T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME KULLANIM SICAK SU TESİSATI ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ -1...3 1. LOKAL SICAK SU HAZIRLAMA SİSTEMLERİ...3 1.1. Termosifon Montajı...3 1.2. Termosifon Çeşitleri...4 1.2.1. Katı Yakıtlı Termosifonlar...4 1.2.2. Sıvı Yakıtlı Termosifonlar...6 1.2.3. Elektrikli Termosifonlar...8 1.3. Termosifonun Su Bağlantıları...9 1.3.1. Soğuk Su Bağlantıları...9 1.3.2. Sıcak Su Bağlantıları...9 1.4. Şofben Montajı...9 1.4.1. Şofbenin Çeşitleri...9 1.4.2. Şofbenin Su Bağlantıları...12 1.5. Güneş Enerjisi...12 1.5.1. Güneş Enerjisi ile Sıcak Su Hazırlama...12 1.5.2. Güneş Enerjisinin Su Bağlantıları...16 UYGULAMA FAALİYETİ...18 UYGULAMA FAALİYETİ...19 UYGULAMA FAALİYETİ...20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...22 ÖĞRENME FAALİYETİ 2...24 2. MERKEZİ SICAK SU HAZIRLAMA SİSTEMLERİ...24 2.1. Kazanın Merkezi Sistem Sıcak Su Bağlantısı...24 2.1.1. Kat Borularının Döşenmesi...25 2.1.2. Dolaşım (Sirkülasyon) Borularının Döşenmesi...25 2.2. Boyleri Tesisata Bağlama...26 2.2.1. Boyler Çeşitleri...26 2.2.2. Boyleri Tesisata Bağlama...27 UYGULAMA FAALİYETİ...30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...32 ÖĞRENME FAALİYETİ -3...34 3. KOMBİ MONTAJI...34 3.1. Kombinin Tanımı...34 3.2. Kombi Çeşitleri...35 3.2.1. Bacalı Kombiler...35 3.2.2. Hermetik Kombiler...36 3.3. Kombinin Su Bağlantıları...39 UYGULAMA FAALİYETİ...40 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...42 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...45 CEVAP ANAHTARLARI...46 KANAKCA...47 i

KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR 582YIM029 Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme Isıtma ve Sıhhi Tesisat Kullanım Sıcak Su Tesisatı Kullanım sıcak su cihazlarını monte etme bilgi ve becerilerinin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Sıhhi Tesisat -2 modülünü almış olmak. YETERLİK Kullanım sıcak su hazırlama cihazlarını tekniğine ve standartlarına uygun monte etmek. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, kullanım sıcak su hazırlama cihazlarını tekniğine ve standartlarına uygun olarak monte edip çalıştırabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI Amaçlar Gerekli donanımı kullanarak standartlara uygun olarak lokal sıcak su hazırlama sistemlerinin montajını yapabileceksiniz. Gerekli donanımı kullanarak standartlara uygun olarak merkezi sıcak su hazırlama sistemlerinin montajını yapabileceksiniz. Gerekli donanımı kullanarak standartlara uygun kombi montajını yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Atölye, sınıf, laboratuar, boru anahtarı, testere, mengene, matkap, pafta, su terazisi, boyler, kombi, termosifon, şofben, bağlantı parçaları, flex hortum, doğalgaz macunu, kendir, sülüğen boya, metre, kalem, kurbağacık, açma kapama ve kontrol aletleri. Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Teknolojinin her geçen gün hızla ilerlediği zamanımızda sıcak su hazırlama cihazları küçülmekte ve kapasiteleri artmaktadır. Her türlü ihtiyaca cevap verecek cihaz üretilmektedir. Firmalar cihazla birlikte montaj kataloglarını ve kullanma talimatlarını vermektedirler. Montaj kataloglarının içinde cihazlarla ilgili her türlü teknik bilgi yer almaktadır. Bu da tesisatçının işini kolaylaştırmaktadır. Cihazların üretici firmaları, cihazlarını yetkili teknik elemanların montaj yapmasını istemektedir. Ayrıca ilk çalışmayı kendi servislerine yaptırmaktadırlar. Siz de bu modülü tamamlayarak yetkili bir montaj elemanı olabilirsiniz. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle kullanma suyu cihazlarını tanıyacak ve bağlantılarını yapabileceksiniz. Modülün hayatınıza renk ve mutluluk katması dileğiyle, başarılar. İnsanlara bu mutluluğu yaşatmak sizin elinizde! 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ -1 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında termosifon, şofben, güneş enerjisi ile sıcak su hazırlama sistemlerinin montajını tekniğine ve standartlara uygun yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Termosifon imal veya satışı yapan yerlerden bilgi alınız katalogları alınız, arkadaşlarınızla inceleyiniz. Şofbenlerin çeşitlerini araştırınız. Güneş kolektörlerini imal eden firmaların internetteki sayfalarını ziyaret ediniz ve inceleyiniz. İlginizi çeken yazı ve resimlerin çıktısını alarak arkadaşlarınızla paylaşınız. Evlerinde termosifon, şofben veya güneş enerjisi ile sıcak su sistemi kullanan kişilerle görüşünüz ve bilgi alınız. Araştırma işlemleri için internetten yararlanmanız ve termosifon, şofben satan mağazaları gezmeniz gerekmektedir. 1. LOKAL SICAK SU HAZIRLAMA SİSTEMLERİ 1.1. Termosifon Montajı Katı, sıvı ve elektrik enerjisi kullanarak içinde depolanmış suyu ısıtan aygıtlardır. Basınçlı ve basınçsız (Depolu) olarak imal edilir. Kullandıkları yakıt cinsine göre piyasada çeşitleri vardır. Termosifonların bölümleri aşağıdaki şekilde görülmektedir. 3

1. Soğuk su girişi 2. Baca bağlantısı 3. Sıcak su çıkışı 4. Gövde 5. Döküm çember 6. Boşaltma ağzı 7. Soba 8. Soba havalandırması 9. Döküm kapak 10. Gövde kapağı Şekil 1.1: Termosifon bölümleri 1.2. Termosifon Çeşitleri 1.2.1. Katı Yakıtlı Termosifonlar TS 733, katı yakıt yakan termosifonlar standardı, termosifonların en az 60 lt su hacminde olabileceği sınırını getirmiştir. Standarda göre termosifonlar borulu ve gömlekli yapılmaktadır. Borulu termosifonda duman iç borudan bacaya gidecek ve boruyu çevreleyen büyük silindir içindeki suyu ısıtacaktır Şekil 1.2. Şekil 1.2: Borulu termosifon Şekil 1.3: Gömlekli termosifon 4

Gömlekli olanlar ise silindirik termosifon gövdesinin dışını saran bir gömlek bulunmaktadır. Termosifon gövdesi ile gömlek arasında çepeçevre bir duman kanalı bulunmaktadır. Şekil 1.3. Katı yakıtlı termosifonlar basınç durumuna göre basınçlı ve basınçsız üretilir. Basınçlı termosifonlara deposuz, basınçsızlara ise depolu termosifonlar da denir. Basınçsız (Depolu) termosifonların su ile dolu kısmı bakırdan yapıldıkları için şehir basıncına dayanmaz. Onun için deponun girişine flatör konularak su durgun basınca getirilir. Depolu termosifonlar ile sıcak suyun banyo veya mutfağa verilmesi de mümkün olmaktadır. Termosifona soğuk su, üstündeki depodan alınır. Şekil 1.4. Termosifon gövdesindeki havanın boşalarak suyun dolabilmesi için sıcak su çıkışına bir hava borusu konarak deponun üzerine kadar uzatılır. Bu havalık borusu ayrıca su aşırı ısınınca genleşen suyu depoya ilettiği için termosifonun güvenliğini de sağlar. Depolu termosifonda sıcak suyun basıncı, deponun yüksekliğine bağlıdır. Onun için deponun mümkün olduğu kadar yükseğe monte edilmesi gerekir. Sıcak su boruları kireçlenmeye karşı ve ılıştırmada basınç düşük olmasın diye soğuk su borusundan bir çap büyük yapılır. Şekil 1.4: Depolu (Basınçsız) termosifon Basınçlı termosifonlar doğrudan tesisata bağlanır. Şehir şebekesinden gelen basınçlı su ile çalışır. Yakıt miktarının iyi ayarlaması ve emniyet sisteminin iyi çalışması gerekir. Yoksa termosifon aşırı ısınan ve buharlaşan su yüzünden patlayabilir. Sık sık emniyet ventili kontrol edilmelidir. Katı yakıtlı termosifonlar bacaya yakın yere konulur. Sıçrayan suyun sobaya zarar vermemesi için bataryadan uzağa konması tercih edilmelidir. Şekil1.5. Şekil 1.5: Basınçlı termosifon 5

1.2.2. Sıvı Yakıtlı Termosifonlar Sıvı yakıtlı termosifonlar basınçlı termosifonlardır. Doğrudan tesisata bağlanır. Şehir şebeke suyu basıncı ile çalışır. Soğuk su borusuna vana konulmalıdır. Sistemde tesisatın basıncı ve ısınan suyun genleşmesi nedeniyle emniyet ventili takılması zorunludur. Şehir suyunun kesilmesi ya da basıncının düşmesi ile oluşabilecek emme ihtimaline karşı, termosifona daldırılmış olan soğuk su borusu üzerinde üstten 10mm kadar aşağıda küçük bir delik bulunması gerekir. Bu delik emiş kırıcı görevi de yapar. Bu termosifonlarda yakıt olarak gaz yağı kullanıldığı için doldurma işlemlerinde ve yakma sırasında dikkatli olunmalıdır. Resim 1.1. Gaz ve hava karışımı karbüratörde olmaktadır. Karbüratörden karışım termosifonun sobasına gönderilerek yanma işlemi başlatılır. Gerekli ayarlar karbüratörün üzerindeki ayar düğmelerinden yapılır. Herhangi bir sızıntıda termosifon kesinlikle yakılmamalı, gerekli bakım ve onarım yapıldıktan sonra kullanılmalıdır. Şekil 1.6. Termosifon ve Karbüratör şekilleri Şekil 1.7 de görülmektedir. Resim 1.1: Sıvı yakıtlı termosifon 6

1. Ayarlanabilir ayaklar 2. Yakma odasının kapağı 3. Dış yakma kapağı 4. Boşaltma ağzı 5. Sonda kapağı 6. Sıcak su çıkışı 7. Baca çıkış borusu 8. Hava kapakçığı 9. Soğuk su girişi 10. Açma çubuğu 11. Depo kapağı 12. Filtre 13. Gaz yağı deposu 14. Termostat sondası 15. Depo borusu 16. Karbüratör 17. Gaz giriş borusu Şekil 1.6: Sıvı yakıtlı termosifon Şekil 1.7: Sıvı yakıtlı termosifon karbüratörü 7

1.2.3. Elektrikli Termosifonlar Elektrikli su ısıtıcıları depolu türdendir. Suyu ısıtabilmeleri için kullanımdan önce devreye sokulmaları gerekir. Sıcaklık kontrollü (Termostat) ve ısı yalıtımlı yapılmışlardır. Sıcak su tüketim yerlerine yakın konulur. Kapasitelerine göre küçük veya büyükleri mevcuttur. Şekil 1.8. Özellikleri ve ölçüleri üreten firmalara göre değişmektedir. 12 atmosfer basınçla test edilmişlerdir. Emniyet ventili açma basıncı 9 atmosferdir. Aşağıdaki tabloda elektrikli termosifonların genel teknik bilgileri yer almaktadır. Tablo 1.1. Şekil 1.8: Elektrikli termosifon ve kısımları Tablo 1.1: Elektrik termosifonların teknik bilgileri 8

1.3. Termosifonun Su Bağlantıları 1.3.1. Soğuk Su Bağlantıları Termosifonlarda soğuk su bağlantıları sökülebilir rakorlu yapılır. Basınçlı çalışanlarda soğuk su girişine vana bağlanır. Sökülebilir bağlantı olması ve vana konulmasının amacı, termosifonda meydana gelebilecek arızalarda, suyun akışının kesilip, sökülerek tamiratının yapılmasını sağlamaktır. 1.3.1.1. Emniyet Ventili Takma Basınçlı termosifonlarda vana kapatılınca, emniyet ventili termosifon tarafında kalacak şekilde takılır. Emniyet ventilinin görevi, suyun aşırı ısınmasından dolayı genleşen suyu termosifondan dışarı atmaktır. Dolayısıyla termosifonun aşırı basınçtan patlamamasını sağlar. 1.3.1.2. Açma Kapama Elemanları Resim 1.2: Emniyet ventili Termosifon montajında vana ve rakor bağlantısına dikkat edilir. Termosifon söküldükten sonra suyun kesilebilmesi için sarı rekorun termosifon tarafına, vananın tesisat tarafına takılması gerekir. Şayet sıcak su tesisatına bir başka ısıtıcı bağlı ise termosifonun sıcak su çıkışına da vana takılması gerekir. Açma kapama elemanları sıcak sudan etkilenmeyecek yapıda olmalıdır. 1.3.2. Sıcak Su Bağlantıları Depolu termosifonlarda sıcak su boru çapı en az 20mm olmalıdır. Yeterli sıcak su basıncını sağlamak ve kireçlenerek daralan boru çapını karşılamak için 20 mm yapılır. Sıcak su boruları soğuk ortamlardan geçirilirse yalıtım yapılmalıdır. Depolu termosifonlarda sıcak su borusunun ucundan soğuk su deposunun üstüne kadar havalık borusu çekilmelidir. Bakınız Şekil 1.4. 1.4. Şofben Montajı 1.4.1. Şofbenin Çeşitleri Şofbenler anında sıcak su üreten cihazlardır. Doğalgaz, tüpgaz (LPG) ve elektrikle çalışan tipleri vardır. Şofbenin montajının yapıldığı yer ve doğru kullanılması önemlidir. Montajında üretici firmanın vermiş olduğu montaj ve kullanım kılavuzuna uyulmalıdır. 9

1.4.1.1. Gaz Yakıtlı Şofbenler Doğalgaz ve sıvılaştırılmış petrol gazı (Tüpgaz) ile çalışır. Genellikle eşanjörlü tipi kullanılır. Atık gaz sistemlerine göre de bacalı veya hermetik yapılabilmektedir. Gazlı şofbenlerde su sıcaklığı 35 65 Cº arasında ayarlanabilir. Bu cihazların verimleri % 70 92 arasında şofbenlerin tipine göre değişir. Montajlarında üretici firma montaj şablonları kullanılmalıdır. İlk çalıştırmayı yetkili servis yapmalıdır. 1.4.1.1.1. Bacalı Gaz Yakıtlı Şofbenler Bacalı şofbenler açık yanma odalı yapılır. Bu nedenle yanmış atık gazlar baca yolu ile dışarı atılır. Bacalı şofben, yanma esnasında ortamdaki havayı kullandıklarından banyo ve dar mekânlara monte edilmemelidir. Herhangi bir gaz kaçağında veya atık gazın dış ortama atılamaması boğulmalara yol açmaktadır. Açık yanma odalı ve Doğalgazlı şofbenler mutlaka en kısa yoldan bacaya bağlanmalıdır. Bacalı gaz yakıtlı şofbenler bacaya ve su kullanma yerine yakın montaj edilmelidir. Bu su sarfiyatını azaltır. Şekil 1.9: Bacalı gazlı yakıtlı şofben ve bölümleri 1.4.1.1.2. Hermetik Gaz Yakıtlı Şofbenler Baca olmayan yerler için ise hermetik (Kapalı yanma odalı) tipleri kullanılır. Hermetik tiplerde iç içe geçmiş iki borulu özel baca borusu sayesinde borunun ucu duvardan dışarıya çıkartılır. Yanma için gerekli havayı özel bacası sayesinde dış ortamdan alarak, atık gazı aynı bacadan dış atmosfere atmaktadır. Gazlı şofbenler banyo gibi iç hacimlere konmamalıdır. Yanma havasının yeteri kadar beslenmesi için, şofbenin yerleştirildiği hacmin büyüklüğü ve 10

dış hava bağlantısı önemlidir. Konutlarda genelde mutfaklar uygundur. Hermetik tipler dış duvara yakın yere montaj edilmelidir. Resim 1.3. 1.4.1.2. Elektrikli Şofbenler Resim 1.3: Hermetik şofben Batarya üzerine de bağlanabilen şofben tipleridir. Genelde banyolarda kullanılır. Sıcak su ihtiyacının az olduğu yerlerde tercih edilir. Sıcak su çıkışı üzerine açma-kapama kontrol elemanı (Vana, musluk vb.) konulmaz. Kullanırken su çıkışı kapatılmaz. Kesinlikle elektrik bağlantıları yetkili elektrikçiye yaptırılmalıdır. Montajında üretici firmanın belirttiği montaj kuralları ve montaj şablonu kullanılmalıdır. Resim 1.4. Cihazın türüne göre değişik kademelerde su sıcaklığı ayarlanabilmektedir. Resim 1.4: Elektrikli şofben 11

1.4.2. Şofbenin Su Bağlantıları Şofbenler direkt şehir şebeke basıncıyla çalıştığı için sıcak ve soğuk su bağlantıları çapı Ø15mm yapılır. Duvardaki ağızlarla şofben arası üretici firmanın verdiği bağlantı elemanlarıyla yapılır. Soğuk su girişine mini küresel vana konmalıdır. Şofben duvara monte edildikten sonra sağ taraftan soğuk, sol taraftan sıcak su bağlantısı yapılır. Resim 1.5: Mini küresel vana 1.5. Güneş Enerjisi Şekil 1.10: Şofbenin su bağlantıları Güneş enerjisinin dünyaya ulaşması elektromanyetik radyasyonla olmaktadır. Isıtma ve soğutma sistemlerinde kullanılabilmesi için bu enerjinin ısıya dönüştürülmesi gerekir. Birim yüzeye düşen güneş enerjisinin azlığı nedeniyle ısı enerjisi elde etmede geniş yüzeylere ihtiyaç vardır. Güneş enerjisi kollektörü, güneş radyasyonunu emerek bu radyasyonu ısıya dönüştüren aygıttır. Güneş ışınlarını emen kollektör panelinin sıcaklığı yükselir. Emici yüzeyli panelin ısısı, sıvı ya da gaz akışkanlarla taşınır. Panelin radyasyon emiciliğini artırmak için yüzey siyaha boyanır. 1.5.1. Güneş Enerjisi ile Sıcak Su Hazırlama Güneş kollektörlerinde dolaşan suyun durumuna göre açık (Direkt) ve kapalı (Endirekt) olmak üzere iki şekilde üretilir. 1.5.1.1 Kapalı Devre Güneş Enerjisi Kapalı sistemler kullanım suyu ve ısıtma suyunun farklı olduğu sistemlerdir. Kollektörlede ısınan su bir boyler vasıtasıyla ısısını kullanım suyuna aktarır. Donma, kireçlenme ve korozyona karşı çözüm olarak kullanılır. Maliyetleri açık sistemlere göre daha yüksek ve verimleri boyler nedeniyle daha düşüktür. 12

Şekil 1.11: Güneş kolektörü bölümleri 1.5.1.1.1. Kapalı Devre Tabii Dolaşımlı Güneş Enerjisi Isı transfer akışkanının tabii olarak dolaştığı sistemlerdir. Kollektörlede ısınan suyun yoğunluğunun azalması ve yükselmesi özelliğine dayanır. Bu tür sistemlerde depo kollektörün üst seviyesinden 30 50 cm yüksekte olması gerekir. Deponun alt seviyesinden alınan soğuk su kollektörlede ısınarak hafifler ve deponun üst seviyesine yükselir. Gün boyu devam eden bu işlem sonunda depodaki su ısınmış olur. Tabii dolaşımlı sistemler daha küçük miktarlarda su ihtiyaçları için kullanılır. Şekil 1.12: Tabii dolaşımlı kapalı (Endirekt) ısıtma sistemi 13

1.5.1.1.2. Kapalı Devre Pompalı Güneş Enerjisi Isı transfer akışkanının sistemde pompa ile dolaştırıldığı sistemlerdir. Deponun yukarıda olma zorunluluğu yoktur. Büyük sistemlerde su borularındaki direncin artması sonucu tabii dolaşımın yeterli olmaması ve büyük bir deponun yukarıda tutulması zorluğu nedeniyle pompa kullanma zorunluluğu doğmuştur. Pompalı sistemler otomatik kontrol devresi yardımı ile çalışırlar. Depo tabanına ve kolektör çıkışına yerleştirilen diferansiyel termostatın sensörleri (duyar elemanları), kollektörledeki suyun depodaki sudan 10ºC daha sıcak olması durumunda pompayı çalıştırarak sıcak suyu depoya alır. Bu fark 3 ºC olduğunda ise pompayı kapatır. Şekil 1.13: Pompalı, kapalı devre güneş enerjisi bölümleri 1.5.1.2. Açık Devre Güneş Enerjisi Açık sistemler kullanım sıcak suyu ile kollektörlede dolaşan suyun aynı olduğu sistemlerdir. Kapalı sistemlere göre verimleri yüksek ve maliyeti ucuzdur. Suyu kireçsiz ve donma problemlerinin olmadığı bölgelerde kullanılır. Sıcak su kullanıldıkça depoya tekrar şebekeden soğuk su girdiği için yeni gelen su kollektörlede kireçlemeye neden olur. Kireçte kollektörün ısı geçişini engeller. Sistem zamanla suyu ısıtmaz hale gelir ve kollektörler çürür. Açık sistemler bu problemlerden dolayı tercih edilmezler.. 14

1.5.1.2.1. Açık Devre Tabii Dolaşımlı Güneş Enerjisi Isı transfer akışkanının tabii olarak dolaştığı sistemlerdir. Kollektörlerin çalışması ısınan suyun yoğunluğunun azalması ve yükselmesi özelliğine dayanır. Bu tür sistemlerde depo kollektörün üst seviyesinden 30-50cm yüksekte olması gerekir. Şekil 1.14: Tabii dolaşımlı açık devre (Direkt) ısıtma sistemi 1.5.1.2.2. Açık Devre Pompalı Güneş Enerjisi Isı transfer akışkanının sistemde pompa ile dolaştırıldığı sistemlerdir. Deponun yukarıda olma zorunluluğu yoktur. Büyük sistemlerde su borularındaki direncin artması sonucu tabii dolaşımın yeterli olmaması ve büyük bir deponun yukarıda tutulması zorluğu nedeniyle pompa kullanma zorunluluğu doğmuştur. Pompalı sistemler otomatik kontrol devresiyle çalışır. Depo tabanına ve kollektör çıkışına yerleştirilen diferansiyel termostatın sensörleri, kollektörledeki suyun depodaki sudan 10ºC daha sıcak olması durumunda pompayı çalıştırarak sıcak suyu depoya alır, bu fark 3 ºC olduğunda ise pompayı durdurur. Açık devre pompalı sistemde sistemin tamamına soğuk su girişi olduğundan kolektörle depo sıcaklıkları arası çok sık değişeceğinden pompa devreye çok sık girer. Suyun içindeki kireç kolektörün özelliğini bozduğundan bu sistem tercih edilmez. 15

Şekil 1.15: Açık devre pompalı güneş enerjisi bölümleri 1.5.2. Güneş Enerjisinin Su Bağlantıları Su bağlantıları kollektör, depo, bina sıcak su ve soğuk su tesisatı arasında döşenen boru tesisatıdır. Sıcak ve soğuk su tesisatına birer adet vana konur. Kollektör ve depo arasındaki bağlantı sistemin özelliğine göre değişir. Bu bağlantılar üretici firma tarafından montaj katalogunda belirtilir. 1.5.2.1. Soğuk Su Bağlantısı Güneş enerjisi genellikle çatıya monte edilir. Dolayısıyla sistem komple açık hava şartlarıyla karşı karşıyadır. Depodaki ısınan suyun soğumaması için izolasyon (yalıtım) yapıldığı gibi soğuk su borusunun da yağmur, kar ve soğuktan etkilenmemesi için izole edilmelidir. Soğuk su borusuna vana takıldıktan sonra deponun cinsine göre bağlantısı yapılır. Güneş enerjisi sistemi besleme depolu ise soğuksu deposundan giriş yapılarak rakorla flatör takılır. Rakorun görevi flatör arıza yapınca kolay sökülmesi için kullanılır. Depo basınçlı ise soğuksu deponun altından girer ve ısınarak yükselir. 1.5.2.1.1. Açma Kapama Elemanları Güneş enerjisi bağlantısında soğuk ve sıcak su borularına, daire içerisinde birer küresel vana takılır. Flatörün değiştirilmesi için veya arıza anında sistemi kapatmak için soğuk su borusuna vana takılır. Daire içi sıcak suyu kesmek veya tesisatta başka sıcak su cihazı varsa birbirinden ayırma amacıyla sıcak su hattına vana takılır. Deposu basınçlı olan sistemlerde ısınan suyun genleşmesiyle oluşan basıncı dışarı atmak için emniyet vanası takılır. 16

1.5.2.2. Sıcak su bağlantısı Isınan suyun yoğunluğu hafiflediği için daima depo içerisinde yükselme eğilimindedir. Onun için sıcak su üreten tüm cihazların sıcak su çıkış ağzı, deponun en üst noktasına yakın bir yerden yapılır. Isınan suyun soğumaması için deponun ve sıcak su borusunun depodan itibaren daire içine kadar yalıtımının yapılması gerekir. Soğuk su bağlantısında olduğu gibi daire içine vana takılıp sıcak su borusu deponun en üst noktasına bağlanır. 17

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ -1.1 Basınçlı termosifonu, bağlantısı yapılacak yere işlem basamaklarını takip ederek montajını ve kaçak testini yapınız. 1. 2. 3. 4. 5. Araç ve Gereçler 6. Basınçlı termosifon 7. Ø15 mm galvanizli boru 8. Boru mengenesi 9. Boru paftası 10. Boru anahtarı 11. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Üretici firma montaj kataloğunu inceleyiniz. tespit Termosifonun sudan etkilenmemesi için bataryadan uzak yerleştiriniz. Bacalı termosifonu bacaya yakın yerleştiriniz. Termosifonu ayaklarından ayarlayarak terazisinde olmasını sağlayınız. Termosifon üzerindeki soğuk Termosifon soğuk su borusu içine uzatma borusunu takmayı ihmal etmeyiniz. ve sıcak su bağlantı ağızlarını hazırlayınız. Termosifon soğuk ve sıcak su çıkışlarının rakorlarını sıkınız. Boşaltma musluğunu elle sıkınız. Boru ölçülerini, termosifon vanasını geçici takarak Soğuk ve sıcak su boru alınız. bağlantılarını yapınız. Boru dişlerini kuralına uygun açınız. Eklerde kendir ve sülüğen boya kullanınız. Kurduğunuz Suyla deneme yapınız. sistemin kaçak Test basıncını çalışma basıncının 1,5 katı testini test uygulayınız. tulumbasıyla 15-30 dakika bekledikten sonra kaçak arayınız. yapınız. Kaçak varsa gideriniz. İşin biçimini gözlemleyiniz. Takımları toplayınız. Yaptığınız işi kontrol ediniz. Kirlettiğiniz yerleri temizleyiniz. İşi bitirdiğinizi öğretmeninize söyleyiniz. Termosifon ediniz. Kurbağacık anahtar Test tulumbası Boru ek parçaları Kendir Sülüğen boya Test tulumbası yerini 18

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ -1.2 Gazlı şofbeni, standartlara uygun olarak yerine işlem basamaklarını takip ederek montajını yapınız. Araç ve Gereçler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. İŞLEM BASAMAKLARI Şofben montaj yerini tespit ediniz. Konsolları yerlerine takınız. Şofbeni yerine asınız. Soğuk su ve sıcak su bağlantısını yapınız. Tesisata su verme ve testini yapınız. Gaz bağlantısını yapınız. Baca bağlantısını yapınız. İşin kontrolünü yapınız. Şofben Boru mengenesi Boru paftası Boru anahtarı El matkabı Montaj elemanları (dübel, konsol) Kendir Ara bağlantı hortumu Test tulumbası ÖNERİLER Üretici firma montaj kataloğunu inceleyiniz. Montaj için gerekli araç ve gereçleri hazırlayınız. Montaj şablonuyla konsol yerlerini markalayınız. El breyizi kullanarak deliniz. Konsolları dübel kullanarak bağlayınız. Şofbeni konsollara asınız. Şofbenin terazisini kontrol ediniz. Soğuk su girişine küresel vana takınız. Şofbenin soğuk ve sıcak suyunu, firma tarafından verilen ara bağlantı hortumuyla yapınız. Üretici firmanın cihaz test basıncına dikkat ediniz. Tesisatın soğuk su vanasını açınız ve sıcak su musluğunu açınız, su gelince kapatınız. 15-30 dakika bekledikten sonra kaçak arayınız. Gaz bağlantısına, Doğalgazlı ise vana bağlayınız. Tüpgazlı ise dedantörden gelen hortumu gaz girişine bağlayınız ve kelepçe ile sıkınız. Bacalı ise bacaya 13 mm boru ile bağlayınız. Şofbene bağlantı yerine ve baca girişine özel sızdırmazlık bandını sarınız. Şofben hermetik ise özel verilen baca bağlantı borusunu dış duvardan dışarıya çıkartınız ve yere doğru eğim veriniz. İşin düzgünlüğünü gözlemleyiniz. Takımları toplayınız. Kirlettiğiniz yerleri temizleyiniz. İşi bitirdiğinizi öğretmeninize söyleyiniz. 19

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Resmi verilen tabii dolaşımlı, kapalı devre güneş enerjisi için uygun zeminde montaj sehpasına, işlem basamaklarını takip ederek güneş enerjisinin montajını yapınız. Araç ve Gereçler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Güneş enerjisi deposu Kolektör Sehpa Ø15-Ø20 mm boru Antifiriz kabı Boru mengenesi Boru paftası Boru anahtarı Kendir Test tulumbası 20

İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Kolektör ve depo montaj Üretici firma montaj kurallarını inceleyiniz. yerini belirleyiniz. Gerekli araç ve gereçleri hazırlayınız. Kollektörün yönü güney veya güney batı olacak şekilde yerini ve açısını ayarlayınız. Deponun sehpasını kolektör sehpasına bağlayınız. Kollektör, depo ve sehpayı Üretici firma tarafından verilen konsol ve ayakları monte ediniz. montaj ediniz. Kollektörleri yerleştiriniz ve sabitleme tırnaklarını sıkınız Depoyu ayak üzerine terazisinde yerleştiriniz Soğuk su borusuna vana takınız ve bağlantılarını yapınız Kullanım sıcak su borusuna vana takınız Soğuk ve sıcak su boru Depo ile kolektör arasındaki boruları verilen bağlantılarını yapınız. kullanma kılavuzuna göre yapınız. Antifriz kabını depoya yakın takınız. Kendir ve sülüğen boya kullanınız. Tesisatın özelliğine uygun olarak vanaları açınız ve Tesisata su vererek kaçak suyla sistemi doldurunuz. testini yapınız. 15-30 dakika bekledikten sonra kaçak arayınız. Boruları yalıtım malzemesi ile estetik biçimde ve Boruların yalıtımını yapınız. dış etkilerden etkilenmeyecek şekilde yalıtımını yapınız. İşin biçimini gözlemleyiniz. Yaptığınız işi kontrol ediniz. Takımları toplayarak kirlenen yerleri temizleyiniz. İşi bitirdiğinizi öğretmeninize söyleyiniz. 21

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME ÇOKTAN SEÇMELİ TEST 1. Yandaki şekilde 2 numaralı borunun adı nedir? A) Yakıt borusu C) Soğuk su borusu 2. Yandaki şekilde 3 numaralı borunun adı nedir? A) Havalık borusu C) Soğuk su borusu 3. B) Baca çıkış borusunda D) Termosifon sobasında Elektrikli termosifonların emniyet ventilinin açma basıncı kaç atmosferdir? A) 6 atm C) 7 atm 8. B) Depolu termosifon D) Gömlekli termosifon Sıvı yakıtlı termosifonda gaz yağı hava karışımı nerede olmaktadır? A) Gaz yağı deposunda C) Karbüratörde 7. B) Kömür D) Elektrik Termosifon gövdesi ile gömlek arasında çepeçevre duman kanalı bulunan termosifona ne denir? A) Borulu termosifon C) Elektrikli termosifon 6. B) Emniyet ventili D) Küresel vana Aşağıdakilerden hangisi termosifonların kullandığı yakıt türü değildir? A) Fuel-Oil C) Gaz yağı 5. B) Galvanizli boru D) Ilık su borusu Yüksek basınçlı termosifonların emniyetini sağlayan vana aşağıdakilerden hangisidir? A) Sürgülü vana C) Çek valf 4. B) Sıcak su borusu D) Havalık borusu B) 9 atm D) 10 atm Elektrikli termosifonda sıcaklık kontrolünü hangi eleman yapar? A) Dijital termostat C) Açma-kapama düğmesi B) Dijital gösterge D) Emniyet vanası 22

9. Şofbenlerde yakıt olarak aşağıdakilerden hangisi kullanılmaz? A) Benzin B) Elektrik C) Tüpgaz D) Doğalgaz 10. Yandaki şekilde görülen şofbenin 5 nu lu parçasının ismi nedir? A) Emniyet valfı C) Gaz kumanda düğmesi B) Brülör D) Bakır boru 11. Şekildeki şofbende 12 numaralı girişe yapılacak bağlantı aşağıdakilerden hangisidir? A)Sıcak su C)Doğalgaz veya tüpgaz B) Soğuk su D) Elektrik 12. Kullanım sıcak suyu ile kollektörde dolaşan suyun aynı olduğu sistem aşağıdakilerden hangisidir? A)Kapalı sistem B) Sıcak sulu sistem C)Kaynar sulu sistemd) Açık sistem 13. Yandaki güneş ısıtma sisteminde 2 numaralı eleman nedir? A) Serpantin C)Kolektör B) Sıcak su deposu D) Antifriz deposu 14. Yandaki güneş ısıtma sisteminde 3 numaralı eleman nedir? A)Boşaltma musluğu B) Vana C)Kolektör D) Doldurma musluğu DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduğunuzu düşündüğünüz konular varsa, bilgi sayfasına dönerek eksik olan yönlerinizi ders öğretmeninizden de yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 23

ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında, merkezi kullanma sıcak su hazırlama sistemlerini tanıyabileceksiniz. Boylerlerin tesisata bağlantılarını güvenli ve tekniğine uygun yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde öncelikli araştırmalar şunlardır: yapmanız gereken Yakınınızda bulunan bir hastanenin ısıtma merkezine giderek, sıcak su hazırlama tesisatını yetkililerle beraber inceleyiniz. İnternetten boyler üretim ve montajı yapan firmaların sitelerini ziyaret ediniz. İlginç bulduğunuz yazı ve resimlerin çıktılarını arkadaşlarınızla paylaşınız. Bulduğunuz bilgi ve resimleri arkadaşlarınızla karşılaştırınız. Bilgi paylaştıkça çoğalır mantığıyla bilgi alış verişi yapınız. 2. MERKEZİ SICAK SU HAZIRLAMA SİSTEMLERİ 2.1. Kazanın Merkezi Sistem Sıcak Su Bağlantısı Büyük yapılarda, çok dağınık ve çeşitli yerlerde kullanılacak sıcak suyun hazırlanması merkezi sistemle sağlanır. Kullanım sıcak suyu hazırlamada kullanılan cihaza boyler denir. Kazandan gelen ısıtıcı akışkan (Sıcak su, buhar, kaynar su) boylere ısı taşır. Kazanla boyler arasındaki boru devresi tabii dolaşımlı olabileceği gibi pompayla basınçlandırarak da yapılabilir. Boylerin bağlantılarını tesisatçı yapar.. 24

Şekil 2.1: Boylerle sıcak su hazırlama sistemi 2.1.1. Kat Borularının Döşenmesi Sıcak su boru tesisatı alttan yada üstten dağıtmalı olarak yapılabilir. Alttan dağıtmalı sistemde sıcak su boruları bodrum kat tavanına döşenir. Sıcak su kolonlarla üst katlara, oradan da kat boruları ile su kullanma yerlerine iletilir. Her kolonun altına bir kolon vanası konmalıdır. 2.1.2. Dolaşım (Sirkülasyon) Borularının Döşenmesi Merkezi sıcak su tesisatında sıcak su kullanılmadığı zaman soğur. Bunu önlemek için kolonların üst noktalarından başlayarak boyler yatay eksenindeki bağlantı ağzına kadar bir dolaşım borusu döşenmelidir. Yatay uzaklığı az olan tesisatta suyun dolaşımı özgül ağırlık farkıyla olabilir. Bu suretle su sürekli sıcak kalır. Yatay uzaklık fazla ise sisteme pompa bağlanmalıdır. Bodrum kat bulunmaması ya da sıcak su gidiş ve dolaşım borularının döşenmesinin uygun olmaması durumunda, tesisat üstten dağıtmalı yapılır. Bu dağıtımda tesisatın havasının boşaltılabilmesi sağlanmalıdır. Bu amaçla dağıtım borularının en üst noktasına bir otomatik hava boşaltma pürjörü (Vanası) monte edilmelidir. 25