TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ YUUP PROJESİ VII. ALTI AYLIK GELİŞİM RAPORU (Ocak-Haziran 2009 Dönemi) TÜRK HIZLANDIRICI MERKEZİ TEKNİK TASARIMI VE TEST LABORATUARLARI Projedeki Üniversiteler Ankara Üniversitesi (Koordinatör) Boğaziçi Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi Doğuş Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Gazi Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Niğde Üniversitesi Uludağ Üniversitesi S.Demirel Üniversitesi Yürütücü Prof. Dr. Ömer Yavaş Ankara Üniv. Müh. Fak. Fizik Müh. Bölümü Temmuz 2009, Ankara
İçindekiler 1. Önsöz 3 2. Ocak-Haziran 2009 Dönemimde Yapılan Çalışmalar 4 2.1. Ocak-Haziran 2009 Döneminde Yapılan Çalışmaların Özeti 4 2.2. Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü 6 2.3. Bina Projelendirme ve Yapım İhalesi Çalışmaları 6 2.4. Bilimsel Etkinlikler ve Uluslararası İlişkiler 6 2.5. Donanım Teknik Komitesi ve Komiteler Ortak Toplantıları 7 2.6. THM Teknik Tasarımı Alt Çalıştayları 15 2.7. VII. THM YUUP Çalıştayı 19 2.8. Uluslararası Bilimsel ve Makina Danışma Komiteleri 28 2.9. Yurtdışı ve Yurtiçi Görevlendirmeler 29 2.10. YUUP Üniversitelerinin Faaliyet Raporları 33 2.11. 2009 Yılı Bütçe Kullanım Öngörüsü 55 3. Proje Kapsamında Yapılan Bilimsel Çalışmalar 57 3.1. Türk Hızlandırıcı Merkezi Teknik Tasarımı (THM TTR) Çalışma Gruplarının Raporları 57 3.2. Kurulacak Kızılötesi Serbest Elektron Lazeri ( IR SEL) ve Bremsstrahlung Tesisine Yönelik Çalışmalar Hakkında Teknik Komtelerin Raporları 103 4. Genel Değerlendirme ve Sonuç 113 5. Ekler: Ek-1: Proje Yönetim Kurulu Üyelerinin Hızlandırıcı Teknolojisi Seçimine Yönelik Görüşleri 116 2
1. Önsöz Türk Hızlandırıcı Merkezi Teknik Tasarımı ve Test Laboratuarları ismiyle Haziran 2005 ayında Ankara Üniversitesi Rektörlüğünce Devlet Planlama Teşkilatı na sunulan YUUP projesi yapılan değerlendirmeler sonucu kabul edilmiş ve sonuç 7 Ocak 2006 tarihli resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Çalışmaları 24 Şubat 2006 da yapılan açılışla başlatılan projenin amacı Devlet Planlama Teşkilatı nın desteği ile Ankara ve Gazi Üniversitelerinden araştırmacıların 1997 yılından başlayarak tamamladıkları 3 proje ile (DPT1997K120420, DPT2002K120250, DPT2003K1201906-5) fizibilite (1. aşama) ve içerik tasarım raporu (CDR) (2. aşama) aşamaları tamamlanmış olan Türk Hızlandırıcı Merkezi (THM) (Turkish Accelerator Center, TAC) projesinin kurulumdan önceki son ve 3. aşamayı teşkil eden Teknik Tasarım Raporunu ortaya koymak, Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsünü oluşturmak ve hızlandırıcı teknolojileri ile ön tanışmayı sağlayacak THM Test Laboratuarlarını (IR SEL&Bremstarhlung) kurmaktır. Bu test laboratuarı lineer elektron hızlandırıcısına dayalı kızılötesi serbest elektron lazeri (IR-SEL) üretimi ve kullanımını içerecektir. Proje bilimsel ve teknolojik araştırmalar için bir altyapı projesidir. YUUP projesi için VI. Gelişim Raporu olan bu raporda rapor dönemi olan yedinci altı ayda (Ocak Haziran 2009) idari ve bilimsel anlamda yapılmış tüm çalışmalar, yapılan harcamalar, yapılan görevlendirmeler, proje kapsamında hayata geçirilecek idari ve teknik binaların etüd proje sonuçları ve yapım ihalesine yönelik çalışmaların sonuçları, kurulması planlanan enstitünün onay süreci ile ilgili gelişmeler verilmiştir. Ayrıca 18-20 Haziran 2009 tarihlerinde Erciyes Üniversitesi nde (Kayseri) gerçekleştirilen VII. THM YUUP Çalıştayı programı, çalıştay sonrasında yapılan proje yönetim kurulu karar tutanağı ve proje ekibinin son haline raporda yer verilmiştir. Bilimsel çalışmalar olarak ise Türk Hızlandırıcı Merkezi Teknik Tasarımı çerçevesinde Parçacık Fabrikası, Proton Hızlandırıcısı ve Işınım Kaynakları (Sinkrotron Işınımı ve Serbest Elektron Lazeri) çalışma gruplarının gelişim raporlarına Kesim 3.1 de, kurulum çalışmaları sürdürülen THM IR SEL ve Bremsstrahlung tesisi için yapılan bilimsel ve teknik çalışmalarının sonuçlarına ise Kesim 3.2. de yer verilmiştir. Proje kapsamında kurulacak ilk tesiste kullanılacak hızlandırıcı teknolojisinin seçimi hakkında yönetim kurulu üyelerinin görüşlerine Ek-1 de yer verilmiştir. 3
2. Ocak- Haziran 2009 Döneminde Yapılan Çalışmalar 2.1. Ocak-Haziran 2009 Döneminde Yapılan Çalışmaların Özeti YUUP projesi kapsamında Ocak-Haziran 2009 dönemindeki önemli bazı gelişmeler ve yapılan çalışmalar aşağıda özetlenmiştir: VI. YUUP Gelişim Raporu yazıldı (Ocak 09) 2009 Yılı YUUP Bütçe kullanım öngörüsü hazırlanarak yürürlüğe girdi (Şubat 09) Yeni mali hükümler gereği proje yürütücüsü proje gerçekleştirme görevlisi ve avans mutemedi olarak atandı. Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitü sünün kuruluş gerekçesinin 12.08.2008 de YÖK tarafından onaylanması sonucu MEB tarafından ilgili kuruluşlardan (Devlet Personel, PDT ve Maliye Bakanlığı) görüş alınarak önerinin Bakanlar Kuruluna onaya sunulması süreci takip edildi. Binaların yapım ihalesi için gerekli olan bina etüd projesinde gerek duyulan Bazı revizyon çalışmaları (elektriksel güç ihtiyacı, duvarların modülerliği, bölmeler arasında Altan ve üstten geçiş klavuz kanalları v.b.) tamamlandı. İhaleye çıkılabilmesi için gerekli olan ve DPT tarafından proje karakteristikleri arasına inşaat ın eklenmesi prosedürü tamamlandı. 2009 yılında binalar için ayrılan ödenek dikkate alınarak inşaatın tamamlanabilmesi için gerekli toplam süre öngörüsü yapılarak idari şartnameler tamamlandı. İlgili belediyeler nezdinde tüm izinler alındı ve ihale süreci başlatıldı. YUUP ekibinin ihtiyaç duyduğu bazı bilgisayar donanım, yazılım ve sarf istekleri gerekli alımlar gerçekleştirilerek yerine getirildi. Donanım Teknik Komitesi ilk çalışma toplantısı 8-10 Ocak 2009 da SDÜ de yapılarak teknoloji seçimine zemin teşkil eden teknik tasarım ve ihtiyaç raporu ortaya konuldu. Donanım Teknik Komitesi tarafından ortaya konulan rapor proje yönteim kurulu üyeleri ile paylaşılarak teknoloji seçimi konusunda ortak konsensus kararı oluşturuldu. Donanım, Deney İstasyonları ve Kullanıcı Potansiyeli ve Bremstrahlung İstasyonu Teknik Komitelerinin ilk ortak toplantısı 20-21 Mart 2009 da Ankara Üniversitesinde gerçekleştirildi. Proje kapsamında ihtiyaç duyulan ek süre ve ek ödenek ihtiyacı gerekçesi proje yürütücülüğü tarafından oluşturuldu ve A.Ü. rektörlüğünce DPT ye yazılı olarak iletildi. Proje yürütücüsü tarafından proje çalışmaları, yol haritası ve ihtiyaç duyulan ek süre ve ek ödenek konularında DPT uzmanlarına 26.03.2009 tarihinde DPT de birifing verildi. 4
THM Teknik tasarımını gerçekleştiren Çalışma Gruplarının Alt çalıştayları sırasıyla 18-19 Nisan 2009 (Proton hızlandırıcısı), 1 Mayıs 2009 (Parçacık Fabrikası), 2 Mayıs 2009 (Sinkrotron Işınımı ve SASE SEL) şeklinde Ankara Üniversitesinde gerçekleştirildi. Deney İstasyonları ve Kullanıcı Potansiyeli Teknik Komitesince organize edilen I. Arama Konferansı 06 Haziran 2009 tarihinde Ankara Üniversitesinde gerçekleştirildi. Aralık 2009 da yapılan proje yönetim kurulunda karar altına alınan Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi Uluslararası Bilimsel Danışma Komitesi (Scientific Advisory Committee, SAC) ve Uluslararası Makina Danışma Komiteleri (Machine Advisory Committee, MAC) gerekli yazışmalar yapılarak oluşturuldu. Komiteler proje web sayfasına da konuldu. Oluşturulan SAC Komitesinin ilk toplantısının 8-9 Ekim 2009 tarihlerinde Ankara Üniversitesi nde yapılması kararlaştırıldı. Proje elemanlarının ihtiyaç duyduğu ve önerdiği tüm yurtdışı ve yurtiçi görevlendirmeler yapıldı. 5
2.2. Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü Projenin amaçları doğrultusunda kurulması planlanan ve gerekçesi hazırlanmış olan Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü nün kurulum gerekçesinin 31.01.2008 tarihinde Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fakülte Kurulunca, 15.04.2008 tarihinde Ankara Üniversitesi Senatosunca ve 12.08.2008 tarihinde ise YÖK Genel Kurulunca onaylanmasından sonra 2009 yılı ilk altı ayında MEB tarafından ilgili kuruluşlardan (Devlet Personel Başkanlığı, Devlet Planlama Teşlilatı ve Maliye Bakanlığı) görüş alınması süreci yaşanmıştır. Yapılan görüşmeler sonucu ilgili kurumların enstitü kurulumu hakkında olumlu görüş bildirdikleri öğrenilmiş olup onay sürecinin önümüzdeki aylarda sonuçlanması beklenmektedir. 2.3. Bina Projelendirme ve Yapım İhalesi Çalışmaları Proje kapsamında inşası gündemde olan enstitü ve laboratuar binalarının tamamlanmış olan etüd projelerinde gerek görülen bazı revizyon çalışmaları (toplam elektrik gücün yeniden planlanması, sağlanması ve dağıtımı sisteminin revizyonu, duvarların ve özellikle kapı, çatı v.b. kısımların modüler olarak üretilmesi, alt ve üst geçiş klavuzlarının boyutları ve yerlerinin tanımlanması v.b.) bu dönemde tamamlanmıştır. DPT tarafından proje karakteristiğine inşaat eklenmesi yazışmaları yapılmış, ilgili beledeiyelerden inşaat izinleri alınmış, 2009 da inşaat için ayırılan ödenek v.b. dikkate alınarak ve gerek duyulan inşaat tamamlama süreci tamamlanarak ihale süreci başlatılmıştır. A.Ü. İnşaat İşleri Dairesi yetkileri tarafından binaların toplam keşif bedeli yaklaşık 12 Milyon TL olarak tespit edilmiş ve yaklaşık 18 aylık inşa süresine ihtiyaç duyduğu öngörülmüştür. 2.4. Bilimsel Etkinlikler ve Uluslararası İlişkiler Yurtiçinde gerçekleştirilen bilimsel etkinliklerin yanı sıra kurulacak ilk tesis (IR SEL & Brems.) ve Türk Hızlandırıcı Merkezi Teknik Tasarım Raporuna yönelik bilimsel çalışmaları çerçevesinde CERN, DESY, ELBE, INFN fizikçileri ile değerlendirildi. Oluşturulan SAC ve MAC komiteleri ile gerekli temaslar yapıldı ve toplantılar planlandı. CERN, INFN, DSEY, ELBE, JLab, LCLS, ANL merkezlerine bilimsel ziyaretler planlandı ve bir kısmı gerçekleştirildi. Yapılan çalışmaların sonuçlarının PAC09, BPU-7, XI. Ulusal Spektroskopi Kongresi, WIRMS09, CLIC09 v.b. bilimsel etkinliklerde sunulması kararlaştırıldı ve bir kısmı ilk altı ayda gerçekleştirildi. 6
2.5. Donanım Teknik Komitesi ve Komiteler Ortak Toplantıları 2.5.1. Donanım Teknik Komitesi Toplantısı (8-10. 01. 2009, SDÜ) Donanım teknik komitesinin 8-10 Ocak 2009 tarihlerinde SDÜ de toplanarak kurulacak IR SEL ve Brems. Tesisinin tasarımına yönelik ilk kapsamlı raporunu hazırlamıştır. Toplantıya SDÜ de bulunan Bremstrahlung Teknik Komitesi başkanıda iştirak etmiştir. Ortaya çıkan teknik rapor aşağıda verilmiştir. Bu rapor daha sonra proje yönetim kuruluna sunulmuş ve teknoloji seçimi konusundaki görüleri yazılı olarak alınarak derlenmiş ve Ek-1 de sunulmuştur. THM IR SERBEST ELEKTRON LAZERİ DONANIM TEKNİK KOMİTESİ TOPLANTISI RAPORU 8-10.01.2009, SDU 1. Hızlandırıcı ve Teknolojisi Bugüne kadar yapılan çalışmalar ve yurtdışı istişareleri göz önüne alınarak Süper iletken opsiyonu önem kazanmıştır. Günümüzdeki IR-SEL uygulama alanları dikkate alındığında yüksek demet gücü gereksinimi ön plana çıkmaktadır ve bu da Sİ opsiyonunu kuvvetlendirmiştir. IR-SEL Donanım Teknik Komitesinin daha önce hazırlamış olduğu raporda belirtildiği üzere Si opsiyonu üzerine çalışmalara devam edilmiştir. Si opsiyon seçiminin gerekçeleri aşağıdaki gibi özetlenebilir. i. Elektron tabancasından başlayarak paketleyici sistemler v.b. gibi bir çok donanım ELBE laboratuarından alınan dizaynlar ile ülkemizde yapılabilme olasılığı vardır. Ancak yine ELBE den farklı olarak kullanılacak RF güç kaynakları 16 kw IOT olacağından (bu da 1.6mA demet akımı demektir) 32 kw a kadar demet gücü elde edilebilecektir. ii. Elektron demeti parametreleri normal iletkenden elde edilen hızlandırıcılara göre SEL ve uygulamaları için daha elverişlidir. Örneğin Si opsiyonu için 40 MeV de demet gücü 64kW iken Ni opsiyonu için demet gücü 0.8kW ile sınırlıdır. iii. iv. Si opsiyonu Breamstrahlung çalışabilme olanağı verecektir. RF ve soğutma ana sistemleri için ELBE ve üretici firmalarda kalifiye eleman eğitim olanağı mevcuttur. 2. Salındırıcılar ve SEL Parametreleri Başlangıç olarak iki FEL üretim hattı planlanmaktadır. Yapılan çalışmalar sonucu bu iki salındırıcıdan elde edilecek dalga boyları 2010 yılına kadar tamamlanacak salındırıcı ve kavite optimizasyon çalışmaları ile belirlenecektir. Bu çalışmalar dalga kılavuzu ve optik rezonatör tasarım çalışmalarını içermelidir ve bu konuda mutlak suretle en az 2 öğrencinin IR-SEL teknik komitesinin sorumluluğu altında yurt dışı eğitimi sağlanmalıdır. Yapılan çalışmalar sonucunda 15-20 MeV aralığındaki elektron demeti kullanılarak 1. salındırıcı için 9-18μm, 2. salındırıcı için 45-300μm dalga boyu aralıklarında SEL demeti üretilmesi yapılan hesaplamalar sonucu öngörülmektedir. 2. hızlandırıcı modülü eklendiğinde ise 15-40 MeV enerji aralığında üretilecek elektron demeti kullanılarak 2-300m dalga boyu arasında SEL demeti elde edilebilecektir. İlk adımda elde edilebilecek SEL parametreleri aşağıda verilmiştir. 7
Tablo 1. 15-20 MeV elektron demeti kullanımı ile farklı iki salındırıcıdan elde edilebilecek SEL parametreleri. Parametre 1. Und. λ U =2.5cm 2. Und. λ U =3cm Dalga boyu [μm] 9 28 μm 45 250 Atma Uzunluğu [ps] 1-10 1-10 Mikro atma tekrarlama (MHz)* 13 13 Makro atma uzunluğu CW /~100μs CW /~100μs Mikro atma tekrarlama CW / 10 Hz CW / 10 Hz Maks. tepe güç [MW] (@ 1.6 ma) ~2 ~2 Maks ortalama güç [W] (@ 1.6 ma) ~10 ~10 Maks atma enerjisi [μj] (@ 1.6 ma) ~1 ~1 3. Bina Projesi Tamamlanmış bulunan bina etüd projesi üzerinde yapılan çalışmalarda özellikle hızlandırıcı ve SEL hattını kapsayan bölümlerde bazı ek düzenlemelerin zaruri olduğu görülmüştür. Bu zaruriyetin gerekçeleri; i. RF dalga kılavuzlarının (en az 4 adet) ii. Kontrol iletişim kanalları (en az 2 adet) iii. Bremsstrahlung iletişim ve elektrik kanalları iv. Su soğutma, hızlandırıcı kısmı elektronik ve elektrik iletim kanalları v. He transfer hatlarının konumlandırılması vi. Radyasyon sızdırmazlığının bazı bölmelerde fazla bazı bölmelerde eksik yapılması gibi nedenlerden dolayı hızlandırıcı ve SEL üretim odalarının duvarlarının taşınabilir ve değiştirilebilir olması gerekmektedir. Bu sebepten dolayı bina içinde bulunan radyasyon güvenli duvarların modüler olarak imal edilmesi öngörülmektedir. Binanın yapım süreci boyunca bina kontrolünün profesyonelce yapılması gerekmektedir. Bu işi daha önce yapmış firmalar tarafından yapılması hizmet alımı yolu ile sağlanmalıdır. 4. Bremsstrahlung Bremsstrahlung Teknik Komitesi tarafından verilen bilgilere göre Bremsstrahlung demet hattı için optimizasyon yapılarak, parametreler belirlenecektir. Bremsstrahlung sistemi için gerekli olan radyatör, demet durdurma, kolimatör, foton demeti durudurma, demet izleme sistemi gibi alt ekipman ve sistemlerin optimizasyon ve detaylı bütçeleri 2010 yılına kadar belirlenecektir. Burada Bremsstrahlung sistemi ile yapılacak deneyler için ise sorumlu ekibin deney tasarım çalışmaları ise yine 2010 yılına kadar projelendirilecektir. IR-SEL test aşamasına gelene kadar Bremsstrahlung deney istasyonunun yapılandırılmasının elektron demetinin alternatifli kullanımı açısından çok önemli olduğu sonucuna varılmıştır. 5. Deney İstasyonları Elde edilmesi planlanan IR-SEL dalga boyu aralığında yapılabilecek deneylerin planlanması hususunda, Deney İstasyonları Teknik Komitesi 2009 Mart ayından başlamak üzere potansiyel kullanıcılar ile yapmaya başlayacağı toplantılar ile ve 2009 sonuna kadar yapacağı diğer çalışmalar ile ilk üç deney istasyonunu yapılandırmalı ve gerekli donanım şartnamelerini hazırlamalıdır. 8
6. Alt Sistemler ve Uzmanlık Grupları IR-SEL için aşağıdaki alt sistemler ve uzmanlık grupları belirlenmiştir. Elektron Demeti ve SEL Dinamiği, Enjektör ve Elektron Demet hattı: Bu alt grup bütün elektron demet hattı tasarımı, demet hattı ana elemanları (hızlandırıcı yapılar kuadrupol, dipol elemanları vb.) SEL üretim hesaplamaları gibi konulardan sorumludur. Sorumlu kişiler: Avni Aksoy, Suat Özkorucuklu, Serkan Ceylan Elektron Tabancası: Bu alt grup elektron tüm mekanik sistemlerin imalatı, temini, elektronik ekipmanların montajı ve temini, tabancanın testi ve demet teşhisi konularından sorumludur. Sorumlu kişiler: Suat Özkorucuklu, Avni Aksoy, Gürol Kalaycı. Yüksek Gerilim ve RF: Bu alt grup tesis için gerekli olan yüksek gerilim ihtiyacı, üreteç, kesintisiz güç kaynakları, demet hattı elemanları güç ihtiyacı ve RF sistemlerinin temini, montajı, kontrolü konularından sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: Avni Aksoy, Suat Özkorucuklu, Özlem Karslı, Gürol Kalaycı, Bora Ketenoğlu. Salındırıcılar, Optik Kavite ve Lazer Demet Hattı: Bu alt grup IR-SEL için oluşturulacak olan sistemde dalga kılavuzunun oluşturulması, aynaların ve salındırıcı sistemlerinin teminindeki eğitimler, ayna hizalama ve osilatör sistemindeki dalga ve çıkış SEL in alınabilmesi yönünde gerekli modellemelerin yapılması ve bu noktada rezonatör sisteminin tamamıyla anlaşılmasına, tasarımına ve kurulumuna yönelik altyapının tamamından sorumlu olacaktır. Sorumlu Kişiler: Hatice Duran Yıldız, Metin Aydar, Hatice Yılmaz, Mehmet Yılmaz, Yeşim Moğulkoç, Müge Tural, İlker Yıldız. Elektron ve SEL Teşhisi (Diyagnostiği): Bu alt grup SEL üretim sürecinde elde edilen elektron ve foton demetlerinin parametrelerini belirleyen sistemlerin tasarımı, temini, montajı ve çalıştırılmasından sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: İlhan Tapan, Suat Özkorucuklu, Fatma Koçak, Müge Tural. Soğutma: Bu alt grup IR-SEL test laboratuarında ihtiyaç duyulacak olan su, hava ve helyum soğutma sistemi ve bu sistemlerin alt parçaları bu sistemin kurulması ve çalıştırılması konusunda sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: Avni Aksoy, İlker Yıldız, Mehmet Yılmaz, Öykü Kabukçu. Vakum: Bu alt grup kurulacak IR-SEL tesisinde kullanılacak vakum sisteminin çeşitli noktalardaki düzeylerini belirleyerek, kurulum ve işletiminden sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: Hüsnü Aksakal, Emel Alğın, Mustafa Emre Kansu. Kontrol: Bu alt grup kurulacak IR-SEL test laboratuarında kullanılacak kontrol sisteminin seçimi, kurulum ve işletiminden sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: Suat Özkorucuklu, İlhan Tapan, İlker Yıldız, Metin Aydar, Emre Eroğlu, Kıyas Kayaalp, Mehmet Şahin. Bina ve Radyasyon Güvenliği: Bu alt grup binanın radyasyon güvenliği, giriş çıkış kontrol güvenliği ve bütün sistemin radyasyon ve çevre güvenliğinden sorumludur. Sorumlu Kişiler: Hatice Duran Yıldız, İlker Yıldız, Mehmet Şahin, Hatice Yılmaz. Bremsstrahlung: Bu alt grup Bremsstrahlung ile yapılacak bütün deneylerin ve donanımlarının tespiti, dizaynı ve projelendirilmesinden sorumludur. Sorumlu Kişiler: İskender Akkurt, Nilgün Demir, R. Burcu Çakırlı, Metin Aydar, Mehmet Yılmaz. Donanım Teknik Komitesi gerekli gördüğü hallerde proje içinden veya dışından uygun gördüğü kişi veya kişilerle iletişime geçmek, çalışma başlatmak ve görevlendirmek konusunda yetkili kılınmalıdır. 7. Yurt Dışı İlişkiler Kurulacak tesis ile ilgili ihtiyaç duyulacak bazı bilgi, teknoloji ve eleman transferi konusunda başta anlaşmamız olan merkezler olmak üzere özellikle IR-SEL ve Bremsstrahlung konularında diğer laboratuarlar ile gerekli temaslar komitenin öngöreceği planlama ve zamanlama dahilinde 9
yapılmalıdır. Bu çerçevede yurt dışı ziyaretinde bulunacak proje üyelerimizin çalışma alanlarına uygun laboratuar seçimi yapmaları, kişi belirlemeleri ve ziyaretten önce tüm iletişimi sağlamaları ve bir amaca yönelik olarak gitmeleri sağlanmalıdır. 8. Bütçe Tablo 2: 2009 Donanım Bütçesi Elektron tabancası imalatı ve bununla ilgili güç sistemi, vakum sistemi, 500.000 elektron teşhisi, testi vb. Hızlandırıcı modülü ön ödemesi 400.000 He soğutma sistemi ön ödemesi 600.000 2009 yılında harcanması planlanan bütçe yukarıda Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 3: Toplam Bütçe 1. Opsiyon 2. Opsiyon 3. Opsiyon (M ) (M ) (M ) Enjektör 0.6 0.6 0.6 Hızlandırıcı modül 1.8 1.8 3.3 Soğutma sistemi 2 2 3 RF sistemleri 0.6 0.6 1.0 Salındırıcı ve optik rezonator sistemi 0.7 1.2 1.2 Vakum 0.5 0.6 0.6 Teşhis sistemleri 0.4 0.5 0.6 Demet hattı 0.3 0.5 0.6 Kontrol sistemi 0.3 0.4 0.5 Hızlandırıcı sistemi toplamı 7.2 8.4 11.4 Deney odalarının yapılandırılması 1 1 1 Breamsstrahlung istasyonu 0.8 0.8 0.8 Toplam bütçe 9 10.2 13.2 Tüm sistem için gerekli olan minimum bütçe Tablo 3 te verilmiştir. Tabloda verilen opsiyonlar; 1. Opsiyon: Tek hızlandırıcı modül, tek salındırıcı, deney odaları ve Brems. sistemi 2. Opsiyon: Tek hızlandırıcı modül, çift salındırıcı, deney odaları ve Brems. sistemi 3. Opsiyon: Çift hızlandırıcı modül, çift salındırıcı, deney odaları ve Brems. sistemi 9.Takvim 2009 ilk çeyrek i. Bina projesinde gerekli düzeltmelerin yapılarak ihale sürecinin başlatılması ii. Kaynak ve yan donanımları, hızlandırıcı yapı ve soğutma sistemin şartnamelerinin hazırlanması 2009 ikinci çeyrek i. Bina ihalesinin tamamlanıp inşaata başlatılması 10
ii. Hızlandırıcı modülü ihalenin tamamlanması anlaşma yapılması ve imalata başlanması iii. Soğutma sistemi için ihale ve anlaşmanın yapılması ve imalata başlanması iv. Elektron tabancası imalatı için gerekli donanım ihalelerinin tamamlanıp sarf malzemelerinin alınıp imalata başlanması 2009 üçüncü çeyrek i. Elektron kaynağı için diğer donanım ve sarf malzemelerinin alınması ii. Hızlandırıcı demet hattı elemanları, RF sistemleri, bazı teşhis sistemleri, enjektör ekipmanları v.b. donanımlarının teknik şartnamelerinin hazırlanması 2009 dördüncü çeyrek i. Binanın inşaatının %50 sinin tamamlanması ii. Demet hattı ana donanım teknik özellik şartnamelerinin sonuçlandırılması 2010 ilk çeyrek i. Salındırıcı, RF, Demet hattı elemanları, enjektör elemanları, kontrol ve teşhis sistemlerin ihale süreçlerinin başlatılması ii. Kaynağın test çalışmalarına başlanması 2010 ikinci çeyrek i. Salındırıcı, RF, Demet hattı elemanları, enjektör elemanları, kontrol ve teşhis sistemleri, salındırıcı magnet, vakum sistemleri vb. alımlarının başlatılması ve gerekli anlaşmaların yapılması ii. Enjektör imalatı başlatılması 2010 üçüncü çeyrek i. Kısa imalat süreli elemanların teslim alınması ii. Enjektör testlerinin başlatılması iii. Rezonator tasarımının başlanması iv. Bremsstrahlung deneyleri için gerekli teknik şartname, imalat tasarımı vb. süreçlerin başlatılması 2010 dördüncü çeyrek i. Binanın %100 tamamlanması ii. Kaynak ve enjektör sisteminin testinin birleştirilerek yapılması iii. Kalan donanımları (He ve RF salındırıcı magnet dışında,) teslim alınması iv. Rezonator imalatının başlaması v. Bremsstrahlung ihale sürecinin tamamlanması 2011 ilk çeyrek i. Hızlandırıcı modül ve helyum soğutma binaya taşınıp teslim alınması ii. RF sistemleri teslim alınması ve test edilmesi iii. Demet hattı elemanlarının yerleştirilmesi ve test edilmesi iv. Kontrol yazılımlarının tamamlanması ve demet hattının hizalanması v. Bütün donanımların teslimatının tamamlanması vi. Enjektör sistemin binaya yerleştirilmesi vii. Rezonator sisteminin salındırıcı ile bileştirilmesi 2011 ikinci çeyrek i. Hızlandırıcı, soğutma, RF, vakum ve teşhis v.b. hızlandırıcı testlerin yapılması (firma testleri) ii. iii. Bremsstrahlung donanımlarının teslim alınması Salındırıcı, demet hattı hizalanmasının tamamlanması 2011 üçüncü çeyrek i. İlk elektron hızlandırılmasının yapılması ii. Bremsstrahlung sisteminin kurulması 2011 Dördüncü çeyrek i. SEL elde etme çalışmalarının başlanması ii. Bremsstrahlung testlerinin yapılması 2012 ilk çeyrek Tüm testlere devam edilmesi, sonuçlandırılması 11
2012 ikinci çeyrek SEL ve Bremsstrahlung ışınım hatları ile deneylere başlanması 10. Diğer Konular Öğrencilerin SEL ve elektron dinamiği konusunda temel eğitimlerinin sağlanması gerekmektedir. Özellikle helyum soğutma konusunda iki proje üyesinin eğitilmek üzere 2009 yılından başlayarak yurt dışına gönderilmesi gerekmektedir. RF konusunda da soğutma sistemine benzer şekilde en az bir öğrencinin 2009 yılı içinde eğitiminin tamamlanması gerekmektedir. Salındırıcı ve optik rezonatör konusunda en az iki öğrencinin 2010 yılında gerekli tasarımı yapabilecek seviyede eğitiminin tamamlanması gerekmektedir. Elektron tabancası ve enjektör üzerine çalışan en az iki kişinin 2009 yılı içinde eğitilmesi konusunda yurt dışı temaslarının sağlanması gerekmektedir. 11. Sonuç Kaynağın (e-gun) mekanik ve elektrik-elektronik aksamının S. Demirel Üniversitesi nde imalat sürecine 2009 yılı içinde ELBE ile işbirliği içinde başlanması kararlaştırılmıştır. Yukarıdaki maddelerde tanımlanan teknik detaylar, yapılanma, bütçe ve zamanlama öngörüleri başarılarak, Türk Hızlandırıcı Merkezinin ilk tesisi olarak planlanan IR-SEL ve Bremsstrahlung tesisinin minimum opsiyonu hayata geçirilebilir. Tüm bu çalışmalar esnasında sorumluluk üstlenmek kadar yetki kullanımının da önemli olduğunu ve tüm proje ekibinin uyum içinde çalışmasının komitemizce çok önemsendiğinin bilinmesini saygılarımızla takdirlerinize sunarız. İmza: Doç. Dr. Suat Özkorucuklu Doc. Dr. İskender Akkurt Doç. Dr. İlhan Tapan Yrd. Doç Dr. Hatice Duran Yıldız Yrd. Doç. Dr. Hüsnü Aksakal Araş. Gör. Avni Aksoy 2.5.2. Teknik Komiteler Ortak Toplantısı (20-21.03.2009, Ankara Üniv.) Proje kapsamında kurulacak IR SEL ve Brems. Tesisi konusunda yapılan ve yapılacaklar, alt sistemler ve projelendirilmesi, eğitim ve araştırma programı, yurtdışı enstitü ve firmalar ile temaslar, alt çalışma konuları, grupları ve elemanları, 2009 ve sonrasında komitelerin çalışma planlaması v.b. konuları ele alıp, değerlendirip karara bağlamak üzere Donanım, Deney İstasyonları ve Bremstahlung Teknik Komiteleri 20-21 Mart 2009 tarihlerinde Ankara Üniversitesinde toplanmışlardır. Görüşülen konular ve alına konular toplantı tutanağına aşağıdaki şekilde yansıtılmıştır: 12
THM IR SEL ve Bremsstrahlung Tesisi Teknik Komiteler Ortak Toplantısı Kararları (20-21 Mart 2009, Ankara Üniversitesi) YUUP (THM) Teknik Komiteleri Ortak toplantısında değerlendirilen konular komiteler bazında ele alınmış ve 2009 yılı çalışma planı aşağıda verildiği şekliyle tanımlanmıştır. A. Donanım Teknik Komitesi Tesiste yer alacak tüm donanımlar VII. THM Çalıştayına kadar tanımlanacak. Bina proje revizyonu ve yapım ihalesi takip edilecek. E-Gun üretimi projelendirilecek ve yapımına başlanacak. Hızlandırıcı modüllerinin şartnamesi hazırlanarak ihalesi yapılacak. He soğutma sisteminin şartnamesi hazırlanacak ve ihalesi yapılacak. Ek-1 de tanımlanmış alt komitelerin çalışmaları koordine edilecek ve gençlerin eğitimi planlanarak uygulamaya konulacak. Lazer üretim sistemi 2009 sonuna kadar detaylı olarak projelendirilecek. Elektron ve lazer demetleri için diagnostik sistemi projelendirilecek. Tüm sistemin kontrol sistemi (kontrol odası) projelendirilecek. Yurtdışından alacak hizmet desteği planlanarak hayata geçirilecek. Elektron demeti taşınım hatları projelendirilecek. 2010-2012 arası planlaması netleşecek. B. Deney İstasyonları Teknik Komitesi Bir ve iki undulator durumları dikkate alınarak (8-24 mikron ve 45-250 mikron) ilk üç istasyon için araştırma potansiyeli, deney istasyonlarında bulunacak cihazlar, kullanılacak teknikler ve araştırma alt başlıklarını tanımlayan rapor ve sunum hazırlanacak. Maliyetler konusunda detaylı bir çalışma yürütülecek. İlki 23 Mayıs 2009 tarihinde olmak üzere 2009 yılı içinde en az iki arama konferansı (yuvarlak masa toplantıları) organize edilecek. Deney istasyonları çalışma ekibi yıl içerisinde genişletilecek.. C. Bremsstrahlung Teknik Komitesi Bremsstrahlung deney istasyonuna yönelik donanım planlaması, araştırma potansiyeli araştırması ve projelendirme çalışmaları ön sonuçları VII. Çalıştay a kadar tamamlanmış olacak. Bina yapım süreci Bremsstrahlung istasyonu açısından takipte tutulacak. DONANIM ALT ÇALIŞMA GRUPLARI Elektron Demet Dinamiği ve SEL Dinamiği: Bu alt grup bütün elektron demet hattı tasarımı, demet hattı ana elemanları (hızlandırıcı yapılar kuadrupol, dipol elemanları vb.) SEL üretim hesaplamaları gibi konulardan sorumludur. Sorumlu kişiler: Avni Aksoy, Serkan Ceylan Elektron Tabancası: Bu alt grup elektron tüm mekanik sistemlerin imalatı, temini, elektronik ekipmanların montajı ve temini, tabancanın testi ve demet teşhisi konularından sorumludur. Sorumlu kişiler: Suat Özkorucuklu, Avni Aksoy, Gürol Kalaycı, İlker Yıldız Yüksek Gerilim ve RF: Bu alt grup tesis için gerekli olan yüksek gerilim ihtiyacı, üreteç, 13
kesintisiz güç kaynakları, demet hattı elemanları güç ihtiyacı ve RF sistemlerinin temini, montajı, kontrolü konularından sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: Avni Aksoy, Özlem Karslı, Gürol Kalaycı SEL Üretim Bölgesi: Bu alt grup IR-SEL için oluşturulacak olan sistemde dalga kılavuzunun oluşturulması, aynaların ve salındırıcı sistemlerinin teminindeki eğitimler, ayna hizalama ve osilatör sistemindeki dalga ve çıkış SEL in alınabilmesi yönünde gerekli modellemelerin yapılması ve bu noktada rezonatör sisteminin tamamıyla anlaşılmasına, tasarımına ve kurulumuna yönelik altyapının tamamından sorumlu olacaktır. Sorumlu Kişiler: Hatice Duran Yıldız, Metin Aydar, Hatice Yılmaz, Mehmet Yılmaz, İlker Yıldız. Elektron ve SEL Teşhisi (Diyagnostiği): Bu alt grup SEL üretim sürecinde elde edilen elektron ve foton demetlerinin parametrelerini belirleyen sistemlerin tasarımı, temini, montajı ve çalıştırılmasından sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: İlhan Tapan, Suat Özkorucuklu, Fatma Koçak, Müge Tural, Yeşim Moğulkoç, Özkan Şahin Soğutma: Bu alt grup IR-SEL test laboratuarında ihtiyaç duyulacak olan su, hava ve helyum soğutma sistemi ve bu sistemlerin alt parçaları bu sistemin kurulması ve çalıştırılması konusunda sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: Avni Aksoy, İlker Yıldız, Öykü Kabukçu Vakum: Bu alt grup kurulacak IR-SEL tesisinde kullanılacak vakum sisteminin çeşitli noktalardaki düzeylerini belirleyerek, kurulum ve işletiminden sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: Hüsnü Aksakal, H. İbrahim Dursun, Emel Alğın Kontrol: Bu alt grup kurulacak IR-SEL test laboratuarında kullanılacak kontrol sisteminin seçimi, kurulum ve işletiminden sorumlu olacaktır. Sorumlu kişiler: Suat Özkorucuklu, İlhan Tapan, İlker Yıldız, Metin Aydar, Emre Eroğlu, Kıyas Kayaalp Bina ve Radyasyon Güvenliği: Bu alt grup binanın radyasyon güvenliği, giriş çıkış kontrol güvenliği ve bütün sistemin radyasyon ve çevre güvenliğinden sorumludur. Sorumlu Kişiler: Rahmi Küçer, Sinan Özgür, Mehmet Şahin, Hatice Yılmaz. Bremsstrahlung: Bu alt grup Bremsstrahlung ile yapılacak bütün deneylerin ve donanımlarının tespiti, tasarımı ve projelendirilmesinden sorumludur. Sorumlu Kişiler: İskender Akkurt, Nilgün Demir, R. Burcu Çakırlı, Metin Aydar, Mehmet Yılmaz. 21.03.2009, Ankara Üniversitesi İmzalar: Ömer Yavaş (Proje Yürütücüsü) Suat Özkorucuklu (Donanım Teknik Komitesi Başkanı) Pervin Arıkan (Deney İstasyonları Teknik Komitesi Başkanı İskender Akkurt (Bremstrahlung Komitesi Başkanı) 14
2.6. THM Teknik Tasarımı Alt Çalıştayları THM Teknik Tasarımı kapsamında gerçekleştirilen alt çalıştayların tarihleri ve programları aşağıda sunulmuştur: a) THM Proton Hızlandırıcısı Teknik Tasarımı Çalıştayı (18-19.04.2009, Ankara Üniversitesi) 1. Gün (18.04.2009 Cumartesi) 9.45-10.15: Açılış I. Oturum: PROGRAM 10.30-10.50: THM PH Grubu genel durum değerlendirmesi (Baki Akkuş) 10.50-11.10: Çalışma grubu yapısını gözden geçirmek 11.10-11.30 : PH grubu konu içeriği ve görev dağılımının güncellenmesi Ara (20 dk) 11.50-12.10: THM PH tesisi için bütçe ve zamanlama analizi(e.ganioğlu) 12.10-12.30: THM Proton Hızlandırıcı Opsiyonları(L. Sahin) 12.30-12.50: Hızlandırıcılarda normal iletken ve süperiletken teknolojilerinin karşılaştırılması (A.Kaplan) 12.50 14.00: Öğle Arası II. Oturum: 14.00-14.20: THM Proton Hızlandırıcı Parametrelerinin gözden geçirilmesi(y.öktem) 14.20-14.40: TAC-PH Linac Tasarımında 55MeV lik DTL için Ana Parametrelerin Optimizasyonu (M.Yılmaz, A. Çalışkan) 14.40-15.00: THM PH uygulama alanlarının ve hedef malzemelerin belirlenmesi (E. Tel) 15.00-15.20: Uygulama alanları ve Deney istasyonları için genel değerlendirme Ara (20 dk) 15.40-16.10: THM Proton hızlandırıcısının proton tedavi merkezine uygulanabilirliği (B.Demir) 16.10-16.40: End-to-end Demet dinamiği için gerekli yazılımların tartışılması 16.40-17.00: Haziran çalıştay için görev paylaşımı 15
2. Gün (19.04.2009 Pazar) III. Oturum: 9.30 9.40: THM PH TDR yazılması için görev paylaşımı 9.40-10.00: Uluslar arası işbirliği (yurtdışı ziyaretlerin planlanması) 10.00-10.20: Yurt içi ve yurt dışı desteklerin gözden geçirilmesi Ara (15 dk) 10.35-10.55: 2009 -PH grubu faaliyet planı 10.55-11.15: Yurtiçi ve dışı bilimsel etkinliklere katılım planlaması Ara (15 dk) 11.30-11.50: Diğer Konular ve Tutanak Hazırlanması 11.50-12.15: THM PH İçin Genel Değerlendirme (Ömer Yavaş) 12.15-12.30: Kapanış 16
b) THM Parçacık Fabrikası Teknik Tasarımı Çalıştayı (01.05.2009, Ankara Üniversitesi) PROGRAM 13:30-14:30 A. Hızlandırıcı Grubu (Koordinator: Ö. Yavaş, A.K. Çiftçi) i) Çarpıştırıcı parametreleri (B. Ketenoğlu)* 14:30-15:30 B. Fizik Grubu (Koordinator: O. Çakır) i) Tau lepton fiziği (O. Ozansoy) ii) Sihirli kuark mezonları (S. Kuday)* iii) Charm ve tau üretimi üzerine uygulamalar (V. Çetinkaya, M. Şahin)* 15:30-16:30 C. Dedektör Grubu (Koordinator: S.A. Çetin) i.geant 4 ile simulasyonlar (A.Kılıç)* Çalıştayda aşağıdaki alt grupların oluşturulması kararlaştırılmıştır. Çarpışma bölgesi grubu: Ö. Yavaş, A.K. Çiftçi, K. Zengin, B. Ketenoğlu Fizik grubu: O. Çakır, H. Duran Yıldız, O. Ozansoy, A. Ozansoy, M. Şahin, S. Kuday, V. Çetinkaya Dedektör grubu: S.A. Çetin, İ. Tapan, A. Kılıç Değerlendirme: Türk Hızlandırıcı Merkezinde oluşturulacak ilk oluşturulacak tesis Kızılötesi-Serbest Elektron Laboratuvarıdır. Enstitü binasının da paralelinde kurulması planlanmıştır. Diğer tesislerden SASE-SEL laboratuvarı ve SR ışınım laboratuvarı ikinci planda gelmektedir. Bu iki tesis ile birlikte hızlandırıcıların hem ışınım kaynağı hem de parçacık fabrikası modları düşünülmektedir. Parçacık fabrikası üçüncü aşamada gelmektedir. Sonraki aşamada ise proton demetleri ile deneyler düşünülmektedir. Bu toplantıda ışınım kaynakları ve parçacık fabrikasında, hızlandırıcılar ve parametrelerinin farklı modlardaki uyumluluğu tartışılmıştır. Fizik araştırma potansiyeli açısından, yeni fizik senaryoları üzerinde durulmuş ve THM PF'nın kütle merkezi enerjisi ve ışınlık değerleri için öneriler tartışılmıştır. Projeye yeni katılacak öğrencilerin bu gruplarda görev alması için öneriler geliştirilmiştir. Daha sonraki çalıştayın sonundaki yönetim kurulunda bu konu tartışılacaktır. Toplantı programındaki bazı sunumların VII. YUUP çalıştayında sunulması kararlaştırılmıştır. Çalışmaların yurtiçinde ve yurtdışında sürdürülmesi gerekmektedir, özellikle simulasyonun, tasarım için çok önemli olduğu bilinmektedir. Bu tekniklerin öğrenilmesi ve uygulanması uluslar arası ortak çalışmalar gerektirmektedir. Bilimsel danışma kurulunun ilk toplantısına kadar öneriler alınarak, yapılan çalışmalar raporlandırılacaktır. 17
c) THM Sinkrotron Işınımı Teknik Tasarımı Çalıştayı (02.05.2009, Ankara Üniversitesi Saat: 10:00-11:00 PROGRAM THM SI TDR genel durum ve anabaşlıklar (A. K. Çiftçi) 15 dk Booster tasarımında son durum ve gelecek planları (Orhan Çakır) 5 dk Boosterdan ana halkaya aktarım hattı TDR anahatları (A. K. Çiftçi) 5 dk Ana halkada vakum (Hüsnü Aksakal) 10 dk Ana halkada rf kovuğu için TDR anahatları 5 dk Ana halkada demet diyagnostiğinin genel durum değerlendirmesi ve Haziran planları (Suat Özkorucuklu) - 5 dk Saat: 11:00-12:30 Eklenti araçlarının halkaya etkisi (Kahraman Zengin) - 10 dk Demet ömrü ve kararlılığı için TDR anahatları (Kahraman Zengin) 5 dk Eklenti araçları sebebiyle demet parametrelerinin değişiminin ışınıma etkileri (Rena Çiftçi) 10 dk Front end tasarımının TDR anahatları (Rena Çiftçi) 5 dk Foton demeti hatlarının optik tasarımı için yapılan hazırlıklar ve gelecek planları (Hatice Duran Yıldız) 5 dk SI foton diyagnostiğinin TDR anahatları (İlhan Tapan) 5 dk SI foton diyagnostik örnekleri (Fatma Koçak) 15 dk SI deney istasyonları (Özgül Kurtuluş) 20 dk Saat: 12:30-12:45: Genel değerlendirme d) THM SASE SEL Teknik Tasarımı Çalıştayı (02.05.2009, Ankara Üniversitesi) 14.00-15.10 (I. Oturum) PROGRAM THM TDR SASE FEL Grubunun yapısı ve yol haritası (Ö. Yavaş, 20dk) Linak ve SASE FEL Optimizasyonu Çalışmaları (B. Ketenoğlu, 30 dk) Undulator Yapısı ve Optimizasyonu Çalışmaları (Y. Moğulkoç, 20 dk) 15.10-15.25 Ara 18
15.25-16.25 (II. Oturum) SASE FEL Diyagnostiği (Ö. Şahin, 20 dk) Elektron Demet Diyagnostiği (S. Özkorucuklu, 20 dk) SASE FEL Kullanım Alanları (Ö. Yavaş, M. Tural, 20 dk) 16.25-16.40 Ara 16.40-17.30 (III. Oturum) SASE FEL TDR İçeriği ve Konu Koordinatörleri (20dk) VIII. THM YUUP Çalıştayı ve SAC Toplantısı Hedefleri (20 dk) Genel Değerlendirme ve Kapanış (10 dk) 2.7. VII. THM YUUP Çalıştayı VII. THM YUUP Çalıştayı yaklaşık 70 proje üyesinin ve 4 TAEK uzmanının da katılımı ile 18-20 Haziran 2009 tarihlerinde Erciyes Üniversitesi nde (Kayseri) gerçekleştirilmiştir. Çalıştay programı, yönetim kurulu karar tutanağı ve giriş/çıkışlar sonucu oluşan proje ekibi güncel üye listesi aşağıdaki kesimlerde sunulmuştur. 2.7.1. Çalıştay Programı DPT- Yaygınlaştırılmış Ulusal ve Uluslararası Proje (YUUP) Türk Hızlandırıcı Merkezinin Teknik Tasarımı ve Test Laboratuarları Koordinatör: Ankara Üniversitesi Katılan Üniversiteler: Boğaziçi, Doğuş, Dumlupınar, Erciyes, Gazi, İstanbul, Niğde, Uludağ ve Süleyman Demirel Üniversiteleri VII. THM YUUP ÇALIŞTAYI 18 20 Haziran 2009 Erciyes Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Konferans Salonu KAYSERİ PROGRAM 19
1. Gün (18.06.2009 Perşembe) 9:45-10:30 Açılış I. Oturum (THM IR SEL & Brems. Tesisi) 10:30-10:50 Türk Hızlandırıcı Merkezi Kırmızıaltı Serbest Elektron Lazeri Projesi (Avni Aksoy) 10:50-11:05 THM IR SEL Laboratuarı için Elektron Tabancası (Suat Özkorucuklu) 11:05-11:25 THM IR SEL Optik Kavite Sistemi (Hatice Duran Yıldız) Ara (20 dk.) 11:45-12:05 THM IR SEL Laboratuvarı için Kontrol Sistemi Çalışması (İlhan Tapan) 12:05-12:20 Düşük Seviye (Low Level) RF Çalışmaları ( A. Gürol Kalaycı) 12:20-12:40 IR SEL Deney İstasyonları ve Uygulama Alanları için Genel Değerlendirme (Pervin Arıkan) 12:40-13:00 Optik Laboratuvarlar (Bükem Bilen) 13:00-14:00 Öğle Arası II. Oturum: (THM IR SEL & Bremsstrahlung Tesisi THM TTR Parçacık Fabrikası) 14:00-14:20 Hızlandırıcılarda Kullanılan Elektron Tabancaları ve Vakum İhtiyacı (H. İbrahim Dursun) 14:20-14:40 Bremsstrahlung Foton Kaynağının Optimizasyon ve Dizaynı Çalışmaları (İskender Akkurt) 14:40-15.00 Bremsstrahlung Deney İstasyonlarında Kullanılan Magnetler (R.Burcu Çakırlı) 15:00-15.30 IR SEL & Brems. Konusunda Genel Değerlendirme ve Planlamalar (Tüm Grup) Ara (20 dk) 15:50-16:10 THM TTR Parçacık Fabrikasında Fizik Araştırmaları (Orhan Çakır) 16:10-16:30 0 0 THM Parçacık Fabrikasında D D Salınımlarının İncelenmesi (Aysuhan Ozansoy) 16:30-16:50 Sihirli Kuark Mezonları (Sinan Kuday) 16:50-17:10 Parçacık Fabrikası için Elektron Demetinin Zaman Yapısı ve Luminositeye Etkisi (Bora Ketenoğlu) Ara (10 dk) 17:20-17:40 Tau Fabrikasında Parçacık-Olmayanların Sinyallerinin Araştırılması (Korkut Okan Ozansoy) 17:40-18:00 Tau'nun Tekli Hadron veya Hadronik Rezonans Bozunum Modları (Mehmet Yılmaz) 18:00-18:20 CalcHEP ile tau+ tau- Üretimi Tesir Kesiti ve Açısal Dağılımlar (Volkan Çetinkaya) 18:20-18:40 THM Parçacık Fabrikası Detektöründe Farklı Fiziksel Süreçler için 20
Geant4 Simülasyonu (Adnan Kılıç) 18:40-19:00 Parçacık Fabrikası Konusunda Genel Değerlendirme ve Planlamalar (Tüm Grup) 2. Gün (19.06.2009 Cuma) III. Oturum (THM TTR Proton Hızlandırıcısı) 9:30-9.50 THM PH Tasarımına Doğru (Latife Şahin) 9:50-10:10 Nötron ve Muoanların Uygulama Alanları (Selin Durak-Sevil Gelgün) 10:10-10:30 Cyclinaclar ve Uygulama Alanları (Abdullatif Çalışkan) 10:30-10:50 THM PH için Radyasyon Güvenliği (Yeşim Öktem) Ara (20 dk) 11:10-11:30 THM PH İçin Yazılım İhtiyaçları (Yeşim Öktem) 11:30-11:50 THM Proton Hızlandırıcısının Nükleer Fizik Uygulamaları (Abdullah Aydın) 11:50-12:20 THM Proton Hızlandırıcısının Tedavi Amaçlı Kullanım Potansiyeli (Bayram Demir) 12:20-12:30 Hızlandırıcı Sürücülü Dönüştürme Sistemlerinde Nötronik Parametreler (Gamze Genç) 12:30-12:50 Proton Hızlandırıcısı Konusunda Genel Değerlendirme ve Planlamalar (Tüm Grup) 13:00 14:00 Öğle Arası IV. Oturum (THM TTR Işınım Kaynakları-SR) 14:00-14:20 THM TTR Sinkrotron Işınım Kaynağı için Genel Durum Değerlendirmesi (Abbas Kenan Çiftçi) 14:20-14:40 THM SI Depolama Halkasında Eklenti Araçlarının Demet Parametrelerine Etkisi (Kahraman Zengin) 14:40-15:00 TAC Depolama Halkası Vakum Hesabı (Hüsnü Aksakal) 15:00-15:20 Halkada Elektron Demeti için Diyagnostik Sistemi (Suat Özkorucuklu) Ara (20 dk) 15:40-16:10 THM Sinkrotron Halkasındaki Eklenti Araçları Sebebiyle Demet Parametrelerinin Değişiminin Işınıma Etkileri ve Front End Tasarımı (Rena Çiftçi) 16:10-16:40 SI Işınımı için Model Diyagnostik Sistemi (Fatma Koçak) 16:40-17:00 THM Depolama Halkası Vakum Özellikleri (Ertan Arıkan) 17:00-17:20 THM de Bulunması Öngörülen SI Deney İstasyonları (Özgül Kurtuluş) 17:20-17:50 Işınım Kaynakları Konusunda Genel Değerlendirme ve Planlamalar (Tüm Grup) 21
3. Gün (20.06.2009 Cumartesi) V. Oturum (THM TTR Işınım Kaynakları-SASE FEL) 9:30-9:50 THM SASE SEL' in İçeriği, Yeri ve Önemi (Ömer Yavaş) 9:50-10:10 SASE SEL için Linak Opsiyonları ve Optimizasyonu (Bora Ketenoğlu) 10:10-10:30 THM TTR SASE SEL Undulatör Sistemi ve Sel Parametreleri (Hatice Duran Yıldız) Ara (20 dk) 10:50-11:10 SASE SEL Elektron Demeti için Diyagnostik Sistemi (Suat Özkorucuklu) 11:10-11:30 SASE SEL Foton Demeti için Model Diyagnostik Sistemi (Özkan Şahin 11:30-11:50 SASE SEL Araştırma Potansiyelleri ve Deney İstasyonları (Müge Tural) 11:50-12:20 SASE FEL Konusunda Genel Değerlendirme ve Planlamalar (Tüm Grup) 13:00 14:00 Öğle Arası 14:00-15:00 YUUP Yönetim Kurulu Toplantısı 15:00-15:30 Ara 15:30-17:00 IR SEL ve Brems. Tesisi Teknik Komiteler Ortak Toplantısı 2.7.2. Proje Yönetim Kurulu Toplantısı Karar Tutanağı Tarih: 20/06/2009 Tutanak No: YUUP-2009-TUTANAK-10 Konu: Yönetim Kurulu Kararları Kararlar: Karar 1: Projeye katılma talepleri ilgili üniversite temsilciliği veya proje yürütücülüğü aracıyla gündeme getirilen, isimleri, unvanları ve üniversiteleri aşağıdaki Tablo 1 de görülen araştırmacıların belgeleri yönetim kurulunca incelenmiş ve proje üyeliğine kabul edilmelerine oybirliği ile karar verilmiştir. Tablo 1 Adı ve Soyadı Ünvanı Üniversitesi Vedat Nefer ŞENOĞUZ Yrd. Doç. Dr. Doğuş Süleyman Cenk YILDIZ Doktora Öğrencisi Boğaziçi Medine İLDEŞ Doktora Öğrencisi Boğaziçi Veli YILDIZ Y. Lisans Öğrencisi Boğaziçi Hakan PEKDOĞAN Y. Lisans Öğrencisi Gazi (Kırıkkale) 22
Öznur ÜNLÜ Y. Lisans Öğrencisi Gazi Sinan ÖZGÜR Doktora Öğrencisi Gazi Hasan Fatih KIŞOĞLU Doktora Öğrencisi Gazi Kıyas KAYAALP Öğretim Görevlisi Süleyman Demirel Tuba ÖZDEMİR Doktora Öğrencisi Süleyman Demirel Firdevs Banu ÖZDEMİR Doktora Öğrencisi Süleyman Demirel Sevil GELGÜN Y. Lisans Öğrencisi Dumlupınar Selin DURAK Y. Lisans Öğrencisi Dumlupınar Ertan ARIKAN Doktora Öğrencisi Niğde Mustafa Serdar GENÇ Öğretim Görevlisi Dr. Erciyes Ayşe BERKDEMİR Araş. Gör. Dr. Erciyes Nihan KANDEMİR Y. Lisans Öğrencisi* Ankara Taylan SİPAHİ Y. Lisans Öğrencisi* Ankara İsmail KUPA Y. Lisans Öğrencisi* Ankara Oleg POPOV Y. Lisans Öğrencisi * Ankara Ayşegül UŞUN Y. Lisans Öğrencisi * Gazi Elif TATOĞLU Y. Lisans Öğrencisi* Gazi Mustafa BİÇER Y. Lisans Öğrencisi* Gazi Selin ERDOĞAN Y. Lisans Öğrencisi* Gazi * Fen Bilimleri Enstitülerine kayıtlarının yapılması ve danışmanlarının atanmasını müteakip ilgili üniversite temsilcilerinin onay yazısına istinaden projeye katılmış kabul edileceklerdir. Karar 2: Projeden ayrılmaları ilgili üniversite temsilciliği veya proje yürütücülüğü tarafından gerekçelendirilerek proje yönetim kuruluna önerilen ve aşağıdaki Tablo 2 de isimleri ve kurumları tanımlanan proje üyelerinin projeden ayrılmaları yönetim kurulunda görüşülerek oybirliği ile kabul edilmiştir. Tablo 2 Adı ve Soyadı Ünvanı Üniversitesi Yeşim MOĞULKOÇ Doktora Öğrencisi Ankara Neslihan BECERİCİ Yüksek Lisanslı Boğaziçi Mazin OTHMAN Doktora Öğrencisi Gazi Selim ÜNAL Y. Lisans Öğrencisi Gazi M. Emre KANSU Doktora Öğrencisi Dumlupınar Karar 3: THM Teknik Tasarım Raporunun (TTR) Türkçe ve İngilizce olarak yazılması sürecinde görev yapacak olan Editörler Kurulu Başkan ve Üyelikleri için aşağıda belirtildiği şekilde görevlendirme yapıldı. Prof. Dr. Metin ARIK (Boğaziçi Ü.) Editörler Kurulu Başkanı Prof. Dr. Orhan ÇAKIR (Ankara Ü.) THM Parçacık Fabrikası Doç. Dr. Serkant Ali ÇETİN (Doğuş Ü.) THM Parçacık Fabrikası Prof. Dr. Abbas Kenan ÇİFTÇİ (Ankara Ü.) THM Sinkrotron Işınımı Yrd. Doç. Dr. Hüsnü AKSAKAL(Niğde Ü.) THM Sinkrotron Işınımı Prof. Dr. Ömer YAVAŞ (Ankara Ü.) THM SASE SEL Prof. Dr. Pervin ARIKAN (Gazi Ü.) THM SASE SEL Yrd. Doç. Dr. Latife ŞAHİN (Dumlupınar Ü.) THM Proton Hızlandırıcısı Doç. Dr. Abdullah AYDIN (Kırıkkale Ü.) THM Proton Hızlandırıcısı 23
Karar 4: VIII. THM YUUP Çalıştayının Aralık 2009 un ilk yarısında Gazi Üniversitesinde gerçekleştirilmesine karar verildi. Karar 5: THM projesi ile TAEK arasında Ankara Üniversitesi üzerinden karşılıklı işbirliği protokolünün Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü nün onayından sonra hayata geçirilmesinin uygun olduğuna karar verildi. Karar 6: Proje kapsamında ihtiyaç duyulan çeşitli yazılımların proje üyelerinin erişimine açık olan sunucular üzerinde kurulması ve bunun için ihtiyaç duyulan donanım ve yazılımların temin edilmesine karar verildi. Karar 7: Hatice Duran YILDIZ ın THM SASE SEL Çalışma Grubu eş koordinatörü olarak görevlendirilmesi kararlaştırıldı. Karar 8: Proje sekreteri olarak göreve başlamış olan Meltem KILIÇ ın başvurular, formlar vb. evrak takibini gerçekleştireceği ifade edildi ve A.Ü. BAP Koordinatörlüğüne zamanında yapılan yurtiçi görevlendirme taleplerinde de avans kullanımının devreye sokulmasına karar verildi. 24
Bu Tutanak 20.06.2009 tarihinde Erciyes Üniversitesi nde (Kayseri) gerçekleştirilen YUUP Projesi Yönetim Kurulunda alınan kararları içermektedir. Prof. Dr. Ömer YAVAŞ Proje Yürütücüsü Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Ergun KASAP Proje Yür. Yardımcısı Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Orhan ÇAKIR Proje Yür. Yardımcısı Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Serkant Ali ÇETİN Proje Yür. Yardımcısı Doğuş Üniversitesi Temsilcisi Prof. Dr. A. Kenan ÇİFTÇİ Ankara Üniv. Temsilcisi Prof. Dr. Baki AKKUŞ İstanbul Üniv. Temsilcisi Prof. Dr. Metin ARIK Boğaziçi Üniv. Temsilcisi Prof. Dr. Hüseyin YAPICI Erciyes Üniv. Temsilcisi Prof. Dr. Pervin ARIKAN Gazi Üniv. Temsilcisi Doç. Dr. Suat ÖZKORUCUKLU S. Demirel Üniv. Temsilcisi Doç. Dr. İlhan TAPAN Uludağ Üniv. Temsilcisi Y. Doç. Dr. Hatice D. YILDIZ Dumlupınar Üniv. Temsilcisi Yrd. Doç. Dr. Hüsnü AKSAKAL Niğde Üniv. Temsilcisi 25
2.7.3. Proje Ekibi Toplantıda projeye giriş ve çıkış için yapılan başvurular değerlendirilmiş ve YUUP Proje ekibinin 20 Haziran 2009 tarihi itibarıyla son şekli aşağıdaki şekilde oluşmuştur. DPT YUUP PROJESİ TÜRK HIZLANDIRICI MERKEZİ TEKNİK TASARIMI VE TEST LABORATUVARLARI Proje Ekibi (20 Haziran 2009) Koordinatör : Ankara Üniversitesi (Ankara) Prof. Dr. Ömer YAVAŞ Proje Yürütücüsü yavas@eng.ankara.edu.tr (312) 203 34 57 (532) 544 01 74 Prof. Dr. A. Kenan ÇİFTÇİ ciftci@science.ankara.edu.tr (312) 212 67 20 /1132 Ankara Ü. Proje Temsilcisi Prof. Dr. Orhan ÇAKIR ocakir@science.ankara.edu.tr (312) 212 67 20 /1233 Proje Yürütücü Yardımcısı Doç. Dr. Ayşe HİÇSÖNMEZ asonmez@medicine.ankara.edu.tr (532) 337 77 14 Dr. Rena ÇİFTÇİ rena.ciftci@gmail.com (312) 212 67 20 /1132 Öğr. Gör. Dr. Okan OZANSOY oozansoy@science.ankara.edu.tr (312) 203 34 64 Araş. Gör. Dr. Aysuhan OZANSOY aozansoy@science.ankara.edu.tr (312) 212 67 20/ 1528 Araş. Gör. Bora KETENOĞLU keten@eng.ankara.edu.tr (532) 565 29 18 Araş. Gör. Avni AKSOY aaksoy@eng.ankara.edu.tr (555)272 45 60 Araş. Gör. Volkan ÇETİNKAYA cetinkaya@science.ankara.edu.tr (505) 314 65 29 Dok. Öğr. Mehmet ŞAHİN mehsahin980@mynet.com (539) 239 28 79 Dok. Öğr. Özlem KARSLI karsliozlem@yahoo.com (536) 376 89 14 Dok. Öğr. Müge TURAL mugetural@yahoo.com (544) 282 37 67 Dok. Öğr. Çağlar KAYA kayacaglar88@hotmail.com (535) 941 62 88 Dok. Öğr. Sinan KUDAY kuday@science.ankara.edu.tr (312) 212 67 20 /1233 Dok. Öğr. Kahraman ZENGİN kahramanzengin@gmail.com (555) 676 88 28 Y. Lis. Öğr. Öykü KABUKÇU oyku_kabukcu@yahoo.com (312) 203 34 57 Y. Lis. Öğr. Nihan KANDEMİR kandemir.nihan@gmail.com (537) 683 52 72 Y. Lis. Öğr. Taylan SİPAHİ taylan_sipahi@hotmail.com (538) 317 17 74 Y. Lis. Öğr. İsmail KUPA İs_mailkupa@hotmail.com (505) 701 84 18 Y. Lis. Öğr. Oleg POPOV olegpopov1@yahoo.com (506) 688 18 46 Gazi Üniversitesi (Ankara) Prof. Dr. Pervin ARIKAN pervin@gazi.edu.tr (312) 202 12 43 Gazi Üniv. Proje Temsilcisi Prof. Dr. Ergun KASAP ergun@gazi.edu.tr (312) 202 12 41 Proje Yürütücü Yardımcısı Doç. Dr. Eyüp TEL eyuptel@gazi.edu.tr (312) 202 12 55 Doç. Dr. Abdullah AYDIN (KKU) aaydin@kku.edu.tr (318) 357 24 78 / 1586 Yrd. Doç. Dr. Metin YILMAZ metiny@gazi.edu.tr (312) 202 12 55 Araş.Gör. H. Fatih KIŞOĞLU hasanfatih@aksaray.edu.tr (533) 735 57 83 Dok. Öğr. Erdoğan AKYAZI erdoakyazi@mynet.com (312) 202 12 55 26
Dok. Öğr. Abdüllatif ÇALIŞKAN quarkworld@hotmail.com (312) 814 25 53 Dok. Öğr. Sinan ÖZGÜR sinan.ozgur@taek.gov.tr (537) 797 13 38 Y. Lis. Öğr. Özden KONAKÇI ozdenkonakci@hotmail.com (312) 202 12 55 Y. Lis. Öğr. Hakan PEKDOĞAN p06hakan@hotmail.com (505) 643 13 91 Y. Lis. Öğr. Öznur ÜNLÜ unluoznur@hotmail.com (505) 319 42 26 Y. Lis. Öğr. Ayşegül UŞUN aysegul_usun@hotmail.com (533) 464 87 59 Y. Lis. Öğr. Elif TATOĞLU elif_ttoglu@hotmail.com (536) 835 03 49 Y. Lis. Öğr. Mustafa BİÇER mbicer2002@hotmail.com (505) 703 78 60 Y. Lis. Öğr. Selin ERDOĞAN seliner_87@hotmail.com (554) 714 36 30 Boğaziçi Üniversitesi (İstanbul) Prof. Dr. Metin ARIK metin.arik@boun.edu.tr (532) 412 84 99 Boğaziçi Üniv. Proje Temsilcisi Araş. Gör. Cemile GEZER cemileezer@yahoo.com (216) 414 31 30 Araş. Gör. Serhat IŞTIN Serhat.Istin@cern.ch (505) 442 26 23 Dok. Öğr. Süleyman Cenk YILDIZ scyildiz@gmail.com (532) 266 86 03 Dok. Öğr. Medine İLDEŞ medineildes@yahoo.com (534) 790 08 01 Y. Lis. Öğr. Veli YILDIZ veli.yildiz@boun.edu.tr (536) 769 04 58 Doğuş Üniversitesi (İstanbul) Doç. Dr. Serkant Ali ÇETİN scetin@dogus.edu.tr (216) 544 55 55 /1308 Doğuş Üniv. Proje Temsilcisi Proje Yürütücü Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Bükem BİLEN bbilen@dogus.edu.tr (216) 544 55 55 /1408 Yrd. Doç. Dr. Özgül KURTULUŞ okurtulus@dogus.edu.tr (216) 544 55 55 /1205 Yrd. Doç. Dr. Vedat Nefer ŞENOĞUZ nsenoguz@dogus.edu.tr (216) 544 55 55/ 1205 İstanbul Üniversitesi (İstanbul) Prof.Dr. Baki AKKUŞ akkus@istanbul.edu.tr (212) 455 58 35 İstanbul Üniv. Proje Temsilcisi Doç. Dr. Yeşim ÖKTEM sgyks@istanbul.edu.tr (212) 455 57 00/15398 Doç. Dr. Emel ALĞIN (ODÜ) tavukcu@ogu.edu.tr (0533) 764 36 58 Yrd. Doç. Dr. Rahmi KÜÇER rkucer@istanbul.edu.tr (0535) 422 73 19 Dr. Bayram DEMİR baybay@istanbul.edu.tr (0535) 859 00 16 Araş. Gör. Dr. Lidya AMON lidyamon@istanbul.edu.tr (212) 455 57 00/15504 Araş. Gör. Dr. R. Burcu ÇAKIRLI rburcu@istanbul.edu.tr (212) 455 57 00/15504 Araş. Gör. Dr. Ela GANİOĞLU ganioglu@istanbul.edu.tr (532) 391 13 43 Dok. Öğr. İffet ÖZGÜR iffetozgur@yahoo.com (537) 442 34 47 Dok. Öğr. Murat OKUTAN mokutan@istanbul.edu.tr (212) 414 24 34/34119 Y. Lis. Öğr. Gülfem SÜSOY glfmsusoy@gmail.com (505) 374 92 96 Y. Lis. Öğr. Levent KÜÇÜK leventkucukphysics@yahoo.com.tr (212)4555700/15260 27