Bartın Orman Fakültesi Dergisi I.Ulusal Batı Karadeniz Ormancılık Kongresi Bildiriler Kitabı 2009, Özel Sayı, ISSN: 1302-0943, Cilt II, Sayfa: 501-509 PEYZAJ MİMARLIĞINDA AHŞAP KULLANIMI ÖZET Aybike Ayfer KARADAĞ 1, Süleyman KORKUT 2, Derya SEVİM KORKUT 2, Güniz AKINCI KESİM 1 1 Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü 81620 Düzce 2 Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü 81620 Düzce ayferkaradag@duzce.edu.tr, suleymankorkut@hotmail.com, korkutsevim@hotmail.com, gunizkesim@duzce.edu.tr Ahşap, peyzaj mimarlarının önemli yapı materyallerinden birini teşkil etmektedir. Fiziksel (çalışma, ses ve ısı yalıtımı) ve mekanik özelliklerinin alternatif olan diğer materyallere nazaran daha yüksek olması, kolay işlenebilmesi, renk, form ve doku çeşitliliği, çevreye dost bir malzeme oluşu, doğa ile uyumlu bir ahenk oluşturması ve maliyetinin düşük bulunması ahşabın peyzaj mimarisinde tercih edilme sebeplerinin en başta gelenlerini oluşturmaktadır. Günümüzde gazebo, pergola, köprü, merdiven, çocuk oyun elemanları, döşeme, bank, çiçeklik, çöp kutuları, vb. peyzaj donatı elemanlarında ana ve yardımcı malzeme olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada; peyzaj mimarlarının ahşabı kullanım alanları ve tercih sebepleri araştırılmıştır. Bu amaçla tasarım ve uygulama alanında çalışan peyzaj mimarları ile anket yapılmıştır. Sonuç olarak ahşabın peyzaj mimarisinde her zaman vazgeçilmez ve alternatif bir öge olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca peyzaj mimarlarının %97.5 i ahşabı kullanmaktadır. Anahtar kelimeler: Ahşap, peyzaj, peyzaj donatı, ahşap malzeme THE USE OF WOOD IN LANDSCAPE ARCHITECTURE ABSTRACT Wood is one of the most significant of structural materials in landscape architecture. The fact that its physical (mechanics, sound and heat insulation) and mechanical features have better values than the alternative materials, easy processability, variations of color and texture, being a natural friendly material, ability to form a harmony with the nature, and cost-effectiveness are the most important reasons why the wood is preffered in the landscape architecture. It is contemporarily used as the main structural or auxiliary material in landscape construction elements such as gazebo, pergola, bridge, stairs, children playground elements, floor covering, bench, flower pots, trash bins, etc. The landscape architectures' areas of usage and their preference reasons for using wood is examined in this study. A survey was conducted on the landscape architects, working both in the design and implementation phase, With this objective in mind. As a result, it was comprehended that wood is always an essential and alternative element for the landscape architecture. In addition wood uses %97.5 percent of the landscape architectures. Keywords: Wood, landscape, landscape construction, wood material 1. GİRİŞ Ahşap, insanlık tarihinin ilk dönemlerinden günümüze kadar barınak, yapı malzemesi, yakıt, silah, ulaşım (köprü, gemi.) ve çeşitli araç-gereçlerin üretiminde kullanılmış ve kültürlerin gelişimine katkıda bulunmuş doğal bir kaynaktır. Ahşap, insan yapısı ile uyumu, nefes alma özelliği ile radon gazı konsantrasyonunun çok düşük olması, hafifliği, depreme karşı dayanıklılığı, taşıyıcılık ve statik açıdan hesaplanabilir yüksek değerlere sahip olması, yangına karşı yüksek direnci ve yangın esnasında uzun süre taşıyıcılık özelliğini kaybetmemesi, ısı, ses, ışık yalıtımı ve diğer fiziksel özellikleri ile insan için en konforlu yapı malzemesidir. Ahşap, geleneksel ve 501
çağdaş her türlü tasarıma cevap veren, görsel ve estetik açıdan her türlü detay ve tasarımı destekleyen özelliklere sahiptir. Ahşap, işlenmesi en kolay malzemelerden biridir. Tasarımdaki kısıtlamaları ortadan kaldırabilen, en noktasal detaylarda dahi şaşırtıcı güzellikte etkilere ulaşabilen, her türlü tasarımı kolaylıkla destekleyebilen, ayrıca, diğer tüm yapı malzemeleri ile hem teknik, hem de estetik olarak uyumlu ve sorunsuz kullanılabilen bir malzemedir. Çoğu zaman sorun olan bağlantı detayları, ahşap söz konusu olduğunda, çözüm getiren ek detaylarla çok daha etkili ve estetik hale gelebilmektedir. Böylelikle tasarımdaki görsel zenginlik ve süreklilik kolaylıkla sağlanmaktadır. Renk, doku ve fiziksel özelliği ile insan üzerinde oluşturduğu olumlu psikolojik etkisiyle, doğayla uyumlu ve konforlu yaşamlar sunan tasarımların oluşmasında etkili olabilmektedir (Günday, 2009). Ahşap malzemenin peyzajda kullanımı, özellikle doğal ve geri dönüşümlü bir yapı malzemesi olması, doğaya uyumu, tasarımda esneklik sağlaması, kullanım kolaylığı (sökülüp yeniden kullanılması, sistem içindeki parçalarının değiştirilebilmesi, vb.) fiziksel ve mekanik dayanımının yüksek olmasına ve ahşabın diğer donatı yapı materyalleriyle kolaylıkla ve estetik olarak kombine olmasına dayanmaktadır. Ahşap bu özellikleri ile çok çeşitli peyzaj donatı elemanlarında (pergola, gazebo, çit, korkuluk, duvar kaplama, bank, çöp kutuları, vb.) yapı materyali olarak kullanılmaktadır (Uzun 1996, Kesim ve Tırak 2007). Ahşap her devirde, işlenilebilirliği, doğallığı ve doğaya uyumu ile tercih edilmiştir (Şahin ve Ay 2003). Ahşap, kerestenin sınırlı olarak kullanıldığı taş ve kagir yapı kültürlerinde bile pergola, gölgelik ve diğer bahçe elemanlarının yapımında kullanılmıştır. Özellikle hafif olması, kolay işlenmesi, elastik olması ve uzun mesafelerde tek parça olarak kullanılabilirliği tercih edilebilirliğini arttırmıştır. Ancak kolay temin edilmesi, barınak ve ulaşımda (köprü, gemi, kayık yapımı) yoğun kullanımı ahşabın hızla tükenmesine neden olmuş ve bunun neticesi olarak bir zamanlar Akdeniz Bölgesinde yoğun olarak kullanılan ahşap peyzaj donatı elemanları azalmıştır (Winterbottom, 2000). Ahşap malzemenin peyzajda kullanımına ilişkin tarihi dönemler incelendiğinde birçok medeniyette ahşabın kullanıldığı görülmüştür. Eski Mısır Medeniyeti döneminde (MÖ 3000 - MÖ 333) ahşap malzeme, gölgelik amacı ile yapılan pergolalarda kullanılmıştır (Şahin ve Ay 2003). Roma Medeniyetleri döneminde (MÖ 753 - MÖ 395) ahşap, kereste olarak öncelikle gemi ve benzer ulaşım araçlarında kullanılmıştır. Ancak tepelik yerleşim alanlarındaki villa bahçelerinden, meyve ve süs bitkileri bahçelerine ulaşan yürüyüş yollarının kenarlarında yer alan taş sütunların ahşap kirişlerle bağlanarak kafes sistemleri oluşturulmasında da kullanılmıştır (Şekil 1). Ayrıca ahşap çatı ve kapılarda da tipik yapı materyali olarak da kullanılmıştır (Winterbottom, 2000). Şekil 1. Taş sütun ve ahşap kirişlerin kombine kullanıldığı yürüyüş yolu (Guilia Felix Villası). 502
Günümüze ulaşmış bilinen en eski ahşap yapı, Japonya da bulunmaktadır. Ahşap zanaatının eşsiz örneklerinden olan The Haryu-ji Temple ismiyle bilinen bu yapı, 5 katlı kule niteliğinde bir giriş kapısıdır. Ahşap Japon sanatı, 784-1867 tarihleri arasında manastır bahçeleri ve saray bahçelerinde en üst ustalık düzeyine ulaşmıştır. Ahşap malzeme hatlarındaki zarafeti, desen düzeni, birleşme noktalarındaki uyum, çardak, köprü, kapı, çit ve çay evlerinde kendini göstermiştir. büyük konaklar Budist tapınakları olarak tanımlanmış cennet bahçeleri ile çevrelenmiştir. Kullanılan her bir ahşap eleman kesilmeden ya da bükülmeden önce, ne amaçla kullanılacağı tasarlanmıştır. Ayrıca yağmur ormanlarıyla uyumlu eşsiz formdaki çatılar yapılmıştır (Winterbottom, 2000). Ortaçağ Avrupa bahçelerinde ahşap kafes süslü desenleri tamamen farklı bir estetikle sunulmuştur. Sert ağaç lataları, sütun, bina ön cepheleri ve derinlik duygusu oluşturan informal giriş yollarındaki gibi mimari formların kafes yapılarla kombinasyonunu sağlayacak şekilde tabakalı formda kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca Ortaçağ Avrupa ressamları ve oymacıları, kemerli bahçe duvarlarının süslenmesinde ve kuşhanelerin duvarlarının tasvirinde ahşap kafes sistemlerini kullanmıştır (Winterbottom, 2000). 17. ve 18. yüzyıllarda Büyük Britanya, Fransa ve Hollanda bahçelerinde ahşap kafes yapı sistemi yapıların açık ön cephelerinde kullanılmıştır (Winterbottom, 2000). Ayrıca 18. yüzyılda ünlü İngiliz tasarımcı Thomas Chippendal, Çin tarzında yaptığı geniş yüzeyli sandalyelerde ahşap malzeme kullanmıştır, hala bu sandalyeler popülerliğini korumakta ve üretilmektedir (Şahin ve Ay 2003). 19.yüzyılda Amerika bahçelerinde ahşap, Avrupa nın geleneksel yapı etkileri ile birlikte köşegen trabzanlar ve çitler yapıyı alan (mekan) ile birleştirmiştir (Winterbottom, 2000). 20. yüzyılın başında, ilk rekreasyonel aktivite olan otomobil turlarının yapıldığı nehir koridorlarındaki yeşil yollar boyunca uzanan park yollarının geliştirilmesinde ahşap kullanılmıştır. Ahşap köprüler ve sade trabzanlar ise dönemin, bölgesel sembolü olmuştur. 20. yüzyılın örnekleri gözden geçirildiğinde; peyzaj mimarları ve mimarlar ahşabı, peyzajın görüldüğü ve seyredildiği oldukça süslü ve zarafetle bütünleşmiş yapıların inşasında, köprü ve pergola yapımında, ilaveten alanları belirleyen bir materyal olarak kullanmışlardır. Birçok tasarımcı (Frederick Law Omstead, A.D. Taylor, Calvert Vaux, Thomax Church, Dan Kiley) eşsiz bir yapı materyali olarak ahşabı düşündüklerini ve tasarımlarının ününü iyi bir marangozun elinde sanatsal zenginliğe ulaşan ahşaba borçlu olduklarını ifade etmişlerdir. 1922-1936 yılları arsında A.D. Taylor peyzaj mimarlığı mesleğinde ahşap oymacılığının tarihsel önemi ve kalite düzeyini anlatan dan fazla donatı notu yayınlamıştır. Bu notlar, ahşabın peyzajda kullanımına ilişkin uygulama ve literatürlere kaynak oluşturmuştur (Winterbottom, 2000). Türk tarihinde ahşabın kullanımı, özellikle 17. yüzyıl Osmanlı Döneminde "Türk Evi" olarak kabul edilen mimari tarzda kendini göstermiştir. Ahşap, evin inşaatında (taş, kerpiç, dolgu malzemeleriyle birlikte), tavanlarda, cumbalarda, merdiven, kapı, sedir, pencere ve dolaplarda kullanılmıştır. Günümüzde Türk Evi örneklerinden olan İstanbul yalı ve konaklarında bu örnekler görülmektedir. Ayrıca Safranbolu, Beypazarı, Amasya, Mudurnu, Göynük, vb. yerleşimlerdeki ahşap kullanımı ve ahşap işçiliğinin günümüzdeki önemli örneklerindendir. Türk evlerinde tüm odaların açıldığı, evin ortasında yer alan sofalar bahçe olarak kullanılmıştır. Sofalarda, köşk, sekilik, çardak (gölgelikler) ve sedir gibi özel oturma mekanlarında ahşap malzeme kullanılmıştır ve ahşap oymacılığı ile süslemeler yapılmıştır (Günday, 2009). Günümüzde ahşap malzeme, kırsal ve kentsel açık hava rekreasyon alanlarda, ev bahçelerinde, vb. alanlarda yoğun olarak kullanılmaktadır. Teknolojik yeniliklerle gelişen yeni yöntemler, ahşap malzeme kullanımını kısıtlayan su, güneş, radyasyonu, nem, mekanik aşınma, yangın, kurt ve böcekler, bakteri ve mantarlar gibi etkenlerle oluşan olumsuzlukları önleyerek, ahşabın dayanıklılığını artırmış ve kullanım alanlarını genişletmiştir (Şimşek 2000, Kesim ve Tırak 2007). Bu sayede pergola, gazebo, şadırvan, çocuk oyun elemanı, çit, köprü, çiçek kasası, çöp kovası, bank, piknik masası, vb. üründe ahşap kullanımı artmıştır (Kalaycıoğlu vd. 2004 ). Bu çalışmada, peyzajda ahşap malzemenin kullanım sıklığı, tercih edilme önceliği ve kullanılan ürün tasarımı, ahşap malzemenin tercih edildiği donatı elemanları ve mekanlara ilişkin öncelikleri ve ahşap malzeme bilgisi araştırılarak, peyzajda ahşap kullanımına ilişkin mevcut durumun ortaya konulması ve sorunların çözümlenmesi için yapılan ve kişiye uygulanan anket çalışması değerlendirilerek bazı öneriler geliştirilmiştir. 503
2. MATERYAL VE METOT Araştırma materyali olan ahşap malzemenin peyzaj mimarlığında kullanımını değerlendirmek amacıyla, peyzaj mimarları ve peyzaj teknikerlerine uygulanmak üzere hazırlanan, yarı standart 13 sorudan oluşan bir anket hazırlanmıştır. Anketin uygulanmasında yüz yüze ve e-mail yolu tercih edilmiştir. Bilgi toplama formu uygulanacak peyzaj mimarlarına, meslek kuruluşları kayıtları, kataloglar ve internet kayıtları incelenerek ulaşılmıştır. Peyzaj mimarlığı alanında aktif olarak yer alan bazı firma ve devlet kurumlarında çalışan 80 kişiye ulaşılmış, ancak kişiden anketlere yanıt alınmıştır. Anket beş bölüm ve toplam 13 sorudan oluşmaktadır: Birinci bölüm: Katılımcılara ilişkin bireysel nitelikleri belirlemeye yönelik 6 soru, İkinci bölüm: Katılımcıların çalışma konularını belirlemeye yönelik toplam 13 proje konusunun sorgulandığı 1 soru, Üçüncü bölüm: Ahşap malzemenin kullanım sıklığı, tercih edilme önceliği ve kullanılan ürün tasarımına ilişkin öncelikleri belirlemeye yönelik 3 soru, Dördüncü bölüm: Ahşap malzemenin tercih edildiği donatı elemanları ve mekanlara ilişkin öncelikleri belirlemeye yönelik 2 soru, Beşinci bölüm: Mevcut ahşap malzeme bilgisini belirlemeye yönelik 1 soru. Anketlerin değerlendirilmesinde istatistik programı SPSS 15 sürümü kullanılmış, yanıtlar frekans ve yüzde dağılımları olarak değerlendirilmiştir. Katılımcı sayısı N ile, soruya yanıt veren kişi sayısı ise frekans olarak tanımlanmıştır. Literatür çalışması ve anket sonuçlarının değerlendirilmesi ile peyzaj mimarlığında ahşap malzemenin kullanımıyla ilgili konular ortaya konulmaya çalışılmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1. Katılımcılara İlişkin Bireysel Nitelikler Katılımcılara ilişkin bireysel nitelikleri belirlemeye yönelik 6 sorudan alınan yanıtlar aşağıda özetlenmiştir: Ankete katılanların ( kişi) %25 i bay ve %67.5 i bayandır ve 3 kişi bu soruya yanıt vermemiştir. Katılımcıların %70 i 25-30 yaş, %17.5 i 25 yaş altı, %5 i 36-45 yaş aralığında olduğu görülmüştür ve 3 kişi soruya yanıt vermemiştir. Katılımcıların eğitim durumu incelendiğinde %60 ı lisans, %17.5 i yüksek lisans, %12.5 i yüksekokul ve %2.5 i doktora mezunu olduğu görülmüştür (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. Eğitim durumu Eğitim durumu N Frekans Yüzde (%) Yanıt yok 3 7.5 Yüksekokul Lisans 5 24 12.5 60.0 Yüksek lisans 7 17.5 Doktora 1 2.5 Katılımcıların çalışma süresi değerlendirildiğinde, %35 i 3 yıldan az, %45 i 4-10 yıl, %10 u 11 yıldan fazla bir süredir çalışmaktadır ve 4 kişi soruya yanıt vermemiştir. 504
Katılımcıların %70 i özel sektör, %20 sinin devlet kurumunda görev yaptığı görülmüştür ve 4 kişi soruya yanıt vermemiştir. Kurumlardaki çalışma konuları değerlendirildiğinde ise %57.5 inin uygulama, %55 inin tasarım, %47.5 inin bakım ve onarım, %7.5 inin kontrolörlük konularında çalıştığı görülmüştür ve 3 kişi soruya yanıt vermemiştir. Bu durum anketi tasarım, bakım ve onarıma ilişkin deneyimler çerçevesinde değerlendirmeyi sağlayacaktır. 3.2. Katılımcıların Çalışma Konuları Katılımcıların çalışma konuları değerlendirildiğinde %50 den fazlasının kent parkları, ev bahçeleri, mahalle parkları, toplu konut çevresi, çocuk oyun alanları ve meydanlar gibi konularda çalıştığı görülmüştür. Diğer başlığı altında kıyı alanları, tatil köyleri ve tüm alanlarda aynı oranda çalıştıklarını belirtmişlerdir (Çizelge 3.2). Bu veri ahşabın kullanımına ilişkin anket çalışmasının, peyzaj mimarlığına ilişkin birçok çalışma konusunda değerlendirilmesini sağlayacaktır. Çizelge 3.2. Çalışma konuları Çalışma konuları N Frekans Yüzde (%) Kent parkı 28 70.0 Ev bahçesi 23 57.5 Mahalle parkı Toplu konut çevresi 23 23 57.5 57.5 Çocuk oyun alanları 20 50.0 Meydanlar 20 50.0 Oturma yerleri 13 32.5 Bölge parkı 12 30.0 Kamp alanı 8 20.0 Diğer 8 20.0 Eğlence alanları 7 17.5 Botanik bahçesi 3 7.5 Hayvanat bahçesi 1 2.5 3.3. Ahşap Malzemenin Kullanım Sıklığı, Tercih Edilme Önceliği ve Kullanılan Ürün Tasarımı Katılımcıların ahşap malzemeden üretilmiş peyzaj donatı elemanlarını kullanım sıklığı değerlendirildiğinde, %55 inin mutlaka kullandığı, %42.5 inin bazen kullandığı, %2.5 inin kesinlikle kullanmadığı görülmüştür (Çizelge 3.3). Bu durum katılımcıların %97.5 nin, çalışma konularında peyzaj donatı materyali olarak ahşabı kullandıklarını göstermektedir. Çizelge 3.3. Ahşap malzemenin kullanım sıklığı Kullanım sıklığı N Frekans Yüzde (%) Kesinlikle kullanmıyorum 1 2.5 Bazen kullanıyorum 17 42.5 Mutlaka kullanıyorum 22 55.0 Katılımcıların çalışmalarında ahşap malzemeden üretilmiş ürünleri tercih etme nedenlerine ilişkin öncelikleri sıralamaları istendiğinde, doğa ile uyumlu ürünler olması 1.sırada, farklı doku, form ve seçenekleri sunması 2. sırada, geri dönüşümü olan malzemeler üretilmesini sağlaması 3.sırada yer almıştır (Çizelge 3.4). Diğer başlığı altında ise tüm nedenlerin çeşitli zamanlarda belirli önceliklerle kendilerini etkilediklerini belirtmişlerdir. 505
Çizelge 3.4. Ahşap malzemeden üretilen ürünlerin tercih edilme nedenleri Tercih Nedenleri N Frekans Yüzde (%) Öncelik sırası Doğa ile uyumlu ürünler olması Farklı doku, form ve seçenekleri sunması 38 34 31 14 77.5 35.0 1 2 Geri dönüşümü olması 32 9 22.5 3 Diğer donatı malzemeleriyle (metaller, cam, doğal taşlar, vb) uyumlu ve entegre edilebilir olması 35 6 15.0 4 İşçilik, bakım ve onarımının kolay olması 30 13 32.5 5 Ekonomik olması İşverenin tercih etmesi 30 28 8 12 20.0 30.0 6 7 Müteahitin tercih etmesi 27 16.0 8 Diğer 6 2 5.0 9 Katılımcılar çalışmalarında tercih ettikleri ahşap malzemeden üretilmiş ürünlerin tasarımlarını belirlerken standart ürünleri tercih ettiklerini (%55), mevcut tasarımları kendilerine uyarladıklarını (%37.5), ürünlerin tasarımlarını kendilerinin yaptıklarını (%35) belirtmişlerdir (Çizelge 3.5). Bu durum katılımcıların çalışmalarında özellikle tamamen ya da küçük değişiklerle standart tasarımları kullandıklarını göstermektedir. Çizelge 3.5.Kullanılan ürün tasarım tercihi Seçenekler N Frekans Yüzde (%) Standart ürünleri tercih ediyoruz 22 55.0 Mevcut tasarımları kendimize uyarlıyoruz 15 37.5 Ürünlerin tasarımlarını kendimiz yapıyoruz 14 35.0 Diğer 2 5.0 3.4. Ahşap Malzemenin Tercih Edildiği Donatı Elemanları ve Mekanlara İlişkin Öncelikleri Katılımcılara çalışmalarında ahşabı tercih ettikleri donatı elemanlarını belirterek bunları önceliklerine göre sıralamaları istenmiştir. Sonuçlar değerlendirildiğinde, Çizelge 3.6 da belirtilen elemanlarda ahşabı tercih ettikleri görülmüş ve öncelik sırasını pergola, kameriye ve bankın aldığı görülmüştür. Ayrıca 1 kişi ahşap malzemeden üretilmiş ürünler tercih etmediğini belirtmiştir. 506
Çizelge 3. 6. Ahşap Malzemenin Tercih Edildiği Donatı Elemanları Donatı elemanları N Frekans Yüzde (%) Öncelik sırası Pergola Kameriye 35 32 14 10 35.0 25.0 1 2 Bank 34 7 17.5 3 Kuş evleri 24 5 12.5 4 Çocuk oyun elemanları Kuşatma elemanı (Çitler) 29 26 5 4 12.5 10.0 5 6 Köprüler 33 5 12.5 7 Perdeleme elemanları 24 4 10.0 8 Çiçek kasaları Saksılar 25 26 4 3 10.0 7.5 9 10 Kış bahçeleri 21 2 5.0 11 Döşemeler 25 4 10.0 12 Çöp kutusu Şezlong 24 21 4 5 10.0 12.5 13 14 Kaplamalar (duvar) Verandalar 24 29 3 3 7.5 7.5 15 16 Aydınlatma direkleri 18 5 12.5 17 Heykeller 20 3 7.5 18 Spor ekipmanları 21 6 15.0 19 İşaret Levhaları 22 3 7.5 20 Katılımcıların ahşap malzemeyi tercih ettikleri alanlar ve bu alanların önceliği değerlendirildiğinde, Çizelge 3.7 de belirtilen alanlarda ahşap donatı elemanların kullanıldığı, bu alanlarda öncelikle çocuk oyun alanları başta olmak üzere, ev bahçeleri, kent parkları ve bölge parklarında tercih edildiği görülmüştür. Diğer başlığı altında ise, çeşitli tercih sebepleri ile ahşabı tüm alanlarda kullanabildiklerini belirtmişlerdir. Ayrıca 3 kişi tüm alanlarda aynı derecede ahşabı tercih ettiklerini belirtmiştir. Çizelge 3.7. Ahşap malzemenin tercih edildiği alanlar Alanlar N Frekans Yüzde (%) Öncelik sırası Çocuk oyun alanları 30 13 32.5 1 Ev bahçeleri 27 8 20.0 2 Kent parkları 32 9 22.5 3 Bölge parkları 30 8 20.0 4 Toplu konutlar 29 6 15.0 5 Kamp alanları 26 6 15.0 6 Mahalle parkları 30 5 12.5 7 Botanik bahçeleri 24 5 12.5 8 Spor alanları 23 5 12.5 9 Hayvanat bahçeleri 23 7 17.5 10 3.5. Katılımcıların Mevcut Ahşap Malzeme Bilgisi Katılımcıların ahşap malzemeye ilişkin mevcut bilgileri sorgulandığında %72.5 inin yeterli bilgiye sahip olmadığı, %17.5 inin yeterli bilgiye sahip olduğu görülmüştür ve 4 kişi yanıt vermemiştir (Çizelge 3.8). Yeterli bilgiye sahip olanlar bu bilgilere; uygulama deneyimlerinden, yazılı kaynaklardan, internetten, teknik şartnamelerden, uygulama-bakım-onarım alanlarında çalışan deneyimli elemanlardan ve araştırmalardan ulaştıklarını belirtmişlerdir. Yeterli bilgiye sahip olmayanlar ise, çeşitli yazılı kaynaklar, internet, ahşap konusunda deneyimli kişilerden gerekli bilgiye ulaşmaya çalıştıklarını, ahşabın peyzajda kullanımına ilişkin tasarım, donatı detayı, uygulama, bakım ve onarım konularında yeterli kaynağın bulunmadığını belirtmişlerdir. 507
Çizelge 3. 8. Ahşap malzeme bilgisi Seçenekler N Frekans Yüzde (%) Yanıt yok Evet 4 7 10.0 17.5 Hayır 29 72.5 4. TARTIŞMA ve SONUÇ Peyzaj mimarlığı çalışmalarında ahşap malzeme kullanımına ilişkin fazla sayıda araştırma bulunmamaktadır. Bunun sebeplerinden biri olarak disiplinler arası çalışmanın ülkemizde fazla rağbet görmemesi olarak düşünülmektedir. Bu sebeple disiplinler arası çalışmaya başlangıç teşkil etmek ve bu alanda ihtiyaç duyulan literatür eksikliğini belli ölçüde gidermek maksadıyla böyle bir çalışmaya başlanılmıştır. Anket çalışmasıyla elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde; Katılımcıların genellikle özel sektörde istihdam edildikleri (%70), peyzajda ahşabın kullanımına yön veren tasarım, uygulama, bakım ve onarım konularında çalıştıkları ve lisans mezunu oldukları (%60) görülmektedir. Bu durum, ahşap malzemeye ilişkin tasarım, uygulama ve bakım konularındaki her türlü teknik bilginin, özellikle lisans eğitiminde verilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Katılımcıların % 97.5 i çalışmalarında ahşap malzemeyi kullanmakta ya da ahşap malzeme ile karşılaşmaktadır. Bu çalışmada da görüldüğü gibi, ahşap vazgeçilmez peyzaj donatı materyallerinden birisidir, bu nedenle peyzaj mimarları ve peyzaj teknikerlerinin kaliteli çalışmalar yürütebilmesi için ahşap malzemeye ilişkin yeterli bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Katılımcıların %72.5 inin ahşap malzemeye ilişkin bilgilerinin olmaması, eğitim aşamasında (önlisans, lisans ve lisans üstü) ahşap malzeme bilgisinin yeterince alınamadığı ya da verilemediği konusunu gündeme getirmektedir. Katılımcıların %60 ının lisans mezunu olması ise sorunun kaynağının lisans eğitiminde olabileceğini düşündürmektedir. Sorunun çözümlenmesi için öncelikle sorunun nedeni ve kaynağı açıkça ortaya konulmalıdır. Ayrıca katılımcılar ahşap malzemeye yönelik bilgi eksikliklerini giderecek nitelikte veri bulamadıklarını belirtmişlerdir. Katılımcılar kent parkları, ev bahçeleri, mahalle parkları, toplu konut çevresi, çocuk oyun alanları ve meydanlar başta olmak üzere birçok konuda çalışmaktadırlar. Bu alanlarda kullanılacak donatı elemanlarını belirlerken ve uygulama aşamasında, alansal özellikler, alan kullanım yoğunluğu, alana ilişkin özellikler, iklim verileri, ekonomik durum ve kullanıcı tipi başta olmak üzere çeşitli faktörler etkili olmaktadır. Bu faktörler ise doğrudan ve dolaylı yoldan donatı elemanının üretildiği malzeme niteliklerini etkilemektedir. Bu nedenle, ahşap malzemenin peyzajda kullanımına ilişkin ahşabın teknik nitelikleri, donatı elemanı detayları, ürüne ve kullanım alanına özgü nitelikler, ahşap malzemenin bakım-onarım bilgileri eğitim sürecinde anlatılmalıdır. Ayrıca bu konudaki gerekli veriler, tasarım, uygulama, bakım ve onarım aşamalarını, ahşabın teknik niteliklerini bütüncül olarak ele alan ahşabın peyzajda kullanımı konusuna odaklanarak hazırlanmalıdır. Katılımcılar, öncelik sırasına göre ahşap malzemeyi, çocuk oyun alanları, ev bahçeleri, kent parkları, bölge parkları, toplu konutlar, kamp alanları, mahalle parkları, botanik bahçeleri, spor alanları, hayvanat bahçelerinde tercih etmektedirler. Katılımcılar ev bahçeleri, toplu konut alanları, mahalle parkları, bölge parklarındaki ahşap malzeme tercihinin doğal ve doğaya dost alanlar oluşturma hedefine katkı sağlamaya yönelik olduğunu belirtmişlerdir. Kamp alanları, botanik bahçeleri ve hayvanat bahçelerinin doğal alanlar olduğunu ve farklı doku, form ve seçeneklere sahip ahşap malzemenin doğa ile uyumlu olduğunu vurgulamışlardır. Ayrıca çocuk oyun alanları ve spor alanlarında sağlıklı, geri dönüşümlü ve doğayla uyumlu ürün seçeneği sunması sebebiyle ahşap malzemeyi tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Katılımcılar ahşap malzemeyi, öncelik sırasına göre ahşabın doğa ile uyumlu ürün olması (%77.5), farklı doku, form seçenekleri sunması (%35) ve geri dönüşümlü olması (%22.5) sebepleriyle tercih ettiklerini belirtmişlerdir. 508
Katılımcıların öncelikleri, çalışma konuları ve donatı elemanı seçimleri ile ilişkilendirildiğinde, ahşap malzemenin birçok tercih sebebiyle, çok farklı alanda, çok farklı ürünlere hizmet eder nitelikte olduğu görülmüştür. Bu durum ahşap malzemenin peyzajda da kullanımını artıran en önemli etkenlerdendir. Katılımcılar ahşap malzemeyi özellikle pergola, gazebo, bank, kuş evleri, çocuk oyun elemanları, kuşatma elemanı, köprüler, perdeleme malzemeleri, çiçek kasaları, saksılar, kış bahçeleri, döşemeler, çöp kutusu, şezlong, kaplamalar (duvar), verandalar, aydınlatma direkleri, heykeller, spor ekipmanları, işaret levhalarında tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Bu durum ahşabın peyzajda kullanımına ilişkin üretim portföyünü ve üretim miktarını belirlemede oldukça önemlidir. Ahşap ürünlerin seçiminde çoğunlukla standart ürünlerin tercih edildiği (%55) ya da standart ürünlerin modifiye edilerek kullanıldığı (%37.5) görülmüştür. Ürünlerin tasarım tercihlerine ilişkin bu seçim, ürün yelpazesinin sınırlı olması ve özel tasarım üretiminin ekonomik olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu noktada önemli olan diğer bir konu, ahşap peyzaj donatı elemanları hakkında üreticilerin de talebe ve ahşap malzeme teknik bilgisine yeterince sahip olmaları gerektiği ile ilgilidir. Ayrıca ahşap peyzaj donatı elemanına ilişkin sektörel başarı için arz ve talep dengesi, Ar-Ge çalışmaları ve üretici-tüketici koordinasyonu sağlanmalıdır. Sonuç olarak, peyzaj mimarları ve peyzaj teknikerlerinin peyzajda kullanılacak ahşap malzemeye ilişkin teknik bilgilere sahip olmaları akılcı, ekonomik, fonksiyonel, estetik ve sürdürülebilir projeler üretilmesini sağlarken, ayrıca uygulama, bakım ve onarım alanlarında başarıyı getirecektir. Ahşap peyzaj donatı elemanı sektörü ile yapılacak koordineli çalışmalar ise ürün yelpazesini genişletecek, daha kaliteli ürünler üretilmesini sağlayacak ve orman endüstri ürünleri sektörünün ekonomisine olumlu katkılar sağlayacaktır. Bu nedenle ahşap malzemeye ilişkin tüm verilerin kapsamlı bir şekilde oluşturulması ve bu bilgilerin eğitim sürecinde ve uygulama aşamalarında ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması gerekmektedir. 5. KAYNAKLAR o Günday, F. 2009. Mimari Tasarımda Ahşap Malzeme, http:// www.ahsapkarkas.com (Alıntı yapıldığı tarih: 07.09.2009) o Kalaycıoğlu, H., Gedikli, R. ve C. Acar, 2004. Bahçe Elemanları ve Özellikleri, Mobilya&Dekorasyon&Sanat&Tasarım Dergisi, 60 65, İstanbul. o Kesim, G. A. ve Tırak, K. 2007. Dış Mekan Donatılarında Kullanılan Ağaç Malzemenin Kimyasal Maddelerle Korunması Sonucunda Ortaya Çıkan Bazı Sorunlar ve Öneriler. Peyzaj Mimarlığı III. Kongresi, Antalya. o Şahin, H. ve Ay, N., 2003. Bahçe Mobilyaları için Uygun Ahşap Malzeme, Laminart, Mobilya&Dekorasyon&Sanat&Tasarım Dergisi, 50 56, İstanbul. o Şimşek, O. 2000. Yapı Malzemesi-II, 67 101. Beta Basım, ISBN: 970-295-0, Ankara. o Uzun, G. 1996. Yapı Materyalleri, 25. Çukurova Ziraat Fakültesi Yayını, Yayın No: 178, Adana. o Winterbottom, D.M. 2000. Wood in the Landscape: A Practical Guide to Specification and Design, 216. ISBN: 0-471-29419-5, New York-USA. 509