1.Dünya Savaşı Osmanlı Posta Sansürleri 8 Mart 1917 Tarihinde İstanbul Galata dan Zurih e yollanmış Zarf.. ODTÜ Mezunlar Derneği... 17 Mart 2015 Hakan YILMAZ
Sansür sözü, eski Roma dakicensor denen devlet görevlisinden gelir. Censor larnüfus sayımı ile görevli memurlardı. Her türlü neşriyat, haber ve bir yerden diğer yere gönderilen şeylerin, gönderilene ulaşmadan önce gerektiğindedevlet tarafından kontrolü; bazı fikirlerin yazılıp yayılmasının engellenmesi SANSÜR olarak tanımlanabilir, Sansüre ilk olarak fikirlerin dine ters düştüğü, onu karşısına aldığı eski devirlerde rastlanır.1521 yılında Avrupa da Kral V. Karl, sansürden geçmeden kitap yayınlamanın suç olduğunu belirtenferman çıkardı. Osmanlı imparatorluğunda sansür özellikle Dini konularda uzun yıllardır uygulanmış Meşrutiyetin ilanı ile sansür uygulaması bırakılsa da 1.Dünya savaşı ile tekrar başlamıştır. 2 Ağustos 1914 te ilan edilen genel seferberlik ile birlikte devlet düzeninde yapılan bir seri değişiklik arasında sansürün başlaması da yer alıyordu. 7 Ağustos 1914 tarihli İkdam gazetesinin birinci sayfasına konulan ve Başkumandanlık Vekâlet-i Celilesi kaynaklı Tebligat-ı Resmiye de3 25 Temmuz 1330 tarihinden itibaren nelerin sansür edileceği ana hatlarıyla açıklanmıştı. Bunlar arasında her türlü yazılı yazışma da yer alıyordu. Bundan kısa bir süre sonra 16 sayfa içinde 61 maddeden oluşan Sansür Talimatnamesi yayınlandı. Anılan metne göre mektup, telgraf, gazete, dergi, paket, sinema ve tiyatro eserine sansür getiriliyordu.
Postaya uygulanacak sansür için,talimatname uyarınca başta İstanbul olmak üzere önemli şehirlerde sansür merkezleri kuruluyordu. Sivil halk ile subay ve erlerin mektupları açık zarflara konulacaktı. Aynı biçimde, sivil halkın ordu mensuplarına göndereceği mektuplar da açık zarflarda götürülecekti. Oluşturulan sansür kurullarının kadrolarında yabancı dil bilen subay ve astsubaylar, bunlar bulunamıyorsa devlet memurları yer alıyordu. Sansür kurullarına alınacak üyelerin Arapça, Rumca, İbranice, Ermenice ve Fransızca dillerinden birini bilmesi tercih edilir, bu nitelikteki sensörler İstanbul, Edirne, İzmir, Ankara, Sivas, Erzincan, Diyarbakır, Bağdat ve Basra ya tayin edilirdi. Heyetlere, Bi hassa Istanbul'da "Paşazâde"lerin ve zengin âile çocuk'larının cebhe'ye gitmemeleri içün bura'larda görev'lendirildikleri bilinmektedir. Genel'de bu gibi "heyet"lerde görev alacak kişi'ler emek'li askerî personel ile gene emek'li ama lisan bilen Hâriciye, Dâhiliye ve hattâ Tıbbiye Nezâret'leri me mur'ları ara'sından seçilir idi. Bunlardan başka sansür'den kurtulmak maksad'ı ile Alman'ca yazılan ve sahrâ posta'sı hüviyet'i taşımayan mektub'lar ise Yahudi asıl'lı Osman'lı vatandaş'larınca kontrol edilir idi.
Orta ve küçük posta merkez'lerinde çoğunluk ile bir veyâ iki askerî personel görev'lendirilir; bura'larda yabancı dil'den gelen mektub'lar açılmadan en yakın büyük posta merkez'ine gönderilir idi. Posta Hâne olmayan merkez'lerden çıkacak mektub'lar en yakın posta hâne'ye gönderilmeden evvel ya mülkî âmir, o da yok ise polis veyâ jandarma taraf'ından sansür edilirler idi. Tüm Posta Hâne'lerde üzerinde hangi dil'de yazıldığı belirtilmemiş olan zarf alınmaz idi. ilk gün'lerde Osmanlı sansür heyetlerinin,müttefikimiz olan Alman ve Avusturya'lı asker'lere âid mektub'ları sansür'e tâbî tutma'ları epeyi sürtüşmelere sebeb olmuş daha sonra Müttefîk'imiz olan Devlet'lerin Ülke'miz'de bulunan birlik'leri de kendi sansür iş'lerini kendi'leri yürütmeye başlamışlardır. Bunlardan Alman'lar evvelâ Galata Rıhtım'ına bağ'lı bulundurulan "Korkovado" zırh'lı şileb'inden ve daha sonra'ları ise Tarabya Koy'unda demir'de duran "General II" yük gemi'sinden; Avusturya'lılar ise Sirkeci İstasyon'unda kurdukları bir merkez vâsıta'sı ile ilk kontrol'ü yaparlar daha sona bu mektuplar kendi Ülke giriş'lerinde sansür edililirlerdi. Resmi yazışmalar ile ister başkentten isterse kırsal kesimden kaynaklanan diplomatik haberleşmelere sansür uygulanmazdı. Şifre yalnızca devletin iç ve dış haberleşmelerinde kullanılabilirdi.
Sansür uygulamasının ilk dönemlerinde açık gelen ve okunan mektuplar okunduktan sonra,zarfın arka kısımları özel olarak bastırılan Etiket'ler ile kapatılıyor,ön yüze sansür damgası vurularak mektubun sansür heyeti tarafından okunduğunun anlaşılması sağlanıyordu. ETİKET ÖRNEKLERİ... İstanbul / askeri sansür heyetince kapatılmıştır İstanbul sansürce kapatılmıştır.
Özellikle haberleşmenin ve postanın çok kullanıldığı illerde birden fazla sansür heyeti oluşturuldu.oluşturulan her bir sansür heyetine bir numara verildi. İstanbul da bu numaraların kaç tane olduğu kesin olarak bilinmemesine rağmen eldeki örneklerden 60 adet olduğu tahmin edilmektedir. Heyetlere verilen şifre'ler kişi'ye mahsus olmayıb yapılan iş'e göre olmasına dikkat edilir idi. İSTANBUL : Numero / sansürce muayene olunmuşdur. MÜHÜR ÖRNEKLERİ No 14 No 34 No 47
12 Ekim 1917 Tarihinde İtanbuldan Almanya ya yollanmış Kırmızı Sansür etiketli zarf
Edirne Selanik bankasından Viyana ya yollanmış,yeşil sansür etiketli zarf.yeşil etiket genellikle İstanbul dışında kullanılmıştır.
Dikdörtgen etiket ile kapatılmış zarf örneği
Etiket Uygulaması zaman içersinde etiket tedariğinde ortaya çıkan zorluklardan dolayı terkedildi. 1 Mayıs 1917 Tarihinde Almanya ya Yollanmış Kapatma etiketsiz zarf
İstanbul büyük posthane de uygulanan sansürden başka,yine Galata postahanesinde Galata : sansür ce Muayene olunmuştur numero XXX mühürleri,bu postahanede açılıp sansür edilen mektuplar üzerinde kullanılmışlardır.bu postahanede de birden fazla sansür heyeti ve heyet numarası belirlenmişti. Galata sansür MÜHÜR ÖRNEKLERİ No 3 No 14
Almanya ya yollanmış,galata 2 nolu sansür heyeti damgalı zarf. Galata dan Almanya ya yollanmış,galata 14 nolu ansür heyeti damgalı zarf.
Yurtdışına gidecek sivil haberleşme ve kıymetli evrak için İstanbul, Beyrut ve Bağdat olmak üzere yalnızca üç sansür merkezi bulunuyordu. Bunlar dışındaki sansür merkezleri kendilerine gelen haberleşmeyi bunlardan birine göndermek zorundaydılar. Bursa dan İsviçre ye yollanmış zarf.zarf Bursa dan İstanbul sansür merkezine yollanmış.burada sansür işleminden geçirilip İstanbul 37 nolu sansür damgası ile yurt dışına yollanmıştır.
Beyrut sansür merkezi tarafından sansür damgası uygulanmış posta kartı. Damas (Şam) Tren istasyonundan İstanbul a yollanmış,beyrut sansürlü posta kartı
Zaman içersinde dikdörtgen İstanbul sansür damgalarının yanında yuvarlak İstanbul sansür no:xxx, Oval Sansür İstanbul ve sadece yazı yazılmış sansür damgalarıda hazırlanıp kullanılmıştır. Sansür İstanbul İstanbul Sansür No:2 ve 3 İstanbul Numero 22 sansürce muayene olunmuştur. (sadece yazı ile) Dersaadet Sansür edilmiştir.
Yuvarlak 2 nolu sansür damgalı zarf Yuvarlak 4 nolu sansür damgalı zarf
Oval sansür (Kırmızı) damgalı zarf Oval sansür (siyah) damgalı zarf
Selanik Bankası İstanbul şubesi tarafından Almanya ya yollanmış sansürlü zarf
Dersaadet Sansür Edilmiştir damgalı zarf
Yurtdışına gönderilecek koli,değerli kağıtlar,para havaleleri,önemli banka mektupları İstanbul paket postahanesine getirilir,burada açılıp kontrol edildikten sonra İstanbul paket posta hanesi sansürce muayene edilmişdir numero xx damgası ile damgalanırdı. Sanayici ve tüccarların haberleşmeleri, miktar bildiren, değer bildiren, gıda maddelerinin nakli ile ilgili haberler ancak hükümetin izni ile açıklanabilir ve nakliyat yapılabilirdi. İstanbul Paket posta hanesi sansürce muayene edilmişdir..sansür Damgası
İzmir den Budabeşte ye yollanmış bir bankaya ait koli kağıdı.koli İzmir den İstanbul Paket postahanesine gelmiş,açılıp incelendikten sonra sansür damgası ile sansürlenmiştir.
Subay ve askeri görevlilerin yurtiçi ve yurtdışı mektupları için farklı kurallar uygulanırdı., sansür bölüm komutanlığınca uygulanır, gereken sansür damgası basılır ve mektuplar kapatılıp postaya verilirdi. Talimatlara uymayan mektuplar alıkonulurdu. 1916 yılında Biga dan kardeşi tarafından Ahmet Refik Paşaya yollanmış zarf Kırk Dokuz uncu Fıkra Ahz ı asker kumandanlığı Çanakkale 322 Sansür damgası
Devlet memurlarının yurtiçi yazışmalarında farklı bir yöntem söz konusuydu. Bunlar da sansürden geçerdi ve kontrolü İstanbul da ilgili nezaret, kırsal kesimde valilik, sancaklarda mutasarrıflar, kazalarda kaymakamlar ve köylerde muhtarlar yaparlardı. Eğer haberleşme yurtdışı ile yapılıyorsa kontrolü İstanbul da ilgili nezaret, kırsal bölgelerde valilikler yapardı. Bunlar dışında yetkili olan makam veya kimseler yoktu. Tedkik Olunmuştur Labseki de Divan Muhasebat Mümeyyiz i Mahrem i İzzet lu Kemal bey Biga ka i makam lığı Sansür damgası
Müttefik ülkelerdeki sivil vatandaşlara gönderilen postalar İstanbul da sansür heyeti tarafından incelenip,sansür damgası ile damgalanmasına rağmen,vardıkları ülkede tekrar açılıp incelenir ve yeniden sansürlenirdi. Galata dan Viana ya 14 Kasım1917 tarihinde yollanmış zarf Zarf Viana da 867 ve 77 nolu sansür heyeti tarafından sansürden geçmiş ve sansür damgası vurulmuş İstanbul 3 nolu sansür heyeti tarafından sansürlenmiş.
Şehir ve kaza kendi sansür damgalarını belli bir kurala bağlı kalmaksızın hazırlatılıp kullanmaya başlarlardı.bu Damgaların tamamını gösteren malesef herhangi bir döküman yoktur.bu damgalara ait bazı örnekler aşağıda sunulmuştur. UŞAK Sansür Damgası GEMLİK Sansür damgası EL Aziz Sansür damgası BALIKESİR Sansür Damgası İZMİR SANSÜR no:5 BANDIRMA Sansür Damgası BURSA Sansür damgası
Balıkesir den İzmir e yollanmış,balikesir sansür damgalı zarf Bandırma dan İzmir e yollanmış BANDIRMA sansür damgalı zarf
Bursa dan Adana ya yollanmış,bursa sansür damgalı posta kartı Gemlik ten İstanbul a yollanmış GEMLİK sansür damgalı zarf
Uşak tan yollanmış,uşak sansür damgalı posta kartı Elazığ dan İstanbul a yollanmış EL-AZİZ sansür damgalı zarf
İzmir den Budapeşte ye yollanmış,izmir sansür damgalı havale kağıdı İstanbul dan İnebolu ya yollanmış İNEBOLU da sansür edilmilip,inebolu sansür damgalı zarf
Savaş boyunca uygulanan askeri sansür, Mondros Mütarekesi nin imzalanmasının ardından 14 Kasım 1918 de kaldırıldı ve postaneler kapalı zarf içindeki iç ve dış yazışmaları kabule başladılar. 6 Haziran1919 Tarihinde İstanbul Galata dan yollanmış,sansürsüz zarf örneği
Referanslar: Türk Filatel Akademisi (turhan Turgut) Osman Levend (Filateli Araştırmaları) Hakan Yılmaz (Osmanlı Özel koleksiyonu) Çanakkale Savaşlarının 100. Yılı dolayısıyla Uluslararası Pul Sergisi düzenlemiştir. Türkiye dışında İngiltere, Avusturalya, Almanya, Fransa, Avusturya, Bulgaristan, Macaristan, Yunanistan ve Pakistan federasyonları bu sergide yer alacaktır. Çanakkale Belediyesi Türkan Saylan Kültür Merkezinde yapılacak olan Sergi 18-25 Mart tarihleri arasında halka açık olacaktır. Sergi resmi sitesi http://canakkale-2015.com
TEŞEKKÜRLER