unlu bitlerle etkin bir şekilde mücadele edilmeli ve kalıntı sorununun önüne geçilmesi için üreticilerin eğitimine ağırlık verilmelidir. Turunçgillerde hasat süresi çok kısadır. Erken-orta ve geçci çeşitlerle üretim ve arz tüm sezona yayılmalıdır. Böylelikle Eylül-Mayıs ayları arasında üretim yapmak olanaklı hale gelebilir. Ürün ve kalite kaybı olmaksızın daha uzun sürede ürün arzı sağlanmalıdır (üreticinin kayba uğramaması için depolamaya özel önem verilmesi, soğuk hava depoları sayısının artırılması). KAYNAKLAR Boztemur, M., 2011. Narenciye Uluslararası Pazar Analizi, MTSO-Avrupa İşletmeler Ağı. Doğan, D., 2014. Turunçgil Zeytin İncir ve Diğer Subtropik Meyveler, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Ekonomi Bakanlığı, 2014. Yaş Meyve ve Sebze Sektörü Seçer, A., 2012. Narenciye Sektör Raporu Projesi, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı. TEPGE, 2010. Turunçgiller, Durum ve Tahmin, 2010/2011 TÜİK, 2014. Bitkisel İstatistikleri Veritabanı TÜİK, 2014. Dış Ticaret İstatistikleri Veritabanı Ulusal Turunçgil Konseyi, 2014. Olağan Genel Kurul Toplantısı, 6 Mayıs 2014, Mersin.