KAHRAMANMARAŞ ERDEM BAYAZIT ANADOLU LİSESİ TÜBİTAK 45. ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİ ARAŞTIRMA PROJELERİ YARIŞMASI 2014 LĠSE ÖĞRENCĠLERĠNĠN MADDE BAĞIMLILIĞI KONUSUNDA BĠLGĠ, TUTUM VE DAVRANIġ DÜZEYLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ HAZIRLAYAN: 99 MEHMET ALİ DEMİR 87 MUSTAFA TAYYİP KURT DANIŞMAN ÖĞRETMEN: CEMİL GÜMÜŞ KAHRAMANMARAŞ 2014 1
İÇİNDEKİLER: SAYFA 1.BÖLÜM PROJENİN ADI..3 PROJENİN AMACI..3 PROJENİN ÖZETİ..3 PROJENİN YÖNTEMİ.3 GİRİŞ 4 2. BÖLÜM SİGARA VE TÜTÜN. 5 MARAŞ OTU.....5 ALKOL....6 UÇUCU MADDELER....7 3.BÖLÜM SPSS VERİ PROGRAMINDAN ELDE ETTİĞİMİZ TABLOLAR VE YORUMLARI..8 4.BÖLÜM: MADDE BAĞIMLILIĞI ANKETİ 15 KAYNAKÇA..17 2
1.BÖLÜM PROJENİN ADI: Lise öğrencilerinin madde bağımlılığı konusunda bilgi tutum ve davranışlarının belirlenmesi. PROJENİN AMACI: Kahramanmaraş bölgesi içerisinde belirlenen okullardaki öğrenciler üzerinde madde bağımlılık oranları ve madde başlama yaşları, kullanım miktarları ve çevrenin kişiler üzerindeki etkisinin belirlenmesi amaç edinilmiştir. PROJENİN ÖZETİ: Hazırlanan projede lise öğrencilerinin bağımlılık madde kullanım oranlarının, kişilerin bilgi ve bakış açılarının belirlenmesi amaç edinilmiştir. Bu araştırmada gözlem, anket ve kaynak taraması teknikleri kullanılmıştır. Araştırmanın sisteminin belirlenen okullar ve öğrenciler oluşturmaktadır. Projenin temelinin etkin veri araştırması oluşturmaktadır. Araştırmanın başarıya ulaşması için belirlediğimiz sistem(kahramanmaraş taki belirlenen liseler)üzerinde anket çalışması uygulanarak başarı hedeflenmiştir. Anketler belirlenen 300 öğrenciye uygulanmış ve SSPS anket analiz programı ile değerlendirilmiş ve sonuçlar tarafsız bir şekil de projeye aktarılmıştır. Anket sonucunda lise öğrencilerinin %61 inin madde kullanmadığı %39 unun madde kullandığı belirlenmiştir Sigara kullanan öğrencileri (%11,3) ünün deneme amaçlı (%7) sinin aile etkisi ile (%10) unun arkadaş ortamının etkisi ile (%11) ini sıkıntı ve (%1,3) ünün diğer sebeplerden sigaraya başladığı anket sonucunda ortaya çıkmıştır. Anket yapılan öğrencilerin ailelerinin madde kullanım oranları ise sigara (%35,3) alkol (% 13), uyuşturucu madde (%2), Maraş otu ise (%30) olarak belirlenmiştir. Anket sonucunda kamusal sağlığa yönelik çalışmaların aile ve çocuklara paralel şekilde uygulanmasını başarıya ulaştıracağı tahmin edilmektedir. PROJENİN YÖNTEMİ: Projeyi oluşturmak için öncelikle toplum yararını güdecek, başarı oranının yüksek olması durumunda bilgi kaynağı olabilecek halka maddi manevi zarar veren şeylerin listelenip arasından seçim yapılması sonucu ortaya çıkmış, araştırma işlemleri yapıldıktan sonra proje isim belirlemesi yapılmış ve projenin son şeklinin alınması sağlanmıştır. 11.12.2013 tarihinde okulumuzda yaptığımız araştırma sonucu 21 adet anket sorusu belirlenmiş bu anketin doğru sonuçlara ulaşması için 18.12.2013 tarihinde belirlenen okullarda farklı sınıf düzeyleri ve cinsiyetteki öğrencilere uygulanarak doğru sonuca ulaşılmasına çalışılmıştır. Anketin sonuçları istatistik analiz programı olan SPSS kullanılarak değerlendirildi. Verilerin frekans dağılımları ve yüzde oranları tablolar halinde verilerek yorumlandı. 3
GİRİŞ Bağımlılık, zorunlu bir şekilde madde arama ve kullanma ile karakterize süreğen ve tekrarlayıcı bir beyin hastalığıdır. Bu hastalığa zarar verici davranışlar da eşlik etmektedir. Bağımlılık, hem beyni hem de davranışları etkileyen bir hastalıktır. Bu hastalık günümüzde geç nesillerin ve özellikle lise çağındaki öğrencilerin bulaştığı kişisel, toplumsal ve aile yaşamını tehdit eden ve durmaksızın ilerleyen gerekli tedbirler alınmazsa geleceğin en büyük problemleri arasında bulunacak kişisel yoksunluk halidir. Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından hazırlanmış olan tanı sınıflamasında (DSMIV) bağımlılık tanısı şu ölçütlere dayanarak konmaktadır: Bağımlılık 12 aylık bir dönem içinde aşağıda sıralanan belirtilerden üç veya daha fazlasının bulunması ile tanımlanır. 1. Tolerans gelişmesi: Maddenin etkisinin ortaya çıkabilmesi için kullanılan madde miktarının artırılması ihtiyacıdır. Madde kullanımına ilk başlandığı zaman kullanılan miktar bir süre sonra aynı etkiyi ortaya çıkarmamaktadır. Örneğin ortalama günde 20 tane sigara kullanan bir bağımlı, sagara kullanmaya ilk başladığından bundan çok daha az sayıda sigara içmektedir. Opiyat (eroin) ve uyarıcıları (kokain) yoğun bir biçimde kullananlarda önemli ölçüde tolerans gelişebilir. 2. Yoksunluk belirtileri: Uzun süre yoğun bir biçimde kullanılan maddenin, kullanımı kesildiğinde veya azaltıldığında, kanda ve dokulardaki madde düzeyi düşmeye başladığında, ortaya çıkan fizyolojik ve bilişsel belirtiler ve bunlara eşlik eden uyumu bozan davranışsal değişikliklerdir. Bu hoş olmayan yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması ile kişi tekrar madde kullanarak bu belirtilerden kaçmayı veya hafifletmeyi sağlamaya çalışır. Kullanılan maddenin cinsine göre ortaya çıkan yoksunluk belirtileri farklılık gösterir. Alkol gibi bazı maddelerin vücuttan çekilmesi sırasında ortaya çıkan bu yoksunluk belirtileri yaşamı tehdit eder nitelikte olabilir. 3. Tasarlandığından daha uzun süre ve yüksek miktarlarda alınması: Kişinin madde kullanımını kontrol etme çabaları başarısızlıkla sonuçlanır. Kullanım miktar ve süresi kontrol dışı bir hal alır. 4. Sık ve başarısız bırakma girişimleri: Madde kullanımını kontrol etmek için girişilen bir diğer çaba bırakma girişimleridir. Bağımlılık düzeyine gelmeden önceki kontrollü kullanım dönemine dönme umudu ile bırakma girişimleri olur, ancak bu girişimler başarısızlıkla sonuçlanır. 5. Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük zaman harcama: Tüm yaşam maddenin etkisinin yeniden tesis edilmesi ve bunun son kez olmasına karar verme çabası üzerine kurulu bir hal alır. 6. Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin azalması ya da tamamen bırakılması: Madde kullanımını sürdürmek ve madde kullanan arkadaşları ile daha çok zaman geçirmek için ailesi ile ilgili etkinliklerden ve özel zevklerinden uzak durur. İşine karşı ilgisi, işe odaklanması bozulur ve çalışma hayatında sorunlar yaşanmasına neden olur. Tüm yaşam madde temini ve kullanımı etrafında döndüğü için kişinin kendisini sosyal, kişisel ve mesleki etkinliklerden kaçınma ve giderek daha büyük oranlarda kayıp yaşanmasına yol açar. 7. Zarar görmesine rağmen madde kullanımını sürdürme: Madde kullanımı giderek diğer tüm önemli etkinliklerinin yerini alır. Bunun sonucunda psikolojik, fiziksel ya da sosyal sorunlara yol açtığını bildiği halde madde kullanımı sürdürülür. Alkol ve madde bağımlılığı tanısı kişiden alınan öykü, yoksunluk belirtilerinin gözlenmesi, idrar ve kan testleri ve saç testi ile konmaktadır. Bağımlılık tedavisi olan, düzelebilen bir hastalıktır. Maddesiz yaşamın yeniden inşa edilmesi ile birlikte, madde kullanımı sonucu oluşan kayıpların giderilmesi mümkün olmaktadır. Bağımlılık yapıcı maddeler kısaca şöyle sıralana bilir; 1- Sigara ve Tütün 2- Maraş otu 3-Alkol 4- Uçucu maddeler ANAHTAR KELİMELER: bağımlılık, madde, öğrenci, sigara, alkol, uçucu maddeler, Maraş otu 4
2. Bölüm: 1. SİGARA VE TÜTÜN Tütün dünyada en yaygın kullanılan bağımlılık yapıcı maddedir. Tütün kullanımını bırakanların %70 i ilk üç ayda tekrar kullanmaya başlamaktadır. Bu oran bize tütünün güçlü bir bağımlılık yapıcı madde olduğunu göstermektedir. Tütün yandığında kül dışında üç önemli bileşenden oluşur: 1-) Katran (birçok kanser yapıcı madde içerir) 2-) Nikotin (uyarıcı bir maddedir) 3-) Karbon monoksit. Sigara dünyada meydana gelen ölüm nedenlerinin başında yer almaktadır. 2000 yılından sonra, dünyadaki ölüm nedenlerinin başında yer alacağı düşünülmektedir. Bu nedenle ülkeler sigara kullanımını kısıtlama ya da yasaklama eğilimindedir. Sigaranın bağımlılık dışında çok belirgin hastalıklara da yol açtığı gösterilmiştir. Sigara kullanımının kalp damarlarında tıkanıklığa yol açtığı ve kalp hastalıklarının %30 unda sigaranın etken olduğu gösterilmiştir. Sigara kullanımı bronşların daralması ile giden akciğer rahatsızlıklarına, beyin damarlarında tıkanmaya ve buna bağlı felçlere yol açmaktadır. Akciğer kanserlerinin %80-90 ı tütün kullananlarda görülür. Akciğer kanseri daha çok katran ile ilişkilidir. Bunun dışında tütün içenlerde mesane kanseri görülme oranı kullanmayanlara göre iki kat daha yüksektir. Gebelikte sigara ya da tütün kullanımı erken doğuma, bebek ölümüne ve düşük doğum ağırlığına neden olmaktadır. Sigara firmalarının özellikle ergenleri hedef aldığı bilinmektedir. Reklamların önemli bir kısmı ergenlere yöneliktir. Bu nedenle ergenlik döneminin bazı özelliklerinin sigara firmaları tarafından istismar edildiği söylenebilir. 2-) MARAŞ OTU: Yurdumuzun Güneydoğu Bölgesinde özellikle Kahramanmaraş ve Gaziantep çevresinde kullanılan Maraş otu, Deli Tütün (Nicotiana rustica L) denen bir tütün çeşidinin yapraklarının toz haline getirilerek meşe, ceviz veya asma çubuğundan elde edilen kül ile yarı yarıya karıştırılmasından elde edilmektedir. Yeşilimsi bir rengi ve un gibi yapısı vardır. Çoğunlukla sigarayı bırakmak için başvurulan, ancak buna bağımlı kalınan bir dumansız tütün tüketimidir. Hasankeyf tütünü, ağızotu ya da deli tütün de denmektedir. 5
Zararları: Hemen hemen sigara tütünü ile aynı alkaloitleri taşıyan ve genellikle sigaraya alternatif olarak kullanılan Maraş otunun insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri olduğu saptanmıştır. Gerek biyokimyasal immünolojik ve gerekse hematolojik parametreler üzerine zararlı etkiye sahip olduğu çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir. Dudak ile dişler arasındaki bölgeye konularak ağızda uyuşmalara neden olan Maraş otunun sinir, sindirim ve solunum sistemlerinde zararlara yol açmaktadır. Maraş otu, ağız florası denilen ağız sağlığını bozmaktadır. Bu nedenle ot kullanan kişilerin ağız problemleri oluşur. Maraş otu, dişi tutan kemik ve diş etinde kızarıklıklara ve iltihaplanmalara yol açar. Bunun neticesinde de; kemik ve diş eti zayıflar. Ayrıca Maraş otu kullanımı sigarayla eşdeğer oranda kalp ve damar rahatsızlıklarına neden olabilmektedir. Ağız kanseri riskinin Maraş otu kullanımına bağlı olarak artabileceği saptanmıştır. 3-) ALKOL: Alkol çok yaygın olarak kullanılan yasal bir maddedir. Bağımlılık yapıcı etkisi yüksektir. Ancak alkol yasal bir madde olduğu için insanlar bu maddeyi kullanmaktan genelde çekinmemektedir. Çeşitli alkol türleri satılmaktadır. Genellikle biranın bağımlılık yapmadığına ilişkin bir inanç vardır ve gençlerin bira içmeleri konusunda cesaretlendirilmektedirler. Hâlbuki her cins alkollü içkinin içinde alkol bulunmakla birlikte, miktarı değişkenlik gösterir. Bu nedenle standart içki adı verilen terim oluşturulmuştur. Örneğin bir standart içkiye denk düşen bir bardak bira, bir tek kadeh rakıya, cine, votkaya, viskiye ya da bir kadeh şaraba eşittir. Belirli bir düzeyin üstünde alkol kullanımı kişiye sosyal ve bedensel zararlar verir. Yarattığı en önemli ruhsal sorunlardan birisi bağımlılıktır. Erkekler için haftada 21, kadınlar için haftada 14 standart içkiden fazla kullanılan alkol kişi için ruhsal ve fiziksel açıdan riskli bir kullanımı işaret eder. Çocukların hiç alkol almaması gerekir. Bu sayılar ergenler için daha düşüktür. Alkol kullanımı hakkında ciddi yanlış inançlar vardır. Örneğin alkolün uykuyu getirdiğine inanılır. Hâlbuki alkol, yarattığı gevşekliğin etkisiyle kişiye uyku verebilir. Aslında alkol insanın uyku düzenini ve kalitesi bozar. Özellikle ergenler arasında alkolün cinsel gücü artırdığına ilişkin bir yanlış inanç vardır. Alkol kişi üstündeki sosyal baskıları kaldırdığı için cinsel olarak bir rahatlama verebilir. Aslında alkolün cinsel güç üstüne olumsuz etkisi vardır. Alkol, mide barsak sorunlarına, yutak borusu hastalıklarına, gastrite, ülsere, pankreas iltihabına, karaciğerde yağlanma ve büyümeye, hepatite, siroza, beslenme bozukluklarına, vitamin eksikliklerine, kansızlığa, bağışıklık sisteminin baskılanmasına, sinir sistemi hastalıklarına, ellerde ayaklarda uyuşmaya, karıncalanma ve felce yol açmaktadır. 4-) UÇUCU MADDELER Uçucu maddeler kolaylıkla bulunabilir. Çünkü bu maddelerin satılması yasaldır. Ucuz olması nedeni ile de kullanımı yaygındır. Yaygın olarak kullanılan uçucu maddeler aşağıda belirtilmiştir: 6
Boyalar ve boyalarda kullanılan Tiner Bali, UHU gibi yapıştırıcılar Çakmak gazı olarak kullanılan bütan gazı Kuru temizlemede kullanılan maddeler Benzin Yazı yazarken yapılan hataları silmekte kullanılan maddeler (Tipp-ex) Beyin üstüne doğrudan toksik etki yaptığı için oldukça zararlıdır. Öğrenme üstüne olumsuz etkileri nedeniyle çocukların kullanması sorunu daha da artırmaktadır. Bağımlılık potansiyelleri de yüksektir. Uçucu madde koklayanlarda ani ölümler sıklıkla meydana gelir. Ani ölümler beyin ve kalp üstüne olan etkilerinden dolayı ortaya çıkar. Saldırgan ve tehlikeli davranışlar uçucu madde kullananlar arasında sık olarak gözlenir. Uçucu maddelerin sadece sokak çocukları arasında kullanıldığı düşüncesi yanlıştır. Bu maddeler artık her yaşta ve sosyoekonomik düzeyde kullanılan bir madde haline gelmiştir. 3.BÖLÜM: SPSS VERİ PROGRAMINDAN ELDE ETTİĞİMİZ TABLOLAR VE YORUMLARI: SORU 1) CĠNSĠYETĠNĠZ? ERKEK 197 65,7 KIZ 103 34,3 Öğrencilere yapılan bu ankette katılımcıların %34,3 Ü (103) kız %65,7 sini (197) erkekler oluşturmaktadır. SORU 2) YAġINIZ? SAYI YÜZDE 15 80 26,7 16 124 41,3 17 61 20,3 18 35 11,7 Katılımcıların 80 i 15 yaşında, 124 ü 16 yaşında, 61 i 17 yaşında, 35 i ise 18 yaşındadır. 7
SORU 3) BABANIZIN ÖĞRENİM DURUMU? İLKOKUL 85 28,3 ORTAOKUL 83 27,7 LİSE 89 29,7 ÜNİVERSİTE 43 14,3 SORU 4) ANNENĠZĠN ÖĞRENĠM DURUMU? SAYIA YÜZDE İLKOKUL 107 35,7 ORTAOKUL 107 35,7 LİSE 59 19,7 ÜNİVERSİTE 27 9,0 SORU 5) MADDE KULLANIYOR MUSUNUZ? EVET 117 39,0 HAYIR 183 61,0 Anketi uyguladığımız 300 kişiden 183 kişi madde kullanmadığını belirtirken 117 kişi evet demiştir. Bu oranlar liselerde madde kullanım oranının yüksek olduğunu göstermektedir. SORU 6) SĠGARA KULLANIYOR MUSUNUZ? EVET 111 37,0 HAYIR 189 63,0 Ankette sorduğumuz SİGARA KULLANIYOR MUSUNUZ? Sorusuna 111 kişi evet derken 189 kişi hayır cevabını vermiştir. Buda madde kullananların büyük çoğunluğunun sigara kullandığını göstermektedir. 8
SORU 7) EVET ĠSE NE SIKLIKLA? GÜNDE 1 TANE 16 5,3 GÜNDE 2-10 TANE 29 9,7 GÜNDE 11-19 TANE 43 14,3 GÜNDE 20 VE DAHA FAZLA 15 5,0 TOPLAM 103 34,3 197 65,7 Madde kullanan öğrencilerin %5,3 ünün günde 1 tane, %9,7 sinin günde 2-10 adet, % 14,3 ünün günde 11-19 tane,%5 inin ise günde 20 den fazla içtiği belirlenmiştir. Bu oranlar lise öğrencilerin bağımlılık oranlarının çok yüksek olduğunun açık bir kanıtıdır. SORU 8)SĠGARAYA KAÇ YAġINDA BAġLADINIZ? 10 YAŞ VE ÖNCESİ 45 15,0 11-12 YAŞINDA 10 3,3 13-14 YAŞINDA 10 3,3 15-16 YAŞINDA 28 9,3 17 YAŞ ÜSTÜ 10 3,3 TOPLAM 103 34,3 197 65,7 300 100,0 Madde kullanan kişilerin %45 inin 10 yaş ve öncesinde başladığını ve bu oranın diğer yaşlarda başlayanların toplam yüzdesine (%18) yakın olması tedbir ve bilgilendirmenin ilkokullardaki önemini göstermektedir. SORU 9) SĠGARAYA NEDEN BAġLADINIZ? DENEMEK İÇİN 34 11,3 AİLEMİN ETKİSİYLE 2,7 ARKADAŞ ETKİSİ 30 10,0 SIKINTILARDAN KURTULMAK 33 11,0 DİGER 4 1,3 TOPLAM 103 34,3 197 65,7 9
Yukarıdaki belirtilen sigaraya neden başladınız? Sorusuna aldığımız cevaplar birçoğunun denemek amaçlı yani bir kereden bir şey olmaz yalanıyla başladığı ortaya çıkmıştır. SORU 10) Sigara hangi hastalıklara yol açar? Bilginiz var mı? EVET 251 83,7 HAYIR 49 16,3 Grafikteki oranlarında görüldüğü üzere madde kullanan öğrencilerinin büyük bölümünün sigaranın zararlarını bildiği halde kullanıma devam ettiğini göstermektedir. SORU 11) Alkol kullanıyor musunuz? EVET 70 23,3 HAYIR 230 76,7 Grafikte görüldüğü üzere alkol kullanım oranının (70 kişi), sigara kullanım oranına(111) yakın olması madde kullana kişilerin birden fazla şeye karşı bağımlılığı olduğunu göstermektedir. SORU 12) Evet ise ne sıklıkta? AYDA 1 KERE 30 10,0 HAFTADA 1 KERE 29 9,7 HAFTADA 2 KEZ 16 5,3 HAFTADA 2DEN FAZLA 27 9,0 GÜNDE 1 KERE 5 1,7 TOPLAM 107 35,7 193 64,3 10
SORU 13) Alkollü madde kullanma nedenleriniz? DENEMEK İÇİN 34 11,3 ARKADAŞ ETKİSİ 22 7,3 EÐLENMEK İÇİN 51 17,0 TOPLAM 107 35,7 193 64,3 Alkol kullanan kişilerin %11,3 ünün denemek için,%7,3 arkadaş etkisi ile,%17 sinin ise eğlenmek için alkol kullandığını belirtmektedir. Bu oranlar sosyal çevrenin kişinin madde kullanımına etkisinin ne kadar büyük olduğunu göstermektedir. SORU 14) Alkol kullanmaya kaç yaģında baģladınız? 10 YAŞ ÖNCESİ 16 5,3 11-12 YAŞ 28 9,3 13-14 YAŞ 59 19,7 15-16 YAŞ 4 1,3 TOPLAM 107 35,7 193 64,3 Yukarıda ankette sorduğumuz Alkol kullanmaya kaç yaşında başladınız? Sorusuna alkol kullananların %19,7 si 13-14 yaşlarında başladığını belirtmiştir. Buda bize alkole başlama yaşının düştüğünü belirtmektedir. SORU 15) Alkolün zararları nelerdir? Bilginiz var mı? EVET 245 81,7 HAYIR 55 18,3 Grafik bize açıkça göstermektedir ki alkol alanların bir kısmının zararlarını bildiği halde kullanıma devam etmektedir. 11
SORU 16) Bağımlılık madde kullanım sıklığınız nedir? 1 KERE 35 11,7 2-5 KERE 33 11,0 5-8 KERE 27 9,0 DAHA FAZLA 16 5,3 TOPLAM 111 37,0 189 63,0 Bu grafiğimizde ise ankete katılanların %11,7 si 1 kere, %11 i 2-5 kere %9 u 5-8 kere, %5,3 ü bundan daha fazla olduğunu belirtmiştir. SORU 17) Ailenizde aģağıdaki maddelerden hangileri kullanılıyor?(birden fazla Ģıkkı iģaretleyebilirsiniz.) SİGARA 106 35,3 ALKOL 40 13,3 UYUŞTURUCU 6 2,0 MARAŞ OTU 90 30,0 TOPLAM 242 80,7 58 19,3 Burada ise ailelerin kullanım yüzdeleri yer almaktadır. Ailelerin %19,3 kullanmazken %35,3 ü sigara, %13,3 ü alkol, %30 u Maraş otu kullanmaktadır. Bu sigara ve Maraş otunun azımsanmayacak derecede olduğunu gösterir. SORU 18) UyuĢturucu madde kullanmak insanları sorunlardan uzaklaģtırır mı? EVET 62 20,7 HAYIR 159 53,0 BİLMİYORUM 73 24,3 TOPLAM 294 98,0 6 2,0 12
SORU 19) UyuĢturucu maddelerin etkilerinin neler olduğunu merak ediyor musunuz? EVET 124 41,3 HAYIR 176 58,7 Topladığımız verilere göre çıkardığımız sonuç öğrencilerin bilinçlendirilmeye ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır SORU 20) UyuĢturucu kullanan insanları nasıl tanımlarsınız? PSİKOPAT 58 19,3 YARDIMA MUHTAÇ 142 47,3 SUÇLU 31 10,3 MUTLU 29 9,7 ÖZGÜR 40 13,3 SORU 21) UyuĢturucu maddelerle ilgili olarak basında yer alan haberler sizi nasıl etkiliyor? MERAKIMI AZALTIYOR 94 31,3 MERAKIMI ETKİLEMİYOR 152 50,7 MERAKIMI ARTIRIYOR 54 18,0 CĠNSĠYET- SĠGARA KULLANIM ORAN KARġILAġTIRILMASI Sigara kullanıyor musunuz? EVET HAYIR Cinsiyet ERKEK 78 119 KIZ 33 70 Total 111 189 13
Yukarıdaki grafikte sigara kullanan öğrencilerin 33 ü kız, 78 i erkek öğrencilerden oluşmaktadır. Belirtilen oranlarda kız öğrencilerin kullanım oranlarının azımsanmayacak kadar çok olduğu ve kız öğrencilerin yaklaşık 4/1 inin madde kullanması sigaranın kız öğrenciler arasında hayli yaygın bir kullanım alanının olduğunu göstermektedir. Sigara kullanımının ise erkek öğrencilerde yarıdan fazla olması tehlikenin büyüklüğünü açıkça ortaya sermektedir. Aile kullanımı ile birey kullanımlarının karģılaģtırılması. Ailenizde aģağıdaki maddelerden hangileri kullanılıyor? SİGARA ALKOL UYUŞTURUCU MARAŞ OTU Sigara EVET kullanıyor 31 5 5 49 musunuz? HAYIR 75 35 1 41 TOPLAM 106 40 6 90 Bu karşılaştırmadan ortaya çıkan veri ise ailenin bireyler üzerindeki etkisinin büyük olduğu savunulabilir. 4.BÖLÜM: MADDE BAĞIMLILIĞI ANKETĠ AÇIKLAMA: Bu anket, liselerde madde bağımlılığı konusunda bilgi,tutum ve davranış düzeyini ölçmek amacıyla hazırlanmıştır. Araştırmamız bilimsel bir çalışma olup vereceğiniz cevaplar araştırmamızın geçerliliğini etkileyecektir. Katkılarınızdan dolayı teşekkür ederiz. şekilde işaretleme yapınız Not: Lütfen bu 1-Cinsiyetiniz: Erkek ( ) Kız( ) 2-Yaşınız: 15( ) 16( ) 17( ) 18( ) 3-Babanızın öğrenim durumu: İlkokul ( ) Ortaokul ( ) Lise ( ) Üniversite ( ) 4-Annenizin öğrenim durumu: İlkokul ( ) Ortaokul ( ) Lise ( ) Üniversite ( ) 5- madde kullanıyor musunuz? Evet ( ) hayır ( ) 6-Sigara kullanıyor musunuz? 14
Evet( ) Hayır( ) 7-Evet ise ne sıklıkta? Günde 1 tane ( ) Günde 2-10 tane ( ) Günde 11-19 tane ( ) Günde 20 taneden fazla ( ) 8-Sigaraya kaç yaşında başladınız? 10 yaş ve öncesi ( ) 11-12 yaşında ( ) 13-14 yaşında ( ) 15-16 yaşında ( ) 17 yaş ve üstünde ( ) 9-Sigaraya neden başladınız? Denemek için( ) Ailemin etkisiyle( ) Arkadaş ortamının etkisiyle( ) Sıkıntılardan kurtulmak için( ) Diğer ( ) 10-Sigara hangi hastalıklara yol açar? Bilginiz var mı? Evet( ) Hayır( ) 11-Alkol kullanıyor musunuz? Evet( ) Hayır( ) 12-Evet ise ne sıklıkta? Ayda 1 kez ( ) Haftada 1 kez ( ) Haftada 2 kez ( ) Haftada 2 den fazla ( ) Günde 1 kez ( ) 13-Alkollü madde kullanma nedenleriniz? Denemek ( ) Arkadaş çevresi ( ) Ailemin etkisiyle ( ) Eğlenmek ( ) Sıkıntılardan kurtulmak ( ) Diğer ( ) 14-Alkol kullanmaya kaç yaşında başladınız? 10 yaş ve öncesi( ) 11-12 yaşında( ) 13-14 yaşında( ) 15-16 yaşında( ) 17 yaş ve üstünde( ) 15
15-Alkolün zararları nelerdir?bilginiz var mı? Evet( ) Hayır( ) 16-Bağımlılık madde kullanım sıklığınız nedir? Günde; 1 kez( ) 2-5 kez( ) 5-8 kez( ) Daha fazla( ) 17-Ailenizde aşağıdaki maddelerden hangileri kullanılıyor?(birden fazla şıkkı işaretleyebilirsiniz.) Sigara( ) Alkol( ) Uyuşturucu maddeler( ) Maraş otu( ) 18-Uyuşturucu madde kullanmak insanları sorunlardan uzaklaştırır mı? Evet( ) Hayır( ) Bilmiyorum ( ) 19-Uyuşturucu maddelerin etkilerinin neler olduğunu merak ediyor musunuz? Evet( ) Hayır( ) 20-Uyuşturucu kullanan insanları nasıl tanımlarsınız? Psikopat( ) Yardıma muhtaç( ) Suçlu( ) Mutlu( ) Özgür( ) 21-Uyuşturucu maddelerle ilgili olarak basında yer alan haberler sizi nasıl etkiliyor? Merakımı azaltıyor( ) Merakımı etkilemiyor( ) Merakımı artırıyor( ) 16
UYUŞTURUCU MADDELERLE MÜCADELE BAĞIMLILIK NEDİR? Bağımlılık, kişinin zarar görmesine rağmen madde kullanımına devam etmesi, kullandığı maddeyi uzun süre bırakamaması, sürekli madde arayışı içinde olması, kullandığı maddeyi giderek arttırması ile karakterize edilen bir tablodur (Ögel, Taner ve Yılmazçetin, 2003). Bağımlılık karar verme süreçlerine bağlı bir durumdur. Bireyin yaşamındaki ilişkiler, yaşam düzenlemeleri ve sağlığına ilişkin kararları ve seçimleriyle ilgilidir. Seçimler ve yaşam biçimi ise bireyin ailesinden başlayarak zamanla içinde bulunduğu çevrelerden etkilenme yaşantılarına dayanmaktadır. Madde kullanımının sağlık, suç, yargı, sosyal refah, eğitim, güvenlik, ulaşım, ülke içinde ve ülkeler arası ticaret için bir dizi doğurguları vardır. Bu tür maddelerin kullanımı sadece gençlerin bireysel yaşamını olumsuz etkilemekle kalmaz, toplumu da etkiler. Cinayetlerin %60 ı, saldırıların %40 ı, tecavüzlerin %33 ü alkol kullanımı ile ilgilidir. Madde kullanımının fizyolojik etkileri algılamada, gerçeklik değerlendirmede sorun yaratmaktadır. Çünkü merkezi sinir sistemini ve diğer organları etkiler (Korkut, 2007). BAĞIMLILIK YAPICI MADDE İSE, Beyin işlevlerini ve tüm bedensel yapıları etkileyerek, zamanla organ sistemlerinde kalıcı değişikliklere yol açan, ruhsal ve davranışsal sorunlar oluşturan, yaşam için gerekli olmayan doğal ya da yapay sahte iyi oluş hali ortaya çıkaran maddelerdir. AMATEM e göre, yasal olan ya da olmayan, uyarıcı ya da uyuşturucu niteliği olan, bağımlılık yapan maddelerin tümüne uyuşturucu madde denilmektedir. Madde Kullanımı/Bağımlılığı dendiğinde uyuşturucu ve uyarıcı maddelerle birlikte tütün ve alkol ürünleri de kapsanmaktadır. Tütün ürünleri ve alkolün ortalama düzeyde kullanımı bile ciddi kişisel ve sosyal sonuçlara yol açabilir. BAĞIMLI BİREY; ÖZGÜRLÜĞÜNÜ KAYBEDER İnsan var oluşundan itibaren hep özgürlüğünü kazanma uğruna mücadeleler vermiştir, hala da vermektedir. Özgürlük, herhangi bir kısıtlamaya, zorlamaya bağlı olmaksızın düşünme veya davranma, herhangi bir şarta bağlı olmama durumudur. Dolayısıyla, herhangi bir maddeye bağımlı olan insanın özgür olamaz. KENDİNE OLAN GÜVENİ ZAYIFLAR Maddenin neler yaptığını bağımlı olan kişi çok iyi bildiği için, maddenin yoksunluk anında örneğin kas sistemlerini kontrol edemeyeceği için tuvaletini tutamaz, tuvaletini tutamayan bir insanın kendine güvenmesinden de söz edilemez. Ya da madde bulabilmek için istemediği şeyleri yapmak zorunda kalır; kendi kararlarıyla değil, başkalarının yönlendirmeleriyle yaşayan kişinin de kendine güveninden söz etmek olanaksızdır. 17
KENDİNİ KONTROL ALTINDA TUTAMAZ Maddeye karşı gösterilecek irade kullanmak ya da kullanmamakla ilgilidir. Kullandıktan sonra merkezi sinir sistemi bozulduğu için insanın sağlıklı hareketlerde bulunması zaten beklenemez. Maddenin etkisindeyken kendisi dahil, etrafına zararlı bir insan haline gelebilir. İDEALLERİNİ KAYBEDER İnsan; HAYATTAN NE BEKLİYORSUN? sorusuna birden fazla cevaplar verir. Eğer veremiyorsa sorun var demektir, bu sorunların en önemlisi de bağımlılıktır. Bağımlı olan kişiler bu soruya genel olarak; "HİÇ" cevabını vermektedirler. Bu cevap da ideallerin kalmadığını göstermektedir. İNSANİ İLKELERİ YOK OLMAYA BAŞLAR Bağımlı kişi, maddenin etkisinde bir yaşam sürdürmeye başladığı ve maddenin denetiminde hareket ettiği için, yaşamla ilgili sorumluluklarını yerine getiremez. Maddeyi kullanmak başlı başına bir suçtur, ayrıca madde beraberinde de diğer suçları getirmektedir. Bağımlı kişi: Maddeyi alabilmek için, önce mevcut parasını bitirir. Parasını bitiren kişi yakınlarını kandırmaya başlar, yani yakınındaki insanları soyar, günü kurtarma adına hırsızlık yapmaya başlar, parasını maddeye yatırır. Fuhuş yaparak, bu yolla kazanılan parayı maddeye harcar. Ayrıca insanlar bağımlı yapılarak, madde karşılığında zorla fuhşa zorlanırlar, ve en önemlisi; Narkotik Atasözü: "HER İÇİCİ POTANSİYEL BİR SATICI ADAYIDIR!" Bu ne demek? Her içici para bulma uğruna etrafındaki insanı maddeyle tanıştırır. Maddeyle yeni tanışan bu insanın başka bir yerden satın alma imkânı yoktur. Böylece uyuşturucu satıcıları için yeni bir para kaynağı oluşturulmuş olur. BAĞIMLILIK YAPICI MADDELERDEN KORUNMA Önleme çalışmalarında bireyi madde kullanımına başlamadan bilinçlendirmek öncelikli hedeftir. Birincil önleme çalışmaları olarak tanımlanan bu yaklaşımda eğitim yolu ile, madde kullanımının engellenmesine çalışılmaktadır. En iyi korunma yolu HİÇ BAŞLAMAMAKTIR Bir şekilde başlanmışsa; KURTULMAK MÜMKÜNDÜR! Madde kullanımı ve bağımlılığı bir sağlık sorunu olmakla birlikte tedavisi mümkün bir hastalıktır. Kişi ilgili hastanede tedavisini olup sağlıklı bir birey olarak kendi yaşam alanına geri dönebilir. Bunun için mutlaka tıbbi yardım ve uzman desteği gerekmektedir. Tedavi tamamlandıktan sonraki süreç oldukça hassastır. Kişi kendisini madde kullanımına iten ortamlardan ve arkadaş çevresinden uzaklaşmalı, yaşamında anlamlı ve önemli olan kişiler, etkinlikler ve yaşantılarla iç içe olmalıdır. Aksi takdirde tekrar madde kullanım ihtimali oldukça yüksektir. HUKUKİ BOYUT Madde bağımlılığı içerisine girmiş insanlar bu bataktan çıkmak için bir fırsat yaratmakta çoğu zaman zorlanırlar. Bunun en büyük nedeni ise genellikle nereye ve nasıl başvurabileceklerini bilmemeleridir. Herhangi bir sağlık kuruluşuna tedavi amaçlı başvurmaya ya da yetkililerden yardım istemeye, kanunla ters düşüp cezalandırılma korkusuyla çekinmektedirler. Oysa ki Türk Ceza Kanunu nda bu konuyla ilgili olarak Etkin Pişmanlık başlığı altında gerekli düzenlemeler mevcuttur. 18
MADDE 192. 1. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarına iştirak etmiş olan kişi, resmî makamlar tarafından haber alınmadan önce, diğer suç ortaklarını ve uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin saklandığı veya imal edildiği yerleri merciine haber verirse, verilen bilginin suç ortaklarının yakalanmasını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini sağlaması hâlinde, hakkında cezaya hükmolunmaz. 2. Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi, resmî makamlar tarafından haber alınmadan önce, bu maddeyi kimden, nerede ve ne zaman temin ettiğini merciine haber vererek suçluların yakalanmalarını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini kolaylaştırırsa, hakkında cezaya hükmolunmaz. 3. Bu suçlar haber alındıktan sonra gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve fail veya diğer suç ortaklarının yakalanmasına hizmet ve yardım eden kişi hakkında verilecek ceza, yardımın niteliğine göre dörtte birden yarısına kadarı indirilir. 4. Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, hakkında kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmaktan dolayı soruşturma başlatılmadan önce resmî makamlara başvurarak tedavi ettirilmesini isterse, cezaya hükmolunmaz. Görüldüğü gibi, TCK`nın 192. maddesi özellikle madde kullanıp da bırakmak isteyen bağımlılara önemli bir adli kolaylık getirmektir. MADDE KULLANIMI VE BAĞIMLILIĞINA HAYIR BAŞLIKLI SPOT CÜMLELER Bağımlılık yapan maddeler çözüm değil çözümsüzlük üretir... Sağlıklı bir toplum mutlu bir gelecek için madde bağımlılığına hayır... Güvenli bir madde, güvenli bir kullanım şekli yoktur... Madde bağımlılığından en etkin korunma ve kurtulma yöntemi hiç başlamamaktır... Bilgilenmek, birbirimize destek olmak ve yardımlaşmak madde bağımlılığından korunmanın en iyi yollarındandır... Madde kullandığınızda mutluluklarınız hayali ve geçici, kullanmadığınızda gerçek ve kalıcıdır... Sevgi, cesaret, ümit, mutluluk, dostluk içinizde, bağımlılık yapıcı maddelerde aramayın... Madde bağımlılığına giden merdivenin ilk basamağı sigara ve alkoldür... Bir kez madde kullanmak, bağımlılık için yeterlidir. Bağımlı olmamak kişinin elindedir... Madde kullanarak gerçek hayatta çözülebilmiş hiçbir sorun yoktur. Sorunlar Madde Kullanımına Bahane Olmamalıdır... Madde Bağımlılığına Hayır, Yaşama Evet... Gerçek güç, madde kullanmak değil, maddeye hayır diyebilmektir... 19
ANNE ve BABALAR İÇİN Genç bir nüfus yapısına sahip olan ülkemizde sigara, alkol ve uyuşturucu maddeleri Madde ile tanışma ve madde kullanım yaşının giderek düştüğü ve 12-17 yaş arası gençlerin risk altında olduğu yapılan çalışmalarla ortaya konulmuştur. Bu bakımdan gençlerin zararlı alışkanlıklardan korunması ve onlara sağlıklı yaşama bilincinin kazandırılmasında en büyük görev eğitim kurumlarına düşmekte, bu bağlamda okul, öğretmen, aile ve toplumun işbirliği daha da önem taşımaktadır. Yaşamının temellerini oluşturma sürecinde gençler; Güvenli ve mutlu bir yaşam için gerekli davranışları bilmeli, Bütüncül sağlıkları için gerekli önlemleri alabilmeli, Bir sorunla karşılaştıklarında çözüm üretebilmelidir. Anne ve Babalar; Uyuşturucu madde kullanan çocuğu ne kadar erken fark eder, ona yardımcı olunsanız bağımlılıktan kurtulma şansı o kadar artar. Erken teşhis için çocuğunuzda şu ölçütlere dikkat ediniz: Bitkinlik, dalgınlık, halsizlik Sinirlilik, saldırganlık, baş dönmesi Gözbebeklerinde büyüme ve sulanma Gözlerde kızarıklık, donuk bakışlar Burun akıntısı, kanama ve kızarıklık Kusma, iştahsızlık, aşırı kilo kaybı, yüz renginin solması Ağızda kuruma, vücutta kaşıntılar Canlılık, enerji artışı, uzun süre uyumama Sebepsiz gülmeler, ağlamalar Sık sık tuvalet ihtiyacı Şiddetli ağrı ve kramplar Duygusal çöküntü ve mutsuzluk Aşırı para harcama Suç işleme eğilimi ve saldırganlık Arkadaş çevresinin değişmesi Aile içi ilişkilerin zayıflaması 20