ÇALIŞMA ORTAMI. Çocuk Gelinler. İnsan Uyur, Tehlike Uyumaz. Nükleer Kazalar Perdeler Kapalı Kaldı. Kedi Gözü

Transkript

1 ÇALIŞMA ORTAMI ISSN İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 117 Çocuk Geiner Nükeer Kazaar Perdeer Kapaı Kadı BÜYÜTEÇ : Kaçak Göçmen İşçier İnsan Uyur, Tehike Uyumaz İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE TOPLUM ÖRGÜTÇÜLÜĞÜ ÇOCUK EMEĞİ KADIN SOSYAL POLİTİKA NÜFUS SOSYAL HEKİMLİK Kedi Gözü Sivas ta Bir Kongre Bir Sergi ve Gençere Erişmek (13.Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Kongresi ve Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Vakfı Fotoğraf ve Karikatür Sergisi) Dostuk, Güzeik, Dayanışma ve Payaşım Geişiyor İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım Su Sızdırmazık İzoasyonu veya Boya Yapıması Çaışan Çocukara Vefa Borcu nuzu Ödemek İster misiniz? ıı Y. 29 Yıı n ü ü n ın 19. s ü t n nsti rtamı E ek O 1 Fiş ışma Ça

2 Yayın Dünyası Çocuk Geiner Kızarın küçük yaşta gein edimesi ie yoksuuk ve eğitimsizik oguarı içiçe. Yanızca o mu?! Kadına verien değer de sorunun ana kaynakarından biri. Bütün bunar geenekere örüe örüe dev bir canavar haine gemiş. Küçücük kızarı yiyip besenen bir canavar... Ama onu at edebimenin you da, yasakardan deği, bu canavarı beseyen yoksuuk-eğitimsizik-kadına verien düşük değerin çözümesine bağı. Nationa Geographic Türkiye Haziran sayısında bu konuya yer vermiş. Dergide biri Hindistan'dan, biri Türkiye'den iki yazıya yer verimiş. Fotoğrafara yasakı bir eyemin hangi koşuarda gerçekeşebidiğini ortaya koymuşar. Gerçekten de, hem Hindistan'da, hem de Türkiye'de çocuk yaştaki kızarı gein etmek yasak. Seen Doğan, Küçük Yaşta Eviik Büyük Geiyor yazısında şöye yazıyor: Küçük yaşta evenen mağdurardan biriyim diye başıyor söze... Van'da bir topantı saonunde herkes pür dikkat onu diniyor. O ise beki de ik kez birierinin kendisini dinediği bir ortamda içi sıkıntısıya konuşmaya devam ediyor: 13 yaşımda, herkes okua giderken ben 30 yaşında bir adama evendiridim. Hiç tanımadığım, hiç görmediğim, sadece babamın arkadaşının oğu oduğunu bidiğim biriydi. Sırf bunun için beni evendirdier. O şahsı gördüğüm zaman, sanki karşımda babamı görüyordum. Hiçbir gün yanına yakaşamadım, evde oduğu zaman çok korkuyordum. Odasına bie giremiyordum. Her zaman baba gözüye baktım ona. O yüzden babaarı şiddete kınıyorum. (s.155) Babaarımıza anatın diyor Düzce'den bir ise öğrencisi kız çocuk; Çocukarını evendirmenin suç oduğunu bisiner. Kanuna karşı gemesiner. Biz koca deği, eğitim istiyoruz, okuyup mesek sahibi omak istiyoruz. Bunu yaparsak kimi seçeceğimize de kendimiz karar veririz. (s.154) Cynthia Gorney Çocuk Geinerin Gizi Dünyası nda şöye yazıyor : Düğün yasadışıydı ve davetier hariç herkesten giziydi. Ayrıca Racastan'da nikah töreneri genede gece geç saatte yapıırdı. İşte bu nedenere, Hindistan'ın kuzeyindeki bu kurak kırsa yereşimde üç çocuk gein, kutsa yeminerini etme hazırıkarına ancak akşamüstü saaterinde başadı. Toprak zeminde yan yana çömedier. Köyü kadınardan bir güruh, iğreti bir perde gibi etrafarını sari kumaşıya sarakken, bakır bir tastan kızarın başına sabuna Beş yaşındaki Recani Onu ne zaman görsem sakanırdım. Onu görmekten nefret ederdim, diye anatıyor Tahani, Mecit e eviiğinin ik günerinden söz e derken. Kendisi 6, Mecit ise 25 yaşındaymış o zaman. Şimdi 8 yaşında oan küçük gein, yine bir çocuk gein oan eski sınıf arkadaşı Ghada ya Hacca daki everinin önünde poz verdi. su döktü. Geinerden ikisi, Radha (15) ve Gora (13) adı iki kız kardeş, oan biteni anayacak yaştaydı. Üçüncü gein, yani yeğeneri Recani ise beş yaşındaydı. Omzunda keebek deseni oan pembe bir tişört giymişti. Erişkinerden biri yıkanmadan önce onu çıkarmasına yardım etti. (...) Rüşvet kabu etmeyen bir pois memuru burada neer oup bittiğini duysa, düğünün yarıda kesiebieceğini, gözatına aınıp, aiesini sonsuz utança yaşamaya mecbur bırakacağını biiyordu. (s.136) 2008 yıında, babasının kendisini zora evendirdiği 30'arındaki bir adamdan boşanma isteğiye, kendi başına kent merkezindeki bir mahkemenin younu buan 10 yaşındaki Yemeni kız çocuğu Nujood Ai'nin yaşadığı dram, dünyanın dört bir yanında manşetere taşınırken, 30 die çevrien 10 Yaşındayım ve Boşanmak İstiyorum adı bir kitaba da konu odu. (s.141) 2 ÇALIŞMA ORTAMI

3 Yayın Dünyası Yemeni Nujood A onu istismar eden kocasından kaçıp bir taksiye mahkeme saonuna gittiğinde 10 yaşındaydı. Boşandı ve okua geri döndü. (Fotoğrafar: Stephanie Sincair) Erendiz Atasü, Kadın Öyküerinde Doğu adı kitaba verdiği Duar Evi öyküsünde şöye yazıyor : Kıyıarda köşeerde gizenen, giziiğin içinde ükeyi uğursuz bir ağ gibi saran du everinin sakineri... Yediden yetmişe... Kimi varsı ama zaim aieerin bahtsız geineri, kimi başık parası uğruna yedi-sekiz yaşındayken evendirimiş yoksu çocukarı. Kocaarı ödükten sonra terk edidikeri 'duar evi' denen bu ışıksız barakaarda hepsi yoksu ve aç! Ekmek parası için ya dienceker, ya fahişeik yapacakar.... Her zamanki kayıtsızık, her zamanki suskunuk bu konuda da sürecek mi? İnsanık insanığını yitirme pahasına kafasını kuma gömecek mi? Bir iki küçük başarıya kendini avutacak mı? Yoksa sorunarın özüne inip de, kimeri daha da zengin etmek için insanığın bu acıarı sürdürdüğünü ve bu birierini daha da zengin etme düzenini düz etmeden çözüemeyeceğini görecek mi? Göremeyecekse, bu kadar beyin gücünü, bu kadar emek gücüne, bu kadar insana pes doğrusu... Kaynak: Nationa Geographic Türkiye, Haziran 2011, No: 122, Sayfa: yaşındaki Asiye, Hacca daki evinde yeni doğurduğu kızını yıkarken. Doğum sonrası kanaması hââ durmayan Asiye hasta. Ama eğitimsiz ve kendine nası bakabieceğiye igii herhangi bir bigiye de erişemiyor. ÇALIŞMA ORTAMI 3

4 Dama İnsan Uyur, Tehike Uyumaz Risk yaşamın vazgeçimezerinden... Sabah yatakta gözümüzü açtığımız saniyeden gece yeniden kapattığımız ana kadar bir çok tehike ie karşıaşırız. Bunarı istemeye kaksak sayfaar sayfaar sürer. Bu upuzun isteyi inceeyen ya da yanızca düşünen bir kişi, yataktan hiç çıkmak istemeyebiir. Ama bu da onu kurtarmaz. Yatağın içinde de, risk atındadır. Çığ düşebiir; deprem oabiir; se götürebiir ya da sobadan çıkan gazdan zehirenebiir. Risk yaşamın vazgeçimezi ise, onuna tanışmamızın zamanı gemiştir. Onu tanıyacağız ve ancak izin verdiğimiz öçüde yaşamımızdan yer amasını sağamaya çaışacağız. Eğer karşı karşıya kadığımız tehikeer, bizim dışımızdaki insanar için de, bir tehike ouşturuyorsa, sosya bir karakter kazanır. Aynı tehikeye karşı karşıya kaan insanar, onuna başa çıkabimek için eee verirse, yürüttükeri mücadee de sosya bir karakter kazanır. Sosya risker ve sosya mücadeeer, sosya poitikanın en önemi maddeerindendir. Sosya poitikanın oduğu gibi, sosya güveniğin de en teme konuarından biri risk gruparıdır. Risk, tehikei duruma karşıaşma oasıığıdır. Risk gruparı ise, aynı tehikeye yüzyüze geen insanarın ouşturdukarı grupardır. Bir çok risk grubundan söz ediebiir. Bunardan bazıarını şu şekide sınıfandırabiiriz : 1. Coğrafi Özeiker Açısından Risk Gruparı Tayfun Se İkim Deprem, yanardağ vb. 2. Demografik Özeiker Açısından Risk Gruparı Çocukar Gençer Yaşıar 3. Cinsiyet Özeikerine Göre Risk Gruparı Kadınar Erkeker Cinse Terciheri Farkı Oanar 4. Sağık Özeikerine Göre Risk Gruparı Engeier (Ortopedik, işitse, görse, zihinse) Kronik hastaığı oanar Hamieer, Yeni doğum yapanar, Çocuğunu emzirener Yenidoğanar ve bebeker Aynı yörede sağık hizmeterinden yararananara yararanamayanarın bir arada buunması 5. Topumsa Çatışmaar Açısından Risk Gruparı Ayrımcıık Göçmenik Terör Savaş * Prof.Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gene Yönetmeni ve Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü - İş Hukuku ve Sosya Güvenik Anabiim Daı Öğretim Üyesi A.Gürhan FİŞEK* 6. İstihdam Durumu Açısından Risk Gruparı Çaışanar (Kendi içinde, istihdam biçimeri ve işkoarına göre sınıfandırıabiir) *A-tipik çaışma biçimeri, kayıt dışı çaıştırıanar *İnşaat, tarım, madenciik. İşsizer Emeki Öğrenci İş aramayanar. resim, adresinden aınmıştır. resim, adresinden aınmıştır. Sosya güveniği, kişinin insanca yaşama düzeyini sürdürmesini sağayan sistem oarak görürsek, yukarıda saydıkarımızın içerdiği tüm tehikeer karşısında, harekete geçmesi gerektiğini düşünürüz. Önce böye bir tehikeye insanın buuşmasını önemeye çaışmaı; eğer bunu başaramazsa en az zarara atatmasını sağamaı; bundan da başarıı oamazsa, yeniden eski dengesine kavuşmasını sağamaıdır. Dünya uusarının tümü, sosya güveniği yukarıda tanımadığımız öçüde, kavrayıcı ve kapsayıcı oarak görmek istememektedir. Özeike tarihse geişime baktığımız zaman, odukça kısıtayıcı davranıdığını görebiiriz. Dünya uusarının, sosya güveniğin sağanmasındaki en düşük 4 ÇALIŞMA ORTAMI

5 Dama resim, adresinden aınmıştır. resim, adresinden aınmıştır. standart konusunda çoğunuka uyuşabidikeri çizgiyi bize Uusararası Çaışma Örgütü nün 105 sayıı Sözeşmesi göstermektedir. Bu sözeşme, aşağıdaki riskerin, sistem tarafından karşıanması gerektiğini ortaya koyar : 1. İş kazaarıya mesek hastaıkarı, 2. Anaık hai, 3. Hastaık (sağık yardımarı), 4. Hastaık (işgöremezik yardımarı), 5. Sakatık, 6. Yaşıık, 7. Öüm, 8. Aie yükeri, 9. İşsizik. Bunardan aie yükeri dışındakier, Türkiye tarafından benimsenmiş ve sosya sigortaar mevzuatına ekemendirimiştir. resim, adresinden aınmıştır. En az ücret gibi, sosya güveniğin en az normarı da, oması gerekenin çok atında bir düzeyi tanımamaktadır. Sigortacıık mantığından yoa çıkarak, karşıaşıan tehikenin yaraarını onarmak için ie de nedenini arama çabası fazaca öne geçmiştir. Sigortacıığın bu başat roü, onarım sürecini de zedeemektedir. Sözgeimi, öüm sigortasından yararanmak için, öü sünün buunması gerekmektedir. Buna karşın, dağ-deniz kazaarında ve maden kazaarında bu her zaman mümkün omamakta; ya da çok gecikmektedir. Bu süre içinde, yakın çevresinin yaşadığı sıkıntıar, hiç bir şekide bağışanamaz. Gerçekeşen bir risk doayısıya, ivediike, kişi ve yakın çevresinin uğradığı kayıpar hıza giderimeidir. Bundan sonra, nedener üzerinde durumaı ve bir daha yineenmemesi için aınması gereken önemer düşünümei ve uyguanmaıdır. Ama ası beceri risk gerçekeşmeden, öngörebimektir. Akın ve teknoojinin vardığı bu noktada, insancı oan budur. resim, hwww.nurnet.org/wp-content/upoads adresinden aınmıştır. resim, ttp://arsiv.ntvmsnbc.com/news/ jpg aınmıştır. ÇALIŞMA ORTAMI 5

6 Basından Cumhuriyet Biim ve Teknik Dergisi, 22 Nisan 2011, Sayı: 1257/5 6 ÇALIŞMA ORTAMI

7 Topum İk kez ne zaman takıdı gözerim o pencereye, ne zaman buuştu bakışarımız anımsamıyorum. Ne var ki bu bendeki gerçeği değiştirmiyor. O gözeri, gözerin sahibi o teyzeyi unutmak bir yana her geçen gün daha çok arıyor, daha çok özüyorum. # Biirsiniz, köy azmanı kenter, hee de günümüzde mantar gibi bitiveren apartkondu siteer, insanı bir okmada yutuvermeye pek iştahıdır. Binerce insan kısa bir zaman araığında, görünmeyen eer tarafından buraara ışınanır adeta damperi kamyonardan mazeme yığını misai boşatııverir. Yeni çevreme aışmaı, konu komşuya tanışmaıyım teaşıya didinip duran bu insan(cık)ar, bir anda kendierini yüksek yüksek apartmanarda buuverir. Geçmişeri sıfıranmış, geecekeri pusanmıştır. Uzunca süre geçer aradan, Sağımda soumda kim oturur, ne iş yapar, ne derdi vardır soruarını yanıtamaya zamanımız omaz. Komşumuzun çocuğu omuştur, bir başkasının kızı evenmiştir, annesi, babası yada bir yakını ömüştür, haberimiz omaz. Küüne muhtaç oduğumuz komşuuk bir yana, seamar, günaydınar, iyi güner diekerimiz bie karşıığını bumaz, yererde sürünür, einden tutup kadıran omaz. # İşte böyesine karmaşık duyguar yaşadığımız günerde tanımış omaıyız o yaşı komşumuzu. Ne zaman bizi görse yüzüne hüzünü bir güümseme yereşir, ei sert rüzgarda tutunmaya çaışan sararmış bir yaprak misai hafiften saanırdı. Çok kısa, beki de göz açıp kapayıncaya kadar geçen bu süreye neer sığdırmazdık asında. Haya gücü desteki ne öyküer yazardık onun hakkında. Kocasını kaybettiği açıktır. Bir süreiğine oğunun yada kızının yanında kamış omaıdır. O dönemde her iki taraf da sıkıntııdır. Açmazara başı derttedir. Beki de torunarının ona, onun da sıcak bir yuvaya, igiye gereksinimi vardır. Aradan yıar geçer, torunar büyür, başarının çaresine bakacak çağa geir. Her biri ayrı bir oda ister. Everin hai maum. Üç biemedin dört oda bir saoncuktur(!). Büyükanneye, çaresiz yo görünür. Küçük bir ev tutuur. Dayanır, döşenir, yeni bir cennet(!) yaratıır. İnsan sıcağına, insan nefesine hasret, sağır, kör, disiz duvarara derteşien bir cennet. Ara sıra ziyareter yapıır, evin tüm ihtiyaçarı fazasıya karşıanır, vicdanar akanır! Başkaca da ne yapıabiir ki biricik anneye, sevgii büyükanneye. Ee güne muhtaç edimemiştir, aç deği açık da değidir, karnı tok, giysieri desen hepsi iyi markaardan seçimiştir. Eerinden ancak bu kadarı gemektedir. # Bıraksam, öykü aıp başını kim biir nereere gidecek. İyisi mi tadında keseim. Yaşı çınarımıza seamaşma ritüeimiz ayarca sürdü. Sonbahar geçti, kış geçti, bahar gedi geçiyor derken uzunca bir tati için Ankara dan ayrıdık. Kavurucu, uzunca sürmüş bir yazın ardından sonbahar ortaarında sevgii Ankara mıza tekrar döndük. Ama bir eksikik vardı bu şehirde, bir burukuk, hüzün vardı. Sonbaharın getirdiği bir hüzün değidi bu. Teyzemizin perdesi kapaıydı. Bir gün, iki gün üç gün Yok, açımıyordu bir türü. Biz ise onun yıara meydan okuyan yüzünü, yaşanmışık izi kırışıkarını, yuvaarında inzivaya çekimiş yorgun gözerini, yaprak titreyişi eini boşuna bekeyip durmuştuk. Korkarım, o perde, bir daha hiç açımayacaktı. Perdeer Kapaı Kadı Erdoğan BOZBAY Komşuardan duyduğumuz kadarıya teyzemizin sağığı biraz bozumuş -sanırım kaça kemiği kırımış-, daha iyi bakıır düşüncesiye yaşıar yurduna yereştirimiş. Kış ortaarında da öüm haberi bir bıçak gibi geip yüreğimize sapanıvermişti. Adını bie bimiyorduk o yaşanmışık anıtının, gerçek öyküsünü de öğrenememiştik. Nereiydi, neer yaşamıştı, neer görmüştü, huzuru, mutuuğu yakaayabimiş miydi? Kaç çocuğu vardı, torunar büyüyünce evadı yada evatarı, ona, biraz da vefa sınırarını zorayarak, harç bitti, yapı paydos mu demişerdi? Ucu açık soruar, bundan böye yanıtsız kamaya mahkumdu. Sırar, toprak atındaydı artık, mutak sessiziğe bürünmüştü. Gerçi, ne soruarın bir anamı kamıştı bizim için ne de yanıtarın. Her gördüğümüzde içimizi ısıtan bakışıya, küçük bir e saayışıya, farkında omadan, yıar öncesi yitirdikerimizin yerini doduran değeri bir varığı yitirmiştik. Yanıtarı bisek ne ourdu bundan böye, bimesek ne our? Kim biir, beki de younu dört göze bekediği huzuru bumuştu sonunda. O huzura ermişti beki ama bizim dünyamızda bıraktığı boşuğu biraz osun kestirebimiş miydi acaba? Onu asa unutamayacağımızı bise neer düşünür, neer hissederdi! Kapanan yanızca onun oturduğu saonun perdesi değidi asında. Perdeye birikte, ömür denen yaşanmışık gerçeği de noktaanmıştı bir anamda. Kapanan perdeerin sessiz çığığı, kapımızı bir gün çaması kaçınımaz yanızığın karanık, acımasız yüzü, insanı iikerine kadar ürküten ayak seseriydi beki de. Biiyorum, can yakıcı, iç acıtıcı bir kamçı gibiydi bu ürküntü, beynimizin içinde şakayıp duracaktı. Yaşamımız boyunca peşimizi bırakmayacak, yüzer, gözer, anıar,sevgier, nefreter, unutumaz sandığımız her şey giderek bizden uzakaşacak, kapanan perdeer ise bir daha hiç ama hiç açımayacaktı. Ne yapımaı? 1. Kuandıkarı çaışma patformarı uzman kişier tarafından kurumaı, 2. Çaışma patformunun orta seviyesdinde bir ara korkuuk ve tabanında etekik omaı, 3. Patform üzerinde buunabiecek maksimum yükün 4 katını kadırabiecek dayanıkıkta en az 45 cm genişiğinde omaı, düşmeye ve kaymaya karşı başarı sabitenmei, 4. Patforma çıkıan merdivenin üst ve at uçarı sabitenmei ve patformun seviyesini yeteri kadar aşacak uzunukta omaı, 5. İşçier vücut tipi emniyet kemeri kuanmaı, 6. Yüksekte çaışmayı da göz önüne aan işe giriş ve periyodik sağık muayeneeri omaı, 7. Kuanıan her bir kimyasa maddenin mazeme güvenik bigi formu (MGBF) omaı, bu konuda işçiere bigi verimei, MGBF de beirtien kişise koruyucu donanım kuanımaı, 8. Kapaı yerdeve yüksekte çaışma izin sistemi uyguanmaıdır. İKİ DAKİKA DÜŞÜN > Sayfa 23 ün yanıtı ÇALIŞMA ORTAMI 7

8 Büyüteç: Kaçak Göçmen İşçier Bu sayıda kaçak göçmen işçieri büyüteç atına aıyoruz. Kaçak göçmener eskiden oduğu gibi medyanın gündeminde yer amıyor. Bu durum, böye bir sorunun ortadan kaktığı şekinde yorumanmamaıdır. Kaçak göçer ve kaçak göçmen işçi istihdamı devam etmektedir. Anadou yüzyıardır göçereri konuk etmiş bir doğa parçası. Bir çok büyük göçere karşıaşmış ve neredeyse yeri nüfusu aşan bu göçer, yönetime egemen omuş. Bu benzeşik omayan yapı, daha sonra imparatorukarın içerisinde yer aarak, farkı miiyeterin hoşgörümesini ve sisteme uyumaşmasını da getirmiş. Bu bakımdan ister konakamak amacıya gesin; isterse ve daha çok çaışmak ekmeğini kazanmak amacıya gesin; Türkiye ye geener, ABD ve AB ükeerinden farkı bir yakaşıma karşıaşmaktadırar. Bunun bir yönünü de Türkiye nin komşu hakara iyi geçinme ve hep iyi oarak anıma istemi ouşturmaktadır. Kötü anımamak ve hep sevimek bekentisinin kaçak göçmenere karşı topumsa davranışımızdaki yeri tartışımaıdır. Türkiye nin tavrında Sovyeter Biriği nin dağımasının ardından birikten ayrıan özeike Türki Cumhuriyetere kurumaya çaışıan ekonomik iişkier de etkii. Bu çerçevede söz konusu ükeerden geenere esnek davranııyor. Müsüman oanara karşı da her zaman hoşgörüü ounduğu bir gerçektir. Hiç kuşkusuz, bu hoşgörü ortamından yararanarak, hem yasaarı keyfi uyguamak adına, hem de işçieri ucuza-kötü koşuarda çaıştırmak adına sömürgen davranış sergieyener de vardır. Sorunun medyanın ve kamuoyunun gündeminden düşmüş oması bunun artık kanıksandığını göstermektedir. Biz kanıksamak niyetinde deği, eimizden gediğince sorunun varığına dikkat çekme çabasındayız. Kaçak göçmen kavramını kategorik bir ayrım oarak kuanıyor ve sınıfsa bir bakışa, tek geçim aracı emek oan insanarın hakarının gasp edimesine karşı çıkıyoruz. Kaçak Göçmen Kavramı Üzerine... İnsanoğu dünyaya kendi isteğiye gememektedir. Dünyaya kendi isteğiye gemediği gibi, gediğinde dünyanın neresinde yaşamını sürdüreceğine, hangi ükenin vatandaşı oacağına, hangi ırk ya da etnik kökene mensup oacağına da kendisi karar vermemektedir. Bir kez dünyaya gedikten sonra onu çevreeyen iki teme sınır buunmaktadır. Birincisi, fizikse doğanın koyduğu sınırdır. Bu, insanoğunun dünya gezegenini terk edip başka bir gezegene gitmesini engeemekte ve dünya gezegeni üzerinde de maddese oarak kendini yeniden üretmesini zorunu kımaktadır. İkincisi ise, günümüz dünyasında egemen oan ve uus devet biçiminde örgütenmiş buunan siyasa-ekonomik yapıanmanın koyduğu sınırdır. Bu ise, insanarı, maddi yaşamı sürdürme oanakarına sahip omasaar da, dünyaya gedikeri coğrafyada yaşamaya zoramaktadır. Kapitaizmin coğrafi düzeyde eşitsiz geişmesi, geri kamış bögeerdeki insanarın -doğa evrim süreci sonunda yaşamarı sonanmadan- maddese yaşamarını sürdürmesini oanaksızaştıran iki tehike doğurmaktadır: Birincisi savaş, etnik-dinse çatışmaar vb nedenere maddese yaşamın tehikeye girmesi, ikincisi gereki tüketim maddeerine erişememe nedeniye ouşan tehdit. Bu tehikeeri yok etmek için coğrafi hareketiik bir zorunuuk omaktadır. Ancak, geri kamış böge insanarı bu tehikeeri aşmak için yoa koyudukarında, yukarıda sözü edien ikinci sınır kendierini çevreemekte ve onarı engeemektedir. Maddese yaşamını sürdürmenin yoarını arayan bu insanar, sınır denetimerini kıran ve yasaara aykırı davranan kaçakar oarak * Dr., Cumhuriyet Üniv. İktisadi İdari Biimer Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü / Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Vakfı Gönüüsü Taner AKPINAR* damgaanmaktadır. Kaçak damgasını yedikten sonra da mevcut yasaarın kapsamı dışında tutumakta ve aykırı davranışarı gereği cezaandırımaarı meşru görümektedir. García Hernández in (1) ve Racheff in (2) de dediği gibi, asında hiçbir insan/insanoğu yasadışı değidir, (3) onu yasadışı ian eden, yine kendi ırkının egemenerinin koyduğu kuraardır. Kaçak göçer, bu göçerin yöneik oduğu ükeer ve uusararası kuruuşar tarafından tahmini oarak verien istatistikerde miyonara ifade edimektedir. Bir ükenin sınırarından miyonarca insanın kaçak oarak girmesi ve kaçak oarak yaşamını sürdürüp çaışıyor omasına inanmak oanakı değidir. Bu durumun, düşük ücreti işgücüne oan taebi karşıamak için yapıan bir manipüasyon oduğu görüşü ieri sürüebiir. Yasadışı ian ediip kaçak damgasını yemeeri, onardan bekenen çıkarın en üst düzeye çıkarıması içindir. Kaçak oarak damgaanmaarı, bu insanarın, köeiği andıran koşuarda yaşamaarına ve çaışmaarına yo açabimektedir. Kaçak oarak adandırıan bu göçmener, insan kaçakçıarı ya da insan tacirerinin ağına düşüp bir meta gibi aınıp-satıabimekte, işverenere herhangi bir hukuksa zemini omayan tam bir bağımıık iişkisi içinde çaışmak zorunda kaabimektedir. Kaçak konumdaki göçmen işçierin istihdamında, tarafar arasında herhangi bir pazarık söz konusu omamakta ve devetin de görmezden gemesiye, işveren diktasına dayaı bir iş iişkisi ortaya çıkmaktadır. Köeikte beireyici, yani köeeri köeik koşuarında yaşamarını sürdürmeye zorayan unsur mükiyet iişkisi efendinin köesinin mükiyetine de sahip oması- iken, kaçak konumdaki göçmen işçierde beireyici unsur, onarın yasadışı konumudur. 8 ÇALIŞMA ORTAMI

9 Büyüteç: Kaçak Göçmen İşçier resim, adresinden aınmıştır. resim, adresinden aınmıştır. Yasadışı konumarı, onarı savunmasız bırakarak her tüü sömürüye açık hae getirmektedir. İşverener, bu durumdan yararanarak bu işçieri kendierine bağımı kımaktadır. Kaçak göçmen işçierin çaışma koşuarı (4) Şimdi buraya kadar söyedikerimizi, Türkiye de inşaat sektöründe çaışan kaçak göçmen işçierin çaışma koşuarı üzerinden, daha somut bir düzemde ortaya koymaya çaışaım. Türkiye 1990 arın başarından itibaren uusararası kaçak işgücü göçeri amaya başamıştır. Bu işgücünün büyük böümü, Sovyeter Biriği nin dağımasının ardından birikten ayrıan ükeerden gemektedir. Göçmenerin çaışmak için Türkiye ye gemeerinde Türkiye nin bu işçierin gediği ükeere yöneik esnek vize rejimi uyguamaarı koayaştırıcı ro oynamıştır. Türkiye nin uyguadığı esnek vize rejimini, bu ükeere kurumaya çaışıan büyük çapı ticari, ekonomik ve sosya iişkierin bir parçası oarak görmek gerekmektedir. Türkiye ye kaçak göçmen işçierin geişi, işveren çevreerinin işçi ücreterindeki tarihi artışar karşısında ucuz işgücü arayışı ie de zamansa oarak kesişmektedir. İnşaat sektöründe yaptığımız saha araştırması, bu sektörde ağırıkı oarak Müsüman-Türk kökeni göçmen işçierin çaıştırıdığını ortaya koymaktadır. Kaçak göçmen işçier emek-yoğun niteiksiz işerde çaıştırımaktadır. Bu işçier daha ucuza çaıştıkarı, daha doğrusu çaışmak zorunda odukarı için yeri işçiere tercihen işe aınmaktadır. Kaçak göçmen işçierin bir kısmı Türkiye ye yasadışı yoardan geirken, bir kısmı Türkiye nin bunarın gediği ükeere uyguadığı birkaç ayık vizesiz giriş oanağından yararanarak turist konumunda gemektedir. Bunar da yasa süresi içinde geri dönmeyerek yasadışı konuma düşmektedir. Görünürde turist oan bu işçierin pasaportarına çoğunuka işverener e koymaktadır. Kaçak göçmen işçier, herhangi bir pazarık gücüne sahip omadığından işveren tarafından sunuan koşuarda çaışmaya razı omaktadır. İşverener kaçak göçmen işçieri görünürde gündeik yevmiye ie çaıştırmakta ancak, yevmiyeyi hak etmek için günük verien bei bir iş miktarının bitirimiş oması gerekmektedir. Bu da, gerçekte bu işçierin parça başı çaıştırıdığı anamına gemektedir. Verien günük iş miktarının bitirimesi çoğunuka gece geç saatere kadar çaışmayı gerektirmektedir. İnşaat sektörünün doğası göz önüne aındığında, kaçak göçmen işçierin insan gücünün kapasitesinin sınırarını zorayan bir çaışma düzeninde çaıştırıdığı söyenebiir. İşverener çoğunuka işe başarken taahhüt ettiği ücreti de ödememektedir. Kaçak göçmen işçier buna karşı herhangi bir mücadee aracına ve koruyucu mekanizmaya sahip değidir. Bu işçier insanık dışı koşuarda barınmakta ve yaşamarını sürdürmeye çaışmaktadır. İnşaatarın bir köşesinde ya da derme çatma kuübeerde veya da ormanık aanarda banyo ve tuvaet gibi teme atyapıdan bie yoksun koşuarda barınmaktadırar. Çok ağır ve yorucu işerde çaışmaarına rağmen son derece kötü ve dengesiz besenmektedirer. İş dışında uyumaktan başka bir şeye ne zamanı ne de oanağı buunan bu işçier adeta bir iş hayvanına indirgenmiş durumdadır. Bu satırarı yazmaktaki amacım acitasyon yapmak deği, yanızca çıpak gerçekiği die getirmek Dipnotar (1) García Hernández César C., (2008), No Human Being is Iega, Monthy Review, Voume 60, Number 2, pp (2) Racheff Peter, (2008), No Human Being is Iega, > viewartice/18264<. (3) Bu ifadenin -hiçbir insan/insanoğu yasadışı değidir (no human being is iega) yıında, ABD de, sokakara döküen göçmen işçierin kuandığı bir sogan oduğunu beirtmek gerekir. (4) Burada aktardığım bigier Türkiye ye Yöneik Düzensiz Göçer ve Göçmenerin İnşaat Sektöründe Enforme İstihdamı başıkı doktora tezim için yaptığım saha araştırmasına dayanmaktadır. ÇALIŞMA ORTAMI 9

10 Büyüteç: Kaçak Göçmen İşçier Türkiye nin Görünmeyen Emekçieri: Yabancı Göçmenerin Çaışma Hayatarına Gene Bir Bakış I. GİRİŞ: Türkiye, 1990 ara kadar Osmanı İmparatoruğu nun Bakanar ve Kafkasya daki eski toprakarından geen göçmenerin iskân edimesi deneyimerini yaşamıştır. Devetin çeşiti kurumarının ev, toprak veya iş buma konusunda yardımcı oduğu, Müsüman ve Türk kökeni bu göçmenerin çoğunuğunun bei süreer sonunda Türk vatandaşığına geçtiği biinmektedir (Tekei, 1990) ardan itibaren ise farkı kimikere sahip göçmen gruparın, Asya, Orta Doğu ve Afrika nın çeşiti ükeerinden geerek, bazen kısa bazen de uzun sürei oarak Türkiye ye yereşmeye başadıkarı görümektedir. Yeni kürese kapitaist sistemin yarattığı yoksuuk, sözü geçen bögeerdeki savaşar, iç çatışmaar, Sovyeter Biriği nin dağıması bu bu gruparın Türkiye ye gemeerinin başıca nedenerindendir erden itibaren Türkiye nin esnekeşen sınır poitikaarı ve Türkiye ekonomisinin enforme sektörün önemi bir yer tuttuğu ihracata dayaı büyüme modeine geçmiş oması, uusararası göçmenerin geişini özendirmiş diğer faktörerdir (Erder, 2000). Türkiye ye çaışmak veya itica başvurusu yapmak üzere geen göçmenerin önemi bir kısmı, ya sınırarı yasa omayan yoardan geçmekte, ya yasa vize süreerini aşmakta, ya da oturma ve çaışma izinerini aamamaktadır. Türkiye deki düzensiz göçmenerin kesin bir sayısını vermek mümkün değidir yıarı arasında, Türkiye sınırarına giriş yaparken veyahut Türkiye sınırarı içinde gereki yasa begeeri omamaarı nedeniye tutukanan göçmen (İçduygu, 2006), Türkiye deki bütün düzensiz göçmenerin sadece bir kısmını ouşturmaktadır. Gereki yasa begeerinde eksikiker oan göçmener için İngiizce akademik yazında kuanıan irreguar migrant kavramının Türkçe deki karşıığı oan düzensiz göçmener bu göçmeneri tanımamak için kuanıabiir. Akademik yazında, basında ve gündeik dide sıkıka kuanıan kaçak kavramının içerdiği pejoratif anamdan doayı böye bir kuanım daha yerinde gözükmektedir. Sonuç oarak bu göç hareketeri, yasa hakardan yoksun ve sosya güvence oanakarından yararanamayan düzensiz göçmenerin yaşadıkarı mağduriyeteri hem insani hem de siyasa bir tartışma haine getirmektedir (Lordoğu, 2010). Bu yazıda, Türkiye deki düzensiz göçmenerin çaışma hayatarına iişkin gene bir resim çizimeye çaışıacaktır. Yazının sınırarını aşmamak adına, yanızca İstanbu daki düzensiz göçmener mercek atına aınacaktır. Aşağıdaki paragrafarda, önceike yabancı göçmenerin hangi iş koarında, ne gibi koşuarda çaıştığı tartışıacak; sonrasında, * Arş. Gör., Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakütesi, Sosyooji Böümü Görkem DAĞDELEN* bu göçmenerin çaışma hayatarında devetin farkı kurumarıya ne gibi karşıaşmaar yaşadıkarı ve yasa hakarının boyutarı ortaya konuacaktır. Sonuç kısmında ise, konuya igii gene bir değerendirme yapıacak ve bazı önerier sunuacaktır. II. İŞ PİYASALARINDA DÜZENSİZ GÖÇMENLER İş piyasaarındaki yabancı göçmenerin konumarını inceerken, Türkiye ye farkı nedenere ve çeşiti amaçara geen düzensiz göçmeneri tek bir grup gibi düşünmemek önemidir. Türkiye deki düzensiz göçmener, geiş nedeneri, yasa konumarı ve ieriye dönük amaçarı açısından iki grup oarak düşünüebiir. Çoğunuka Afganistan, Pakistan, Bangadeş, Irak, İran ve Somai gibi ükeerden can ve ma güvenikeri omadıkarı için geen, beiri bir süre Türkiye de durduktan, Türkiye yi bir ara durak oarak kuandıktan sonra göç süreçerine devam etmek isteyen göçmener birinci grubu ouşturmaktadır. Bu göçmen grupardan bazıarı Batı ükeerine müteci statüsü aarak gitmeyi panamakta; bu amaça da Bireşmiş Mieter İtica Yüksek Komiseriği ne başvurmaktadır (Kirişçi, 2003). Bazıarı ise, yasa omayan yoardan canarı pahasına sınırarı geçip, Avrupa ükeerine yereşmeye çaışmaktadırar. Önceiki göç nedeneri Türkiye de çaışma yaşamına girmek omamasına karşın, geçim zorukarı bu göçmeneri kısa sürei işerde çaışmaya itmektedir. Bir diğer göçmen grubunu ise Romanya, Modova, Rusya, Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan gibi eski Sosyaist Boğu ükeerinden Türkiye ye beiri bir süreiğine çaışmak için geen göçmener ouşturmaktadır. Sözü geçen ükeere koay vize veridiği için, sınırarı yasa yoardan geçen bu göçmenerin çaışma yaşamarını gereki yasa begeer amadan ve bir süre sonra da vize süreerini aşarak sürdürmeeri, odukça oağan bir durumdur. Bu ükeerden geen göçmener arasında, beiri miktararda para biriktirdikten sonra ükeerine dönmeyi amaçayanar çoğunuğu ouşturmaktadır. 10 ÇALIŞMA ORTAMI

11 Büyüteç: Kaçak Göçmen İşçier resim, adresinden aınmıştır. Bu noktada yazının odağını, düzensiz göçmenerin uğrak noktaarının başında geen İstanbu a çevirmek uygun düşecektir. Bu büyük kentin ekonomik yaşamının farkı iş koarında çaışan düzensiz yabancı göçmener, yazının başığında da ima edidiği üzere, beiri birkaç semt dışında faza kamusa aanda görümemektedirer. Yapıan akademik çaışmaar (İçduygu, 2004), göçmenerin çoğunuka teksti/hazır giyim, meta, inşaat, ev hizmeteri, ote-okanta, eğence ve fuhuş gibi sektörerde çaışmakta oduğunu göstermiştir. Konuya igii ayrıntıı ve kapsayıcı istatistiker buunmamaka birikte, bu çaışmaarda bazı eğiimer ortaya çıkabimiştir. Her sektörün farkı özeikeri omaka birikte, göçmenerin çoğunuğunun iş deneyimerini, yoğun iş yükü, uzun çaışma saateri, iş güvencesiziği, düşük ücreter ve sosya hakarın omayışı gibi oguar beiremektedir. Bu koşuar piyasanın dinamikerine göre zaman zaman daha da zoraşabimekte veya iyieşebimektedir. İstanbu daki düzensiz göçmenerin çaışma yaşamarıya igii önemi bir nokta, göçmenerin farkı iş koarında dağıımarının onarın etnik kimikeri ve topumsa cinsiyeteriye yakından iişkii oduğudur. Bu dağıımı kısaca açıkamak oanakıdır: Azerbaycan, Özbekistan ve Irak tan geen erkek göçmenerin inşaat ve gıda gibi sektörerde yoğunaştığı görümektedir arda teksti ve hazır giyim sektörerinde sıkıka rastanan Modovaı ve Romanyaı erkek işçier yererini son yıarda Kırgız, Özbek ve Türkmen erkek göçmenere bırakmıştır. Nakiyat sektöründe Modovaı ve Azeri erkek göçmener çaışmaktadır. Zeytinburnu nda imaata igii işerde Afgan erkek göçmenerin buunduğu biinmektedir. Modovaı ve Ukraynaı kadın göçmenerin, ote ve eğence sektörerinde seks işçisi veya hazır giyim sektöründe tezgâhtar oarak çaıştığı görümektedir. Azeri ve Gürcü kadın göçmener ise, Modovaı göçmenere birikte İstanbu un orta - üst sınıfarının everinde bakıcı ve hizmetçi oarak çaışmaktadırar. Bu işkoarı düzensiz göçmenerin en çok çaıştıkarı aanar omasına karşın, geçim zorukarı göçmeneri, İstanbu un değişik semterinde umumadık işer yaparken karşımıza çıkartabimektedir. Kucakarında taşıdıkarı tezgâhara sokakarda saat satan Nijeryaı ve Ganaı erkek göçmenerin, otoparkarda araba yıkayarak geçinen Ukraynaı erkek göçmenerin veya Laei deki semt pazarında ükeerinden getirdikeri şarküteri ürünerini satmaya çaışan Modovaı kadın göçmenerin çaışma mekânarı bu görünmeyen aanarın sadece birkaç tanesidir. III. DEVLET İLE KARŞILAŞMALAR VE YASAL HAKLAR Giriş böümünde de beirtidiği üzere, 1990 ara kadar Türk vatandaşığına sahip omayan göçmenerin iş piyasaarında varığı kitese bir ha amamıştır. Bu nedene de konuya igii yasaar, farkı resmi kurumarın yetki aanarına girecek şekide odukça dağınık oarak kamıştır. Cumhuriyet in ik dönemerinden başayarak, uyguanmış bu yasaarda, göçmenerin evrense öçütere göre deği, etnik kimerine göre sınıfandırıması söz konusu oabimiştir yıında yürürüğe giren 4817 sayıı Yabancıarın Çaışma İzineri Hakkında Kanun ise getirdiği yeniikere, çaışma izinerinin verimesi konusunda çağdaş ve evrense hukuk normarının uygunanma şansını açmıştır. Ne var ki, bu yasanın da eski yasaarın ayrımcı diinden etkiendiği kısımar buunmaktadır. Örneğin, yasanın bei maddeerinde, 1981 tarihi ve 2527 sayıı Türk soyu yabancıarın çaışmasını düzeneyen yasaya atıf yapımakta; böyece Türk Soyu sayıan göçmener Türk vatandaşı omamaarına karşın yabancı oarak sayımamaktadır. Böyeike bu göçmenerin yabancıarın amak zorunda kadığı gereki çaışma begeerini amaarına gerek kamamaktadır. Türk soyu görümeyen göçmener bu avantajdan yararanamamaktadır. Göçmenerin çaışmasını düzeneyen bu yeni yasaya igii bir diğer sorun, yasanın 10 yıa yakın bir süre önce kabu edimesine rağmen çaışma izni aarak çaışan göçmenerin oranında büyük bir artışın hââ omamasıdır. Yasanın uygunanmasında bazı sorunarın oduğu açıktır yıarı sadece kişiye çaışma izin verimiş; bu izinerin de büyük bir kısmı yüksek niteiki profesyone göçmenerce kuanımıştır. Türkiye deki yabancı göçmenerin sadece % 0.2 sinin çaışma izninin oduğu düşünüürse bu tespitin doğruuğu ortaya çıkacaktır. Kısacası, 2000 erdeki yasa değişikiker, bir yanda Türk soyundan omak gibi objektif omayan değerendirme kritererini tam oarak ortadan kadıramamış, diğer yanda da geniş göçmen kiteerini yasa hakara kavuşturamamıştır (İçduygu, 2010). resim, adresinden aınmıştır. ÇALIŞMA ORTAMI 11

12 Büyüteç: Kaçak Göçmen İşçier Son yıarda göç hareketerinin artmasının dışında, Avrupa Biriği süreci Türkiye nin göçmenere yöneik yeni yasa düzenemeere gitmesine neden omuştur te kabu edien İtica ve Göç Uusa Eyem Panı doğrutusunda, 2011 yıında Yabancıar ve Uusararası Koruma Kanunu tasağı ouşturumuştur. Bu tasağın yasaaşmasıya birikte, Türkiye tarihinde ik defa yabancı göçmenerin entegrasyonu sorunu resmiyete kavuşacaktır. Yasanın getireceği bir diğer yeniik, yabancı göçmener üstüne uzmanaşmış ve kapsayıcı bir kurum oması bekenen Göç İdaresi Gene Müdürüğü nün kuruacak omasıdır. Yasanın bu haiye kabu edimesi durumunda düzensiz göçmenerin çaışma yaşamarına ne yönde etkieri oacağı, var oan mağduriyeterin ne kadar gideriebieceği henüz kestiriememektedir. Bütün bu yasa değişikiker göçmenerin çaışma yaşamarına bazen doğrudan bazen de doayı yoardan yansımaktadır. Örneğin eski Sovyeter Biriği ükeerinden geen göçmenerin aeyhine işeyen vize değişikikeri göçmen emekçierin Türkiye ie kendi ükeerine gidiş geiş süreerine iişkin yeni stratejier izemesine, böyeike de iş yaşamarında zoranmaarına neden omaktadır. Diğer yandan çaışma izni omaksızın çaışan binerce göçmenin devet görevierince gözetim atında tutuduğu, çaışmaarına göz yumuduğu, zaman zaman yapıan baskınara da göz yummanın keyfi oarak askıya aındığı biinmektedir. Takdir edimei ki, çaışma yasasının, birçok zoruğa katanarak Türkiye de çaışma yaşamarına devam eden yabancı göçmenerin mağdur edimeden uyguanması önemi bir hedef oarak igii kesimerin karşısında durmaktadır. IV. GENEL DEĞERLENDİRME Yukarıda ortaya konan tabo ie, Türkiye deki düzensiz göçmenerin çaışma yaşamarına iişkin gene bir resim çizimeye çaışımıştır. Türkiye ye yöneik uusararası göç hareketeri 20 yıı aşkın bir süredir çeşitenerek sürmeke birikte, bu hareketerin dinamiği ABD ve Avrupa ükeerinin yaşadığı deneyimerden farkıaşmaktadır. Bu ükeerdeki sermaye birikim süreçeri ve demografik özeiker süreki yeni göçmen ihtiyacı doğurmaktadır. Türkiye de ise, yüksek işsizik oranarı ve vasıfsız işçi gereksiniminin, Türkiyei çaışanarca karşıanması nedeniye yabancı göçmen gereksinimi yapısa oarak buunmamaktadır. Eğence, fuhuş ve profesyone ev/bakım hizmeteri gibi sektörer bu konuda istisna ouşturmakta, bu sektörerde yabancı göçmen emeğine gereksinim duyumaktadır. Özeike kadın göçmenerin tercih edidiği bu sektörerde Türkiyei kadın işçierin çaışmayı tercih etmemesi, yeri ve yabancı işçier arasında bir rekabetin doğmasını engeemektedir. Diğer iş koarında ise, yabancı göçmen çaıştırmanın bazı avantajarı omasına rağmen, iş verenerin baskın riski nedeniye beiri bir sayının üstünde yabancı göçmen çaıştırmadıkarı görümektedir. Bu sektörerde de yabancı göçmener Türkiyei işçierin esası bir rakibi haine gememektedir. Bir diğer deyişe, basında ve sendika çevreerce diendirien, yabancı göçmener Türkiyei işçierin işini çaıyor argümanarı yeniden gözden geçirimeidir. Soruna, çaışanarın en teme hakarı kabu edien, insani bir ücret ve çaışma koşuarı, yasa güvenceer ve örgütenme hakkı gibi boyutardan bakıdığında, bu tabonun enforme sektörerin farkı kademeerinde çaışan Türkiyei emekçierinkine benzer mağduriyeter yarattığını söyemek oası. Doğadır ki, yabancı göçmenerin çaışma izinerinin öncesinde vatandaşık hakkı ve oturma hakkı gibi yasa güvenceerden bie yoksun omaarı bu mağduriyeteri katmerendirmektedir. Bu noktada, göçmen grupar arasında geinen üke, geiş amacı ve sosyo-ekonomik farkııkara dayanan önemi ayrışmaarın buunduğunu tekrar anımsamak önemidir. Ükesinden can güveniği omadığı için kaçan ve itica etmek isteyen göçmenerin, çaışma hayatında yaşayacağı mağduriyeter, ükesine gidip geme şansı oan göçmenerden farkı boyutar taşıyacağı aşikardır. Yine de, yazının başığındaki görünmeyen emekçier deneyimini, hem İstanbu un beiri kamusa aanarında ürkekçe de osa kendini gösterebien yabancı göçmener, hem de kamusa aana çıkma durumu bie omayanar için beraber düşünmek yerinde oacaktır. Böyesine bir değerendirme, farkı göçmen gruparın deneyimerine yöneik özgün poitikaarın gerekiiğini göstermektedir. Bu poitika ve düzenemeerin yanızca devet kurumarının deği, sivi topum örgüteri, sendikaar ve göçmenerin kendi öz örgüterinin katıımıya yapıdığında etkii oacağı da unutumamaıdır. Yazının sınırarı nedeniye değinimeyen bir diğer önemi nokta, yabancı göçmenerin her zaman devet ve işveren gibi aktörer arasında pasif, edigen ve mağdur bir konumda omadığıdır. Birçok çaışmanın gösterdiği gibi (Danış, 2006; Dağdeen, 2008), göçmener bazen bireyse bazen de koektif oarak iş koşuarına iişkin hoşnutsuzukarını işverene tepki göstererek veya işten ayrıarak gösterebimektedir. Özeike işveren için vazgeçimez oan bazı yabancı göçmenerin pazarık gücü daha faza oabimektedir. Bu tarz direniş stratejierinin var oan eşitsiz ve hukuksuz yapıyı değiştirmese de aktörere beiri bir özgürük aanı açtığını söyemek mümkündür. V. BİBLİOGRAFYA Dağdeen, G. (2008). Changing Labour Market Positions and Workpace Interactions of Irreguar Modovan Migrants: The Case of Textie/Cothing Sector in İstanbu, Turkey, Basımamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: The Graduate Schoo of Socia Science, Midde East Technica University. Danış, D. (2006). Integration in Limbo: Iraqi, Afghan, Maghrebi and Iranian Migrants in İstanbu. İstanbu: MireKoc Research Projects. Erder, S. (2000). Uusararası Göçte Yeni Eğiimer: Türkiye Göç Aan Bir Üke mi?. Mübecce Kıray için Yazıar, Fuya Atacan, Mehmet Türkay, Fuat Ercan, Hatice Kurtuuş (der.), İstanbu: Bağam Yayınarı. İçduygu, A. (2004). Türkiye de Kaçak Göç. İstanbu: İstanbu Ticaret Odası Yayınarı. İçduygu, A. (2006). The Labour Dimensions of Irreguar Migration in Turkey. RR2006_05_Icduygu.pdf [erişim tarihi: ]. İçduygu, A. (2010). Türkiye de Uusararası Göçün Siyasa Arkapanı: Küreseeşen Dünyada Uus-deveti İnşa Etmek ve Korumak, Türkiye ye Uusararası Göç içinde, B. Pusch & T. Wikoszewski (eds.). İstanbu: Kitap Yayınevi. Kirişçi, K. (2003). The Question of Asyum and Iega Migration in European Union-Turkish Reations. Turkish Studies, 4(1). Lordoğu, K. (2010). Türkiye deki Çaışma Hayatının Bir Parçası Oarak Yabancı Çaışanar, Türkiye ye Uusararası Göç içinde, B. Pusch & T. Wikoszewski (eds.). İstanbu: Kitap Yayınevi. Tekei, İ. (1990). Osmanı İmparatoru ndan Günümüze Nüfusun Zorunu Yer Değiştirmesi ve İskan Sorunu, Topum ve Biim, No ÇALIŞMA ORTAMI

13 Büyüteç: Kaçak Göçmen İşçier Eski Doğu Boku Ükeerinden Türkiye ye Düzensiz Göç ve Kadın Emeği Çağa Ünütürk ULUTAŞ* Son yıarda giderek göç veren üke konumundan göç aan üke konumuna doğru evrimekte oan ükemizde, göç hareketerine kadınar damga vurmaya başamıştır. Sosyaist sistemin çöküşünün ardından ağır bir bunaıma sürükenen Eski Doğu Boku ükeeri, 1990 ı yıardan itibaren Türkiye ye yöneen düzensiz göç akınarının önemi kaynak ükeeri haine gedier. Söz konusu düzensiz emek göçünün başıca iki özeiği, kadın göçmen oranının erkek göçmen oranından yüksek oması ie göçmenerin güvencesiz ve düşük ücreti sektörerde istihdamı oarak sıraanabiir yıı ortası için Türkiye ye geen kadın göçmen sayısının oduğu öngörüürken, bu sayının erkekerde oduğu öngörümüştür (UN, 2009). Kadın göçmen sayısının görei yüksekiği, kaynak ükeerdeki sosyo-ekonomik koşuardan çok, ükemiz işgücü piyasaarındaki koşuara açıkanabiir. Türkiye de göçmen işgücüne en yoğun taebin görüdüğü ev ve bakım hizmeteri, eğence ve fuhuş sektörü, konfeksiyon gibi sektörer daha çok kadın işgücüne açık oan cinsiyetendirimiş aanardır. Bu aanarın yanı sıra, gıda- okanta, turizm ve tarım sektörerinde de kadın göçmener erkekere bir arada istihdam edimektedirer. Eski Doğu Boku ükeerindeki itici etkener de kuşkusuz kadınarın göç etme karararında beireyici omaktadır. Üniversite mezunu profesyone mesek sahibi kadınar, ücreterinin teme yaşam gidererini dahi karşıamaması nedeniye göç etmeye karar verdikeri gibi, daha önce fabrika ve atöyeerde çaışan kadınar da atöyeerin kapanması ie işsiz kamaarı ve tekrar iş buamamaarı sonucu göç kararı vermektedir. Topraktan eskisi gibi geir ede edemeyen köyü kadınar için de göç, çocukarına kenterde daha iyi bir yaşam oanağı sunmanın you ve hayatta kama stratejierinin bir parçası omaktadır (Atatimur, 2008). Eski Doğu Boku ükeerinde eğitim ve sağığın metaaşmasıya bu aanar için yüksek harcamaar yapıması ve yeni tüketim kaıparına uygun farkı tür gereksinimerin ortaya çıkması, bu ükeerdeki kadınarı göçe sürükeyen diğer nedenerdir (Demirdirek, 2007: 16). Sosyaist sistemin çöküşüye ortaya çıkan ekonomik bunaım ortamında yaşanan aie içi şiddet, eşerin ako sorunu, boşanma ve başka aievi sorunar da kadınarın göç karararını etkieyebimektedir. Azerbaycan ve Ermenistan kökeni kadınarın göçünde ise, ekonomik sorunardan çok savaş koşuarında can güvenikerini sağama amacının önemi bir etken oduğu görümektedir (Kafa, 2008:143). Kadınarın hedef üke oarak Türkiye yi seçme nedenerinden en önemisi, ükeerinde ve Türkiye de ede edebiecekeri geir arasındaki yüksek farkııktır. Diğer yandan coğrafi yakınık, kayıt dışı sektörün genişiği ve denetimin azığı, vize poitikaarı ie ükeye giriş koayığı buunması, zincireme göç sayesinde Türkiye de akraba ve arkadaş ağarının kurumuş oması eski Doğu Boku ükeerinden göç eden kadınarın Türkiye ye yönemeerindeki en önemi gerekçeerdir. Azerbaycanı, Türkmen, Gagauzyaı (Modo- * Dr., Pamukkae Üniversitesi, İİBF, Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü vaı) kadınar için di öğrenme koayığı ve kütüre yakınık da Türkiye yi tercih etmeerinde önemi bir gerekçedir. Ermeni göçmener ise Türkiye deki Ermenier aracıığıya veya onarın yanında iş buabime oanakarı nedeniye Türkiye ye göç etmeyi seçmektedirer (Ozinian, 2009). Göçmen kadınar, kapitaist emek formarıya tanışmak, kırsa aandan, başka ükedeki bir kente göç etmiş omak, ik defa uusaşırı bir faaiyette buunmak gibi gerekçeere kaygı içindedirer (Keough, 2006: 435). Diğer yandan düzensiz biçimde göç etmiş omaarından kaynakanan yasadışı ikamet ve istihdam statüeri, sınır dışı edime korkusuya her tür oumsuz çaışma koşuuna boyun eğmeerine; sağık ve sosya güvenik hakarından yararanamamaarına; süreki poise yakaanma korkusuya yaşamaarına yo açmaktadır. Everine ve çocukarına duydukarı özem, gerçekeştirien tüm araştırmaarda göçmen kadınarın en teme probemi oarak die getirimektedir (Kümbetoğu, 2005, Ünütürk Uutaş, 2010, Kaşka, 2006 ) resim, adresinden aınmıştır. Türkiye deki bakım hizmeti açığı ve yeri kadınarın yatıı oarak hizmet sunmayı tercih etmemesi nedeniye, göçmen kadınara yöneik en yoğun işgücü taebinin buunduğu sektör ev hizmeteri sektörüdür. Yatıı bakım hizmeteri, işveren açısından kesintisiz bakım hizmeti ama avantajı yaratırken, göçmen kadınar açısından da kaacak yer, yemek gibi gidereri azatma, poisten sakanma ve para biriktirme oanağı sağaması nedeniye tercih edimektedir. Bununa birikte gözerden ırak ve korunakı ev-içi aanı, göçmen kadınar için koruyucu bir yuva oabidiği gibi her tür istismara açık bir aana da dönüşebimektedir. İstanbu ve Ankara da gerçekeştirien çeşiti araştırmaarda (Kümbetoğu, 2005, Ünütürk- Uutaş, 2010, Atatimur, 2008, Ozinian, 2009, Kafa 2008) ev hizmeterinde çaışan göçmen kadınar, aşağıama, uzun saater çaıştırma, fizikse ve cinse şiddet, pasaporta e koyma, ücretini eksik ödeme, hafta sonu izin vermeme, kapıyı kiiteyerek dışarı çıkmasını engeeme, yemek ve yatacak yer vermeme, çamaşır ve buaşığı ede yıkatma gibi şiddet ve istismar biçimerine maruz kadıkarını aktarmışardır. Dedeoğu (2011) nun İstanbu da Azerbaycan ın Nahçivan bögesinden göç ederek konfeksiyonda çaışan ka- ÇALIŞMA ORTAMI 13

14 Büyüteç: Kaçak Göçmen İşçier dınar üzerine gerçekeştirdiği araştırma, konfeksiyon sektöründe de göçmenerin baskı ve sömürüye maruz kadığını gözer önüne sermektedir. Azerbaycanı kadın işçier aynı işi yapan yeri işgücünden daha düşük ücret amakta, daha uzun saater çaışmakta, kimi zaman çaıştıkarı günerin ücretini aamamaktadır. Bununa birikte işverenin kovma ve sınır dışı ettirme tehdidine boyun eğmekte, ücreterini eksik asaar da aynı atöyeerde çaışmaya devam etmektedirer. Yasadışı ikamet etmeerinden ötürü çocukarını okua kaydettiremeyen kadınar, çocukarını da atöyeye getirmekte, onara birikte çaışmaktadırar. Türkiye ye turist vizesiye giriş yaparak fuhuş sektöründe kendi hesabına veya aracıara kazançarından beiri miktarda prim ödeyerek çaışan kadınar, fuhuş sektörünün doğası gereği istismara en açık oan gruptur. Kafa (2008) nın gerçekeştirdiği araştırma, fuhuş sektöründe çaışan göçmen kadınarın maruz kadığı şiddet ve istismarın boyutarını gözer önüne sermektedir. Düzensiz biçimde göç eden kadınar, çoğunuka döngüse göçü tercih etmektedirer. Göçmenerin gittikeri ükede geçici bir süre çaışarak para kazanmaarı, ardından ükeerine dönüp, gereksinim durumunda yeniden çaışmak üzere gemeeri döngüse veya mekik göç oarak tanımanmaktadır (Erder 2007, s.43). Kadınarın iş buma sürecinde ajansar (komisyon karşıığı iş bumaya aracıık eden şirketer), daha önce ükeye gemiş oan akraba ve arkadaş ağarı ro oynamaktadır. Ükeerine geri dönmekte oan mekik göçmenerin Türkiye de çaıştıkarı işi yakınarına bırakmaarına ve geri döndükerinde o işe devam etmeerine sıkça rastanmaktadır. Örneğin Gagauzya da gene oarak 30 yaşarında genç anneer 6 ayık dönemere Türkiye ye, eşer ve babaar birkaç ay için Rusya ya çaışmaya gitmekte, gidiş için tarada çaışmadıkarı kış ayarını tercih etmektedirer. Anne ve baba birikte göç ettikerinde, çocukarı büyük anneerine bırakmaktadırar. Ne var ki, köyerinde göçmen kadınar, çocukarın terk edimesinin ve aieerin dağımasının nedeni oarak görümekte ve suçanmaktadırar. Bu kadınar gittikeri ükede erkekere kaçma oasıığı buunan kadınar oarak görümekte, ahak düzeyerine kuşkuya bakımaktadır. Türkiye ye gitme nedeneri, bir erkek buma amacına dayandırımadığında bie, daha çok tüketim mazemesi aabimek, daha çok refah ede etmek için açatıcı işer yapmayı kabu eden kadınar oarak küçümsenmeerine yo açmaktadır (Keough, 2006: ). Kendi ükeerinde göç etmeeri nedeniye küçümsenen kadınar, Türkiye de de Eski Doğu Boğu ükeerinden kadınarın fuhuş sektöründe çaışmasından besenen önyargıar diğer sektörerde çaışan göçmenerin Nataşa oarak damgaanmaarına ve dışarı çıktıkarında rahatsız edimeerine yo açmaktadır (Keogh, 2003). Eski Doğu Boku ükeerinden düzensiz biçimde göç eden kadınarın, insan onuruna yaraşır biçimde yaşamaarı ve çaışmaarının you, vize ve istihdam poitikaarıya göç ve istihdam süreçerinin düzenenmesinden geçmektedir. Uusa ve uusararası mekanizmaarın söz konusu göçmen kadınarın hakarını düzenemek için atacakarı adımarın yanı sıra, medyanın ve insan hakarı örgüteriye kadın örgüterinin göçmen kadınara yöneik ayrımcıık, damgaama ve istismarı önemeye dönük çaba göstermeeri de önemidir. Kaynakça: Atatimur, N. (2008) Reasons and Consequences of Internatıona Labor Mıgratıon of Women into Turkey: Ankara Case, Ankara: ODTÜ (Yayınanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dedeoğu S. (2011) ) Türkiye de Göçmenerin Sosya Dışanması: İstanbu Hazır-Giyim Sanayinde Çaışan Azerbaycanı Göçmen Kadınar Örneği, A.Ü. SBF Dergisi, 66(1). Erder S. (2007) Yabancısız Kurguanan Ükenin Yabancıarı, A. Arı (der.) Türkiye de Yabancı İşçier, Derin Yayınarı, İstanbu. Kafa, A. (2008) Eski Doğu Boku Ükeeri Kaynakı İnsan Ticareti ve Fuhuş Sektöründe Çaışan Kadınar, Ankara: Ankara Üniversitesi (yayınanmamış yüksek isans tezi). Kaşka, S. (2006) The New Internationa Migration and Migrant Women in Turkey: The Case of Modovan Domestic Workers, İstanbu: Mirekoc Research Project. Keough,L.J. (2006) Gobaizing Postsociaism : Mobie Mothers and Neoiberaism on the Margins of Europe, Anthropoogica Quartery, sayı: 79, s Kümbetoğu, B. (2005) Enformaeşme Süreçerinde Genç Göçmen Kadınar ve Dayanışma Ağarı, Fokor/Edebiyat, sayı: 41, s Ozinian,A. (2009) Identıfyıng the State of Armenıan Mıgrants in Turkey, Wahington: Eurasia Partnership Foundation. Ünütürk Uutaş, Ç. (2010) Evin içi İşyeri: Ev Hizmeteri, Ücreti Emek ve Göçmen Kadın Emeği Kapitaizm Ataerkiik ve Kadın Emeği içinde, der. M. Yaman-Öztürk ve S. Dedeoğu, s İstanbu: SAV. 14 ÇALIŞMA ORTAMI

15 Yaşam Kedigözü Servet ŞENGÜL Görür görmez deve çekirgesine benzetmiştik onu. Kocaman gövdesi, boyumuzdan büyük astik tekerekeriye, yürürken o da deve çekirgesi gibi ieri-geri saanıyordu işte. Rengi de bir acayipti koca çekirgenin. Kırmızı desek, deği; portaka desek benzer, ama uymaz... Kırda- bayırda böye bir renk görmediğimiz için Nâfâ rengi dedik. Akımıza yattı, çünkü bu makinaar Nâfâ (1) nınmış. Küçücük dünyamıza padır küdür giren bu tuhaf makinanın ismi, diimize konuveren yeni bir tat ve sihiri bir keimeydi greyder. Kocaman bıçağı ie taş, toprak, kaya demeden, kasabanın kıyısından geçen eğri-büğrü you kazıdı, dümdüz etti birkaç günde. Daha önce hiç öyesini görmediğimiz, burunsuz, demir kasaı, kocaman kamyonar gedi ardından. Markaarını, heceeye heceeye ik gün söktük ama yine de bir soukta söyeyemiyorduk: İn-ter-nationa Har-ves-ter. (Hâbuki Arnavut Ai nin Austin ini biremede söyüyorduk.) Sonra onara kısaca Enter dendiğini öğrenince boş yere çabaadığımıza üzüdük. Üsteik Enter erini bize hiç eetmedier. Oysa Austin imizin aynaı kapı koarını, mandagözü fararını okşayıp, tekerekerinin tırtıı dişerinde parmakarımızı gezdirirken Ai amca bize kızmazdı. Daha bunara aışamadan koca göbeki siindirer, su püskürten tankerer ve bunarı yürüten acayip kııkı adamar gedier. Bizde nası bir teaş, birine baksan, öbürünü kaçırıyorsun. Sanki you biz yapıyoruz. Pek yüz vermeyip arada bir kovsaar da pes etmedik. Bir de bunarın ağası, fötr şapkaı, kara gözükü, eeri kıçında gezen, herkese bağırıp-çağıran bir adam vardı. Ondan korkar, görününce uzakaşırdık. Mahmut, Kesin çocuğu yok bunun! Ondan bize kızıyor foterine s.çtığımın herifi. deyince çok güdük pis fötrüye. Büyüyünce öğrendik: 1950 erin sonuymuş o yıar. Menderes, Amerika dan aınan Marşa yardımı ie yeni karayoarı yapıyormuş. Yaz bitip de okua başadığımızda Amerika bu kez ağzımızdan girdi, burnumuzdan çıktı. Beyaz çuvaarın üzerinde yan yana duran Türk ve Amerika bayrağı; atında, birbirinin biekerini tutan dört e, bize süttozu ve hap şekinde baık yağı yoamışar. Çuvaardaki eer de Amerika Reis i Cumhuru Marşa ie bizim Menderes in eeriymiş. Okudaki abierimiz öye demişti. Mustafa ya biekerimizi aynı şekide tuttuk hemen, denedik nası ouyor diye. Hikâye Neye yarar ki? Yo yapım faaiyeteri şenikiydi de, okuda zora içirttikeri süt tozu sütü ve baık yağından doayı bu kez Marşa efendiyi sevmedik. Bizim inekerin sütünü niye beğenmemişerdi ki? Üsteik bizim güze Kızımız ( Annem onu kızım diye severdi ki aynı zamanda ebesiydi) başımı uzatınca yavrusunu yaadığı gibi benim saçarımı da yaardı. Hem sütü de mis gibi süt kokar, Amerikan sütü gibi midemizi buandırmazdı. Öğretmenerimize çaktırmadan, içermiş gibi yapıp ağaçarın dibine döküyorduk süteri ama sıraya dizip zora içirttikeri baık yağından kaçış oanaksızdı. İçerken burnumuzu sıksak da midemizden geri tepiyordu kokusu. Bizim kefaer, idakier kızarınca mis gibi kokardı. Bayat baıktan yapmışar her hade. Küçük Amerika omak iyi de şunarı içmesek omaz mı? Düzetien yoa mıcırarı seren dizi dizi kamyonarın ardından, greyder kümeeri düzetiyor ve peşi sıra yürüyen koca göbeki siindir çatır çutur eziyordu yerdekieri. Göbeğini deemesek de, yamutabiir miyiz diye makiniste çaktırmadan arkamıza sakadığımız bir iki iri taş attık önüne ama ezip gömdü hemen. Vay be? Uzak durmaı bu meretten! Sonra, yeri-göğü kuru ot, anız ve ogun meyve kokusu sarmışken her yeri beeyen o kötü kokuya uyandık. Kokunun kaynağında, arkasında bisürü musuğundan mıcırarın üstüne sıcak, kara bir sıvı akıtan garip şekii kamyonu gördük. Akıttığı şey asfatmış ama büyükerimiz ona hemen zift dedier. Dumanı tütüyor ki, beş adım yakaşsan kavruursun. Ağustos güneşi zebani gibi tepemizde saınıyor. Bu kamyon, cehennem kazanının yürüyeni miydi yoksa? Tövbe, tövbe! Rûz-i Mahşerde kesin bu kazana atarar bizi. Sapana vurduğumuz serçeer, taşadığımız sahipsiz köpeker akımıza gemiş omaı ki korkuya bir birimize baktık. Ne our, ne omaz diye birkaç gün kuşara sapan atmadık tedbir oarak. Yine de seyretmekten vazgeçmedik. Tepemiz kaynayınca tuumbaı kuyuya koşup kafamızı ısattık. Uzak durmamız konusunda kesin tembihiyiz ama bu zifti de eememiz şart! Sabahı zor ettik. Vardığımda, benden daha merakı Mahmut ie Cavit çoktan youn kıyısına çökmüştü. Gece az da osa serineyen hava, gündüz döküen zifti biraz katıaştırmış. Önce bir çomaka dürterek kıvamına baktık. Karasakız gibi bir şey... Çomağın ucunda sünüyor. Sonra iki parmağımızın arasına adık korkarak. Biraz çekince kopuyor. İyi! Kokadık. Benzin ie egzoz karışımı berbat bir şey. ÇALIŞMA ORTAMI 15

16 Yaşam Zararsız gibi görünse de parmakarımıza buaştı. Taşa sürtüp, topraka ovunca birazı çıktı. Parmakamayacağız! Şimdi bu karasakızı nereere sürsek? Aynı denemeeri büyükerimiz bizden önce yapmış. Birkaç gün içinde kuanım yererini biz de öğrendik. Pastan deinmiş, ehimi çatamış kovaarın, su tenekeerinin dibine sürünce, taşırken yoda kaybedien suar artık menziine uaşıyordu. En çok sevinen ise Dei İsmet odu. Yaz kış yaınayak gezdiği için nasırı topukarı yarık yarıktı. Sert basınca kanayan yarıkarını zifte dodurarak bu acıarına deva bumuştu. İki ay süren seyir ve şamata bitti. Yere-göğe sıvanan zift kokusundan cüme mahûkatın burnu düştü, iştahı kapandı. Gürütü- patırtı uzakaşınca, eski sakin ve huzuru günerine döndüer dönmesine de, ineker, koyunar yo boyunda otayamadı, kedier fareerin kokusunu aamadı, kuşar çatıardan tepeere çekidi bir zaman. Köpeker, iyyk, iyyk diye sızanarak zifte basmadan youn öte yanına geçmenin yoarını aradıar. Yo yapım ekiperi kasabanın çıkışına uaşmıştı ki kazmaı- küreki başka amcaar ei adımda bir çukur kazmaya başadı. Noouyor be? demeye kamadan betondan döküüp beyaza boyanmış boyumuza yakın yassı taşarı bu çukurara dikmeye başadıar. Merakımız, üzerine çivienmiş e kadar parak evhaarın ne işe yaradığıydı. Amcaara Bu ne? dedik, kedigözü dedier. İnanmadık tabi Daga geçiyorar! Öye göz mü our? Hem göz ise niye yuvarak deği? Yo birkaç ay sonra trafiğe açımış omaı ki geceeyin tek-tük geçen araçarın far ışığında bu evhaar parıyordu. Gündüz ne kadar yakından baktıysak da sırrını çözemedik. Bir yöndekier beyaz, diğer yönü kırmızı şavkıyordu kedigözü gibi. Akşam karanığını beker, tek tük geçen kamyonarın, otobüserin fararında ışımaarını izerdik; her defasında şaşarak. Geçen araç sayısı yavaş yavaş artmaya, markaar çoğamaya başadı. Hemen kamyon markaarını payaştık. Faun benimdi, çünkü önce ben söyemiştim. Kimseye kaptırmadım uzun yıar. Dev gibi bir şeydi. Say ki Koca Yusuf. Bir duman çıkarırdı ki yokuş çıkarken, arkası görünmezdi. Üç günde bir geçerdi ağır ağır. Şoförü kır saçı amca güümseyince, bizi gördü diye sevinirdik. Sonra, Magirus Deutz vardı ama biz onu kendi diimizde marguruzdeyuz yaptık hemen. Büssing de gözdeydi fakat Faun hepsini yenerdi. Ertaş, Kazaz, Koç, vardı... Şose de 60, 70 yapıyormuş. Fırtına gibi yani. Bizim at arabaarı, tedbir osun diye bir tekeri şosede, öteki toprakta giderdi. Yağ gibi şose de dört teker gitmek biraz tehikei osa da pek keyifiydi çünkü tahta üzerinde sarsımaktan kıçımız ağrırdı. Bir sabah Mahmut souk souğa bahçe çitine yanaştı, - Hadii, koş Yarmaya - Niye ki? - Akşam Debrei ye kamyon çarpmış oğum You düz geçmek için kasabanın çıkışındaki tepeyi yardıkarı için oraya yarma diyorduk. Tabanarı yağayıp beş dakikada yarmaya vardık ki herkes orda. Arabanın tahta kasası dağımış, tekererin ikisi yana yatmış, atın biri yarmadan aşağı uçmuş diğeri yara bere içinde ama ayakta. Mustafa amca içedeki hastanedeymiş ama iyiymiş diyor biri. Marangoz Kadir hasar tespiti yapar gibi arabayı eiyor, Saraç Ahmet eeri ardında, öye konuşmadan bakarken Nabant Kerim koca sesiye anaşımaz iri iri afar saıyor ortaığa. Aşağı mahaeden Cuk Şükrü, Gaiç Ai, Kırbıyık Şaban, herkes seyre gemiş. Yokuş yukarı oduğundan yavaş dokanmış Bodosama vursa, daatırdı vaa!. dedi Torbeş Memet. Vay be! Ucundan dokanmış ha? Ya tam dokansa Her şeyi duymaya, görmeye çaışıyoruz yutar gibi çünkü bu tantanayı birbirimize ve kaçıranara anatacağız ayarca. O gün Candarma tutanak tutmuş, savcı amme davası açmış, zaten kamyoncu açağı ben Debrei den davacıyım demiş. Vay deyyus, hem suçu, hem güçü diyen Mustafa amca, ben de davacıyım! demiş. Biz oayı çoktan unutmuştuk âkin mahkeme unutmamış. Devet bu hiç unutur mu? İkinci duruşmada dava sonanmış, kamyoncu açağı kazanmış. Mahkeme çıkışında, Hatice haa Mustafa amcaya demiş ki: -Adam, ne dedi Hâkim? - Hiç, ne diyecek Arkamda kedigözü yokmuş. Ehivukuf, (2) Arabanın arkasında kedigözü omadığından, şoför gece görememiş. diye yazmış. Bizi suçu budu Hâkim. - Kedigözü ne be? Kedi mi takacakmışız arabanın ardına? - Ne kedisi be ya sende? Hani Nafanın dikii taşarında parayan şeyer var ya? - Eee? - Kedigözüymüş onar... Osaymış arkamda, kamyoncu arabayı görür, çarpmazmış. - Haydaaa! Kimin arabasında var ki? Mahkemede yaşananar, aynı gün ağızdan ağıza tüm kasabaya yayıdı. Kasabaının, nerden, nası buacağız teaşına Marangoz Kadir in akı Hızır gibi yetişti. A be ne safsınız! Yo boyundaki taşar ne güne durur be ya? Üçü-beşi uçsa kim görecek, kim biecek be aganın? Her araba sahibi, birkaç günde Nafia nın işaret taşarındaki kedigözerinden üçer -beşer uçurup arka kapağına çiviedi. Artık, kaymak gibi şoseden gitmek hem kanuna uygun, hem de güveniydi. Dipnotar (1) Nafıa Vekâeti: Bayındırık Bakanığı nın eski adı (2) Ehivukuf = Biirkişi 16 ÇALIŞMA ORTAMI

17 Sosya Poitika Sivas ta Bir Kongre Bir Sergi ve Gençere Erişmek (13.Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Kongresi ve Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Vakfı Fotoğraf ve Karikatür Sergisi) Üniversiteerimizdeki Sosya Poitika kürsüerinin, 1982 yıında, Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri-ÇEEİ oarak dönüştürümesiye, bu kürsüer bir kimik bunaımına itimişti. Bu bunaım ikinci bir dönüşüme, ÇEEİ den İnsan Kaynakarı na dönüşüme aşımaya çaışımıştır. Bu yöndeki dönüşüm taebi sosya poitikaya bütünüye sırt çevirmek anamına gemektedir. ÇEEİ Böümeri ik oarak bu dönüşümü gerçekeştirmek üzere topanmaya başamıştı. Ancak, fiii oarak insan kaynakarı yönetimi ne igi devam etmeke birikte böümerin tümden insan kaynakarı yönetimi ne dönüştürümesi düşüncesi gündemden düşmüş görünüyor. Bunun yerine ÇEEİ Böümeri topantısı böüm içi sorunarın ve böümün igi duyduğu sosya poitika konuarının ee aındığı bir zemin haine getirimeye çaışımaktadır, en azından şimdiik. Bu topantıarın en işevse yanarından biri de, böümerarası sosyaeşmeyi sağamasıdır. Geenekse oarak her yı yapıan ÇEEİ Böümeri topantısının 13 üncüsü bu yı Mayıs 2011 tariherinde Cumhuriyet Üniversitesi ÇEEİ Böümünün ev sahipiğinde Taner AKPINAR* Geişme Üzerine Etkisi ve Prof. Dr. Zeki Erdut tarafından İşgücü Piyasasında Enformeeşme ve Çaışma Yaşamı ; Prof. Dr. Fevzi Demir in başkaığında yapıan ikinci oturumda ise Doç. Dr. Oğuz Karadeniz tarafından Türkiye de Sosya Güvenik Siteminin Kayıtdışında Bıraktığı İstihdam, Prof. Dr. Kuvvet Lordoğu tarafından Mevsimik Tarım İşçieri: Karasu Örneği: Karasu Örneği ve Doç. Dr. Necmettin Özerkmen tarafından Kayıtdışıığın Topumsa Maiyeti başıkı sunumar yapımıştır. Sivas ta gerçekeştiridi. Topantının ana tartışma başığı kayıtdışı çaışma sorunarı idi. Sosya poitika disipinin günümüz teme sorunsa aanarından biri oan kayıtdışı çaışma ogusu emekçi kesimer açısından son derece aeyhte bir durumdur. Çaışma iişkisinin kayıtdışına kaydırıarak yasa ve kurumsa düzenemeerin devre dışı bırakıması, ücrete çaışan kesimin teme hak ve özgürükerini einden aarak sömürü iişkisini derineştirmektedir. ÇEEİ Sivas topantısında düzenenen iki oturumuk kongrede bu konu birçok boyutuya ee aınmıştır. Prof. Dr. A. Gürhan FİŞEK in başkanığında yapıan birinci oturumda, Prof. Dr. Şerife Türcan Özsuca ve Yrd. Doç. Dr. Şenay Gökbayrak tarafından Türkiye de Kayıtdışı İstihdamın Gerçekeşme Biçimeri ve Nedenseik İişkieri, Yrd. Doç. Dr. Recep Kapar tarafından Enforme İstihdamın Sosya Bütünük ve (*) Dr., Cumhuriyet Üniv. İktisadi İdari Biimer Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü / Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Vakfı Gönüüsü Sivas topantısında önceki topantıardan farkı oarak sosya poitika disipini açısından son derece anamı bir etkiniğe daha yer veridi: Sosya poitika aanında kuramsa ve eyemse düzemde faaiyet gösteren ve bu aanda ciddi bir birikimi oan Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı nın fotoğraf ve karikatür sergisi. Çaışan çocukarı konu aan ve çocuk işçiiğinin birçok farkı biçimini yansıtarak buna karşı bir tepki ouşturmayı amaçayan sergi, topantıya eş zamanı oarak açıdı ve hem ÇEEİ Böümeri öğretim üyeeri hem de öğrencieri tarafından büyük bir igi gördü. ÇALIŞMA ORTAMI 17

18 Sosya Poitika Bu yıki topantıyı önceki topantıardan ayıran diğer bir yanı da, sosya poitika disipininin en genç mensuparının, ÇEEİ Böümü öğrencierinin (Cumhuriyet Üniversitesi ÇEEİ Böümü öğrencieri) katıımına açık omasıydı. Öğrencier hem topantının organizasyonunda görev aarak hem de kongreye dineyici oarak katıarak diğer böümerdeki öğretim üyeeriye tanışma ve kaynaşma fırsatı ede etmiştir. Öğrencier daha önceden haberdar omadıkarı Fişek Enstitüsü nü tanıma ve çaışmaarı hakkında bigi edinme oanağına da sahip omuştur. Sosya poitika disipininin geeceği açısından igi çekici ve düşündürücü oacağından harekete, topantıya katıan öğrencierden sosya poitika disipini ie henüz tanışan birinci sınıftakiere teme bir bigi birikimine sahip dördüncü sınıftakierden izenimerini bir kağıda yazmaarı istendi. Şimdi sözü, genç sosya poitikacıara bırakaım Samet Çeebi (ÇEEİ, 4.sınıf): Üniversitemizde ik defa düzenenmiş oan ÇEEİ Kongresi böümümüz adına ve bütün ÇEEİ böümeri adına önemi omaka birikte biz öğrencier için buunmaz bir ortamdır. Sosya ve ekonomik sorunar üzerine yapıan sunumar ve Fişek Enstitüsü fotoğraf sergisi sosya poitikanın önemini bir kez daha gözer önüne sermiştir. Bu tür etkinikerin süreki oması dieğiye Ai Hauk Bakırdöven (ÇEEİ, 4.sınıf): Düzenenen kongre ve Fişek Enstitüsü fotoğraf sergisi çaışma hayatında oan haksızıkarı çarpıcı bir şekide ortaya koymuştur. Bu tür etkinikeri söz konusu haksızıkara karşı sesimizi yüksetmek için en iyi şekide değerendirmei ve sürdürmeiyiz. Mert Ekşi (ÇEEİ, 4.sınıf): Sosya sorunar, ükemizin ve üniversite camiasının en büyük hedeferinden biridir. Böye bir düşüncede, sorunara çözüm bumakta bizerin ve bu camianın teme görevidir. Bu amaça yapıan ÇEEİ kongresi önemi bir yer tutmaktadır. Kongrede karşııkı diyaogar ve çözüm önerieri büyük bir mutuuktur. Ası amaç kaynaşmak ve bireşmektir. Bu da başarıdı, hedefere uaşıdı. Kongrede yer aan herkese teşekkürer. Seda Birinci (ÇEEİ, 4.sınıf): Düzenenen bu kongre ve Fişek Enstitüsü çocuk fotoğrafarı, çocuk hakarının savunumasında önemi bir yer edinmiştir. Çaışan ve küçük yaş gruparındaki çocukarının emeğinin korunması amaçanır. Bu kongre sosya sorunarın ortaya konması ve çözüm üretme yoarı açısından verimi geçmiştir. Diğer üniversiteerden geen hocaarımız ie birikte bu kongrede yer amaktan çok mutuyum. Teşekkürer. 18 ÇALIŞMA ORTAMI

19 Sosya Poitika Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi Ve İdari Biimer Fakütesi tarafından düzenenen 13. Uusa Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Kongresi kapsamında fotoğraf ve karikatür sergisi açıdı. Kütür Merkezi Sanat Gaerisinde açıan sergide, Fişek Enstitüsü nün Çaışan Çocukar Üzerine yapmış oduğu fotoğraf ve karikatür yarışmasında ödüe ayık görüen 62 eser yer adı. Üna Girgin (ÇEEİ, 4.sınıf): Emeğin sömürüdüğü, sosya sorunarın arttığı günümüzde Fişek Enstitüsünün fotoğraf sergisine ev sahipiği yapan ÇEEİ böümüne bu konuarda duyarı oması nedeniye teşekkür ederim. Daha güze ve barış dou bir dünya dieğiye Handan Demir (ÇEEİ, 4.sınıf): Böümümüzün adıya düzenenen bu kongreye katımaktan ve kongrede görev amaktan çok mutuyum. Ükemize ait tüm sorunar özeike ekonomi sorunarı iki oturum hainde sunudu. Verier, taboar, büyüme oranarı gösteridi. Kayıtdışı ekonominin yarattığı sorunar, forme sektöre çevirmekteki stratejier anatıdı. Fişek Enstitüsünün düzenemiş oduğu fotoğraf koeksiyonu katıımcıara gösteridi. Katıımcıara, hocaarıma, Fişek Enstitüsüne ve görev aan arkadaşarıma teşekkür ederim. Eif Cebeci (ÇEEİ, 4.sınıf): Üniversitemizde ik defa düzenenen ÇEEİ kongresine katımaktan ve görev amaktan çok mutuyum. Kayıtdışı ekonominin zarararının ve kayıtiçi ekonomiye katıımın gerekerinin anatıdığı iki oturumu kongre ve Fişek Enstitüsü fotoğraf sergisi bizim için çok yararıydı. Farkı üniversiteerden geen hocaara tanışmak bana mutuuk verdi. Esengü Güçü (ÇEEİ, 1.sınıf): Cumhuriyet Üniversitesi nde yapıan ÇEEİ kongresinde Fişek Enstitüsünün hazıramış oduğu çaışan çocuk fotoğrafarı sergisinde görev ama fırsatı budum. O fotoğrafarı inceediğimde gördüm ki, fotoğrafar, birçok kişinin gördüğü ve dönüp bakmadığı çocukardan ouşuyordu. Fotoğrafara ik baktığımda oağan karşıadığımız o çocukarın, gözerine bakıdığında o hüzün perdesi apaçık ortadaydı. O küçük yaştaki çocukarın sırtandığı büyük yük. Şimdi bir düşünmek gerek: O küçük yaştaki çocukar mı ogun, yoksa biz mi? Bu sergiyi bize görme şansı veren herkese teşekkür ederim. Oktay Çınar (ÇEEİ, 1.sınıf): Kongreye katımaktan ve orada buunmaktan mutuuk duydum. Diğer üniversiteerden katıan öğretim görevierinin konferans konuşmaarını dinemek ve sonrasında şehir, üniversite ve böüm hakkında birebir sohbet etmek ayrı bir güzedi. Ayrıca Oya Fişek in başkanığını yapmış oduğu Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Vakfı fotoğraf sergisi konferansa ayrı bir güzeik kattı. Konferansa katıan tüm hocaarımıza teşekkür ediyorum. Burcu Özcan (ÇEEİ, 1.sınıf): Cumhuriyet Üniversitesinde ÇEEİ kongresinde sergienen Fişek Enstitüsünün hazıramış oduğu çaışan çocuk fotoğrafarını görme fırsatı budum. Çocukarda, geeceğimizin parayan yıdızarında, o hüznü, o gerçek yaşanmışıkarı fotoğrafara baktığım zaman gördüm. Artık çocukara bakarken sadece bakmayı deği, görmeyi öğrendim. O çocukarın sessiz haykırışarı o fotoğrafara ses budu. Bunu sağayan herkese katkıarından doayı teşekkür ederim. Genç sosya poitikacıarın izenimeri, hem biimse etkinikerin ve hem de onara bütüneşen sanatsa etkinikerin ne kadar önemi ve yonendirici oduğunu ortaya koyuyor. Sorunarı gözer önüne sermede sanatın roü, bu kongrede bir kez daha kanıtandı. Bir teşekkür de bu fotoğrafarı çeken sanatçıara... ÇALIŞMA ORTAMI 19

20 Vakıf Habereri Dostuk, Güzeik, Dayanışma ve Payaşım Geişiyor DOSTLUK Değişik koşuarda yaşayan ve öğrenim gören gençerin birbirini tanıması, diyaog kurması çok önemi. Yoksa, günümüzde, duvarar örmeye, kümeer arasında uçurumarı derineştirmeye hevesi insanar var. Topumdaki çarpıkıkarı, hedef şaşırtarak başka çarpıkıkara örtmeye çaışan insansar var. Bu topuma zararı eğiimeri, törpüemenin tek you, insansarı birbirine yakaştırmak. Dostar edinmek... Yeni ufukara yeken açmak... Nesibe Aydın Okuu öğrencieri ie Boztepe nin genç kızarı işte böye bir buuşma ve etkieşimi ortaya koyduar. Söyeşier, oyunar birikte yenien yemeker dostuğu pekiştirdi. Önce Nesibe Aydtın Okuu ndan bir grup kız öğrenci, Boztepe yi ziyarete gedi. Bu yı da, onarın daveti üzerine, Boztepe i genç kızar, Göbaşı na Nesibe Aydın Okuu na dostuk ziyaretinde buunduar. Bu düzeyi beraberik için Nesibe Aydın Okuu nun öğretmen ve öğrenci dostarımıza teşekkür ederiz. Önümüzdeki yıarda da, bu dostuğun yeni yeni etkinikere derişeşmesini dieriz. topumsa tarihin hamurundan kesen Usta Yazara yürek dousu sevgi, saygı. Durup durup okunacak bir atın öykü bu. R. Hait ten R. Nuri ye, S. Ai den K. Bibaşar a, O. Kema den F. Baykurt a... Sait Faik ten Hadun Taner e... O. Kutar dan Y. Atıgan a... E. Öz den S. Soysa a... akıma düşüdüşüveren şavkıya unutamadığım öyküere haksızık etmek istemem; ama, gein görün ki o öyküer kadar çarpıcı bir öykü bu da. O kerte yaın, bir o kadar sarsıcı. İki sütunda içine adığı (kuşanıp-kuşattığı) tarihse ve topumsa derinik üzerinde yükseen bir di destanı ve anatı anıtı gibi duruyor karşımda. Ö. Seyfettin tadı ve terazisinde yer yer... Türkçe de, Türkiye de büyük bir öykü damarı ve geeneği var, ve ustaarı tabii. Söz cambazarı duymasın; die can veren, canı can kıan yazarardan sözediyorum. Canı candan diendirenerden. Bu atın öykünün değeri yazarı gibi. Ona da, size de bu fırsattan yararanarak diden sevgi, saygı. İçtenike. Ümit Sarıasan. DOSTLAR, EKSİK OLMAYIN Hepimiz aynı gemideyiz ve aynı geminin yocusuyuz. Nası bu yocuuk yanız yapıamazsa, işte mücadeemiz de dostar omadan omaz. Bazen bir kısa mektup, bazen bir çift söz o dostuğun deriniğini ve eskiiğini ortaya koyar. İşten Ümit Sarıasan dostumuzun mektubu da böye, ansızın çıkıp geiveren bir sevgi yumağı. Bu ietiyi sizere payaşarak mora vermek istiyoruz : Sevgii Dost, Değeri Yurttaş, Sorumu Aydın, Eerinize sağık. Ta eime aabidiğim ik sayısından bu yana, bir niteik ve düzey örnekiği oması yanında yayımayagediği yazı ve yazın ürüneriye omazsa omazardansınız. İyi ki varsınız, iyi ki o imecenin çemberini kurmuşsunuz; gide gide büyüyecek Anadou şeniğine dönüşücek bir çember. Öye etkii ve namusu, güze, içten ve onuru. Dou ve disipini. Aşk osun hepinize. Zaman zaman kabaran biinç ve duyarıka bu ve benzeri sevgi sözeri iettim. Ama ne söyedimse yürekten.... Bu sayınıza da okurunuzun yaraı yüreğini yaktınız yine! Ne odu, diyeceksiniz. İki Buçuk adı unutumaz öykü var ya ondan sözediyorum. O atın öykü üzerine bir yazı yazıp; dahası kimi yayın organarında yeniden yayımanmasını düşemeke birikte, okur okumaz derginin kıyısına düştüğüm notarı size ietmek istiyorum. Ta 2008 başında yazdığınız Perşembenin geişi çarşambadan beidir başıkı yazınıza verimeyi bekeyen (!) karşıığın yükü orada duradursun; bu atın öykünün şavkıya sarsımış tinden bir seamı size daha faza geciktirirsem ayıp katmerenir! Bir kere bu adı şimdiye değin tanıyıp öyküerini okumadığım için son kerte üzgün ve mahcubum. Ama ne yapayım?! Oku oku yaz, yaz yaz oku, var mı bu çienin sonu?.. Her şey bir yana, İki Buçuk un çemberinde diimizi ve diimizde göveren duyarığımızı bu kerte ustaca harmanayıp, bize unutumaz bir di ve anatım şöeni yaşatan; ama bu şöenin çatısını acının ve acıya karıı bir GÜZELLİK (YENİ MİNİ MİNİ DÖRTLER KAPIYA DAYANDI) Karnesini aan 3.sınıf öğrencisi Boztepe i genç kızar, anneeri ie birikte souğu Genç Kız Evi nde adıar. Hem kayıtarını yaptırdıar ve hem de yaz etkinikerinden yararanacakar. Daha önce abaarından buradaki çaışmaarı biener ie uzunca bir süredir duvarın üzerinden içeride oup biteneri meraka izeyen küçüker artık aramızda. Onar erdi muradına, darısı daha küçükerin başına. DAYANIŞMA (İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİNDE EN İYİ UYGULAMA) Fişek Enstitüsü nün işyereri için 1982 yıından beri geiştirdiği, Ortak Sağık Güvenik Birimi uyguaması sürüyor. Çaışma Sosya Güvenik Bakanığı nın bu aandaki yönetmeikerine; yine İSGÜM bünyesindeki yerinden yapıanma ve gezici röntgen-muayene araçarıya destek hizmeterine de esin kaynağı ouşturuyor. Enstitü bu uyguamasıya ikere imza attı: 1982 : Küçük işyererinin işyeri hekimiği uyguamaarından gönüü ve ortakaşa yararanmaarı, 1984 : Çaışan Çocukarı bir odak grup oarak benimsenmesi, 1992 : Gezici birimere (Muayene, röntgen, odyometri, spirometri) hizmetin besenmesi, 1992 : İşçi sağığı iş güveniği (ISIG) aanında çaışanarı buuşturacak, bigi ve deneyimerinin payaşımasına oanak verecek bir sürei yayının (Çaışma Ortamı Dergisi) düzeni oarak çıkarıması, 1994 : İş güveniği uzmanığının işyeri hekimiği hizmeteriye birikte sunuması ve iş güveniği sergievi çaışması, 1997 : Çaışan Çocukar Vakfı nın kuruması, 2007 : Küçük öçeki işyererinin katıımıya gönüü İş Sağığı Güveniği Danışma Kuruu ouşturuması. Bu ikere imza, Enstitü ye, 1996 yıında Bireşmiş Mi- 20 ÇALIŞMA ORTAMI