ÇALIŞMA ORTAMI. Toplum Hekimliğine Gönül Verenler: Sıtma Mücadelesinde Bir Öncü : Yüzbaşı Şahin

ÇALIŞMA ORTAMI ISSN 1302-3519 İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 115 İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE TOPLUM ÖRGÜTÇÜLÜĞÜ ÇOCUK EMEĞİ KADIN SOSYAL POLİTİKA NÜFUS SOSYAL HEKİMLİK Topum Hekimiğine Gönü Verener: Sıtma Mücadeesinde Bir Öncü : Yüzbaşı Şahin Çocukarın Gözerinde Yarını Okumak SORGULUYORUZ : Gençer Neden İşsiz? Yitiriecek Zaman Yok Kaynak ve Kesme Faciaarını Asa Unutma Marka Amak ya da Marka Omak Sosya Hizmeter Tarihi Kiometre Taşarı Çocuk Hastaarın Hakarı Boztepe de Heyecan İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım Çift E Kumanda Düğmeerinin (Butonarının) Yeri Değiştirimiş Bir Pres de Çaışma www.fisek.org.tr İki Buçuk Çaışan Çocukara Vefa Borcu nuzu Ödemek İster misiniz? ıı Y. 29 Yıı n ü n n 19. ü s ü t ı nı i t s n rtam E k O e Fiş ışma Ça

Anımsa Topum Hekimiğine Gönü Verener: Sıtma Mücadeesinde Bir Öncü : Yüzbaşı Şahin Bu yazının amacı 1940 ı yıarda Etimesgut daha sonra Ankara bögesindeki batakıkarın kurutuması, akarsuarın bir düzene sokuması, sivrisinekerin üreme yererinin ortadan kadırıması, anaçarın ödürümesi, yavruarın barınmaması için iş taburu ereri ie fedakârca çaışan tabur komutanı Yüzbaşı Şahin Önen in çaışmaarını anatmak, kendisini saygı ie anmaktır. Nüfusbiim, insanık tarihinde tarım dönemini ve öncesini yüksek doğum-öüm hızarının gerçekeştiği, fakat nüfus artışının çok az oduğu bir dönem oarak tanımar. Doğa doğurganığın yaşandığı bu dönem boyunca; besenme yetersiziği, sagın hastaıkar, insanar arası anaşmazık sonucu süreki görüen çatışma ve savaşar yüksek öümüüğe neden odu. Özeike bei dönemerde ortaya çıkan sagın hastaıkar değişik bögeerde bazı medeniyeteri tarih sahnesinden sidi. Haen yaşadığımız coğrafya açısından bunun örneğini sıtma ouşturdu, tarihte sıtma Ortadoğu da kimi medeniyeteri yok etti. Bunun acıı örneği 1900-1950 yıarında ükemizde de yaşandı. Sutan Hamid hastaığı için Aman İmparatoru tarafından gönderien öze doktoru tarafından iyieştiriince, doktoru Yaova ya dinenmesi için gönderir. Dönüşte huzura kabu edien Doktor - Ükenizde sıtma böye devam ederse nihayet ei sene sonra başkaca düşmana üzum kamadan, ei titremeden siah tutacak kimse kamayacağını Hakan a huzurda söyer (1). Hakan, eczacı ve doktor yokuğundan yakınır. Uzun süren savaşar süresinde (1912-1922) özeike savaşan genç nüfus içinde sıtmaı askererin oranı çok yüksektir. Birinci Dünya Savaşı sırasında sıtmadan öen askererin sayısı 21.000 yakaştı, savaş süresince 412.000 asker sıtmaya yakaandı (2). Etkisini sürdüren sıtma hastaığı Cumhuriyet in ik yıarında bir feakete neden odu. Nüfusun büyük çoğunuğunun (%78) yaşadığı köyerde, hasat zamanı tarımsa işeri görecek sağıkı nüfus omadığı için, köyünün ekini, uzun süre harman yerinde kadı. Hastaık benzer etkisini kenterde de gösterdi (3). Cumhuriyet yönetimi 1920 i yıarda başta sıtma omak üzere en çok görüen, en çok sakat bırakan, en çok ödüren hastaıkar ie savaş ikesi ie yoa koyudu. Bunda başarıı da odu. Ne var ki İkinci Dünya Savaşı yıarında, ükenin kaynakarı yeniden orduya aktarımaya başayınca, ükemizde öüm hızarı gerek besenme yetersiziği gerekse sagın hastaıkar nedeni ie yükseişe geçti. İkinci Dünya Savaşının 1939 yıındaki anorma koşuarı atında sıtma, ükemizde hıza yayımaya başadı. Yurdumuzun bazı yöreerinde ısıtma, bazı yöreerinde kızdırma denien sıtma hastaığı geçmişteki etkisinden ötürü herkes tarafından biiniyordu. Ne var ki hakımız, hastaığı geip geçici saydığı için, bundan korunmak, kurtumak için gereki önemi amıyordu. Sağık Bakanığı ise Sıtma Savaş Kuruu nu ouşturdu. Bu nedene söz konusu yıarda 53 i, 209 içe ve 13317 köyde etkin sıtma mücadeesi veridi (4) * Dr. Nüfusbiimci, Sosyoog Mümtaz PEKER*. Öte yandan Hükümet, savunma nedeni ie askere adığı askerin bir kısmını ükenin acien gereksinim duyduğu aanarda çaıştırmaya başadı. İş taburu uyguaması bir yönü ie sıtma mücadeesi için batakıkarın kurutuması, su kanaarının yapıması, durgun suarın akıtıması, batakıkarın ağaçandırıması, bei noktaara çeşme yapıması, demiryou kenarındaki otarın biçimesi gibi işerde ererin çaıştırıması şekinde gerçekeştiridi. Anıan yıarda Etimesgut Sıtma Mücadeesi Tabibi, Etimesgut II. İş Taburu Komutanı Yüzbaşı Şahin e sıtma konusunda işbiriği yapmak için başvurur. Başangıçta askeri garnizon ve hava aanı çevresi için öngörüen işbiriğine Yüzbaşı Şahin 15-20 kişiik gurubu ie katıır. Ne var ki sıtma için mücadeede beirtien aandaki çaışmanın yetersiz oduğu kısa sürede görüür. İşin boyutu genişetiir. Yüzbaşı Şahin ve taburu Himmet edince Erener, Taka Atar Dağar diye işe koyuur. Tüm yo (demiryou, karayou) kenarındaki menfezer sık sık temizenir, durgun su üzerinde ouşan sayısız anofe jeterinin dayan benteri yıkıır, suya serbest akış verierek sivrisinekerin üremesi önenir. Sivrisinekerin üreme yererini ortadan kadırmak, yavruarın barınmaarına imkân bırakmamak, anaçarı ödürerek, kökerini kurutacak biçimde çaışıır. Yüzbaşı Şahin günükerinde yapıan işerin Amae Birikerinin Aacakarı Tedbirer ve Şantiye Yererinin Tayini Kanunu na uygun biçimde yürütüdüğünü yazıyor. Yüzbaşı Şahin aanda çaışırken amae birikerinin şantiye çadırarını yüksek tepeere kurdurmuş. Çaışanara cibinik sağamış. Amae taburunu günük çaışmasına erken başatmış, erken yatırmış. Çaışanarına haftada iki gün kinin vermiş. Dönemin savaş koşuarı ve çaışma ortamı düşünüdüğünde, amae taburarındakierin giyiminin, öteki askererden farkı oduğu fotoğrafardan hemen fark ediiyor. Geri hizmette süreki çaışan bu askererin içinde farkı dini ve dii oan yurttaşarımızda buunuyor. Amae taburunda çaışanarın, giysierinden herhangi bir şikâyet gememesi için aan çaışmaarında Yüzbaşı Şahin de onar gibi giyinmektedir. Amae taburunun çaışmaarını övücü sözere Sağık Bakanığı yetkiierinden dineyen dönemin Hava Müsteşarı Zeki Doğan, bir gün askeri cipi ie taburu habersiz denetemeye geir. Çaışma aanarına toz buutu kadırarak cipi ie geen Müsteşar Doğan ı, Yüzbaşı Şahin amae taburundaki giysieri ie karşıar. Müsteşar Doğan ın cipten iner inmez ik sözü -Bu taburun komutanı nerede? our. Şahin Yüzbaşı sıkıarak, Hoş gediniz, buyurun, benim komutanım der. Müsteşar Doğan, bir komutana bakar, bir amae taburundaki askerere, ne diyeceğini biemez. Daha önce duyduğu övücü sözerden ötürü de sevinçidir. Habersiz gediği deneteme sırasında tüm tabur çaışmaktadır. Müsteşar Doğan kısa bir denetemeden sonra, övücü sözere amae taburundakierin tümünü kutar, başarıar dier ve oradan ayrıır. Makamına dönünce yaptığı ik iş Bege 1 deki yazıyı yazmak our. Yüzbaşı Şahin savaş sonrasında da Ankara bögesindeki sıtma savaş işerine katkı koyar. Anıarında bögedeki batakıkarın kurutuması, değişik biriker ie bögenin 2 ÇALIŞMA ORTAMI

Anımsa farkı yererindeki ağaçandırma çaışmaarını sıradan bir iş yapmışçasına anatır. Teme işi ve becerisi hava meydanı inşaatındaki hünereri oan Yüzbaşı Şahin 1945 yıında İstanbu a tayin our. Ne var ki Ankara daki hizmeteri unutumamıştır. Ankara bögesi sıtma savaş işerinde oağanüstü başarı göstermesinden ötürü İstanbu Sağık ve Sosya Yardım Müdürü tarafından tatifi uygun görümüştür (Bege 2). İstanbu a Yüzbaşı Şahin hakkında bu bigieri aktaran Sağık ve Sosya Yardım Bakanığı, Mii Müdafaa Vekâeti Hava Müsteşarığına yazdığı yazı ie bir yı süre boyunca Yüzbaşı Şahin e ayda 100TL. ödenmesine, bunun karşıığının Bakanıkça karşıanacağını yazar. Yüzbaşı Şahin in her iki Bakanığa yazdığı yazı çok anamıdır. Ben sadece görevimi yaptım. Her iki Bakanıktaki büyükerimin ehiyetimin ve iyakatimin emsaerimden çok faik bir durumda omamı görmeeri ve bunu takdir etmeerini şükrana karşıarım. Adı geçen mezkûr akçanın Bakanığınız adına igii saymanıktan aınması için buyrukarınıza saygı ie arz eyerim. Amae taburarı oayını inceeyen ve uyguamayı eeştiren Rıfat N.Bai Askerikerini bitirmiş ve ihtiyata aınmış gayrimüsimer önceden haber bie verimeden yeniden siâhatına aındı. biçiminde yazdı (5). Bai, amae taburunda çaışandan birini şöye anatıyor: Çivri de(denizi) sıtma odum, sorma gitsin. Kendimden geçtim, beni arabaya attıar, revir gibi kuanıan bir otee götürdüer. Benim gibi daha birçok arkadaşım sıtmaya yakaandı. Dört beş kişi orada ödü O hasta haimize bizi İstanbu a geri yoadıar. Pendik in daha yukarısında bir yere götürdüer. Karım beni ziyarete gedi. İyieştim ve sonra tezkere verdier. Bu satırarın yazarının babası aynı dönemde beş yı askerik yaptı. Hasta odu, iyieşti, askeriğine devam etti. Teki örnek değidi. Kasabamızdan bie çok arkadaşı vardı. En severek söyediği türkü Kışanın önünde redif sesi var idi. Çocukuğumda anamını bimediğim redif in ne oduğunu sorduğumda yanıtı şu odu. -Üçüncü dönem askere aınan yedek askere denir, Mazan Çavuş öye idi dedi. Daha başkasının, oup omadığını soramadım. Ükemizin 1935-1945 dönemi öümüük hızarının, 1923-1934 dönemi öüm hızarına göre yüksek oduğunu çaışmaarında saptayan Macura ve Shorter (6), bunun nedenini büyük öçüde sagın hastaıkardan ouşan öümere bağarar. Buaşıcı hastaıkar için savaşan, çocukarın, yetişkinerin büyük öçekte hayata tutunmaarını sağayan nice Yüzbaşı Şahin ve amee taburu çaışanarını saygı ie anarım. DİPNOTLAR (1) Okyar, Fethi (1980): Üç Devirde Bir Adam, s.87, Tercüman Yayınarı, İstanbu. (2) Çetin, Arif Hikmet(1942): Sıtma, İktisadi Tesireri ve Mücadee Tedbireri, s.6-16, İstanbu. (3) Fişek, N.H. (1983) : Hak Sağığına Giriş, Hacettepe Üniversitesi-Dünya Sağık Örgütü Hizmet Araştırma ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi yayını, No.2 Ankara. (4) Mii Eğitim Bakanığı (1948): Sıtma, Köy Kitapığı, No:2, s.2-6,istanbu. (5) Bai, Rıfat N. (1999): 20 Sınıf İhtiyat Oayı, Cumhuriyet Dergi Pazar Eki, Sayı 717, s. 1/6-9, İstanbu. Çaışma ayrıca geniş biçimde İetişim Yayını oan Tarih ve Topum Dergisi Kasım(179) ve Araık (180) sayıarında yayımandı. (6) Shorter, Frederic C. ve Macura, Mirosav: Türkiye de Nüfus Artışı (1935-1975) Doğurganık ve Öümüük Eğiimeri, s.100-101, Yurt yayınar, Ankara, 1983. Bege 1: Hava Müsteşarı Zeki Doğan ın Yüzbaşı Şahin Önen i tatif yazısı. Bege 2: İstanbu Sağık ve Sosya Yardım Müdürüğünün Yüzbaşı Şahin Önen i tatif yazısı. ÇALIŞMA ORTAMI 3

Çocuk Haber Çocukarın Gözerinde Yarını Okumak Sık sık çocukarımızı çok sevdiğimizi söyüyoruz. Gazeteerin arka sayfaarında güze yüzü çocuk yarışmaarı yapıdığında, hiç duraksamadan kendi çocukarımızın fotoğrafarını gönderdiğimiz gibi başkaarının çocukarına da güümseyen gözere bakıyoruz. Ama gazeteerin birinci sayfaarını çevirdiğimizde dona kaıyoruz. Bu deni vahşet, bu deni kapsizik, bu deni canavarık bizi korkutuyor. Ne için korkuyoruz? Kendimiz için mi? Büyük bir oasııka.. Çünkü eğer çocukarımız için korksak, bıçağın kemiğe dayanmasını beker miydik? Çocukarın gözerindeki korku karşısında, eyemsiz kaıp, başımızı kuma gömer miydik? Dünyanın yarınını tesim edeceğimiz çocukarın bu korku ve şiddet ortamında, nası sağıkı kaabiecekerini ve ieride sağıkı iişkier yumağı kurabieceğini düşünürdük? Atıan her siyasa adım, her ekonomik adım, çocukara uyguanan şiddetten başka bir şey deği. Çocukara yöneik şiddeti anayabimek için, oayın içyüzünü görebimek için bir çok pencereden bakmak zorundayız. Savaş ve terör, fizikse ve psikoojik baskı, aie içi şiddet, kadının hiçeştirimesi, ihma ve sömürü, yoksuuk ve işsizik gibi şiddet biçimerine çeşiti açıardan bakmak gerekir. Resim, www.ecim.bogcu.com, adresinden aınmıştır. BAKIN DÜNYADA NELER OLUYOR? Çocukardan sorumu Fransız Ombudswoman, Dominique Versini, Fransa Uusa Mecisi nin adığı bir karara çocuk hakarı ie igii kuruuşarı kapatması üzerine uyarıarda buundu. Versini Fransa nın Avrupa daki bağımsız çocuk kuruuşunu kapatan ik üke oacağı yönündeki yorumara adırmadan, mevcut kuruuşarı kapatmasının ve beş farkı kuruuşun gene bir ombusdmanık atında bireştirimesinin hataı oacağını die getirdi (CRINMAIL, 2011a). İspanya da Eşitik Yasa Tasarısına göre, okuardaki kayıt esnasındaki ayrımcıığı önemek amacıya ırk, di, din, yaş, cinsiyet ve engeiik, böge gibi farkııkar temeinde herhangi bir resmi ödeme aınmayacak. Bu geişmedeki amaç, bu tür ayrımcııkardan doayı okuardaki böünmeyi engeemek. Günce oarak şu anda 67 oku farkı grupara sesenecek şekide böünmüştür. Çek Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, yanızca yoksu omanın, çocukarın aieerinden koparımasının tek ve yeteri nedeni oamayacağına hükmetti. Hükme göre, tüm çocuk refah davaarında mahkemeer, çocukarın bakım kurumarına yereştirimeden önce, önceike, sosya oarak zayıf oan aieye, yeteri yardımın veriip verimediğini değerendirmek zorundadırar. Estonya da Çocuk hak ihaeri davaarının daha iyi yürütümesi, soruşturuması ve çocuk hakarı ie igii hukuki önerierde buunuması için Ombudsmanık kurumu yaşama geçiriiyor. Sadece 2010 Araık ayında çocuk ombudsmanık ofisinin kuruması için 380,000 Euro ödenek ayrıdı. * Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Dereyen: Emirai KARADOĞAN* Resim, www.disizmutercim.bogcu. com, adresinden aınmıştır. UNICEF e yeni atanan Türkiye temsicisi, Dr.Ayman Abuaban, çocuk hakarına yöneik kendisinin önceik verdiği üç sorunu açıkadı: 1. Erken çocukuk döneminde eğitime daha iyi erişim, 2. Farkı geçmişere sahip çocukar arasında eşitik 3. Çocuk ve genç katıımının geiştirimesi / arttırıması. Çocuk Hakarı Sözeşmesi nin yanızca siyasa bir aan omaması ümidiye, çocuk hakarı ombudsmanık kurumunun ouşturuması konusunda baskıar yapıdığı da biiniyor.. Makedonya da kuruu buunan dünyanın ik çocuk büyükeçiiği Megjashi, e-gazetesinin 39.sayısını yayınadı. Bu gazetede, çocukara yöneik cinse istismar ve hak ihaeri üzerinde durumuş. Özeike aie içi cinse istismar ve şiddet öne çıkarımış. Ensest iişkinin Makedonya daki boyutunu gözer önüne seren Megjashi, ayrıca sübyancıığın da, her aanda görüebieceğine değiniyor. Çocukarın fahişeiğin pençesinde oduğu konusunda uyarıarda da buunuyor. Bütene göre Makedonya da çocukara yöneik şiddet gittikçe artıyor. Megjashi inin uyarıda buunduğu konuardan birisi de, özeike ükemizde de sık sık gündeme geen çocuk kayıparı. Bu bağamda organ mafyasının yasadışı oarak organ için insan kaçakçıığı yaptığına dikkat çekiyor (Megjashi, 2011) İngitere deki gençer için, insan hakarına yöneik ik dergi The Right Stuff, İngitere Çocukarın Hakarı İttifakı (Chidren s Rights Aiance for Engand CRAE) tarafından yayımandı. Dergi, 18 yaş atı 30 çocuk tarafından tasaranmış ve yazımış. Dergideki makaeer, bakım atındaki çocukarın, müteci çocukarın ve saç rengi nedeniye ayrımcıığa uğrayan çocukarın deneyimerine yöneik yazımış; ayrıca 10 yaş atı için ayrı bir böümde ayrımış. Bir böge ie igii teme coğrafik bigi omadan, insanarın yaşamarını geiştirmekten bahsedemeyiz önermesi bağamında Kenya nın Nairobi kentinden 13 genç, Afrika nın en büyük gecekondu / yoksu bögesinin yer adığı bögenin haritaanması amacıya GPS kuanma ve yayın teknoojisi konusunda eğitidi. The Map Kibera tarafından başatıan girişimin amacı, Hükümet kaynakı mevcut resmi haritaarda ormanık aan oarak ve kimsenin yaşamadığı bir aan oarak görüen Nairobi nin gecekondu -yoksu yereşim bögesini haritaya yereştirmek ve bu insanarın kendieri ie igii şeyer konusunda daha faza söz söyeyebimeerine yardım etmek. ŞİDDETİN ÇEŞİTLİ YANSIMALARI Resim, http://www.chidrensembassy. org.mk adresinden aınmıştır. Üke Şiddeti Arjantin nin kiri savaş dönemerinde 500 bebeğin, siyasi hükümüük (aieeri) çerçevesinde ekonuarak kayboması ie suçanan iki eski diktatörün yargıanması için dokunumazıkarı kadırımak üzere dava açıdı. Bu kanunsuz duruma, Arjantini Paza de Mayo nun Büyükanneeri ouşumu mücadee etmektedir. Bu ouşumu gerçekeştiren kaçırımış oan çocukarın babaanneeri, 2010 yıı UNESCO barış ödüünü de adıar. 30 yıı aşkındır Büyükanneer, kayıp çocukarın yererini bumaya ve onarın gerçek kimikerini saptamaya çaışıyorar. Organizasyonda görevi ve aynı zamanda 4 ÇALIŞMA ORTAMI

Çocuk Haber UNESCO gene direktörü oan Irina Burokova bu mücadeeyi, devet zuüm ve baskısına karşı durmak için, insan hakarını savunmada esin verici bir örnek oarak gördüğünü beirtmiştir. Yakın zamanda, Çocukar ve Siahı Çatışma Gene Sekreteriği Öze Temsicisi, Rdhika Coomaraswamy, çocukarın, ödüğü, savaşçı / asker oarak kuanıdığına ve insani gereksinimere erişebimesinin engeendiğine yöneik bir duyum adığını bidirdi. Coomaraswamy, hükumet ve karşı gruparı, çocukarın hak ihaerinin gözetimesi gerektiğini, aksi taktirde bunun uusararası anaşmaar gereği bir savaş suçu sayıacağı konusunda uyardı. erinden 40 yaş büyük erkekere evenmeeri için aieeri tarafından zoranmaktadırar. Bu durum, prematüre doğum, öü doğum ve kız çocuğun eğitiminin tehikeye girmesi gibi sorunarı da beraberinde getirmektedir. Bir rapora göre, 13 yaşındaki bir kız çocuğu, 78 yaşındaki bir adama evenmeye zoranmış. Benzer bir uyarı da Chithyoa İmvi geeneği ie igii. Bu inanışa göre kızar, iş yaşamında başarıı oabimeeri ve maddi kazanç / ödü aabimeerine destek sağayacağı inancıya kendi babaarı ya da büyükbabaarı ie cinse iişkiye zoranmaktadır. Çocukarın zora evendirimesi sorunu, Suudi Arabistan da da tekraranmaktadır. Yayınanan bir çaışmada Kraiyette yakaşık 3 bin kız çocuğunun kendierinden 25 yaş büyükere evendiridikeri öne sürüüyor. 2009 yıında Adaet Bakanı Mohammad A-Eissa, aieeri ve veieri, çocukarını zora evendirmeerden koruyacak gereki düzenemeerin yapıacağı ie igii niyeterini açıkamış omasına karşın, insan hakarı eyemcierinin söyedikerine bakıırsa, etkii hiç bir önem aınmamış. Resim, www.yasinko.wordpress.com, adresinden aınmıştır. Hak ihaerinden doayı hesap verme ie igii bir dava da Kongo Demokratik Cumhuriyeti nde görüüyor. Kongo ordusunun 11 mensubu, 25 kadına tecavüz etmek ve çocukarın kaçırıması suçarıya yargıanıyor. Benzer şekide görümüş oan bir davada, içerinde üst düzey rütbei nin de buunduğu 3 askeri persone, kendi korumaarı atındaki tek bir kasabada, içerinde çocukarında oduğu 300 ün üzerinde sivie topu tecavüz etmekten, 10-20 yı arası hapis cezasına çarptırıdıar. Savaşarda Cinse Şiddet Gene Sekreteriği Öze Temsicisi Marget Waström, sanıkara, hiçbir uusa askeri personein kanunarın üzerinde oamayacağını beirten bir mesaj gönderdiğini bidirdi. İnsanık Dışı Cezaandırma Suriye de ergenik çağındaki bir bog yazarı, yabancı ükeerin bimemesi gereken sırarın ifşaa edimesi ne yoaçmaktan casusuk suçamasıya 5 yı hapis cezasına çarptırıdı. Kız çocuğu kendi bog sayfasında, Suriye nin geeceğinin şekienmesine katıma dieğini beirten ve Barak Obama ya da Fiistin deki oayara daha faza destek vermesi için çağrıda buunan bir makae yazmış. İnsanık dışı cezaandırmaya yöneik oarak iyi haberer de geiyor. Tunus taki geçiş dönemindeki hükumet, ik iş oarak, uusararası sözeşmeeri onayayacağını duyurmanın yanında öüm cezasını kadıracak düzenemeeri de gündeme adı. Benzer şekide ABD nin İinois Eyaeti de öüm cezasını kadıran 16 ncı eyaet odu. Bu karar, suçsuz kimseerin de cezaandırımasına da yo açabieceğinden doayı, bu büyük hatayı önemek için bu tür insanık dışı bir cezaandırmayı kadırdı. Çocuk Eviiği Çocuk yaşta eviik özeike kız çocukarına yöneik uyguanan bir şiddet türü. Maawi nin kötü geenekerinden oan bu uyguamada, 9 yaşından da küçük kız çocukarı kendi- Resim, www.haberform.com, adresinden aınmıştır. Aynı sorun ie igii oarak Hindistan daki erken eviikerin, doğrudan ev içi artan şiddete bağantısını ortaya koymaktadır. Duygusa, fizikse ve cinse şiddet hem eşi hem de kayınbiradereri tarafından uyguanabimekte, hatta hamieik ve yeni doğum sonrası hiç kesimeden, sürmektedir. Hindistan ın en büyük eyaeterinden biri oan, Uttar Pradesh te, kızarın % 40 ı 18 yaşından önce evendiriiyor. Şimdi bu eyaette, kendisi de çocuk yaşta evendirimiş oan bir topum kakınma çaışmacısı, Youth for Change adı yürütüen bir programa, okuu kızara, erken eviiğin neden ve sonuçarını içeren bir eğitim veriyor. Bu eğitime, yoksuuğa, topumsa cinsiyet ve ataerki düşünce sistemine göndermede buunarak sorunun kökenerini anatmaya çaışıyor. Bu arada Pakistan da Çocuk Hakarı Hukuk Merkezi (Chid Rights Lega Centre) hükumete, kızarın en düşük evenme yaşının 16 dan 18 e çıkarıması için baskı yapmaktadır. Pakistan yasaarında bu konuda var oan ayrımcıığı kadırması için, erkeker için öngörüen minimum 18 yaşın kızar için de geçeri omasını istiyor. Organizasyon, ayrıca, Pakistan geneinde çocuk eviiğini destekeyen Şeriat hükümerinin, eviik için ergeniğin beireyici oduğu iddiasından doayı kaygı duyuyor. Kenya da Uusararası Kadınar Günü nü (8 Mart Dünya Emekçi Kadınar Günü) işaret ederek hükumete, çocuk eviiği ve kadınarın sünnet edimesi gibi kötü ve zararı uyguamaarı yasakayacak tasarının derha geçirimesi için çağrıda buunudu. Bu konuda hazıranmış oan onayanmayı bekeyen tasarıar şunardır: Aieyi Koruma Yasa tasarısı 2009 ve Eviik Yasa tasarısı 2009. ÇALIŞMA ORTAMI 5

Çocuk Haber Cinse Sömürü Afganistan da hükumet ve BM arasında çocukarın kouk güçerinin cinse istismarından korunmasına yöneik anaşmanın imzaanmasından sonra, yere oarak bacha bazi oarak biinen BM ie bağantıı insan hakarı organizasyonu, Hükumete, imzaadığı anaşmaya uyması konusunda baskı uyguuyor. Aynı doğrutuda BM Gene Sekreteri Ban Ki-moon da sunduğu yeni bir raporda, Afganistan daki çocukarın cinse istismarının rapor edimeyişinde sosya yapının atını çiziyor. Ayrıca bunun Afgan Yasaarınca başı başına açıkça bir suç sayımamasının da etkii oduğunu vurguuyor. Çocuk hakarı eyemcierine göre, her yı yakaşık 150 çocuğun artan oranda seks endüstrisine zorandığı Maezya, çocuk fahişeer açısından tam bir cehennem. Maezya da fahişeik, yasa-dışı omasına karşın, insan hakarı gruparı, özeike müşterierin yetişkin için ödedikeri ücretin iki katını ödemeyi kabu etmesi çocuk fahişeik endüstrisini karı bir pazar haine getirdiğini beirtiyorar. Buna karşıık, Güney Afrika da Çocukarın Okua Döndürümesi programı kapsamında fim ve ian bordarında / panoarında okuarda, eğitimdeki çocukarın, internettteki çocuk pornografisi tehikesine karşı eğitimesi için çağrıarda buunuuyor. Fizikse İstismar Geneike her yeni yıın başında çocuk istismarı ie igii verien raporarın gerçeğe yakın ayrıntıarı ortaya çıkar. Pakistanda örneğin, Madadgar Hepine veri tabanına göre 2010 yıında, 5120 çocuk istismar edimiş ve hak ihaerine uğramış. Veriere göre, 288 çocuk tecavüze uğramış, 149 erkek çocuka iişkiye girimiş (sadomised) ve 211 çocuk da cinse sadırıya uğramıştır. Benzer şekide, 648 çocuğa sarkıntıık yapımış, 572 çocuk işkenceye maruz kamış, 200 çocuk insan kaçakçıığına / ticaretine karışmış ve 364 çocuk da kaybomuştur. Resimer, http://www.chidrensembassy.org.mk adresinden aınmıştır. Japonya da da 2010 yıında çocuk istismarına, ev içinde çocukara yöneik şiddet ve cinse istismarın da yer adığı oguar için açıan davaarın sayısı 4788 e uaşmış. Geçen ay içerisinde, Hindistan daki çocuk bakımeverindeki şiddet ve istismararın yer adığı iki haber aındı. Bir grup sivi topum örgütü (NGO) Bangaore daki çocuk bakımeverinde meydana geen ve çocukarın buna karşı direnmeeri sonucu kendierine bakmak ve korumaka görevi kişier tarafından dövüdüğü ve fizikse işkenceye maruz kadıkarı istismar oguarını ortaya çıkardı. Benzer şekide, Chingmeirong Lei-inkho da diğer bir çocuk evinde, yöneticinin, ceza amaçı çocukarı kırbaçatan ve ağır işerde çaıştırmasına ve kötü muameesine dayanamayan 3 çocuğun kaçtığı haberi gedi. Çocuk everindeki istismarara igii bir haber de Maezya dan gedi. Penang da cinse istismarın yaşandığı bir oayın ardından, sivi topum örgütü yöneticisi Prema Deveraj harekete geçerek, çocukarın bakımeverinde korunmasına yöneik zorunu oarak uyguanması gerekenere igii fikirerini, ortaya koydu. Deveraj, özeike, bu tür cinse istismar oayarının Maezya da pek die getiriemeyen bir sorun oduğundan bu davayı önemsediğini beirtmiştir.. Ayrıca çocukara iyi ve kötü dokunmanın (fizikse temas) ne oduğunun anatımasının ve eğer böye bir oayın kurbanı ourarsa gerektiğinde seserini çıkarmaarı gerektiğinin anatımasının öneminin atını özeike çiziyor. Aie içi şiddet Kadın hakarı savunucuarına göre, Afganistan da gündeme aınan bir yasa tasarısı, aie içi şiddete maruz kaan, kadın ve kız çocukarı gibi gruparın, devet kontroündeki barınakara sığınmaarını zoraştırıcı ve engeeyici hükümer getiriyor. Bu tasarıya göre, sığınma taebinde buunan kadının, sekiz üyei hükumet temsicieri kuruunun karşısına çıkması gerekiyor. Öye ki, kadının ikna etme kabiiyetine bağı oarak bu kuru vereceği karara ya sığınma taebi kabu ediecek; ya şiddet gördüğü evine ya da hapishaneye gönderiecek. Diğer yandan İsveç te yapıan bir araştırmaya göre, sağıkı çocukara orana, kronik sağık sorunarı buunan çocukarın % 88 i büyük oasııka fizikse istismara uğruyor. Karstad Üniversitesi nden araştırmacıar, 44 okuda 2510 öğrenci ie görüşme yapmış. Ortaya çıkan sonuçara göre, fizikse şiddet biçimeri yetişkiner tarafından, şiddeti sarsma, saçın çekimesi, kuağa yumruk atmadan, ciddi biçimde e veya bir cisime dövme şekinde ortaya çıkmaktadır. Resim, arsiv.kazete.com.tr. adresinden aınmıştır Benzer biçimde Çocukara Yapıan Zumü Öneme Uusa Derneği (NSPCC) tarafından Bireşik Kraık ta yapıan bir araştırma, 11-17 yaş arasındaki her beş çocuktan birinin çocukuk döneminde, ev içerisinde ciddi biçimde yetişkinerin istismarına uğradığını ortaya koymuştur. Meydana geen vakaarın yarısından çoğundan çocukarın kendi aieeri ya da veierinin sorumu oduğu da diğer önemi bir ayrıntı oarak ortaya konmuştur. NSPCC yöneticisi, Andrew Faanagan, öğretmenere bu çocukara yardım edimesi açısından kritik bir ro tanınmasının, bu tür istismar ve ihmaere erken müdahaede yardımcı oabieceğinin önemini vurguamaktadır (CRINMAIL, 2011) Sonuç Gün geçmiyor ki, çocukara igii kötü haberer aınmasın. Burada tek yüz güdürücü oan, topum öndererinin, sivi topum örgüterinin bu konuda artan eyemiikeri... Özeike de çocukara şiddeti ve hakarını öğretmeye çabaamaarı çok anamı. Kötüüker, yanışa göz yumma ve tepkisizik cezasız kamaz. Aradan yıar geçse de topum karanık geçmişini irdeemeye ve haksızıkarı gidermeye yöneir. Yoksa dünya nası ayakta kaabiirdi?! Ama bunun için bizerin de çaba göstermesi gerek. Kaynakar : CRINMAIL, (2011), CRIN reports on forms of vioence against chidren CRINMAIL no:55, http://www.crin.org/emai/ crinmai_detai_popup.asp?crinmaiid=3581 CRINMAIL, (2011a), Latest News and Reports, CRINMAIL no: 1209 http://www.crin.org/emai/crinmai _detai _popup.asp?crinmaiid=3467 Megjashi, (2011), e-gazete no: 39, http://www. chidrensembassy.org.mk/defaut-en.asp? ItemID=FCA7E021E7 D4CD49B2CC241448F04DE0 6 ÇALIŞMA ORTAMI

Gençer neden işsiz? sorusuna siz nası yanıt verirdiniz? Kartopu yöntemiye, Ankara da yaşayan 400 kişinin bu konudaki 2855 yanıtını topadık. Açık uçu sorumuza, bir kişi birden faza yanıt verdi. Böyece önümüzde geniş bir iste ouştu. Sizere aşağıda bunu ağırık sırasıya ve yaş diimerine dökümüş oarak sunuyoruz. Burada amacımız, biimse ve tüm topumu temsi eden bir araştırma ortaya koymak deği. Yanızca sizerin sesi omak istiyoruz. Çünkü biiyoruz ki, kimsenin bizere görüşerimizi sorduğu yok. Bir yanda, üniversite arşiverinde, bizere uaşmadan kaan tezer ve araştırmaar; öte yandan her şeyi bidiğini sanan ve sesi çok çıkan medyatik kişier... Sorguamayı burada bırakmak istemiyoruz. Çünkü genç işsiziği konusu hem varığı ve hem de yakıcıığını sürdüreceğe benzer. Sizer de bu konuardaki yanıtarınızı kısa kısa ve önerierinize birikte bize yazın. Bakın görüştüğümüz kişier oayı nası görüyor? Topum SORGULUYORUZ : Gençer Neden İşsiz?* Gençerin önceikeri ie 30 yaşını aşanarın önceikeri ve değerendirmeeri arasında önemi farkar var. Bunun için a) Sütun yüzdeerinde yer aan ik üç sıraya ve b) Satır yüzdeerine bakmak yeteridir. Sıraamanın ötesinde, fark, yönendirme ve seçim sözcükerinde kiiteniyor. Gençer, herkesin kendierini yönendirmeye çaışmasından, kendieri için en doğruyu bidiğini sanmasından bıkmışar. Bunun yerine biinçi omak, seçenekeri tanımak, dünyayı bimek ve ondan sonra da kendi hataarını yapmak istiyorar. TABLO 1 Soruşturmaya Katıanarın Genç İşsiziğinin Nedeneri Konusundaki Görüşerinin Yaşa Göre Dağıımı YAŞ YANIT 18-30 31 ve üstü Topam Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde 1. Yeni iş aanarına gereki yatırımın yapımaması 290 (% 19) 130 (% 10) 420 (% 15) 2. Genç nüfusun faza oması, nüfus panamasının yapımaması 185 (% 12) 165 (% 13) 350 (% 12) 3. Öğrencierin biinçi üniversite mesek seçimi yapmaması 195 (% 13) 40 (% 2) 235 (% 8) 4. Eğitim sistemerindeki aksakıkar ve eksikiker (Gençer işe göre yetiştirimiyor) 125 (% 8) 105 (% 8) 230 (% 8) 5. Ekonomik nedenere okuyamamış vasıfsız gençerin çokuğu 73 (% 5) 131 (% 10) 204 (% 7) 6. İş aanı sınırı omasına karşıık pek çok sayıda üniversite açıması 117 (% 8) 72 (% 5) 189 (% 7) 7. İstihdam poitikasının omaması 65 (% 4) 110 (% 9) 175 (% 6) 8. Gençerin meseki eğitime yönendirimemesi 17 (% 1) 152 (% 12) 169 (% 6) 9. Gençerin oku dışında niteikerini geiştirmemesi 45 (% 3) 101 (% 8) 146 (% 5) 10. Yabancı ortakı şirketerin çoğaması nedeniye çok niteiki eeman aranması 125 (% 8) 15 (% 1) 140 (% 5) 11. Kapitaist sistemin kurkaı bu. İşsizik arttıkça emek ucuzayacak. 22 (% 1) 92 (% 7) 114 (% 4) 12. Poitik kadroaşma 51 (% 3) 50 (% 4) 101 (% 4) 13. Çaışanarın geç emeki oması ya da sonra yine çaışması gençerin önünü kapatıyor 14. Gençerin kendierini çok yeteri görüp işi ve aacakarı parayı beğenmemeeri 93 (% 6) 2 (% 0) 95 (% 3) 49 (% 3) 40 (% 3) 89 (% 3) 15. Teknooji ieredikçe insana gereksinim kamıyor 49 (% 3) 36 (% 3) 85 (% 3) 16. Gençerin çaışıp para kazanmmak yerine devetin verdiği yardımara yaşamayı yeğemeeri 24 (% 2) 54 (% 4) 78 (% 3) 17. Bu sorun üstüne hiç düşünmedim, çünkü çözecek ben değiim. 14 (% 1) 21 (% 2) 35 (% 1) TOPLAM 1539 (%100 ) 1316 (%100) 2855 (% ) (*) Bu sorguamanın yapıması için cana başa çaışan Vakıf gönüüerimize ve soruya büyük bir özene yanıt veren duyarı yurttaşarımıza sonsuz teşekkürer... ÇALIŞMA ORTAMI 7

Topum Tabo 2 de beş anahtar sözcük üzerinden gidierek kuşakarın işsizik nedeni konusundaki değerendirmeeri irdeenmiştir. TABLO 2 Soruşturmaya Katıanarın Genç İşsiziğinin Nedeneri Konusundaki Görüşerinin Anahtar Sözcüker Temeinde Yaşa Göre Dağıımı YANIT YAŞ 18-30 31 ve üstü TOPLAM SAYI % SAYI % SAYI % Resim, www.haberpan.com/haber adresinden aınmıştır. Genç işsiziğinin nedenerine yakaşım konusunda kuşakar arasında yakaşım farkarı buunmaktadır. 30 yaş atı ve üstü diye ayırdığımızda, kümeerin önceik verdikeri sekizer neden arasında 4, atışar neden arasında 2 ve üçer neden arasında yine 2 ortak yanıt buunduğu görümektedir. Sırasıya ortak yanıtar şunardır : Yeni iş aanarına gereki yatırımın yapımaması Genç nüfusun faza oması, nüfus panamasının yapımaması Eğitim sistemerindeki aksakıkar ve eksikiker (Gençer işe göre yetiştirimiyor) Ekonomik nedenere okuyamamış vasıfsız gençerin çokuğu. Kuşakarın en çok önemsedikeri nedeneri, öbür küme pek az benimseyebimektedir. Gençerin yanıtarı arasında ikinci sıraya oturan Öğrencierin biinçi üniversite mesek seçimi yapmaması, 30 yaş üstündeki kuşak tarafından yeterince önemsenmemiştir. Buna karşın, 30 yaş üstündekierin öne çıkardığı, gençerin meseki eğitime yönendirimesi de genç terciheri arasında arka sıraarda yer amaktadır. Her ne kadar iki yanıt arasında benzeriker kuruabiirse de, seçmen açısından fark vardır. Birisinde gençer seçim yapmaarı gerektiğini düşünürken, 30 yaş üstü kuşak ise yönendirimeeri gerektiğini düşünmektedir. İster 30 yaş atı osun, ister üstü, yanıt verener, genç işsiziğinin nedeneri konusunda, en azından, önceik konusunda uyuşmaktadırar. Verdikeri ağırıkar farkı omaka birikte, genç işsiziğinin nedeni oarak görüen üç ogu şöye sıraanmaktadır. Gençere göre : 1. Yeni iş aanarına gereki yatırımarın yapımaması, 2. Öğrencierin biinçi üniversite mesek seçimi yapmaması, 3. Genç nüfusun faza oması, nüfus panamasının yapımaması. 30 yaş üstü yanıtayanarın düşüncesine göre ise ik üç neden şöye sıraanmaktadır : 1. Genç nüfusun faza oması, nüfus panamasının yapımaması, 2. Gençerin meseki eğitime yönendirimemesi, 3. Yeni iş aanarına gereki yatırımın yapımaması.: Verien yanıtarı beiri konuar çerçevesinde konumandırabiiriz. Bunun için şu anahtar sözcüker seçtik : iş, eğitim, eğitim sistemi, nüfus, gönüsüzük... İş (1,7,9,10,11, 12,13,15) Eğitim (3,5,8) Eğitim sistemi (4,6) Nüfus (2) Gönüsüzük (14,16) 740 49 536 41 1276 45 285 19 323 25 608 22 242 16 177 14 419 15 185 12 165 13 350 12 73 5 94 7 167 6 TOPLAM 1525 100 1295 100 2820 100 Gençer işsiziğin nedeneri üzerinde daha çok iş dünyasından kaynakanan nedenere ağırık vermişer. İşeğitim e dayaı nedener arasındaki makas açımıştır. Oysa 30 yaş üstündekierde işe ve eğitime dayaı nedener birbirine yakın oranarda çıkmaktadır. Aradaki fark istatistikse yönden anamıdır. TABLO 3 Genç İşsiziğinin Nedeneri Arasında İş ve Eğitime Verien Önceiğin Yaşa Göre Dağıımı YANIT 18-30 31 ve üstü TOPLAM İŞ 740 536 1276 EĞİTİM 527 500 1027 TOPLAM 1267 1036 2303 Bu, gençerin, eğitim ie işe erişme hedefi arasında daha az paraeik gördükerini ortaya koymaktadır. Bu aynı zamanda bir çaresiziğin ee verimesidir. Çünkü yeni iş aanarının açıması istemi, gençerde birinci sıradadır. Bu yeni işeri kim açacaktır? Eğitimin omadığı yerde, yaratıcıık, inovasyon, Ar-Ge oamaz; onarın omadığı yerde de yeni yatırımar omaz. Seçim, biinç diyen, yanızca yönendirimeyi bekeyen gençik, kendisini, önerieri ve eyemeriye yönendirici gençiğe dönüştürmek zorunda oduğunu artık düşünmei ve bunu yaşama geçirmeidir. Yanız sorumuara deği, kendierine de göreverini durup dinenmeden anatmaı; istedikeri geeceği kurana kadar da mücadeeerini sürdürmeidirer. Hepimizin topumsa sorumuuğu budur. 8 ÇALIŞMA ORTAMI

İşyerinde sağık güvenik ve çevre (İSİG) söz konusu oduğunda ateş yanızca düştüğü yeri yakmıyor; çevresini de yakıyor. Ostim patamaarında, İstanbu yangınarında ve Çernobi feaketinde gördük; yapıan hataar bir işyerinin sınırarını çoktan aşıyor. Ostimdeki patamaarı düşünürken, doğa oarak organize sanayi ogusu ve komşuuk iişkieri dikkati çekiyor. Organize sanayi bögeeri iki çeşit : Bir grubu henüz inşaatına başamadan organize sanayi oarak tasarımanıyor ve adandırııyor. Diğeri grubu da Sonradan Oma. Daha önce küçük sanayi siteeri biçiminde yapımış; sonradan organize sanayi oarak adandırımış. Dükkan denien ateyeer yanyana dizimiş. Binaar yapışık düzen.. Önerindeki küçük bahçeyi de çokuka dükkana katarak aan kazanımaya çaışııyor. Bodrumu oanarında çokuka ikinci çıkışar yok. Ostim ve İvedik Organize Sanayi işte bu ikincierden; sonradan oma. Ostim ve İvedik Organize Bögeeri yanyana... Topam 12.500 işyeri buunduğundan sözediiyor. Bu bögeerin taihsiziği, büyüyen işyerinin genişeme aanı buamaması.. Onun için bei bir öçeği aşan işyereri, hıza böge dışına kayıyor. Böyece bu böge, küçük öçeki işyererinin ouşturduğu dereme bir böge oarak kamak zorunda. Kent içerisinde küçük sanayi siteeri kamadığı için, tüm igi bu iki bögede. Yeni işyeri açanar için de başka bir seçenek yok. Doayısıya bu yapı, öz sermayesi düşük, çaışma yaşamında deneyimsiz işverenerin de sıkıka rastandığı bir görünüm veriyor. Bunun sonucu oarak, böge, işyerinde sağık güvenik çevre açısından önem ama çabası içinde oan ie böye bir kavramdan habersiz oanı yanyana barındırıyor. En büyük tehike bu. Çünkü yapışık düzen inşaat, komşudan oan her oumsuzuğun, zincireme çevreyi etkiemesine yo açıyor. Sözgeimi, darbe gürütüsüne yo açarak çaışan bir işyerinin, çıkardığı yüksek gürütüden, kendi işçieri kadar komşu işyerinin işçieri de fazasıya etkieniyor. Hiçbir gürütünün buunmadığı ve kimyasa maddeere işem yapıan bir işyerindeki işçi kuak tıkacı mı kuanacak?! Bu da yetmez, sarsıntının ietimemesi için, iki dükkanın temeeri ayrı ayrı mı atıacak?! Bu oanaksız, iş işten geçmiş. Kimyasaara işem yapan işyeri istediği kadar İSİG konusunda duyarı osun; kaçınımaz oarak işçieri gürütüye bağı işitme kaybına uğrayacak. Ama yıar sonra bu mesek hastaığının sorumusu oarak kim gösteriecek ve bu üçüncü kişi nası buunacak?! Tam tersine, kimyasa maddeere uğraşan işyeri İSİG konusunda sorumsuz davranmaktaysa; atıkarını kanaizasyona vermekteyse; depoama ve havaan- * Marmara Çaışanar Federasyonu (01.04.2011) dergisinde yayınanmıştır. ** Prof.Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gene Yönetmeni ve Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü - İş Hukuku ve Sosya Güvenik Anabiim Daı Öğretim Üyesi İş Sağığı Güveniği Yitiriecek Zaman Yok* A.Gürhan FİŞEK** dırma yapmıyorsa; komşusunun işçieri nası etkienecek?! Onarın uğradıkarı mesek hastaıkarı, nası saptanacak ve gösterdikeri beirtierin yaptıkarı işere bağantıı oduğu nası hatıranacak?! Ostim ve İvedik Organize Sanayi Bögeerinde yaşanan patamaar, iş kazaarı boyutarında da komşuarın korumasız oduğunu ortaya koydu. Burada üzerinde duruması gereken ogu, ataarımızın büyük bir doğruuka söyediği gibi kurunun yanında yaşın yanması. Burada kuru oarak niteediğimiz, her türü iş kazasıya mesek hastaıkarına eğiimi işyererinin, çaışma yasaarıya uyumu hae getirimesi nası gerçekeştiriecek? Bunun için denetim mekanizmaarı var mı? Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanığı nın en iyimser tahminere, işyererinin ancak %5 ini yıda bir kez deneteyebidiğini anımsayaım. Bu hesap, kayıt dışı işyererini kapsamıyor. Demek ki, tek başına devetin iş teftişiye bu bögeere egemen omasına oanak yok. Buradan da iş sağığı güveniği ie igii yasaarın tam oarak uyguanamadığını çıkarıyoruz. Küçük işyererinin yer adığı siteerin tümü kooperatifer kuruarak ouşturumuş bögeer. Kooperatifçiik, tek başına güç yetiremeyenerin, biraraya geerek ve ödemeeri zamana yayarak, hedefe uaşma you. Nedense inşaatar bittikten sonra, karşıarına çıkan sorunarın çözümünde, işverener, kooperatif yöntemeri unutuyorar. Küçük sanayi bögeerinde yer aan işyereri arasında 50 ve daha çok işçi çaıştıran işyererinin oranının % 1 bie omadığı düşünüdüğünde, işyeri hekimi, işyeri hemşiresi, iş güveniği uzmanı buundurma yükümüükeri yok. Demek ki, İSİG önemeri aabimeeri için, bu konuyu teknik yöneriye bien danışmanara uaşmaarını da zorayan bir yasa ortam yok. İşyererinin küçük öçeki oması doayısıya, böge tümüye işçi sendikaarının uaşamadığı yererden.. Doayısıya işçi sendikaarını da bir denetim ögesi oarak göremeyeceğiz. Burada buunan işyererinin büyük bir böümü, ticaret ve sanayi odaarına kayıtı oarak çaışıyor. Doayısıya TESK bünyesinde örgütenmiş değier. Eğer esnaf ve küçük sanatkar sayımış osaardı, 507 s.k. Tarafından öngörüen İDDG (İşyeri Deneteme ve Danışmanık Gruparı) denien ve yine işyeri sahiperi tarafından ouşturuan denetmenerce denetenebiirerdi. Komşu tarafından denetenme, eeştirime geeneği yereşmiş deği. Organize sanayi sitesi yönetimeri de bugüne değin İSİG konusunda bırakın denetemeyi, destek oucu girişimerde de buunmuş deği (Bir kaç sınırı OSB örneği dışında). ÇALIŞMA ORTAMI 9

İş Sağığı Güveniği Bir çok işçinin çırakığını ya da stajyeriğini bu küçük işyererinde yaptığı ve daha sonra büyük işyererine geçtiği düşünüürse, güvensiz aışkanıkarın çoktan edinidiği ve davranışara sindiği anaşıır. Topu yaşanıan bögeerde, kimsenin ben yaptım odu demeye; ya da oaya cezası neyse öderim mantığıya yakaşmaya hakkı yoktur. Karşııkı hak ve ödever çerçevesinde hareket edimeidir. Bunu başarabimenin you, yasaara koşusuz uymaktan geçer. Kimse kendisini yasa koyucudan daha akıı ya da daha kapsamı düşünebien kişi oarak sanıp, kendine göre kura koymasın. II Çözümer üzerine odakanmayan saptamaar bizi bir yere götürmez. 90 yıı aşkın iş sağığı güveniği uyguamaarından ne derser çıkarmaıyız? Yasa koyucuarın büyük bir özene ouşturduğu iş sağığı güveniği mevzuatını eksiksiz nası uyguayabiiriz? Her şeyden önce, gönüsüz omaz. Başarının anahtarı poisiye önemerden ve zoramadan geçmiyor. İş sağığı güveniği hem işçinin ve hem de işverenin gönünü ama dan uyguanamaz. Önce gönüüer ie işe girişerek, güvenik kütürünü yaygınaştırabiiriz. Bunu başarabimek için çok çaışmamız ve uygun stratejier geiştirmemiz gerekir. Kanımızca, bu aanda başarı kazanabimek için iki düzeyde önceikeme yapıp, strateji geiştirmek yerinde our : 1) İşyeri Düzeyi : a) Önceiki Hedef : Eiden az işçi çaıştıran küçük işyereri. b) Gerekçe : İşyererinin %98 ini ve çaışan işçierin %40 ından fazasını kavrayan eiden az işçi çaıştıran küçük işyereri, kötü çaışma koşuarıya kendierini bei etmektedirer. Ukemizde meydana geen iş kazaarının üçte ikisi bu öçekteki işyererinde ortaya çıkmaktadır. İşyeri hekimi, iş güveniği uzmanı, işyeri hemşiresi buundurma yükümüükeri yoktur. Sendikaar bu öçekteki işyererine uaşamamıştır. c) Uyguama Önerisi : Eiden az işçi çaıştıran işyererinde ortak sağık güvenik birimerini (OSGB) özendirmeiyiz. Bu konuda ükemizde başarıı örneker vardır. 1982 yıından beri başta Ankara omak üzere, İstanbu, İzmir ve Denizi ierinde, küçük öçeki işyererini biraraya getirerek işyeri hekimiği ve iş güveniği uzmanığından yararanmaarını sağayan bir mode çaışma vardır (Fişek Modei). Aradan geçen 29 yıa karşın, bugün de, Ankara da varığını sürdüren bu çaışma, bir çok bakımdan esin kaynağı omuş ve ödüer kazanmıştır. 2) Üke Düzeyi : a) Önceiki Hedef : Katıımcıığın geiştirimesi ve kurumsaaştırıması. b) Gerekçe : 1936 yıından beri önce İktisat Vekaeti müfettişeri, 1946 yıından sonra Çaışma Bakanığı ve SSK müfettişeri, iş sağığı güveniği önemerinin uyguanmasını izemeke görevendiridier. Ama istatistiker, devet oanakarı ie yeteri ounamadığını ortaya koymaktadır. Bunun yanında, mesek odaarının ve sivi topum örgüterinin özgün çaışmaarı vardır. Öte yandan, azımsanmayacak sayıdaki işyerinde de, çeşiti gerekçeere, iş sağığı güveniğinin geiştirimesi için yoğun çaışmaar yapımaktadır. Bu işyereri ie üke düzeyinde ouşumar arasında da yeteri etkieşim ve destek mekanizması ouşturuamamıştır. c) Uyguama Önerisi : Katıımcı ve konuyu sahipenen topumsa kümeerin eşit hakara temsi edidiği idarimai yönden özerk bir İş Sağığı Güveniği Kurumu na gereksinme vardır. Bu kurum, işyeri düzeyindeki iş sağığı güveniği kuruarı ie zincireme bağantı içerisinde omaı. Deneteyici deği, daha çok özendirici ve uyguamayı yönendirici düzeyde işev üstenmeidir. Bütün kuruuşar çaışmaarını, bu kurum aracıığıya eşgüdüm içinde ve birbirine destek oarak yürütmeidirer. Bu konuda ükemizde 1978, 2000 ve 2008 yıarında ortaya konuan üç ayrı girişim vardır. Bunardan sonuncusu, Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanığı nca hazıranan İş Sağığı Güveniği Yasa Tasarısı nın gövdesini ouşturmak üzere geiştirien Öneri dir. Hazırayanarca haa arkasında duruan bu öneri, henüz, kabu edimemiştir. Türkiye nin iş sağığı güveniği yönünden yitirecek zamanı kamamıştır. Dünya yüzeyinde siyasa ve ekonomik yönden kazandığı konum ie hiç bağdaşmayan iş sağığı güveniği tabosunu, topumsa bir güçbiriği ie düzetmeiyiz. Ne yapımaı? 1. Bir makine ve sistem üzerinde değişikik yapmadan önce, çok boyutu düşünümei, (uaşıabidiği takdirde) imaatçısının izini, görüş ve önerieri aınmaıdır. 2. Değişik ik yapıırken önce güvenik prensibi yerine, önce verimiik prensibi geçmemeidir. 3. Uzman kişier tarafından, düşünüen değişikiğin risk değerendirmesi yapımaı, eğer değişikik riskin oasıığıını ve /veya şiddetini arttırıyor ise, kesinike değişikik yapımaaıdır. 4. Değişikik yapıan prese igii uusa ve uusarası mevzuat gözden geçirimei, mevzuatın izin vermediği bir değişikik asa yapımamaıdır. 5. Güvenik sistemi, insan hataarına açık duruma getirimemeidir. (Sistemdeki değişikik güveni değidir). 6. İşçi (gürütü düzeyi) 85 db(a) yı geçtiği durumarda kuak koruyucuarını bu makinede çaışma boyunca kuanmaıdır. 7. Preste çaışacak işçinin işe girişte ve periyodik oarak kuak odiyoğramarı aınmaıdır. 8. İşçiye koruyucu gözük kuandırımaıdır. 9. İşçi iş sağığı ve güveniği, iş ekipmanarının güveni kuanımı vb. konuarında iş sağığı ve güveniği eğitimi amaıdır. 10. İşçinin güvenik kuraarına uygun çaışıp çaışmadığı denetenmeidir. > Sayfa 23 ün yanıtı İKİ DAKİKA DÜŞÜN 10 ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği Kaynak ve Kesme Faciaarını Asa Unutma Mustafa TAŞYÜREK* (mustafatasyurek@fisek.org.tr) Testiyi kıran da bir, suyu getiren de (Türk Atasözü) GİRİŞ 03 Şubat 2011 tarihinde saat 11:00 sıraarında Ankara Ostim Sanayi Sitesi ndeki Ostim Mega Center deki bir (sondaj ve hidroik makinaar üreten) fabrikada şiddeti bir patama omuş, ik beiremede 9 kişi hayatını kaybetmiş, dördü ağır yaraanmış, 34 çaışanın da çeşiti yererinden yaraanmış, İşyeri ve civarındaki diğer işyererinde çok büyük hasar ouşmuştu. Görse ve yazıı basında; patamanın, 4 katı fabrika binasının üretim kısmının en at katında buunan kaynakhane böümünde meydana gediği, oaya kaynak yapımında kuanıan oksijen tüperinin (beirenemeyen bir nedene) pata(tı)masının neden oduğu ieri sürümüştü. 05 Şubat 2011 de patamanın oduğu yere (yaptığımız ziyarette) arama, kurtarma, temizeme işemerini yapan ekiper patamış oksijen ve LPG tüp parçaarını aşağıda görüdüğü gibi bir araya topamışar(dı). Aynı gün birinci patamaya yakaşık 1-1,5 km uzakıktaki İvedik Organize Sanayi Bögesi nde bir başka işyerinde saat 19:30 civarında ikinci bir patama ve sonunda (civarındaki işyererine de önemi öçüde zarar veren) çok büyük bir yangın çıkmıştır. Ne yazık ki, aynı gün oan her iki patamada 20 kişi hayatını kaybetti, 1 i ağır omak üzere 53 kişide ciddi şekide yaraandı. * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi (1978-1985) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Denetim Kuruu Üyesi Bu ikinci patamanın (başangıç) nedeni oarak da ik söyenen ya da kuşkuanıan şeyin tüp patamaarı (!) oduğu yönündedir (1). ÇALIŞMA ORTAMI 11

İş Sağığı Güveniği TEMEL BİLGİLER Birinci patamada yangın omaması, ikinci patamada yangın omasını açıkamak için bazı teme bigi ve kavramarı (2) beirtmek de yarar var. Patayıcı Ortam : Yanıcı maddeerin gaz, buhar, sis ve tozarının atmosfer şartarı atında hava ie ouşturduğu ve herhangi bir ısı enerjisi kaynağıya tümüye yanabien karışımı (1,2). Patama : Yüksek basınçı gazın meydana getirdiği enerjinin şok dagaarıya hıza emierek çevresiye dengeye gediği durum İki çeşit patama vardır : 1. Kimyasa Patama : Ani sıcakık, basınç veya her ikisinin birikte değişmesiye ortaya çıkan ani oksidasyon tepkimesi, diğer bir deyişe çok hızı yangındır. Kapaı veya açık yerde oabiir. Patamanın yıkıcı etkisi, açığa çıkan yüksek basınç ve ısı enerjisiye geneşen havanın etrafına şok dagaarı yayarak geneşmesiye meydana geir. 2. Fizikse Patama : Basınç atındaki gazarın buundukarı kabı patatmaarı sonucu potansiye enerjinin kinetik enerjiye dönüşümü. (Örnegin: 07 Şubat 2011 tarihinde Antaya da bir depoama tesisinde boş bioethano tankında gaz öçümü için, tankın kapağı açıdığı sırada basınça meydana geen patamaya fırayan kapak, 2 işçiyi havaya fıratmış, işçierden biri yere, diğeri de tankın üzerine düşerek, oay yerinde yaşamarını yitirmişti) 4. Defegrasyon: Ses atı hıza yayıan patamadır (0.5 1 m/saniye). Detonasyon: Bir şok dagası ie karakterize edien ve ses üstü hıza yayıan patamadır (1-2 km /saniye ) Yazıı ve görse basından izeyebidiğimiz kadarıya Ankara daki patamaar 1.çeşitte tanımanan Kimyasa Patama dır. Patama, patayıcı ortam ouşmasını takiben meydana gemiş ve yangın çıkmıştır.] Ebette bu oayarın ana nedeneri, katkıda buunan diğer nedeneri, kusuruarı, kusur oranarı beirenecektir. (Not: Özeike büyük kaza ve yangınarda oay yeri inceemeeri bazı haerde günerce sürebiir. Oay yerinin kısa sürede temizenerek deierin kayboması ve biirkişi inceemeerin dosya üzerinden yapıması doğru sonuçar vermeyebiir!) ANIMSANAN BİR KAZA Bu üzücü oay geçmişte yaşadığımız iş kazaarını anımsamamıza neden odu. Böye acı oayarın yaşanmaması, iş kazaarının ve ciddi oayarın tekrar etmemesi için burada iki kazanın (bize göre) ana/kök nedenini ve yardımcı (katkıda buunan) nedenerini beirtmek, herhade, uygun our. 18 Şubat 1989 günü sabah 08 suarında, Kocaei de bir endüstriye tesisin inşaat ve montajı sırasında, yükenici firmanın taşeronunun yürüttüğü oksijen kaynağı sırasında yanıcı gaz oarak kuanıan sıvıaştırımış petro gazı (LPG) tüpü patamış bir (1) işçi hayatını yitirmiş, üç (3) işçide yaraanmıştı. Yaptığımız inceeme ve verien ifadeere göre patama şöye omuştu: Sabah işe geindiğinde kaynak yapacak eeman ambardan yeni bir şaoma amış ve kaynak yapıacak yere gemiştir. Zemin katındaki oksijen ve LPG tüperini aynı anda açmıştır. Kendisi 2. kata çeik konstrüksiyona kaynak yapmak üzere çıkmıştır. Oksijen tüpü yerde yatık durumda kuanımaktadır. Tüp ve kaynak şaoması arasında (yakaşık) 25-30 m ik bir hortum bağantısı vardır. Kaynak hortumarı yenidir ve tek ek yeri meta boruu oup, boruar üzerine te(e) bağanmıştır. Şaomada yapıan ateşemede yanma omamış, ufak patamaara (3-4 kez) aev sönmüştür. (Bu durum bizim, büyük bir oasııka, şaoma ağzında da oksijen ve LPG nin aynı anda açıdığı kanatine varmamıza neden omuştur). 12 ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği Şaoma ağzındaki patamaar sırasında aev içe çekimiştir. Sabahın erken saati oduğu ve tüper gece açıkta bekediği için LPG tüpünde dış hava sıcakığının (ısısının) düşüküğü nedeniye ikid fazdaki sıkışma tüpte negatif basınç ouşturmuştur!. Ayrıca oksijen tüpünün basıncı (250 atm.) (Not:1 Bar = 0.987 atm = 401.8 in H 2 O = 750 mm Hg.) ikit gazın basıncından (34 atm.) yüksek oduğu için ve ikit gaz tüpündeki negatif basınç nedeniye LPG tüpüne doğru oksijen gazı akışıda omuştur. İçe çekien aev oksijene besenen LPG tüpünde yanmayı sağamıştır. Yanma sonucu artan basınça patama omuştur. Aşağıdaki resimer inceendiğinde de yukarıdaki buguarın doğru oduğu kanısı pekişmektedir. Tüperin üzerinde, manometrede ve hortum bağantı noktasında herhangi bir yanma görümemiştir. Yani yukarıdan herhangi bir çapak düşmesi veya bağantıarda herhangi bir kaçak söz konusu değidir. Patamanın şiddeti ie kaynak hortumarının yarımış oduğu görümüştür. Ancak hortum içerinde herhangi bir yanma ve kurum anmaya rastanmamıştır. Bütün yanmaar aevin şiddetiye yüzeyedir. Resim de patamanın oduğu yer görümektedir. Görüdüğü gibi oksijen tüpü yerdedir. Patama ie devrimemiştir!. Montaj şantiyesindeki yaygın kuanımda da gözenen tüp taşıma arabaarının omadığı yererde oksijen tüpünün yatık oarak kuanımakta oduğudur. At taki resimde parçaanan LPG tüpünün dağıan parçaarının bir araya getirimiş durumu görümektedir. Resimden de anaşıacağı gibi iç yüzeyer tamamen kurum aşmıştır. Bu da içte bir yanma oayının gerçekeştiğini göstermektedir. Oksijen kaynağında yapıması gereken işem basamakarı aşağıda beirtidiği gibi omaıydı: [Not: Gaz tüperi, çaışma anında dik duracak ve devrimemeeri için gereki tedbirer aınacak ve tehike anında koayca söküecek şekide bağanmış oacaktır (İşçi Sağığı ve İş Güveniği Tüzüğü Madde 164/2)]. Basınçı gaz tüperi mutaka dik oarak bir yerde sabit tutuarak kuanımaıdır. Eğer eğik oarak kuanıacaksa tüpün at ucu ie üstü arasında en az 30 0 bir açı omakıdır. Şaoma kontro edimei, ağızda herhangi bir çapak veya kiriik varsa temizenmeidir. Hortumar ve bağantıar kontro edimei arızaı veya yıpranmış hortumar kuanımamaıdır. Bağantıar mutaka keepçe ie yapımaıdır. Önce yanıcı gaz açımaı ve şaomada yanıcı gaz tu- tuşturuduktan sonra yakıcı gaz oksijen gazı açımaı ve kuanım basıncı hiç bir zaman 5 atmosferi geçmemeidir. Şaomadaki oksijen vanası yavaş yavaş açıarak uygun zengin yanma sağanmaıdır. Kaynak bitiminde ise önce oksijen şaomada kapatımaı sonra yanıcı gaz kapatımaı ve ana vanadan şaomaya gaz geişi mutaka kapatımaıdır. Kaynak sırasında yapıması gereken işemere kaza sırasında yapıanarı karşıaştırdığımızda hataı durumarı açıkça görürüz: Oksijen tüpü yerde yatık durumdadır. Oksijen tüpü ve yakıt (LPG) tüpü ana vanadan aynı anda açımıştır. Şaomada da oksijen ve ikit gaz aynı anda açıarak yakımaya çaışımıştır. Şaomada herhangi bir kontro ve temizik yapııp yapımadığı bei değidir. Şaomada yanma gerçekeşmeyince at kattaki tüperde ve basınç göstergeerinde herhangi bir kontro ve vana kapatma işemi yapımamıştır. 11 Nisan 2000 tarihinde saat 10:25 de; montajı tamamanarak üretime başamış oan (birinci LPG tüp patamasının oduğu) endüstri tesisinde, ünite binaarının birinin kuzey doğusundaki bir sahada kaynak - kesim işemi yapımak istenmişitr. Ateşi işi yapacak kaynakçı ekibindeki yardımcı persone, oksijen takımını ç a ı ş t ı r m a k için LPG tüpünün vanasını açar ve şaomanın aev a m a d ı ğ ı n ı görür. LPG tüp çıkışında buunan aev tutucunun tıkaı oabieceği düşünerek yerinden söküp yenisini takar. İkinci denemede de şaoma aev amaz ve LPG akışı omaz. Bu defa şaoma girişinde buunan geri tepme vafinin tıkanmış oabieceğini düşünür ve söker ve yenisini takar. Deneme sonucu LPG nin şaomaya gediğini görür. Hortumarı tekrar bağarar bu arada kaynakçı (ustası) oksijen (O 2 ) ve LPG tüperinin hor- ÇALIŞMA ORTAMI 13

İş Sağığı Güveniği tum renkerinin daha önceden yanış bağanmış oduğunu beirtir ve arkadaşına hortumarı sökmüşken doğru oarak değiştirmeerini tekif eder. H o r t u m a r ı n yerini değiştirip tekrar bağar ve şaomayı ateşer. 4-5 saniye sonra oksijen(o 2 ) hortumu patayarak küçük bir aeve yanmaya başar. Kaynakçı takım arabası içinde buunan yangın söndürme tüpü ie aevi söndürür. Aev geri tepme vafi aevin oksijen tüpüne girmesini önemiştir. [Not: Kesme, kaynak ve tavama gibi ısıya bağı işemer sırasında, oksijen tüperinin ve beraberinde kuanıan LPG tüperinin bağantıarında aev tutucu emniyet vaferinin takıı oması gerekir Binaarın Yangından Korunması Hakkında yönetmeik Madde 109/12)]. [Not: şaomoya geen hortumar, ayrı ayrı ve diğer tesiserden de koayıka ayrıacak renkte oacaktır(işçi Sağığı ve İş Güveniği Tüzüğü Madde 164/59. Gaz kaynak donanımarı kaynak yapma, kesme ve benzer işeri için astik hortumar TSE EN 559, Nisan 2008 e göre; hortum rengi:oksijen için mavi, bütün yakıt gazarı için: kırmızı/ portaka rengi omaıdır] İş Kazası ve / veya ciddi oay(ar)ın araştırıması için içinde iş güveniği uzmanının da buunduğu ekibin bu oaya igii yaptığı araştırma sonuçarı şu şekide özetenmiştir: P a t a y a n hortum üzerinde daha önceden meydana gemiş en az 2 noktada yanık ve ısı ie deformasyon mevcuttur. Bu bögeerden basınçı oksijen gazı geçerken sızdırma meydana gemiş oabiir. Hortumar yer değiştirdiği için oksijen hortumu içinde bir miktar LPG kamıştır. Oksijen hortumu içinde buunan ( oksijen +LPG) karışımı hortumun daha önceden zayıfamış oan bögesinden yüksek basınç ie yırtıarak veya şaoma ısısı ie temas ederek patamayı meydana getirmiştir. Bu ciddi oayın ana/kök nedenii: LPG hortumu ie oksijen hortumunun yer değiştirmesi oarak beirenmiştir. Yardımcı (katkıda buunan) nedener ise; Yükenici firma (ve taşeronunun) içinde tüp değişimi ve arızaarına müdahee konusunda yetkii ve bu konuda eğitimi veya tecrübesi buunan bir çaışanın beirenmemiş oması. Kaynakçının işe başamadan önce tüperi ve hortumarı kontro etmemesi. (İşyerindeki ikinci patama / yanma oayından) Bir hafta önceki günük saha (güvenik contro) turarında ve Cuma güneri yapıan haftaık İŞ GÜVENLİĞİ topantısında beirtimiş omasına rağmen sahada yükenici firmaya ait tüm basınçı tüperin bakım ve kontroe aınmaması şekinde özetenmiştir. Bu kazanın birinci oay gibi feakete sonuçanmamasında en önemi pay: aev geri tepme vaferinin ( yakaşık 15-20 TL x 2 değerindeki) bekenen görevi yerine getirmiş omasıdır. ANIMSANAN BİR BAŞKA KAZA 18 Haziran 2001 de, bir inşaat firmasında (USA) oksiasetien tüp pataması oayı meydana gediği bigisini (internetten) edinimiştir. Bu ciddi oayda aev tutucu geri tepme vafi buunmayan sistemerde ve maaesef şaomo ucunun metaere vuruarak kıvıcım ouşturuması yöntemiye ateşeme yapımasının zaman içinde yarattığı deformasyon, (resimde görüen) böye bir vakanın yaşanmasına neden oabieceği beirtimiştir. Özeike işetmeerinize yükenici firma personei kanaıya yaptırdığınız kaynak / kesme işemerinde eksikiker ve yanış uyguamaarın sıkığı daha da arttığı beirtimektedir. Bu oaydan aınacak ders: İşçier aeterini ve ekipmanarını her gün kontro etmei ve bozuk ekipmanı derha değiştirmei, ayrıca bu tip oayarı önemek için, tüm oksijen / asetien kaynak takımının regüatöründe aev tutucu aev geri tepme vafi - chech vave omasıdır (aev geri tepme vafi hamaç başığında deği oksijen yakıt regüatörünün yakınında omasıdır). 14 ÇALIŞMA ORTAMI

İş Sağığı Güveniği SONUÇ VE ÖNERİLER Gerçekten önemek ödemekten çok çok daha ucuz ve daha insancıdır. İş kazaarı ve yangınar önenebiir. İş kazası ve yangınarın kök nedeni; tekniğin gerektirdiği önemerin aınmaması, güvenik kuraarının uyguanmamasıdır. Bu nedene tüm iş kazaarı, proses kazaarı,ciddi oayar, işyerindeki tüm igiierin katıımı ie araştırımaı, kök nedeni buunmaı, sonuçarı işyeri çaışanarı (büyük endüstriye kazaarda da kamuoyu ) ie payaşımaı ve bir eğitim aracına dönüştürümeidir.bu katıımı çaışmanın yanı sıra şu önemer mutaka aınmaıdır : Tüper devrimeye karşı bağı / zinciri buundurumaı ve yukarıdan üzererine / kafaarına bir şey düşme oasıığına karşı önem amaıdır. Tüper kuan ı m a d ı k a r ı zaman, yakıt (LPG) tüperinden ayrı (ateşe dayanıkı bir duvara ayrımaı veya 6,1 m uzağa depoanmaı), iyi havaandırıan bir yerde depoanmaıdır. Dou ve boş tüper ayrı ayrı depoanmaı. DUVAR / BARİYER İLE 1,5 m duvar 1/2 saat yangına dayanacak YAKIT GAZ OKSİJEN YANICI YANGINDAN KORU YANICI YANGINDAN KORU en az 6,1 m İşçier aeterini & ekipmanarını her gün kontro etmei ve bozuk ekipmanı derha değiştir(t)meidir. Oksijen hortumu mavi, yakıt (LPG) hortumu kırmızı / kavun içi renkte omaıdır. Bu tip oayarı önemek için, tüm oksijen / LPG veya asetien kaynak takımının regüatöründe aev tutucu chech vave omaıdır (hamaç başığında deği). Basınçı gaz (ör: oksijen) tüperi; çok dikkati ve güveni kadırımaı, taşınmaı ve depoanmaıdır. İşverener işyerinde (yasa oarak) risk değerendirmesi yap(tır)maı, uyguanabiir tüm güvenik önemerini amaıdır. Tüperin regüatöreri (Uusa mevzuat ve standardarda öngörüen durumarda değiştirimeidir). Örneğin: İngiiz standardarında, regüatör hasar görmüş se, 10 yıdan daha faza yaşı ise, en yüksek basıncı göstermiyorsa kesinike kuanımamaıdır. Eğer 5 yaşını geçmişse ve kuanımıyorsa, vanası iyi çaışmıyorsa değiştirimeidir. DİPNOTLAR (1) (Not: 3 Şubat 2011 de Ankara Ostim de yaşanan iki patama ie igii (basında) bir işçinin; tüpere oksijen yerine başka (doğa gaz veya LPG vb.) gazın doduruduğu yönünde itirafar ve bu doğrutuda tutukamaarın yapıdığı yansıdı! ) (2) Cema Kozacı ya teşekkürerimize. KAYNAKLAR 1- Patayıcı Ortamarın Tehikeerinden Çaışanarın Korunması Hakkında Yönetmeik. ( R.G: 26.12.2003/25328 ) 2- Muhteme Patayıcı Ortamda Kuanıan Teçhizat ve Koruyucu Sistemere İgii Yönetmeik (R.G: 27/10/2002 / 24919) 3- Binaarın Yangından Korunması Hak.Yönetmeik (R.G.19.12.2007 -Değ.9.9.2009 / 12937 ve 27344) 4- http://www.hurriyet.com.tr/gundem/16959306. asp?gid=373 5- http:www.uc.ac.uk/medicaschoo/msa/safety/docs/ gascyindersafety.pdf ÇALIŞMA ORTAMI 15

Topum Marka Amak ya da Marka Omak Erdoğan BOZBAY* Günümüzde bir marka tutkusudur amış başını gidiyor. Sokakar, caddeer tepeden tırnağa gezici rekam panoarına dönüştü(rüdü) adeta. Bunun zora yapımadığı bir gerçek. Herkes gönüü soyunuyor bu işe, severek üsteniyor bu tanıtımı. Ücret amadığı gibi avuç dousu paraara adığı maarın bir de tanıtımını yapıyor. Tanıtım mı yoksa hava atmak mı yorumu size kamış. Eskiden de iyi markaarın tutkunarı vardı ebet. Pahaı ma kaitei, kaitei ma da markaı our düşüncesi her zaman oagemiştir. Ama şu gerçeği de unutmamak gerek. O zamanar üretien maarın markaarı çoğunuka en içere, zor görünür bir yerere konuurdu. Görünür bir yere konuanar da eden gediğince takı yada aksesuar yardımıya gizenmeye çaışıırdı. Aksi hade, görgüsüz, şımarık, züppe, sonradan görme ie ödüendirimeniz(!) işten bie değidi. Zamana markaar en göz aıcı yerere, boyutarı da giderek büyümeye başadı. Artık, bir başkasının üzerinde görüp beğenien bir giysinin markasını merak etme durumu kamadı. Daha karşıdan bas bas bağırıyordu, ben şu markayım diye. Yanız bir şey merak ediir odu. Acaba bu gördüğüm sahtesi mi, yoksa ası mı? Bu durum, bir insanî zaafı da beraberinde getirdi. Amaaan, herkesin üstünde aynısından var. Ne bu yuva çocukarı gibi. Farkı bir şeyer bumaıyım! Tabii buabiirseniz. Doaşın bakaım. Oysa güçü markaar, dünyanın en uzak köşeerine sizden çok önce gittier bie. Zevker çoktan tek tipeşti. Yanız giyim kuşamda mı odu bu tıpkıaşma? Hayır. Saç modeeri, tırnak boyaarı, aksesuarar, yiyeceker, içeceker, dinenen müziker, eğence yereri, konuşuan dier, davranışar Hatta öyesine aynıaştı ki, karşıaştığınız insanarın hangi ükeden, hangi kıtadan oduğuna dair en küçük bir ipucu yakaanamaz odu. Oysa her kıta, her üke, hatta aynı üke içindeki bögese farkııkar bie korunması gereken değererin başında geir. Ve her topum kendi yaşam biçimini düzener. Örneğin çok eski dönemerde, insanara verien en büyük cezaardan birisi, bei bir süre tiyatroya gitmemekti. Bir bestenin ik dinetisi, bir sahne oyununun ik gösterimi, bir düşünürün söyeşisi büyük bir oaydı, katıımcıar için büyük bir onurdu. Katıamayan için ise hüzün, daha ötesi büyük bir utançtı. Günümüzde ise böyesine anamı bir etkiniğe katımamak, birçokarı için ödü sayısa yeridir. Günümüzde, birisini cezaandırmak istiyorsanız eğer; çok önemsediği, popüer bir sanatçıyı izemekten, ağza aınmayacak esprierin peş * Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Yönetim Kuruu Üyesi Gazenfer Özcan ın Anısına... peşe patatıdığı bir fimden aıkoymak, bei markaarı aabiecek oanakardan mahrum etmek, yıdızı bo bir otede tati yaptırmamak vb. daha etkii oabiir, daha çok içini acıtabiir. İtiraf etmeiyim ki, tüm bu yazıanara bir Fransız ın sözeriye, büyük usta Gazanfer Özcan nın yaşamını noktaayışındaki çeişki neden odu. Sarkozy nin kankası oarak niteendirien rekâmcı Jacques Seguea şöye buyurmuş; Eğer 50 yaşını aşmış bir erkek haâ ROLEX tak(a)mıyorsa bu hayatta çuvaamış demektir. Bu sözeri geri kamış bir üke zengini ya da petro şımarığı bir Arap Şeyhi söyese, yaşamdaki başarıyı sadece para kazanmak oarak niteese, inanın üzerinde durmaya bie değmezdi. Ama işin içinde Fransız varsa, hee de ükenin en tepesinde oturan yöneticinin yakın dostuysa durum değişiyor. O üke, gerçekeştirdiği devrime dünyaya örnek omuş, sayısız düşünür, edebiyatçı, heyketıraş, besteci, ressam, tiyatrocu, sinemacı, devet adamı yetiştirmiş, diğer ükeere örnek omuşsa. Ve tüm bu kütür, sanat, düşün insanarının tek düşüncesi, daha güze bir dünya yaratmak üzerine yoğunaşmışsa. İnsanarın yaşamı ıskaamaması, daha insanca, daha kaitei yaşaması, daha güzei görebimesi, daha estetik oanı seçebimesi için einden geeni üretmiş, ürettikerini de insanığa armağan etmiş eşsiz değererse, ebette durum değişiyor. Üzerine bir şeyer yazmak kaçınımaz ouyor. İnsanığa ma omuş o insanarın yaşadığı dönemerde, en ucuzu 4.500 doar oan ko saateri, azman jiper ve benzeri statü aksesuararı yoktu ebet. Ama zaman içinde kendieri birer marka, eko/oku oup çıktıar Dönemerinin pahaı ve göz kamaştırıcı oyuncakarının peşinden koşuşturmadıar. Çoğu sefaet içinde, ama onurarıya yaşamarını sürdürdüer. Sahip oamadıkarından ötürü hiçbirinin çuvaamadığı, esereriye haa yaşamarını inata sürdürmeerinden bei deği mi! Benzer düşünceden harekete, günümüzde, sayıarı giderek azasa da benzer yaşam biçimini kararııka sürdürener var ebet. Onar da daha önceki örnekeri gibi sadece ürettikeriye igienir, kimsenin uçurtmasına kuyruk omaz, yaşamı asa ıskaamazar. Kesinike çuvaamaya da niyeteri yoktur. O kadar yoğun tempoda çaışırar ki, havaı saaterine bakacak, havaı otomobierine binecek, havaı okantaarda yemek yiyecek, havaı everde ayak eitere(!) partier verecek ne zamanarı vardır ne de gereksinimeri Yaşam biçimeriye oduğu kadar, öümeriye de insanara örnektir onar. Son nefeserinde bie, başarının sadece para kazanmak oduğunu zannedenere ders vermeyi inata ve inança sürdürürer. 16 ÇALIŞMA ORTAMI

Yaşam İki Buçuk Servet ŞENGÜL Eii yıarda Çakarcı Hüseyin (nası etmişse etmiş) Bugaristan dan göç ederken, beraberinde çakarını da getirmişti. Çakar, bir metre eninde, üç metre uzunuğunda, bir buçuk metre yüksekikte, iskeeti tahtadan bir aet. 60 cm çapında iç içe geçmiş siindir biçiminde eek sacarı, bir meta miin eksenine bağıdır. Miin ucu, dişi kutusuna bağı bir ko ie döndürüerek, harmandan çıkmış buğdayı taşındantoprağından ayrıştırır. İki yetişkinin, biraz zoranarak da osa kadırıp küçük arabasına kondurabidiği bu aet, biz çocukara uzay aracı gibi görünürdü. Ama en cazip yanı, çakarı taşıyan mini tekereki, oyuncak kııkı arabasıydı. Öğe moasında Hüseyin amca gözünü yumdu mu, arabayı boş taraya kaçırıp oynardık. Yakaanırsak, çok fena küser, o gün çakarın kounu bize çevirtmezdi. Taş çatasa ei kio çeken, gömeğinin üstünden kaburgaarı sayıan, çerden-çöpten bir adamdı. Bizim en faza on-on beş kez çevirebidiğimiz o kou, bir robot gibi saaterce çevirirdi. Dişierin çıkardığı cayırtı, aşağı mahaeden bie duyusa da, Hüseyin amca kuağının dibindeki bu sese pek adırmazdı. Babam, artık büyüdüğümü düşünüp, Çakarcı Hüseyin e yarından sonra gemesini söyemem için göçmen mahaesi ne, beni gönderdi. Kasabaya onardan önce gediğimiz için, bize göre onar göçmen di. 1950 i yıarda, Bugaristan dan geenerin iskân edidiği bu mahaeden bir kaç kez geçmiştim. Tek katı kerpiç everi ne kadar yoksu görünse de asa pis değidi. İçi - dışı mutaka çiviti kireçe badana ediir; yazın tozdan, kışın çamurdan geçiemeyen daracık sokakarı, hep taze kireç kokardı. Küçücük bahçeerinde envai çeşit çiçeğin, sebzenin, meyvenin, tıkım tıkış birbirine karışmışığı ayrı bir şenikti. Nasıf arın, Hüseyin amcaara komşu odukarını o gün öğrendim. Babamın tarifine göre evi bumaya çaışırken birbirimizi aynı anda fark ettik. Köşedeki evin duvarına yasanmış bir kütük gibi dururken, fıradı ve koarını iki yana açarak önümü kesti. Hem yaşça, hem de cüssesiye benden büyüktü. Bu koca kasketi adamın benime ne aıpveremediği oabiirdi ki? Gözerini kocaman açmış, kaşarını hıza indirip-kadırarak genizden geen acayip bir sese bir şeyer söyüyordu. Komik bir şekide, kaşarıya şapkası aynı anda inip-kakıyordu. Eindeki paraarı şıkırdatıp Var mı, iki buçuk var mı? Versene, versene diyerek üstüme geiyordu. Kaçamadım... Kasııp kadım öyece. Ben de saçma sapan bir şeyer söyedim gaiba. Küçük adımara sıvışmaya çaışırken, o cebindeki paraarı şıkırdatarak on-on beş adım kadar izedikten sonra peşimi bıraktı. Koşarak eve döndüm. Abim bahçede bir şeyere uğraşıyordu. Hââ oayın etkisindeydim. Anatınca, haime hiç acımadan gümeye ve daga geçmeye başadı. Sonra da tesei eder gibi, - Nasıf oğum o! Korkma! İk gördüğü herkese yapar bunu. - Yaa! Sen öye san! Kendin git o zaman! Gitti ve on-on beş dakikada gedi. Göz ucuya yokadım; bir yererinde yara-bere var mı diye, yoktu! Bir yı sonra İk Okua başadığımda, göçmen mahaesinden arkadaşar edinmeye başadım. Artık Nasıf ın yakınarında oduğum için, bana zararı dokunmayacağını anamıştım. Arkadaşarımdan öğrendiğime göre, küçükken geçirdiği bir hastaık sonucuymuş bu durumu. Hayata tek bağı, o zamanar tedavüde oan meta iki buçuk iraarı biriktirmekti. İki buçuk dışında hiçbir paranın onun içi değeri yoktu. Aramızda konuşurken bir yandan durumuna üzüür, bir yandan da korkuya sağ kuağımızın memesini çekiştirip, en yakındaki tahtaya, işaret parmağımızın tersiye tık tık vururduk. Büyükerimizden öğrenmiştik bu beâ savuşturma tekniğini. Annesi her sabah tertemiz ebiseerini giydirir, tembiherini yineedikten sonra kapıyı açıp sokağa gitmesine izin verirdi. Zaten bir iş yapmadığı ve diğer çocukara oynamadığı için üstü-başı da pek kirenmezdi. Köyü kasketi, kocaman gözeri ve tuhaf güüşüye hemen dikkat çekerdi. Gerçek adı Nasuh u kimse kuanmaz, Nasıf deyip geçerdi herkes. Hiç büyümeyen bir çocuktu Nasıf. Yaz kış fark etmez; her mevsim yakasız gömeğinin üzerinde koyu renk kumaş ceketi ve kasketiye mahaenin uğuruydu. Evinin yirmi metre civarından ayrımaz, köşesinde durup you gözerdi. Tanısın- tanımasın, gözüne kestirdiği kişinin önüne fırayıp, avucundaki meta paraarı şıkırdatır; Bak, bak! İki buçuk Haha, haha,, daha evde var yaaa! diye bağırırdı. Ne söyersen söye, o, paraarıya igii bir cevap verir, bidiği cümeeri tekrarardı. Kasabamızın sanayi bögesi seçimesiye birikte yabancıar birer ikişer; sonra akın akın gemeye başadıar. Nüfus arttıkça konut ihtiyacı, konut ihtiyacı arttıkça eski yapıar yıkııp, yerine apartmanar dikimeye başadı. Döküntü everini, bekemedikeri paraara kiraya, arsaarını kat karşıığı mütayit e verener kadar sikortaı iş e girener de bu yeni hayatı çok sevdi. Küçük esnaf artık veresiyeer için harmandan sonra yı bekemek zorunda değidi. Önceeri kuşkuya bakıan yabancı ar herkesin ekmek kapısı omuştu ama mahaeerin o eski bidik, güveni ortamı hıza değişmeye, hatta atüst omaya başamıştı. Kimse, bu hengâmede bir şeyerin değiştiğini fark edemedi o uğursuz güne kadar. Oayın ayrıntısını Hüseyin amca ertesi yı öğen moasında babama anatırken öğrendim. Bir gün, ezan vakti geçip hava karadığı hade eve gememiş Nasıf. Her yereri aramış, herkese sormuşar ama yer yarımış da yerin dibine girmiş sanki. Annesi çok ağamış. Sabah omuş Nasıf yine yok. Gün öğeye dönerken, iki sokak ierde, yerine apartman yapıması pananan yıkıntıarın oduğu bir arsada oynayan çocukar bumuş Nasıf ı. Koca kafasındaki, kocaman kasketi yokmuş. Kafasının arkasından sızan kan küçük bir göet ouşturmuş toprakta. İki buçukarın birkaçı çevreye dağımış. Anaşıan, birieri bir şekide kandırıp, akşam karanığında o arsaya götürmüş, şimdiye kadar kimsenin einden amayı düşünmediği iki buçukukarı gasp etmeye çaışmışar. Verir mi Nasıf? Öür de vermez! Eve getirdikerinde sağ ei yumruk hainde ve kou kaskatıymış. Tüm uğraşara rağmen eini açamamışar. Ertesi gün, Arif Hoca teneşirde yıkarken boca sıcak su dökünce çözümüş ei. Avucundan bir tane iki buçukuk çıkmış. Oay duyuunca, önce büyükerin içi üşüdü. O güne kadar kasabada herkes eceiye ödüğü için akıarı karıştı, ne yapacakarını biemedier. Everde, kahveerde, taraarda, şantiyeerde, köşe başarında, fısıtıya anattıar bir birerine; çocukarın duymadığını, anamadığını düşünerek. İk duyanar, duymayanara, gözerini kocaman açıp, nefes nefese anatırken bir daha korktuar. Bütün çocukarın yüreği buz kesti bu yüzden. O günden sonra bayramarda adığımız iki buçuk arını kimseere gösteremedik. ÇALIŞMA ORTAMI 17

Kitap Tanıtımı Sosya Hizmeter Tarihi Kiometre Taşarı Nisan ı çocuk bayramı, 19 23 Mayıs ı gençik bayramı yapan ve küçük hanımar, küçük beyer... diye sesenen Cumhuriyetin Kurucuarı, çocukarı çok önemsemişerdi. Bunda gerek Çanakkae de, gerek Sarıkamış ta, gerekse Kurtuuş Savaşı nda cepheye sürüen, öümüne tanık odukarı kahramanarın, geride anasızbabasız kaan çocukarına karşı sorumuuk duymaarının da çok önemi bir roü vardı. Böyece ükenin bağımsızığına ve yücemesine duyuan sorumuuk ie çocukarımıza karşı sorumuukarın yerine getirimesi kaynaşmıştı. Bu sorumuuk yanızca devetin üstendiği ve yönendirdiği bir sorumuuk değidi. Çocuk Esirgeme Kurumu nun, gönüü niteikte bir yurttaş örgütü biçiminde örgütenmesi, hem geir kaynakarına koay uaşımı, hem de yurttaşarın etkin katıımını sağamıştır. Çocuk Esirgeme Kurumu, Cumhuriyetin Anıt Kurumarından biri. Ta ki, 1982 yıında, 12 Eyü yönetimince deveteştiriene kadar. Devet, sivi topum örgüterine e koydu ve bir şey yapıacaksa onu ben yaparım dedi. Acaba bir şey mi değişti? Hayır. Yanızca varoanın üzerine bir tuğa daha koymak, ben omuz verirsem daha oumu bir sonuç aabimek çabası yok. Gücünü herkese göstermek isteyen bir otorite ve ezien çocukar... Turgay Çavuşoğu nun kitabında, bugün izediğimiz fimin eskierde kamış görüntüerini bize gösteriyor. Size bir örnek : Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu İstanbu Merkezi 1942-1943 Yıı Kongresinde Okunan Umumi Raporda; İstanbu sokakarında gecenin geç vakiterinde sinema kapıarında başı açık, pejmürde kıyafeti, yaın ayak bir takım serseri çocukarın dienciik ettiği, kiminin gazete sattığı, bazıarının da herhangi bir işporta maı satmak bahanesiye dienciik veya küfeciik ettiği seneerden beri kurumumuzun dikkatini cebetmekte, kurumumuzun ik müessiserinden merhum Besim Ömer Paşanın idare heyetinde buunduğu zamanardan başayarak zamanımıza kadar geip geçen idare heyeteri İstanbu un yüz karasını teşki eden bu acı ve eim manzaranın bertaraf edimesi işini mesai programarına itha etmişer, bunun için her çareye başvurmuşardır. Başarıması mühim maddi fedakarıkarı istizam eden bu iş, maaesef müsmir ve faai neticeye bağanamamıştır. (s.122) * Prof.Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gene Yönetmeni ve Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü - İş Hukuku ve Sosya Güvenik Anabiim Daı Öğretim Üyesi A. Gürhan FİŞEK* Bu kitapta, iki kişiik sivriiyor. Bunardan biri topumsa sorumuuğunu her şeyin önüne koymuş bir kişi Hasip Akıne ; diğeri topumcu bir vai Kazım Dirik. Her ikisinin de bazen buuşan, bazen tek başarına yürüttükeri çabaara, yaşamı güzeeştirmeye çaıştıkarına tanık ouyoruz. 1923 yıında Hasip Akıncı nın İzmir de hayata geçirdiği Sepetçiik Okuu uyguaması, bir yandan işsiz ve niteiksiz çocukara bir sanat öğretirken; öte yandan üzüm ihraç etmek için sepet buamayan üreticierin sorununu çözmüştür. Yine 1926-1935 yıarı arasında İzmir de Vaiik yapan Kurtuuş Savaşı komutanarından Genera Kazım Dirik, bir çok sosya projeye imza atmıştır. Bunardan biri de, çocuk kamparıdır. Bir yandan çocukara yurttaşık eğitimi veriirken, bir yandan da oku-dışı zamanarda, spor, açık aan çaışmaarı gibi destek programarı ie sağıkı, ahakı, ükesi için canını verebiecek yurttaşar hedefenmiştir. Turgay Çavuşoğu nun Sosya Hizmeter Tarihi Kiometre Taşarı kitabıya, bize gönü zenginerinin, gönüü örgüterin ve yere yönetimerin çaışmaarından tarihse kesiter sürüyor. Kadın ve Sosya Hizmet Vakfı tarafından yayınanan kitap 144 sayfa ve 9 böümden ouşuyor. Böümer şöye : Isahhaneer (1861-.) Darüaceze ve Sosya Hizmeter (1896-.) Kazım Karabekir ve Savaş Çocukarı (1919) İzmir Sepet Çiçek Mektebi (1923) Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu ve Çocuk Bayramı (1921) Gaata Çocukarı Kurtarma Yurdu (1933) İzmir Çocuk Kamparı (1934) İstanbu Serseri ve Satıcı Çocukar Projesi (1942) Korunmaya Muhtaç Çocukar Kanunu nun Çıkmasında ÇEK Projesi ve CHP Mecis Grubu Raporunun Etkieri (1942) Geçmişini bimeyen kişi, herşeyin kendisiye başadığını sanır. Akına geen her fikrin, yeryüzünde kimsenin akına gemediği heyecanına kendini kaptırır. Bir adım öteye gidemez. Çünkü geçmişi bimenin en önemi sonucu, yapıan hataarı ve eksikeri görmek; onarı yapmadan yoa devam etmeye çaışmaktır. Bu yönden, Türkiye, çok zengin deneyimeriye tam bir aboratuvardır. Turgay Çavuşoğu, yanızca bu kitabıya deği, tüm çabasıya bizeri uyarmaya ve yönendirmeye çaışıyor. Bu sese kuak vereim. Turgay Çavuşoğu : Sosya Hizmeter Tarihinde Kiometre Taşarı - Kadın ve Sosya Hizmeter Vakfı Yayını, Nisan 2010. 18 ÇALIŞMA ORTAMI

Topum * Av., Ankara Barosu Çocuk Hastaarın Hakarı Berna ÖZPINAR* Resim, www.medya73.com, adresinden aınmıştır. GİRİŞ Sağık, bedense ve ruhsa yapı ie birikte sosya oarak da tam bir iyi oma durumudur. Günük yaşantımızda, üzücü bir duruma ya da bir zarara karşıaştığımızda sağık osun deriz. Kuşkusuz bununa sağıkı ounduğu sürece her şeyin üstesinden geineceğini anatırız. Oysa sağığımız için sağık osun diyemeyiz. Sağık, insan için hayat gibi vazgeçimez ve temedir. Kişinin yaşam kaitesi önceike sağığına bağıdır. Topumarın varık nedeni yurttaşarının yaşama hakkının güvenceye aınmasıdır. Bu ise ancak sağık hakkı ie sağanabiir. Sağık hakkı, bireyin anne karnına düştüğü anda başar. Yaşadığı sürece sağığının korunup geiştirimesi, sağığı bozuduğunda tekrar kazanabimesi için eşitik ikesi çerçevesinde sağık hizmetinden en üst düzeyde yararanması temeine dayanır. Her hangi bir nedene sağığını yitirdiğinde yaşamının sürdürümesi için gereki hizmeteri aması, giderinin devetten karşıanması, topumun ve bireyin yakın iişki içerisinde oması da gereker arasındadır. Hasta, tedavi edici sağık hizmetinden yararanma gereksinmesi içinde buunan kişidir. Bu nedene de hasta hakarı sağık hakkından ayrı değidir ve onun sağanmasına hizmet eden ögeerden biridir.. HASTA HAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ VE HASTA HAKLARI Hasta Hakarı, öz oarak insan hakarının sağık aanında uyguanmaarından biridir. Kavram 1970 i yıarda ik kez Amerika Bireşik Deveterinde tartışımaya başanmış, uusararası metinerde yer amış ve aynı dönemerde, ükeer, uusa mevzuatarında düzenemeere gitmişerdir. Ükemizde Anayasa ie güvence atına aınmış oan yaşama ve Sağık Hakkı Anayasamızın 17. maddesi ie düzenenmiştir. Bu hüküm Herkes, yaşama, maddi ve manevi varığını koruma ve geiştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunuukar ve kanunda yazıı haer dışında, kişinin vücut bütünüğüne dokunuamaz; rızası omadan biimse ve tıbbi deneyere tabi tutuamaz şekindedir. Hasta Hakarı, ükemizde 1998 yıında Hasta Hakarı Yönetmeiği ie düzenenmiştir. Biyooji ve Tıbbın Uyguanmasında İnsan Hakarı ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözeşmesi ise 2003 yıında onayanarak yasaaşmıştır. Bunarın dışında Sağık Bakanığı, sağıkta dönüşüm programı kapsamında yürütüen çaışmaardan oan hasta hakarı 15.10.2003 tarihinden itibaren uyguanmaya başanmış ve buna iişkin Hasta Hakarı Yönergesini yayımamıştır. Hasta Hakarı, daha geniş bir kavram oan sağık hakkının içerisinde bir aandır. Hasta hakarı, sağık hizmetinden yararanma gereksinmesi içinde buunan kişierin, sat insan odukarı için sahip odukarı, Anayasa, uusararası anaşmaar, yasaar ve diğer mevzuatta yer aan hakarıdır. Yönetmeikte hasta hakarının neer oduğu beirtimiş ve ikeeri yer amıştır. Bunar Yönetmeiğin 5. maddesinde Sağık Hizmeti Sunumundaki İkeer oarak beirtien atı ikedir. Ve a) Bedeni, ruhi ve sosya yönden tam bir iyiik hai içinde yaşama hakkının, en teme insan hakkı oduğu, hizmetin her aşamasında daima göz önünde buunduruur. b) Herkesin yaşama, maddi ve manevi varığını koruma ve geiştirme hakkını haiz oduğu ve hiçbir merci veya kimsenin bu hakkı ortadan kadırmak yetkisinin omadığı biinerek, hastaya insanca muameede buunuur. c) Sağık hizmetinin verimesinde, hastaarın, ırk, di, din ve mezhep, cinsiyet, siyasa düşünce, fesefi inanç ve ekonomik ve sosya durumarı ie sair farkııkarı dikkate aınamaz. Sağık hizmeteri, herkesin koayca uaşabieceği şekide pananıp düzenenir. d) Tıbbi zorunuukar ve kanunarda yazıı haer dışında, rızası omaksızın kişinin vücut bütünüğüne ve diğer kişiik hakarına dokunuamaz. e) Kişi, rızası ve Bakanığın izni omaksızın tıbbi araştırmaara tabi tutuamaz. f) Kanun ie müsaade edien haer ie tıbbi zorunuukar dışında, hastanın öze hayatının ve aie hayatının giziiğine dokunuamaz. şekinde beirtimiştir. Yönetmeikte düzenenen hakarın bazıarı şunardır: Bigi İsteme Hakkı ( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 7 ve 3.Böüm Md. 15-20) Hekimini Seçme ve Değiştirme Hakkı ( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 8 ve 9) Hastanın Rızası ve Onam hakkı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 24-37) Tıbbın Gerekerine Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım Hakkı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 11,12) Tedaviyi Reddetme Hakkı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 25) Mahremiyet ve Öze Hayata Saygı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md.21-23) Başvuru Hakkı( Hasta Hakarı Yönetmeiği 8.Böüm) Hasta Güveniğinin Sağanması Hakkı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 37) Onuru Öüm ve Ötanazi Yasağı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 13) Hastanın İnsani Değererine Saygı ve Ziyaret Edimesi Hakkı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 39) Hastanın Dini Vecibeerini Yerine Getirme ve Dini Hizmeterden Yararanma Hakkı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 38) Refakatçi Buundurma Hakkı( Hasta Hakarı Yönetmeiği Md. 40) Yönetmeikte bunarın dışında da hakar düzenenmeke birikte en teme hak bigi isteme, hastanın aydınatıması ve onayı (rızası) ayrıntıı şekide düzenenmiştir. ÇALIŞMA ORTAMI 19

Topum ÇOCUK HASTALARIN HAKLARI Çocuğa öze bir igi gösterme gerekiiği,1924 tarihi, Cenevre Çocuk Hakarı Bidirisi nde ve 20 Kasım 1959 tarihinde Bireşmiş Mieter Gene Kuruunca kabu edien Çocuk Hakarı Bidirisi nde beirtimiş ve İnsan Hakarı Evrense Bidirisinde uusa uusar arası metinerde çocukar için düzenemeer yer amıştır. Nitekim Hasta Çocukar Bidirgesi European Association for Chidren in Hospita in 1988 Mayısında Leiden (Hoanda) da gerçekeşen birinci konferansında ian edimiş, 2001 yıında Brükse deki 7.Konferansında düzenenmiştir. (http://www.kindundspita.ch/charta-d.pdf) Bu bidirgeye göre; Çocukar, ancak gereksinim duydukarı tıbbi tedavi, everinde ya da gündüz kinikerinde yapıamadığında hastaneye aınmaıdır. Hastaneye yatan çocukar da annebabaarını ve öteki yakınarını her zaman yanarında görme hakkına sahiptir. (1) Çocuk hastaneye yatırıırken, anne-babasına çocuğuya birikte kaabieceği bidirimei, çocuğun yanında kaabimeeri için yardım edimei ve yürekendirimeidir. (2) Anne-babaar, bunun için ek ücret ödememei, maaş kesintisine uğratımamaıdır. (3) Anne-babaar, çocuğun bakımına katıabimek için teme bakım ve kinik rutini hakkında bigiendirimei ve aktif katıım için özendirimeidir. (4) Tıpkı Anne-babaarı gibi çocukar da, yaşarı ve kavrayışarı paraeinde bigiendirime hakkına sahiptir. (5) Bedense ve ruhsa sıkıntıarını giderecek her türü yöntem uyguanmaıdır. 6) Çocukar ve Anne-babaarı, sağık durumarını igiendiren her karar katıma hakkına sahiptir. (7) Her çocuk, gereksiz tıbbi tedavi ve muayeneerden korunma hakkına sahiptir. (8) Çocukar, geişimeri gereği aynı gereksinimere sahip diğer çocukara birikte bakıma hakkı vardır. (9) Çocukar erişkin üniteerine yatırımamaıdır. (10) Çocukar, yaşarına ve durumarına uygun, oynamak, dinenmek ve eğitim amak için kapsamı oanakarı oan bir çevrede buunma hakkına sahiptir. Çevre, çocukarın gereksinimerine uyan bir şekide düzenenmei ve uygun personee sahip omaıdır. (11) Çocukar, eğitimeri ve empati yetenekeri çocukarın bedense, ruhsa ve geişimse gereksinimerine, aieerinin gereksinimerine yanıt verebiecek görevier tarafından bakım görme hakkına sahiptir. (12) Çocukara duygu ve anayışa yakaşımaı, mahremiyeterine her zaman saygı gösterimeidir. (13) Her çocuk, gereksiz tıbbi tedavi ve muayeneerden korunma hakkına sahiptir. Kuşkusuz, sağık hizmeti gereksinim duyanar içerisinde çocukarın önemi bir payı vardır. Çocuk hastaar da yukarıda saydığımız yönetmeikte yer aan hakardan yararanırar. Ancak özeiği gereğince de Hasta Hakarı Yönetmeiğinde çocuk hastaara iişkin öze düzenemeer de ayrıca yer amıştır. Yönetmeiğin 15. maddesine göre hastanın küçük oması hainde (çocuk 18 yaşını tamamamamış oan kişidir) sağığı ie igii bigi isteme hakkı veisine aittir. Veier bu yetkiyi Medeni Kanundaki esasara birikte kuanırar. Veisi omayan küçük için bu hak, yasa temsicisi tarafından kuanıacaktır. Çocuğa tıbbi bir müdahaede buunuabimesi için yine veierinin/yasa temsicisinin onayı gerekidir. Ancak Yönetmeiğin 26. maddesinde küçüğün tıbbi müdahaeye iştiraki başığı atında, veinin izninin yeteri oduğu haerde dahi mümkün öçüde küçüğün dinenmesi suretiye tıbbi müdahaeye iştiraki sağanmaıdır, denimiştir. Sağık personei, anne babaarın, bigi ve onay (rıza) hakarını ve çocuk üzerinde hakarını kuanırken, çocuğun çıkararını gözetmediğinin anaşıması durumunda, çocuk hakarı çiğnetimemeidir. Diğer yandan, gereki bir tıbbi müdahae veier tarafından red edimesi (veayet hakkının kötüye kuanıması durumunda) tıbbi müdahaede buunmak için Yönetmeiğin 24. maddesine göre mahkemeden izin aınmaıdır. Yine Yönetmeiğin 24. maddesinin devamında derha müdahae edimezse, çocuğun hayatı veya hayati organarından birisi tehdit atına girecekse izin şartı aranmayacağı düzenenmiştir. Çocuk hastanın da mahremiyetine, insani değererine saygı gösterimei, bigieri gizi tutumaıdır. Hasta hakarının iha edimesi durumunda bu kez yasa başvuru hakarı vardır. Çünkü sadece hakkın oması yeteri değidir. Bu hakarın iha edidiği durumarda çocuk hasta adına veisi/ yasa temsicisi tarafından başvuru hakarı kuanıacaktır. Sonuç oarak, Hasta Hakarı Yönetmeiğimizin amacını beirten 1. maddesinde, Teme insan hakarının sağık hizmeteri aanındaki yansıması oan ve başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasa sında, diğer mevzuatta ve mieter arası metinerde kabu edien hasta hakarını somut oarak göstermek ve sağık hizmeti verien bütün kurum ve kuruuşarda ve sağık kurum ve kuruuşarı dışında sağık hizmeti verien haerde insan haysiyetine yakışır şekide herkesin hasta hakarından yararanması esasarını düzenemek oduğu yazımıştır. Bu önemi ve kapsamı bir düzenemedir. Sağık hizmeti aınan her yerde, her durumda, uusa ve uusararası tüm mevzuattan doğan hakardan yararanıacağını işaret etmektedir. Kuşkusuz bu amaç çocukar içinde söz konusudur. Çocukar sağık hizmetine gereksiniminin en yoğun oduğu hasta gruparıdır. Bunarın hasta hakarı, konumarından ötürü ayrı düzenemeyi gerektirir. Nitekim gerek uusa ve gerekse uusararası metinerde çocuk hastaarın hakarı ayrıca düzenenmiştir. Çocuğun yaşam hakkının sağanması, sağık hakkının sağanması ve korunması ie mümkündür. Bunun sağanması için hasta hakarı biincinin ouşturuması ve devama hakarının çiğnenmesi durumunda, hakarının kuanıması için başvuru kanaarı ve merkezeri ouşturumaıdır.. Kaynakça : Akyıdız, Sunay, Özkan, Hasan, Hasta-Hekim Hakarı ve Davaarı, Ankara, 2008 Büyükay, Yusuf, İstenmeden Dünyaya Geen Çocukarın Bakım Eğitim ve Tedavi Gidererinin Tazmin Edimesi Sorunu, İstnabu, 2006 Er, Üna, Sağık Hukuku, Ankara, 2008 Hakeri, Hakan, Tıp Hukuku, Ankara, 2007 Sarıtaş, Hatice, Hasta Hakarı Açısından Hekim Sorumuuğu, Gazi Üniversitesi Sosya Biimer Enstitüsü, yayımanmış yüksek isans tezi), Ankara, 2005 Özpınar, B, Tıbbi Müdahaede Kötü Uyguamanın Hukuki Sonuçarı(Gazi Üniversitesi Sosya Biimer Enstitüsü, yayımanmış yüksek isans tezi), Ankara, 2007 Ankara Barosu Hasta Hakarı Büteni, Ankara, 2009 A dan Z ye Sağık Hukuku, İstanbu Barosu, İstanbu, 2007 20 ÇALIŞMA ORTAMI